Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΛΕΙΔΙΟΥ ΤΗΣ ΗΡΑΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΕΣ ΑΝΑΚΑΛΥΨΕΙΣ ΤΩΝ ΑΜΕΡΙΚΑΝΩΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΩΝ ΣΤΑ ΒΥΛΑΖΩΡΑ
Αναθηματικά κλειδιά στα Βυλάζωρα.
Το κλειδί που βρέθηκε στα Βυλάζωρα αντιστοιχεί σε ένα πολύ αρχαϊκό τύπο ελληνικών κλειδιών, που περιγράφεται από τον Όμηρο. Είναι κατασκευασμένο εξ ολοκλήρου από σίδηρο, περίπου 20 εκατοστά μακρύ και σε σχήμα γάντζου. Αυτό το είδος των κλειδιών έχει βρεθεί στο Ιερό της Ήρας στο Άργος, στο Ιερό της Αφαίας στην Αίγινα, στο Σπήλαιο των Δελφών της Κωρύκειας, στο αρχαίο ιερό κέντρο του Πάνα και των Νυμφών και στο αγροτικό ιερό της Foce del Sele στην πόλη Paestum στην Μεγάλη Ελλάδα.
Ένα σύγχρονο αντίγραφο του κλειδιού.
Το κλειδί στον Όμηρο
Αυτός ο τύπος κλειδιών ήταν σε χρήση από τους πολύ αρχαίους χρόνους.
Οδύσσεια Φ 1-50.
5
κλίμακα δ᾿ ὑψηλὴν προσεβήσετο οἷο δόμοιο,
εἵλετο δὲ κληῖ̈δ᾿ εὐκαμπέα χειρὶ παχείῃ
καλὴν χαλκείην: κώπη δ᾿ ἐλέφαντος ἐπῆεν.
βῆ δ᾿ ἴμεναι θάλαμόνδε σὺν ἀμφιπόλοισι γυναιξὶν
ἔσχατον: ἔνθα δέ οἱ κειμήλια κεῖτο ἄνακτος,
μες στου Οδυσσέα το σπίτι. Ανέβηκε λοιπόν του παλατιού της
τη σκάλα την ψηλή, καλόστροφο κι ομορφοκαμωμένο,
με φιλντισένιο το χερόλαβο, χαλκό κλειδί κρατώντας
στο χέρι, αντάμα με τις βάγιες της να πάει στην κάμαρα της
την πιο ακρινή, κει μέσα που 'κρυβε τους θησαυρούς του ο ρήγας,
10
χαλκός τε χρυσός τε πολύκμητός τε σίδηρος.
ἔνθα δὲ τόξον κεῖτο παλίντονον ἠδὲ φαρέτρη
ἰοδόκος, πολλοὶ δ᾿ ἔνεσαν στονόεντες ὀϊστοί,
δῶρα τά οἱ ξεῖνος Λακεδαίμονι δῶκε τυχήσας
Ἴφιτος Εὐρυτίδης, ἐπιείκελος ἀθανάτοισι.
χρυσάφι και χαλκό και σίδερο με κόπο δουλεμένα.
Δοξάρι λυγιστό του βρίσκουνταν εκεί και σαϊτολόγος,
που 'κλεινε πλήθος πολυστέναχτες σαγίτες᾿ τα 'χε πάρει
δώρο από φίλο, το θεόμορφο τον Ίφιτο, του Ευρύτου
το γιο, παλιά στη Λακεδαίμονα σαν έτυχε να σμίξουν.
40
ᾑρεῖτ᾿, ἀλλ᾿ αὐτοῦ μνῆμα ξείνοιο φίλοιο
κέσκετ᾿ ἐνὶ μεγάροισι, φόρει δέ μιν ἧς ἐπὶ γαίης.
ἡ δ᾿ ὅτε δὴ θάλαμον τὸν ἀφίκετο δῖα γυναικῶν
οὐδόν τε δρύϊνον προσεβήσετο, τόν ποτε τέκτων
ξέσσεν ἐπισταμένως καὶ ἐπὶ στάθμην ἴθυνεν,
δεν το 'παιρνε᾿ του φίλου το άφηνε να μένει θυμητάρι
στο αρχοντικό του᾿ στο βασίλειο του μονάχα το φορούσε.
Σ᾿ αυτήν την κάμαρα σαν έφτασε των γυναικών το θάμα,
το δρύινο πάτησε κατώφλι της, που μαραγκός τους το 'χε
ξύσει καλά με το σκεπάρνι του και γνοιαστικά σταφνίσει,
45
ἐν δὲ σταθμοὺς ἄρσε, θύρας δ᾿ ἐπέθηκε φαεινάς,
αὐτίκ᾿ ἄρ᾿ ἥ γ᾿ ἱμάντα θοῶς ἀπέλυσε κορώνης,
ἐν δὲ κληῖ̈δ᾿ ἧκε, θυρέων δ᾿ ἀνέκοπτεν ὀχῆας
ἄντα τιτυσκομένη: τὰ δ᾿ ἀνέβραχεν ἠύ̈τε ταῦρος
βοσκόμενος λειμῶνι: τόσ᾿ ἔβραχε καλὰ θύρετρα
και παραστάτες πάνω στήριξε και στραφταλούσες πόρτες.
Κι εκείνη το λουρί ξελάσκαρε γοργά από το κοράκι,
και το κλειδί στην τρύπα χώνοντας ίσια να πάει το σπρώχνει,
κι αναμεράει τους συρτές᾿ θα 'λεγες πως ταύρος σε λιβάδι
είχε μουγκρίσει᾿ τέτοιο ανάδωκαν βαρύν αχό οι πανώριες
50
πληγέντα κληί̈δι, πετάσθησαν δέ οἱ ὦκα.
