Στα αρχαία Στάγειρα βρίσκεται ο τάφος-ηρώον του Αριστοτέλη

Τα Αρχαία Στάγειρα βρίσκονται κοντά στην Ολυμπιάδα της Χαλκιδικής , πάνω σε μια όμορφη και δασωμένη χερσόνησο, στην οποία η ανασκαφική έρευνα ξεκίνησε το 1990 και διεκόπη το 1999. Η χερσόνησος των Σταγείρων αποτελείται από δύο χαμηλούς λόφους (το βόρειο και το νότιο), μ΄ έναν ομαλό αυχένα μεταξύ τους, όπου και ανακαλύφθηκε η Αγορά της πόλης, με σημαντικά δημόσια οικοδομήματα.

Στο μέσον περίπου της νότιας πλαγιάς του βορειότερου λόφου, η ανασκαφή αποκάλυψε ένα περίπλοκο σύμπλεγμα αρχιτεκτονικών λειψάνων, ετερόκλητων μεταξύ τους, που χρονολογούνται από την αρχαϊκή, μέχρι και τη βυζαντινή εποχή.

Πιο εμφανές είναι το βυζαντινό διατείχισμα, στο οποίο ανήκει κι ένας μεγάλος τετράγωνος πύργος, πλευράς 6 μ. Αξιοσημείωτο είναι ότι το βυζαντινό αυτό διατείχισμα θεμελιώθηκε πάνω ακριβώς από τη γραμμή του αρχαϊκού τείχους της πόλης, η οποία αρχικά καταλάμβανε μόνο το βόρειο λόφο.

Στην παρουσίαση αυτή πάντως, επικεντρωνόμαστε μόνο σ΄ένα μεγάλο αψιδωτό κτίσμα, που περιβάλλει επακριβώς τον προαναφερθέντα τετράγωνο βυζαντινό πύργο, καθώς και σ΄ένα ορθογώνιο μαρμαροθετημένο δάπεδο μπροστά του, κατασκευές που είναι σύγχρονες μεταξύ τους και χρονολογούνται με ασφάλεια στην περίοδο λίγο μετά το θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου.

΄Οσον αφορά στο ιδιότυπο αψιδωτό (ή πεταλόσχημο) σε κάτοψη οικοδόμημα, που εγγράφεται σε μεγάλο νοητό τετράγωνο πλευράς 10 μ., η χρήση του είναι προβληματική, αφού τα μόνα βέβαια δεδομένα που διαθέτουμε γι΄ αυτό είναι: Δεν σχετίζεται με πύργο του αρχαϊκού ή άλλου τείχους, εφόσον το μικρό πάχος των τειχωμάτων του είναι απαγορευτικό προς τούτο, χτίστηκε με πολύ καλό, αλλά σε β΄ χρήση ετερόκλητο οικοδομικό υλικό και με ιδιαίτερη, όπως φαίνεται, σπουδή, το σχήμα του είναι ασύμβατο για άλλες χρήσεις, ο χαρακτήρας του είναι βεβαιωμένα δημόσιος και η κατασκευή του έγινε στην πρώιμη ελληνιστική περίοδο.

Σε επαφή με την πρόσοψη του αψιδωτού κτίσματος και αμέσως στα ΒΑ του, αποκαλύφθηκε ένα επιμελημένο και τετράγωνο (πλευράς 5μ.) μαρμαροθετημένο δάπεδο, στο κέντρο του οποίου μάλιστα υπάρχει μία ορθογώνια , αλλά κενή σήμερα επιφάνεια, διαστάσεων 1,30 μ. Χ 1,70 μ., όπου είναι σίγουρο ότι υπήρχε στημένος ένας μαρμάρινος βωμός.

Στο εύλογο ερώτημα που γεννάται, σχετικά με τη λειτουργία των παραπάνω κατασκευών και με δεδομένες τις μεγάλες αναμοχλεύσεις των αρχαιολογικών στρωμάτων από την ανέγερση εκεί των βυζαντινών κτισμάτων, έρχονται ως αρωγός αρκετές γραμματειακές πηγές (που προφανώς αντιγράφουν κάποια χαμένα αρχαιοελληνικά κείμενα), για να δώσουν την ζητούμενη απάντηση.

Σύμφωνα, λοιπόν, μ΄ αυτές τις πηγές (κυριότερες από τις οποίες είναι το χειρόγραφο αρ. 257 της Μαρκιανής Βιβλιοθήκης και μία αραβική βιογραφία του Αριστοτέλη), λίγο μετά το θάνατο του φιλοσόφου στη Χαλκίδα, οι Σταγειρίτες μετέφεραν την τέφρα του με χάλκινη υδρία και την έθαψαν σε υπέργειο τάφο μέσα στην πόλη τους, δίπλα στον οποίο μάλιστα έστησαν και βωμό, σ΄ έναν τόπο που τον ονόμασαν «Αριστοτέλειον» και στον οποίο συνεδρίαζε στο εξής η Βουλή. Καθιερώθηκαν ακόμη μεγάλοι αγώνες και ετήσιες γιορτές (τα «Αριστοτέλεια») προς τιμήν του φιλοσόφου, ο οποίος τιμήθηκε ως ήρωας, σωτήρας, νομοθέτης και δεύτερος οικιστής της πόλης, εφόσον με δική του μεσολάβηση στον Φίλιππο Β΄ (που την είχε καταστρέψει το 349 π.Χ.) επανιδρύθηκαν τα Στάγειρα.

Κατόπιν των ανωτέρω, δεν έχουμε λόγο ν΄ αμφισβητήσουμε ότι το προβληματικό, από την άποψη της ερμηνείας του, αψιδωτό κτίσμα (μαζί με το μαρμαροθετημένο δάπεδο και το βωμό) ήταν ο τάφος και το ηρώον του Αριστοτέλη.