Aιέν αριστεύειν

Σε ένα από τα Ομηρικά έπη, την Ιλιάδα, δύναται κανείς να εντοπίσει (και μάλιστα δύο φορές) μια έκφραση-συμβουλή που αποτέλεσε ιδανικό για τον αρχαίο ελληνικό κόσμο (και όχι μόνο!). Αυτή η τόσο σπουδαία λοιπόν φράση που απεύθυνε ο Πηλέας στο γιο του Αχιλλέα και ο Ιππόμαχος στο γιο του Γλαύκο είναι: «αιέν αριστεύειν και υπείροχον έμμεναι άλλων» το οποίο σημαίνει «πάντα να αριστεύεις και να ξεπερνάς τους άλλους».

Η ύπαρξη της αριστείας λοιπόν ως έννοιας κρύβεται στα βάθη του πολιτισμού μας. Μπορεί το περιεχόμενό της να υφίσταται κάποιες αλλαγές ανάλογα με την εποχή, τις κοινωνικές αντιλήψεις και τα ηθικά πρότυπα η ουσία της παραμένει όμως σταθερή. Να αριστεύεις, να προοδεύεις ,να εξελίσσεσαι γενικώς ή και σε συγκεκριμένο τομέα.

Μιλώντας για την αρετή ο Σωκράτης τόνιζε πως πρέπει όσοι θέλουν να είναι κοινωνοί της αρετής να τη γνωρίζουν, αλλιώς δεν έχει νόημα να χαρακτηρίζονται ανδρείοι ή δίκαιοι αν δεν γνωρίζουν τη σημασία αυτών των αρετών. Δεν μπορεί να είναι δίκαιοι ή ανδρείοι από ασυνείδητη συνήθεια. Όμως και εμείς σάμπως και γνωρίζουμε την έννοια άριστος, την προέλευση και τη σπουδαιότητά της(αν πράγματι έχει);

Δεν θα αναφερθώ σκόπιμα και για να μην καταχραστώ το χρόνο σας σε φιλοσοφικές απόψεις για την αρετή και διάφορους ορισμούς. Στόχος του παρόντος κειμένου είναι η ανάδειξη ενός προβληματισμού σχετικά με την αριστεία και την στάση της ελληνικής κυβέρνησης που, ενώ τη θεωρεί ρετσινιά προσπαθώντας να την εξορίσει από το εκπαιδευτικό σύστημα σαν μια επιδημία ελιτισμού που διαχωρίζει τους κατά τα άλλα αγνούς υπηρέτες της μάθησης, εκθειάζει, φωτογραφίζεται και τουιτάρει ακατάπαυστα για τις εξαίρετες επιδόσεις των Ελλήνων αθλητών στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Ρίο.

Μια στάση άκρως αντιφατική και αν όχι υποκριτική, ασύμβατη με τη στάση της Κυβέρνησης. Η πρώτη αντίφαση κρύβεται στο γεγονός πως η Πολιτεία αλλά και όλοι εμείς οι παροδικά περήφανοι Έλληνες ελάχιστα έχουμε προσφέρει σε αυτά τα υπέροχα παιδιά, που σε πείσμα όλων έβαλαν το όνειρο στόχο, τοποθέτησαν παρωπίδες στα κακώς κείμενα και θριάμβευσαν όλοι ανεξαιρέτως κατακτώντας το βάθρο της αυτοεκτίμησης, του ήθους και της λιονταρίσιας προσπάθειας. Δεν λέω πως η χαρά των Ελλήνων για αυτές τις ολυμπιακές διακρίσεις ήταν ψεύτική(αν και περίεργο να ξενυχτούν όλοι για την Στεφανίδη και στα μίτινγκ στίβου που πραγματοποιούνται στην Ελλάδα να ψάχνεις θεατή με το κιάλι) ήταν πάντως μονόπλευρη. Οι αθλητές του πόλο τι να κάνουν τις διθυραμβικές δηλώσεις της Πολιτείας όταν δεν έχουν έναν αξιοπρεπή χώρο προπόνησης;

Η δεύτερη όμως αντίφαση (για να επανέλθω και στο κεντρικό θέμα του κειμένου) αφορά την αριστεία. Ο πρώην Υπουργός Παιδείας Αριστείδης Μπαλτάς σε μια αποστροφή του λόγου, στο πλαίσιο κάποιας συνέντευξής του, τόνισε πως «η αριστεία είναι ρετσινιά… μια στρεβλή φιλοδοξία». Στο ίδιο μήκος κύματος φαίνεται να βρίσκεται και ο νέος Υπουργός Παιδείας ο οποίος έκοψε το επίδομα αριστείας στους φοιτητές επικαλούμενος λόγους αχρηματίας και όχι αξιοκρατίας μια φράση που επανέλαβε, ώστε να γίνει πιστευτός. Δεν θα σχολιάσω περαιτέρω τη φράση του κυρίου Φίλη που μπορεί όντως έτσι να είναι. Αυτό που προβληματίζει είναι ότι η νέα κυβέρνηση φαίνεται να θεωρεί την αριστεία στο σχολείο ρετσινιά , με ολέθριες συνέπειες που οδηγεί στο στιγματισμό νεαρών παιδιών που θα φέρουν την ετικέτα του αποτυχημένου.

Η αριστεία όμως από μόνη της δεν έχει συνέπειες. Το θετικό ή αρνητικό πρόσημο το αποδίδουν κοινωνικοί χειρισμοί. Το να θέλει κανείς να ξεχωρίζει ,να προοδεύει μόνο καλό είναι. Προσδίδει ένα κίνητρο και στοχεύει σε μια ηθική κυρίως επιβράβευση. Μια επιβράβευση που με σωστό χειρισμό συνιστά ώθηση για μεγαλύτερη αριστεία-εξέλιξη. Όπως οι Ολυμπιονίκες μας. Γιατί λοιπόν να υπάρχει καλή και κακή αριστεία; Γιατί να υμνούμε την αριστεία στον αθλητισμό και να εχθρευόμαστε ακόμη και να φοβόμαστε την αριστεία σε όλους τους βαθμούς εκπαίδευσης;

Η αριστεία προωθεί την αξιοκρατία. Είναι δυνατόν να υπάρξει αξιοκρατία χωρίς αριστεία; Τα κοινωνικά κριτήρια δεν τα επιλέγουμε μας επιλέγουν. Την αριστεία όμως την επιλέγουμε. Δεν είναι σκοπός είναι μέσο βελτίωσης. Και έτσι θα πρέπει να αντιμετωπίζεται..

Επιπλέον ό, τι σπουδαίο έχει καταφέρει ο άνθρωπος σε όλους τους τομείς δεν προϊόν αριστείας; Όλοι μας είμαστε υπερήφανοι για την αρχαία Ελλάδα θεμέλιος λίθος της οποίας ήταν η αριστεία. Μάλιστα στην Αρχαία Αθήνα η ατομική αριστεία χρησιμοποιούνταν αποκλειστικά για την ευημερία της πόλης. Όσοι θεωρούν πως η αριστεία κατέστρεψε τον αρχαίο κόσμο και έσπειρε διχόνοια, επιθυμώ να τους πληροφορήσω πως αυτή ήταν η υπέρμετρη φιλοδοξία και όχι η αριστεία. Έννοιες συγγενείς αλλά όχι ταυτόσημες

«Μα τώρα που ξυπνήσανε τα φίδια
εσύ φοράς τα αρχαία σου στολίδια». 

Δύο στίχοι του Νίκου Γκάτσου που δυστυχώς επιβεβαιώνονται αενάως. Στις τωρινές δυσκολίες όταν μας στριμώχνει η αδράνεια εμείς καυχόμαστε για τα αρχαία στολίδια για την αρχαία δηλαδή αριστεία και δεν μοχθούμε για την τωρινή και τη μελλοντική.

Και για να απαντήσω στο ισχυρότερο ίσως επιχείρημα υπέρ του εξοβελισμού της αριστείας από τα σχολεία ,το ευαίσθητο δηλαδή της ηλικίας των παιδιών, σύμφωνα με τον Έρικσον όλοι οι ανήλικοι περνούν κάποιες αξιολογικές κρίσεις μια εκ των οποίων στη σχολική ηλικία έχει να κάνει με την εργατικότητα και την κατωτερότητα. Δηλαδή ο παιδί καλείται να ανταπεξέλθει σε πολλές απαιτήσεις και όταν δεν τα καταφέρνει αισθάνεται κατώτερο. Αυτό συμφωνώ που μπορεί να αποτελέσει την αρχή για δυσάρεστες εξελίξεις στη ζωή του νέου που θα ενεργοποιούνται από την απογοήτευσή του. Ο σωστός χειρισμός όμως από τους γονείς και το περιβάλλον είναι δυνατό όχι μόνο να περιορίσει δραστικά τις δυσάρεστες συνέπειες αλλά και να αναστρέψει ριζικώς το κλίμα.

Τίποτα στη ζωή δεν είναι από μόνο του κακό ή καλό. Ας προσπαθήσουμε εμείς να τοποθετούμε θετικό πρόσημο. Έτσι και στη αριστεία ας κρατήσουμε τα θετικά. Η επιτυχία στους Ολυμπιακούς Αγώνες έστω και για λίγο μας ένωσε. Ας μετατρέψουμε λοιπόν την αριστεία σε στοιχείο ενοποίησης και όχι διάσπασης.

Για αυτό, αιέν αριστεύειν και όχι αιέν αχρηστεύειν