ἡ δ᾿ ἄρ᾿ ἐφ᾿ ὑψηλῆς σανίδος βῆ: ἔνθα δὲ χηλοὶ
ἕστασαν, ἐν δ᾿ ἄρα τῇσι θυώδεα εἵματ᾿ ἔκειτο.
ἔνθεν ὀρεξαμένη ἀπὸ πασσάλου αἴνυτο τόξον
αὐτῷ γωρυτῷ, ὅς οἱ περίκειτο φαεινός.
οι πόρτες στου κλειδιού το σπρώξιμο για μια στιγμή, κι άνοιξαν.
Κι εκείνη στο πατάρι ανέβηκε, που πάνω του πατούσαν
γραμμή οι κασέλες με τα ρούχα της τα μοσκοβολισμένα.
Εκείθε απλώνοντας ξεκρέμασε το τόξο απ᾿ το παλούκι
μαζί με το λαμπρά θηκάρι του, που το 'ντυνε ένα γύρο'
Ο στίχος δείχνει ότι και το αναθηματικό κλειδί που βρέθηκε στα Βυλάζωρα ίσως είχε μια λαβή από ξύλο ή ελεφαντόδοντο που δεν υπάρχει σήμερα.
Αν συνεχίσουμε την ανάγνωση αυτού του στίχου του Ομήρου, θα καταλάβουμε με ποιόν τρόπο οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν αυτά τα κλειδιά:
και παραστάτες πάνω στήριξε και στραφταλούσες πόρτες.
Κι εκείνη το λουρί ξελάσκαρε γοργά από το κοράκι,
και το κλειδί στην τρύπα χώνοντας ίσια να πάει το σπρώχνει,
κι αναμεράει τους συρτές᾿ θα 'λεγες πως ταύρος σε λιβάδι
είχε μουγκρίσει᾿ τέτοιο ανάδωκαν βαρύν αχό οι πανώριες
οι πόρτες στου κλειδιού το σπρώξιμο για μια στιγμή, κι άνοιξαν.
Κι εκείνη στο πατάρι ανέβηκε, που πάνω του πατούσαν
γραμμή οι κασέλες με τα ρούχα της τα μοσκοβολισμένα.
Εκείθε απλώνοντας ξεκρέμασε το τόξο απ᾿ το παλούκι
μαζί με το λαμπρά θηκάρι του, που το 'ντυνε ένα γύρο'
Μπορούμε να προσθέσουμε σε αυτές τις περιγραφές της ομηρικής σκηνής μία αττική υδρία (πέμπτος αιώνας π.Χ.), το οποίο δείχνει μια γυναίκα να προσπαθεί βιαστικά να ξεκλειδώσει μία πόρτα χρησιμοποιώντας αυτόν τον τύπο του κλειδιού.
Μια αττική ερυθρόμορφη υδρία (πέμπτος αιώνας π.Χ.) δείχνει μια γυναίκα να μπαίνει στο σπίτι της βιαστικά, χρησιμοποιώντας ένα κλειδί παρόμοιο με εκείνο που βρέθηκε στα Βυλάζωρα.
Ένα νόμισμα του Άργους (περίπου 370-350 π.Χ.) με την Θεά Ήρα (πρόσθια όψη) και στην οπίσθια ένα ιερό αναθηματικό κλειδί
Ο τοκετός ήταν μία από τις κύριες αιτίες θνησιμότητας των γυναικών. Οι δεήσεις και οι προσευχές συχνά συνοδευόταν από μια προσφορά για να εξευμενίσουν την θεότητα.
Ο Festus, τον δεύτερο αιώνα μ.Χ. έγραψε: «Ήταν κοινό για τις γυναίκες να δωρίζουν ένα κλειδί στην Θεά Ήρα για να εξασφαλιστεί μια εύκολη γέννα».
Το κλειδί ήταν μια τέτοια προσφορά, που συμβολίζει την προστασία από τη θεά στη διάρκεια του τοκετού και το χωρίς επιπλοκές άνοιγμα της μήτρας και την γέννηση του παιδιού.
Λαμβάνοντας υπόψη ότι η συντριπτική πλειοψηφία των αναθηματικών κλειδιών έχουν ανακαλυφθεί στα ιερά της Ήρας μπορούμε να συνδέσουμε αυτές τις προσφορές με μια άλλη, από τις σημαντικές λειτουργίες της θεάς: την προστάτιδα του σπιτιού. Η Ήρα είναι η προστάτιδα των παντρεμένων γυναικών και ο φύλακας του σπιτιού. Έτσι, οι ιέρειες της Ήρας απεικονίζονται μερικές φορές κρατώντας ένα τεράστιο κλειδί, όπως φαίνεται στο αττικό αναθηματικό ανάγλυφο που χρονολογείται από τον πέμπτο αιώνα π.Χ.
Μερικές φορές τα κλειδιά απεικονίζονται στα χέρια των ιερειών άλλων θεών (όπως της Αρτέμιδος), όπως φαίνεται σε μια ερυθρόμορφη κρατήρα, το οποίο δείχνει την Ιφιγένεια μεταφέρει ένα κλειδί.
Έτσι θα μπορούσαμε να προτείνουμε ότι οι νοικοκυρές της αρχαίας Ελλάδας συνήθιζαν να προσφέρουν αυτό το είδος κλειδιών, ζητώντας από την θεά Ήρα την βοήθεια στο έργο της προστασίας των σπιτιών τους.
Ένα αναθηματικό ανάγλυφο (5ος αιώνας π.Χ.) που απεικονίζει την ιέρεια της Ήρας να μεταφέρει ένα κλειδί στην αγκαλιά της, παρόμοιο των Βυλαζώρων.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου