Αν κοιτάξετε όλα τα δεδομένα, είναι ξεκάθαρο ότι δεν έχει υπάρξει καλύτερη εποχή για να ζει κανείς. «Έχουμε περιπέσει σε χαλεπούς καιρούς, η πολιτική είναι διεφθαρμένη και ο κοινωνικός ιστός φθείρεται». Ποιος το είπε αυτό; Ο Τραμπ ή ο Σάντερς; Ο Φάρατζ ή η Λεπέν;Είναι πολύ δύσκολο να διακρίνουμε. Ακούγονται τόσο ίδιοι μεταξύ τους αυτοί οι λαϊκιστές της δεξιάς και της αριστεράς. Όλα είναι χάλια, οπότε φέρτε τα εξιλαστήρια θύματα και τους ιππότες που θα μας σώσουν.
Η απαισιοδοξία έχει απήχηση. Μια δημοσκόπηση του YouGov βρήκε ότι μόλις το 5% των Βρετανών θεωρεί ότι ο κόσμος, από κάθε άποψη, πηγαίνει καλύτερα. Θα πιστεύατε ότι οι μονίμως χαρωποί Αμερικανοί θα ήταν πιο αισιόδοξοι –λοιπόν, ναι, το 6% πιστεύει ότι ο κόσμος βελτιώνεται. Πιο πολλοί Αμερικανοί πιστεύουν στην αστρολογία και τη μετεμψύχωση παρά στην πρόοδο.
Αν πιστεύετε ότι δεν έχει υπάρξει καλύτερη εποχή για να ζει κάποιος –ότι η ανθρωπότητα δεν έχει υπάρξει πιο ασφαλής, πιο εύπορη και με μεγαλύτερη ισότητα- τότε ανήκετε στη μειοψηφία. Αλλά αυτό δείχνουν τα αδιάσειστα δεδομένα. Η φτώχεια, ο υποσιτισμός, ο αναλφαβητισμός, η παιδική εργασία και η παιδική θνησιμότητα πέφτουν με πολύ γρηγορότερους ρυθμούς από όσο σε οποιαδήποτε άλλη ιστορική περίοδο. Ο κίνδυνος να εμπλακούμε σε πόλεμο, να αντιμετωπίσουμε μια δικτατορία ή να πεθάνουμε σε μια φυσική καταστροφή είναι χαμηλότερος από ποτέ. Η χρυσή εποχή είναι τώρα.
Είμαστε φτιαγμένοι να μην το πιστεύουμε αυτό. Η εξέλιξη μας έχει κάνει να είμαστε καχύποπτοι και αγχώδεις: ο φόβος και η ανησυχία είναι εργαλεία για την επιβίωση. Οι κυνηγοί και οι συλλέκτες που επιβίωσαν από ξαφνικές καταιγίδες και αντιπάλους ήταν αυτοί που είχαν την τάση να κοιτάνε τον ορίζοντα για νέες απειλές αντί να χαλαρώνουν και να απολαμβάνουν τη θέα. Για αυτό θεωρούμε πολύ πιο ενδιαφέροντα τα άσχημα γεγονότα από τα καλά. Για αυτό τον λόγο οι άσχημες ειδήσεις πουλάνε, και οι εφημερίδες βρίθουν αυτών.
Τα βιβλία που λένε ότι ο κόσμος καταστρέφεται πουλάνε πολύ. Έχω μόλις αποπειραθεί το αντίθετο. Έχω γράψει ένα βιβλίο ονόματι Progress, για τους θριάμβους της ανθρωπότητας. Εν μέρει, γράφτηκε ως μια προειδοποίηση: όταν δεν βλέπουμε την πρόοδο που έχουμε κάνει, αρχίζουμε να ψάχνουμε αποδιοπομπαίους τράγους για τα προβλήματα που παραμένουν. Κάποιες φορές, στο παρελθόν και ίσως ακόμα και τώρα, βιαζόμαστε να δοκιμάσουμε την τύχη μας με δημαγωγούς που προσφέρουν απλές λύσεις για να κάνουν ξανά «σπουδαία» τα κράτη μας –είτε με την εθνικοποίηση της οικονομίας, το μπλοκάρισμα των εξαγωγών, είτε την εκδίωξη των μεταναστών. Αν νομίζουμε ότι δεν έχουμε να χάσουμε τίποτα κάνοντας κάτι τέτοιο, αυτό συμβαίνει γιατί η μνήμη μας είναι ελαττωματική και επιλεκτική.
Κοιτάξτε το 1828, όταν πρωτοεκδόθηκε το Spectator. Η πλειονότητα των Βρετανών ζούσε σε άκρα φτώχεια, ειδικά σε σχέση με τα σύγχρονα δεδομένα. Η ζωή ήταν άσχημη (οι άνθρωποι ακόμα πετούσαν τα σκουπίδια τους από το παράθυρο), κτηνώδης (τα σώματα των απαγχονισμένων εξετίθεντο δημοσίως) και σύντομη (μέσο προσδόκιμο ζωής 30 χρόνια). Ακόμα και τότε, όμως, τα πράγματα βελτιώνονταν. Η πρώτη ενσάρκωση του Spectator, το 1711, εξεδόθη σε μια Βρετανία όπου οι άνθρωποι ζούσαν με λιγότερες θερμίδες κατά μέσο όρο από αυτές που παίρνει ένα παιδί σήμερα στην υποσαχάρια Αφρική.
Ο Καρλ Μαρξ πίστευε ότι ο καπιταλισμός έκανε αναπόφευκτα τους πλούσιους πλουσιότερους και τους φτωχούς φτωχότερους. Την εποχή που πέθανε ο Μαρξ, όμως, ο μέσος Άγγλος ήταν 3 φορές πλουσιότερος από όσο την εποχή της γέννησης του Μαρξ πριν από 65 χρόνια –κάτι που δεν είχε βιώσει ο πληθυσμός ως τότε.
Πάμε στο 1981. Εκείνη την εποχή, σχεδόν 9 στους 10 Κινέζους ζούσαν σε συνθήκες άκρας φτώχειας∙ τώρα, μόνο 1 στους 10. Τότε, μόνο ο μίσος παγκόσμιος πληθυσμός είχε πρόσβαση σε πόσιμο νερό. Τώρα, το 91% διαθέτει καθαρό νερό. Κατά μέσο όρο, αυτό σημαίνει ότι επιπλέον 285.000 άνθρωποι απέκτησαν πρόσβαση σε καθαρό νερό κάθε μέρα τα τελευταία 25 χρόνια.
Το παγκόσμιο εμπόριο έχει οδηγήσει στην επέκταση του πλούτου σε μεγέθη ασύλληπτα. Μέσα στα 25 χρόνια από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, ο παγκόσμιος οικονομικός πλούτος –ή το κατά κεφαλήν ΑΕΠ- έχει αυξηθεί σχεδόν τόσο όσο είχε αυξηθεί τα προηγούμενα 25.000 χρόνια. Δεν είναι σύμπτωση ότι αυτή η ανάπτυξη συμπορεύθηκε με τη μαζική επέκταση της κυριαρχίας των ανθρώπων για τους ανθρώπους. Πριν από 25 χρόνια, μετά βίας οι μισές χώρες του κόσμου ήταν δημοκρατικές. Σήμερα, είναι σχεδόν τα 2/3. Το να πούμε ότι η ελευθερία είναι ακόμα επί ποδός είναι το λιγότερο.
Μέρος του προβλήματός μας είναι η επιτυχία. Όσο πλουσιότεροι γινόμαστε, τόσο μειώνεται η ανοχή μας απέναντι στην παγκόσμια φτώχεια. Κατά συνέπεια, εξοργιζόμαστε περισσότερο με τις αδικίες. Δικαιολογημένα οι φιλανθρωπίες παγκοσμίως κάνουν εράνους, ώστε να στρέψουν την προσοχή μας στους φτωχότερους στον κόσμο. Εν τούτοις, από τότε που έληξε ο Ψυχρός Πόλεμος, η άκρα φτώχεια έχει μειωθεί από το 37% στο 9,6% -σε μονοψήφιο αριθμό για πρώτη φορά στην ιστορία.
Αυτό δεν συνέβη, όμως, με την καταστροφή της δυτικής μεσαίας τάξης. Είναι δύσκολοι οι καιροί λόγω της οικονομικής κρίσης. Εν τούτοις, αν και οι Αμερικανοί λένε ότι «υπολείπονται λόγω παγκοσμιοποίησης», το μέσο εισόδημα για τα νοικοκυριά των χαμηλών και μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων έχει αυξηθεί πάνω από 30% σε σχέση με το 1970. Και αυτό δεν λαμβάνει υπ’ όψιν όλα τα πράγματα που δεν μπορούν να αποτιμηθούν με οικονομικούς όρους, όπως οι πρόοδοι στην ιατρική, η προσθήκη 10 ετών στο μέσο προσδόκιμο ζωής, το διαδίκτυο, η μαζική διασκέδαση, το πόσιμο νερό και ο καθαρότερος αέρας.
Σχετικά με το νερό, ο Disraeli περιέγραψε τον Τάμεση ως «έναν ποταμό σαν τη Στύγα, που ξεχειλίζει από ασύλληπτη και ανυπόφορη φρίκη». Μέχρι και το 1957, ο ποταμός εθεωρείτο βιολογικά νεκρός. Τώρα είναι υγιής, με διάφορα είδη ψαριών. Η ιδέα του περιβάλλοντος ως ένας παρθένος καμβάς που μονίμως μιαίνεται από την ανθρωπότητα είναι απλοϊκή και λανθασμένη. Όσο πλουσιότεροι γινόμαστε, τόσο περισσότερο ενδιαφερόμαστε για το περιβάλλον. Η ποσότητα του πετρελαίου που πέφτει στους ωκεανούς μας έχει μειωθεί κατά 99% από το 1970. Τα δάση επανεμφανίζονται, ακόμα και σε ανερχόμενες χώρες όπως η Ινδία και η Κίνα. Η τεχνολογία, επίσης, βοηθάει ώστε να αμβλυνθούν οι συνέπειες του φαινομένου του θερμοκηπίου.
Μέρη του κόσμου διαλύονται, αλλά λιγότερο από πριν. Οι συρράξεις πάντα γίνονται πρωτοσέλιδα, με αποτέλεσμα να νομίζουμε ότι η εποχή μας χαρακτηρίζεται από βία. Παθαίνουμε εμμονή με νέες ή παρούσες συγκρούσεις, όπως ο τρομακτικός εμφύλιος στη Συρία –αλλά ξεχνάμε τις συγκρούσεις που έχουν λήξει σε χώρες όπως η Κολομβία, η Σρι Λάνκα, η Αγκόλα και το Τσαντ. Θυμόμαστε τους πρόσφατους πολέμους στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ, οι οποίοι είχαν σκοτώσει περίπου 650.000 άτομα. Με δυσκολία θυμόμαστε, όμως, ότι 2.000.000 άνθρωποι είχαν σκοτωθεί εν μέσω συγκρούσεων σε αυτές τις περιοχές τη δεκαετία του 1980. Η απειλή των τζιχαντιστών είναι κάτι καινούριο και τρομακτικό –αλλά οι Ισλαμιστές έχουν σκοτώσει συγκριτικά λίγους. Είναι 30 φορές μεγαλύτερη η πιθανότητα να σκοτωθεί ένας Ευρωπαίος από έναν «συνηθισμένο» δολοφόνο –και το ποσοστό των φόνων στην Ευρώπη έχει μειωθεί στο μισό μέσα σε δύο δεκαετίες.
Από κάθε σχεδόν άποψη, οι άνθρωποι σήμερα ζουν ευπορότερα, ασφαλέστερα και περισσότερο –και έχουμε όλα τα απαραίτητα δεδομένα για να το αποδείξουμε. Τότε γιατί όλοι είναι πεπεισμένοι ότι ο κόσμος πηγαίνει από το κακό στο χειρότερο; Γιατί σε αυτό εστιάζουμε την προσοχή μας, καθώς είμαστε αγχώδεις από τη γέννησή μας. Οι ψυχολόγοι Daniel Kahneman και Amos Tvertsky έχουν δείξει ότι οι άνθρωποι δεν κάνουν υποθέσεις βάσει της συχνότητας με την οποία συμβαίνει κάτι, αλλά της ευκολίας με την οποία μπορούν να φέρουν παραδείγματα στο νου τους. Αυτή η «ευρετική της διαθεσιμότητας» σημαίνει ότι όσο πιο αξιομνημόνευτο είναι ένα γεγονός, τόσο πιθανότερο το θεωρούμε. Και τι είναι πιο αξιομνημόνευτο από τον τρόμο; Τι θυμάστε πιο έντονα –ένα καλό εστιατόριο που ανέφερε ο γείτονάς σας και φτιάχνει εξαιρετικό αρνί στιφάδο ή εκείνο στο οποίο είχε πάει και έπαθε δηλητηρίαση με αποτέλεσμα να κάνει εμετό πάνω στη σύζυγο του αφεντικού του;
Τα άσχημα νέα, πλέον, κυκλοφορούν πολύ γρηγορότερα. Πριν από μερικές δεκαετίες, θα διαβάζατε ότι μια πόλη της Ασίας 100.000 κατοίκων εκμηδενίστηκε από έναν κυκλώνα σε μια μικρή αναφορά στη σελίδα 17. Δεν θα μαθαίναμε ποτέ για τους κατά συρροή δολοφόνους στην Μπούρμα (τωρινή Μιανμάρ). Τώρα ζούμε σε μια εποχή όπου τα παγκόσμια μέσα και οι κάμερες των iPhone είναι παντού. Καθώς πάντα υπάρχει μια φυσική καταστροφή ή ένας κατά συρροή δολοφόνος κάπου στον κόσμο, τα κορυφαία νέα είναι πάντα τέτοιου είδους –δίνοντάς μας την εντύπωση ότι τα φαινόμενα αυτά είναι συχνότερα από ποτέ.
Ακόμα και η νοσταλγία είναι βιολογικό ζήτημα: όσο μεγαλώνουμε, αναλαμβάνουμε περισσότερες ευθύνες και έχουμε την τάση να αναπολούμε μια ανέμελη, όπως τη φανταζόμαστε, νεότητα. Είναι εύκολο να συγχέουμε τις αλλαγές μέσα μας με τις αλλαγές στον κόσμο. Αρκετά συχνά, όταν ρωτώ τους ανθρώπους ποια είναι η ιδανική εποχή για αυτούς, η στιγμή της ιστορίας που θεωρούν ότι ήταν η πιο αρμονική και ευτυχισμένη, λένε ότι ήταν η εποχή στην οποία μεγάλωσαν. Περιγράφουν μια εποχή πριν τα πάντα γίνουν συγκεχυμένα και επικίνδυνα, πριν η νεολαία γίνει άσχημη και αγενής, πριν ακούσει άθλια μουσική, πριν σταματήσει να διαβάζει βιβλία για να παίζει PokemonGo.
Ο ιστορικός Arthur Freeman, ο οποίος ασχολείται με τους πολιτισμούς, παρατήρησε ότι «ουσιαστικά κάθε πολιτισμός, στο παρελθόν ή στο παρόν, έχει την πίστη ότι οι άνδρες και οι γυναίκες δεν ανταποκρίνονται στα πρότυπα που έχουν θέσει οι γονείς και οι πρόγονοί τους». Είναι τυχαίο που ο δυτικός κόσμος ζει μέσα στην απαισιοδοξία την εποχή που η γενιά των χίπηδων αποσύρεται;
Ποιος είπε, τελικά, αυτή τη φράση στην αρχή του άρθρου, ότι «έχουμε περιπέσει σε χαλεπούς καιρούς»; Δεν ήταν ο Τραμπ, ούτε ο Φάρατζ. Πριν από έναν αιώνα, ένας Αμερικανός καθηγητής την εντόπισε χαραγμένη σε μία στήλη σε μουσείο της Κωνσταντινούπολης. Την τοποθέτησε το 3800 π. Χ. στην αρχαία Χαλδαία.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου