ΟΜΗΡΟΣ: Ἰλιάς (11.446-11.515)

Ἦ, καὶ ὁ μὲν φύγαδ᾽ αὖτις ὑποστρέψας ἐβεβήκει,

τῷ δὲ μεταστρεφθέντι μεταφρένῳ ἐν δόρυ πῆξεν
ὤμων μεσσηγύς, διὰ δὲ στήθεσφιν ἔλασσε,
δούπησεν δὲ πεσών· ὁ δ᾽ ἐπεύξατο δῖος Ὀδυσσεύς·
450 «ὦ Σῶχ᾽, Ἱππάσου υἱὲ δαΐφρονος ἱπποδάμοιο,
φθῆ σε τέλος θανάτοιο κιχήμενον, οὐδ᾽ ὑπάλυξας.
ἆ δείλ᾽, οὐ μὲν σοί γε πατὴρ καὶ πότνια μήτηρ
ὄσσε καθαιρήσουσι θανόντι περ, ἀλλ᾽ οἰωνοὶ
ὠμησταὶ ἐρύουσι, περὶ πτερὰ πυκνὰ βαλόντες.
455 αὐτὰρ ἔμ᾽, εἴ κε θάνω, κτεριοῦσί γε δῖοι Ἀχαιοί.»
Ὣς εἰπὼν Σώκοιο δαΐφρονος ὄβριμον ἔγχος
ἔξω τε χροὸς ἕλκε καὶ ἀσπίδος ὀμφαλοέσσης·
αἷμα δέ οἱ σπασθέντος ἀνέσσυτο, κῆδε δὲ θυμόν.
Τρῶες δὲ μεγάθυμοι ὅπως ἴδον αἷμ᾽ Ὀδυσῆος,
460 κεκλόμενοι καθ᾽ ὅμιλον ἐπ᾽ αὐτῷ πάντες ἔβησαν.
αὐτὰρ ὅ γ᾽ ἐξοπίσω ἀνεχάζετο, αὖε δ᾽ ἑταίρους.
τρὶς μὲν ἔπειτ᾽ ἤϋσεν ὅσον κεφαλὴ χάδε φωτός,
τρὶς δ᾽ ἄϊεν ἰάχοντος ἀρηΐφιλος Μενέλαος.
αἶψα δ᾽ ἄρ᾽ Αἴαντα προσεφώνεεν ἐγγὺς ἐόντα·
465 «Αἶαν διογενὲς Τελαμώνιε, κοίρανε λαῶν,
ἀμφί μ᾽ Ὀδυσσῆος ταλασίφρονος ἵκετ᾽ ἀϋτή,
τῷ ἰκέλη ὡς εἴ ἑ βιῴατο μοῦνον ἐόντα
Τρῶες ἀποτμήξαντες ἐνὶ κρατερῇ ὑσμίνῃ.
ἀλλ᾽ ἴομεν καθ᾽ ὅμιλον· ἀλεξέμεναι γὰρ ἄμεινον.
470 δείδω μή τι πάθῃσιν ἐνὶ Τρώεσσι μονωθείς,
ἐσθλὸς ἐών, μεγάλη δὲ ποθὴ Δαναοῖσι γένηται.»
Ὣς εἰπὼν ὁ μὲν ἦρχ᾽, ὁ δ᾽ ἅμ᾽ ἕσπετο ἰσόθεος φώς.
εὗρον ἔπειτ᾽ Ὀδυσῆα Διῒ φίλον· ἀμφὶ δ᾽ ἄρ᾽ αὐτὸν
Τρῶες ἕπονθ᾽ ὡς εἴ τε δαφοινοὶ θῶες ὄρεσφιν
475 ἀμφ᾽ ἔλαφον κεραὸν βεβλημένον, ὅν τ᾽ ἔβαλ᾽ ἀνὴρ
ἰῷ ἀπὸ νευρῆς· τὸν μέν τ᾽ ἤλυξε πόδεσσι
φεύγων, ὄφρ᾽ αἷμα λιαρὸν καὶ γούνατ᾽ ὀρώρῃ·
αὐτὰρ ἐπεὶ δὴ τόν γε δαμάσσεται ὠκὺς ὀϊστός,
ὠμοφάγοι μιν θῶες ἐν οὔρεσι δαρδάπτουσιν
480 ἐν νέμεϊ σκιερῷ· ἐπί τε λῖν ἤγαγε δαίμων
σίντην· θῶες μέν τε διέτρεσαν, αὐτὰρ ὁ δάπτει·
ὥς ῥα τότ᾽ ἀμφ᾽ Ὀδυσῆα δαΐφρονα ποικιλομήτην
Τρῶες ἕπον πολλοί τε καὶ ἄλκιμοι, αὐτὰρ ὅ γ᾽ ἥρως
ἀΐσσων ᾧ ἔγχει ἀμύνετο νηλεὲς ἦμαρ.
485 Αἴας δ᾽ ἐγγύθεν ἦλθε φέρων σάκος ἠΰτε πύργον,
στῆ δὲ παρέξ· Τρῶες δὲ διέτρεσαν ἄλλυδις ἄλλος.
ἤτοι τὸν Μενέλαος ἀρήϊος ἔξαγ᾽ ὁμίλου
χειρὸς ἔχων, ἧος θεράπων σχεδὸν ἤλασεν ἵππους.
Αἴας δὲ Τρώεσσιν ἐπάλμενος εἷλε Δόρυκλον
490 Πριαμίδην, νόθον υἱόν, ἔπειτα δὲ Πάνδοκον οὖτα,
οὖτα δὲ Λύσανδρον καὶ Πύρασον ἠδὲ Πυλάρτην.
ὡς δ᾽ ὁπότε πλήθων ποταμὸς πεδίονδε κάτεισι
χειμάρρους κατ᾽ ὄρεσφιν, ὀπαζόμενος Διὸς ὄμβρῳ,
πολλὰς δὲ δρῦς ἀζαλέας, πολλὰς δέ τε πεύκας
495 ἐσφέρεται, πολλὸν δέ τ᾽ ἀφυσγετὸν εἰς ἅλα βάλλει,
ὣς ἔφεπε κλονέων πεδίον τότε φαίδιμος Αἴας,
δαΐζων ἵππους τε καὶ ἀνέρας· οὐδέ πω Ἕκτωρ
πεύθετ᾽, ἐπεί ῥα μάχης ἐπ᾽ ἀριστερὰ μάρνατο πάσης,
ὄχθας πὰρ ποταμοῖο Σκαμάνδρου, τῇ ῥα μάλιστα
500 ἀνδρῶν πῖπτε κάρηνα, βοὴ δ᾽ ἄσβεστος ὀρώρει
Νέστορά τ᾽ ἀμφὶ μέγαν καὶ ἀρήϊον Ἰδομενῆα.
Ἕκτωρ μὲν μετὰ τοῖσιν ὁμίλει μέρμερα ῥέζων
ἔγχεΐ θ᾽ ἱπποσύνῃ τε, νέων δ᾽ ἀλάπαζε φάλαγγας·
οὐδ᾽ ἄν πω χάζοντο κελεύθου δῖοι Ἀχαιοί,
505 εἰ μὴ Ἀλέξανδρος, Ἑλένης πόσις ἠϋκόμοιο,
παῦσεν ἀριστεύοντα Μαχάονα, ποιμένα λαῶν,
ἰῷ τριγλώχινι βαλὼν κατὰ δεξιὸν ὦμον.
τῷ ῥα περίδεισαν μένεα πνείοντες Ἀχαιοί,
μή πώς μιν πολέμοιο μετακλινθέντος ἕλοιεν.
510 αὐτίκα δ᾽ Ἰδομενεὺς προσεφώνεε Νέστορα δῖον·
«ὦ Νέστορ Νηληϊάδη, μέγα κῦδος Ἀχαιῶν,
ἄγρει, σῶν ὀχέων ἐπιβήσεο, πὰρ δὲ Μαχάων
βαινέτω, ἐς νῆας δὲ τάχιστ᾽ ἔχε μώνυχας ἵππους·
ἰητρὸς γὰρ ἀνὴρ πολλῶν ἀντάξιος ἄλλων
515 ἰούς τ᾽ ἐκτάμνειν ἐπί τ᾽ ἤπια φάρμακα πάσσειν.»

***

Είπε και όπως έστρεψεν ο Σώκος δια να φύγει,
ο Οδυσσεύς του έμπηξε στην ράχην το κοντάρι·
κι η άκρη από τους ώμους του στο στήθος πέρα εβγήκε.
Κι επάνω του εκαυχήθηκεν ο θείος Οδυσσέας:
450 «Ω Σώκε, γόνε αγαπητέ του ιπποδάμου Ιππάσου,
σ᾽ εβρήκε, δεν το ξέφυγες, το τέλος του θανάτου.
Δεν θα σου κλείσουν, δύστυχε, τα βλέφαρα ο πατέρας
ούτ᾽ η μητέρ᾽, αλλ᾽ όρνεα πυκνά πτεροκοπώντας
θα σε σπαράξουν· αλλ᾽ εμέ στον θάνατόν μου, αν έλθει,
455 οι διογέννητοι Αχαιοί με τάφον θα τιμήσουν».
Είπε και μέσ᾽ απ᾽ το πλευρό και απ᾽ την λαμπρήν ασπίδα
την σκληρήν λόγχην τράβηξε που του ᾽χε ρίξει ο Σώκος.
Κι ευθύς το αίμ᾽ ανάβρυσε κι εδείλιασε η ψυχή του.
Το αίμα του άμα εννόησαν οι ανδρειωμένοι Τρώες
460 παρακινούντο με βοήν κι επάνω του εχυθήκαν.
Και υποχωρώντας έκραζεν εκείνος τους συντρόφους
και τρεις φορές τους έκραξε μ᾽ όσην πνοήν και αν είχε.
Και τρεις τον άκουσε φορές ο δεύτερος Ατρείδης
κι έλεγε προς τον Αίαντα, που ευρίσκετο σιμά του:
465 «Ω Αία διογέννητε, μεγάλε πολεμάρχε,
στ᾽ αυτιά μου έφθασ᾽ η φωνή του αδάμαστου Οδυσσέως,
που ομοιάζει, ως να τον έπνιγαν κατάμονον οι Τρώες
αφού στης μάχης την ορμήν τον έχουν αποκλείσει.
Αλλά βοηθοί ας δράμομεν, ως πρέπει, ότι φοβούμαι
470 μη πάθει, ως μόνος έμεινεν ανάμεσα εις τους Τρώας,
και θενά κλάψουν οι Αχαιοί μεγάλον πολεμάρχον».
Είπ᾽, εκινήθη και σ᾽ αυτόν κατόπι ο μέγας ήρως.
Κι έφθασαν όπου εκύκλωναν τον θείον Οδυσσέα
οι Τρώες ως ξανθότριχοι χρυσόλυκοι στα όρη
475 κερατοφόρο τριγυρνούν ελάφι λαβωμένο
που ξέφυγε του κυνηγού και τρέχει όσον ακόμη
το αίμα του είναι χλωρό κι έχει ελαφρά τα πόδια·
και όταν πέσει απ᾽ την πληγήν μες στην σκιάν του λόγγου
τα ωμοφάγ᾽ αγριόσκυλα το τρώγουν, αλλά η μοίρα
480 κακοποιό τούς στέρνει εκεί λιοντάρι και απ᾽ τον τρόμον
τ᾽ αγριόσκυλα σκορπίζονται και αυτό το κατατρώγει.
Ομοίως τον πολύβουλον ανδρείον Οδυσσέα
Τρώες πολλοί και ανδράγαθοι κτυπούσαν, και ο γενναίος
την λόγχην του έσειε μ᾽ ορμήν να σώσει την ζωήν του.
485 Σιμά του ο Τελαμώνιος, με την ασπίδα ως πύργον,
εστήθη, και όλοι εδώ κι εκεί σκορπίσθηκαν οι Τρώες.
Κι εκείνον ο Μενέλαος οδήγ᾽ από το χέρι
έξω απ᾽ το πλήθος κι έφερνεν ο ακόλουθος τους ίππους.
Όρμησε ο Τελαμώνιος και, νόθον Πριαμίδην,
490 τον Δόρυκλον εφόνευσε, τον Πάνδοκον κατόπιν,
τον Λύσανδρον, τον Πύρασον και ακόμη τον Πυλάρτην.
Και ως απ᾽ τα όρη ροβολά ποτάμι στην πεδιάδα,
χείμαρρος οπού του Διός νεροποντιά φουσκώνει
και ξερά δρυά σέρνουν πολλά και πεύκους τα νερά του
495 κι ύλην πολλήν στο πέλαγος· όμοια την πεδιάδα
κλονίζει και άνδρες και άλογα φονεύει ο λαμπρός Αίας.
Και ο Έκτωρ δεν το γνώριζεν ακόμα, επειδή πέρα,
στης μάχης το αριστερό πλευρόν επολεμούσε,
εκεί που εξόχως κεφαλές ανδρών πολλές επέφταν
500 στον Ξάνθον, όπου αλαλαγμός ασίγητος βροντούσε.
Σιμά στον μέγαν Νέστορα και τον Ιδομενέα
εκεί στην λόγχην τρομερός και την ιππομαχίαν
ο Έκτωρ θρήνον έκαμνε στες φάλαγγες των νέων·
και οι λαμπρογέννητοι Αχαιοί δεν θα οπισθοποδίζαν,
505 αλλά ο Πάρις, σύγκλινος της εύμορφης Ελένης,
έπαυσε τον ανδράγαθον Μαχάον᾽ απ᾽ την μάχην·
ότι με βέλος τρίγωνο τον λάβωσε στον ώμον.
Δια κείνον ελαχτάρισαν οι Αχαιοί γενναίοι,
μη πέσει, αν κλίνει ο πόλεμος, εις των εχθρών τα χέρια.
510 Και προς τον θείον Νέστορα τότ᾽ είπε ο Ιδομενέας:
«Στην άμαξάν σου ανέβα ευθύς, ω Νέστωρ Νηληιάδη,
και πάρε τον Μαχάονα, και κτύπα προς τα πλοία
τα δυνατά πουλάρια σου· πολλών αντάξιος άλλων
ανθρώπων είν᾽ ο ιατρός, που βέλη ν᾽ αποσπάσει
515 γνωρίζει και με βότανα λαβώματα να γιάνει».

Μικρές, απλές αλήθειες

Πόσο έχουμε εστιαστεί στα δύσκολα, τα πολύπλοκα και τα σύνθετα, ξεχνώντας τα απλά και τα θεμελιώδη! Καθημερινά, αυτή η διαπίστωση εξακολουθεί να εμφανίζεται και να αποδεικνύεται στον περίγυρό μου, στον κόσμο που έχουμε φτιάξει!

Πόσο έξυπνο, πολυμήχανο σύστημα σκέψης έχουμε δημιουργήσει που κρύβει στα βάθη του την ουσία, ενώ δίνει έμφαση στα επουσιώδη και σε αυτά που ενισχύουν το ψέμα που υπάρχει μέσα μας!

Τόσες κατακτήσεις, τόσα εκπληκτικά επιτεύγματα έχουμε καταφέρει κι όμως ακόμα δεν έχουμε κατακτήσει πολλοί – παρά μόνο στα λόγια – την πολυπόθητη ευτυχία, την αγάπη προς τον εαυτό μας, την εσωτερική γαλήνη που φαίνεται να μας διαφεύγει ό,τι κι αν καταφέρνουμε, αποκτούμε ή κατέχουμε.

Δεν είναι δυνατόν να κατακτήσουμε κάτι που εξακολουθεί να μας διαφεύγει και το έχουν σκεπάσει τα λόγια και η νοημοσύνη (αυτά στα οποία έχουμε δώσει τόση έμφαση και σπουδαιότητα). Δεν είναι δυνατόν να αντιληφθούμε την ουσία όταν αυτή έχει διαστρεβλωθεί και παραποιηθεί από τον μηχανισμό του νου για να σημαίνει και να εννοεί κάτι διαφορετικό από αυτό που είναι.

Πολλοί θέλουν να πιστεύουν ότι «αγαπούν τον εαυτό τους» αλλά αυτό που συμβαίνει πραγματικά είναι ότι αγαπούν (ή προσπαθούν να το κάνουν, χωρίς να το καταφέρνουν και αυτό πάντα) το φτιαχτό εγώ τους: την προσωπικότητα, την ταυτότητα που έχουν φτιάξει σύμφωνα με το περιβάλλον τους, τις πεποιθήσεις τους, την αντίληψη της πραγματικότητάς τους και το παρελθόν τους. Όλο αυτό όμως είναι ένα χτιστό οικοδόμημα που πολύ λίγη σχέση έχει με την αλήθεια του «Εαυτού», τον οποίο δεν γνωρίζουν πραγματικά.

Τα έχω γράψει αυτά πολλές φορές στο παρελθόν, με πολλούς διαφορετικούς τρόπους. Τι άλλαξε; Γιατί τα ξαναγράφω; Γιατί τίποτα δεν άλλαξε, γιατί εξακολουθεί να υπάρχει η ανάγκη να γίνουν κατανοητά τα νοήματα πίσω από τις λέξεις. Γιατί υπάρχει ακόμα άγνοια, έλλειψη και διαστρέβλωση της αλήθειας.

Δεν χρειάζεται ο Εαυτός μας άλλα συστήματα σκέψης να αντικαταστήσουν τα παλιά. Δεν χρειάζεται μεθόδους να τον φτάσουμε, να αντιληφθούμε το μεγαλείο του, ούτε έχει ανάγκη από τελετουργικά, πρακτικές ή φυγή από την πραγματικότητά μας για να τον «βρούμε». Όλ’ αυτά, έχω διαπιστώσει, ότι περισσότερο μπερδεύουν, απομακρύνουν και κρύβουν παρά αποκαλύπτουν την αλήθεια.

Το «περίεργο» και αποκαλυπτικό μαζί, είναι ότι εξακολουθούμε να διαπιστώνουμε ότι, ό,τι άλλο κι αν κατακτάμε ή καταφέρνουμε, ουσιαστικά δεν πάμε πουθενά ούτε είμαστε απόλυτα ευτυχισμένοι στο παρόν μας και στη ζωή μας, αφού αισθανόμαστε ότι «κάτι λείπει» από αυτήν και μέσα μας. Το ψάχνουμε εκεί που δεν υπάρχει, επιχειρούμε να το βρούμε με τα μέσα που έχουμε μάθει να χρησιμοποιούμε. Αλλά εξακολουθεί να μας διαφεύγει.

Αναβάλλουμε ή πιστεύουμε ότι στην επόμενη κατάκτηση, στην επόμενη επιτυχία ή σιγουριά, θα είναι εκεί να μας περιμένει. Αλλά δεν είναι ποτέ. Και η αναβολή παίρνει παράταση, ενώ εμείς δεν αλλάζουμε ούτε τον τρόπο που ψάχνουμε ούτε το πού το ψάχνουμε, περιμένοντας κάτι να αλλάξει, κάτι να φανερωθεί, κάτι ή κάποιον να μας λυτρώσει.

Είναι όμως τόσο απλό και ταυτόχρονα τόσο δύσκολο να ξεφύγουμε από τον μέχρι τώρα τρόπο σκέψης μας, από τις συνήθεις πρακτικές μας, από την ασφάλεια που πιστεύουμε ότι μας προσφέρει ο νους που εξακολουθούμε να εμπιστευόμαστε. Τα απλά δεν τα καταλαβαίνει αυτός ο νους ή το συγκεκριμένο σύστημα σκέψης. Και εμείς δεν έχουμε μάθει τίποτα άλλο, κανένα άλλο δεν έχουμε διαθέσιμο ν’ αντικαταστήσει την εκπαίδευσή μας.

Κοιτάμε απεγνωσμένα δεξιά και αριστερά ψάχνοντας σωτήρες, θαύματα, θέλοντας οι άλλοι να αλλάξουν για μας για να έχουμε αυτό που πιστεύουμε πως θέλουμε, αυτό που νομίζουμε πως μας λείπει. Μα δεν θα αλλάξουν, τίποτα δεν μας λυτρώνει, όσο ωραιοποιημένο κι αν εμφανίζεται αρχικά.

Σε αυτά τα άρθρα δεν επεκτείνομαι βαθύτερα ή σε «λύσεις» γιατί ο εκπαιδευμένος, υποκειμενικός νους θα βιαστεί να ερμηνεύσει, πιστεύοντας ότι ξέρει τι εννοώ και σε τι αναφέρομαι, δίνοντας την ψευδαίσθηση της γνώσης, ενώ στην ουσία δεν θα έχει αλλάξει τίποτα πρακτικά και αληθινά. Ο καθένας έχει τον δικό του κωδικό επικοινωνίας, κατανοώντας τις λέξεις και τις φράσεις σύμφωνα με τις δικές του ατομικές καταχωρήσεις που δεν είναι ίδιες με αυτές των άλλων. Δεν θα δώσω αυτήν την ικανοποίηση στο επιφανειακό νου να προσπεράσει ή να κρίνει αυτό που ουσιαστικά δεν γνωρίζει.

Η πορεία είναι πάντα ατομική και όποιος θέλει πραγματικά να ψάξει, βρίσκει την αλήθεια που είναι κρυμμένη μέσα του. Φτάνει να ξεπεράσει το πρώτο εμπόδιο – παγίδα που του βάζει ο νους: την αλαζονεία της γνώσης.

Μαθαίνουμε από παιδιά ότι οφείλουμε να γνωρίζουμε, εξεταζόμαστε πάνω σε αυτά που ξέρουμε, αξιολογούμαστε με βάση τα «σωστά» μας και όχι σύμφωνα με τις ερωτήσεις μας. Αυτό είναι το πρώτο εμπόδιο στην πραγματική αναζήτηση της ουσίας. Να τολμήσει να πει ο καθένας μας στον εαυτό του, «δεν ξέρω, θέλω να μάθω». Όσο πιστεύουμε ότι ξέρουμε, ότι γνωρίζουμε τι θέλουμε, ότι έχουμε τον έλεγχο του εαυτού μας και «ξέρουμε τι κάνουμε» βρισκόμαστε στην παγίδα που μας στήνει επιδέξια ο νους και εμείς δεν αναγνωρίζουμε καν.

Πόσο δύσκολο είναι να παραμένουμε μαθητές της ζωής αντί να προσποιούμαστε τους γνώστες και τους κατέχοντες της αλήθειας, όποιοι κι αν είμαστε, ό,τι κι αν έχουμε κατακτήσει, όπου κι αν έχουμε «φτάσει»;

Η παντοδυναμία του έρωτα

Ο έρωτας είναι ένα συναίσθημα αναγεννητικό. Πράγματι, μπορεί να αρπάξει την ανθρώπινη καρδιά και να την ανεβάσει σε ύψη μοναδικά, ανεπανάληπτα και έντονα συγκινησιακά. Ας μελετήσουμε πώς μπορεί το συναίσθημα του έρωτα να βοηθήσει στην ψυχοσυναισθηματική εξέλιξη του ανθρώπου που αφήνεται να το βιώσει.

Πρώτα απ’ όλα, ο κάθε άνθρωπος είναι καλό πριν αποφασίσει να ξεκινήσει μία σχέση να έχει ενσκήψει στην αυτογνωσία και στην μελέτη του εαυτού του.

Η αυτογνωσία είναι ο φωτεινός οδοδείκτης που κατευθύνει την εξελικτική πορεία της ζωής μας. Είναι σημαντικό να γνωρίζω τα δυνατά μου σημεία, τα θετικά μου χαρακτηριστικά καθώς επίσης και τα στοιχεία, τα οποία θέλω να δουλέψω, να εξελίξω στην προσωπικότητά μου.

Η αυτογνωσία ουσιαστικά μας γεμίζει με την πολύτιμη αυτοεκτίμηση.

Από την άλλη μεριά, η συντροφικότητα αποτελεί μία ενσυνείδητη, εκούσια επιλογή αλλά ταυτόχρονα αποτελεί και ένα μοναδικό και σπάνιο δώρο.

Η ευγνωμοσύνη μπορεί να κινητοποιήσει μέσα μας τα πιο δυνατά ερεθίσματα, τα οποία θα μας οδηγήσουν να αναπτύξουμε την καλύτερη εκδοχή του εαυτού μας. Όντας ευγνώμονες για αυτό το που πραγματικά είμαστε, μπορούμε να αξιοποιήσουμε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο την παρούσα στιγμή και να κάνουμε το παρόν πηγή αληθινής ευτυχίας και ευλογίας.

Όσον αφορά στην συντροφικότητα, είναι καλό να σημειώσουμε ότι η συντροφικότητα μοιάζει με ένα πλοίο στο οποίο υπάρχουν δύο συγκυβερνήτες. Για να μπορέσει αυτό το πλοίο να ταξιδέψει με ηρεμία και να φτάσει στον προορισμό του, έχοντας χαρίσει στην πορεία του ταξιδιού όμορφες στιγμές έρωτα, αγάπης, τρυφερότητας, ζεστασιάς και στους δύο συγκυβερνήτες είναι απαραίτητη η μεταξύ τους συνεργασία με αλληλοσεβασμό, ενσυναίσθηση, κατανόηση και άνευ όρων αποδοχή.

Μόνο όταν μαθαίνω να εκτιμώ, να αγαπώ, να αποδέχομαι άνευ όρων και να σέβομαι την ή τον σύντροφό μου για αυτό που πραγματικά είναι μπορώ να απολαύσω και την μεταξύ μας συμβίωση, δίχως να εγκλωβίζω την αγάπη σε καταπιεστικές απαιτήσεις ή φόβους και ανασφάλειες.

Η αναγεννησιακή δύναμη του έρωτα δεν έγκειται στο να αλλάξει τον άνθρωπο, με αποτέλεσμα να τον οδηγήσει σε προσποιήσεις και σε συναισθηματικούς εκβιασμούς αλλά στο να γίνει ο καθένας που ερωτεύεται, μέσα και από την ενδυνάμωση του έρωτα, αυτός που πραγματικά είναι.

Ακούγεται απλό αλλά είναι το πιο ουσιαστικό κομμάτι της ζωής μας, να μπορέσουμε δηλαδή να εξελιχθούμε, να υπάρξουμε, να βιώσουμε το τώρα στην πιο αυθεντική, στην πιο γνήσια μορφή του.

Είναι απαραίτητο να ζω σύμφωνα με τις επιταγές της καρδιάς μου για να μπορώ αγαπώ και να αγαπιέμαι το ίδιο δυνατά και αυθεντικά.

Στους γρήγορους ρυθμούς της ζωής και στις πολλαπλές επαγγελματικές υποχρεώσεις, πολλές φορές το συναίσθημα του έρωτα καταπνίγεται να χωρέσει σε μικρά χρονικά περιθώρια και δεδομένα. Ο έρωτας είναι το πυροσβεστικό καύσιμο όλης της ζωής και το εφαλτήριο οποιασδήποτε εξέλιξης.

Επομένως, κάθε φορά που ανακαλύπτουμε τον εαυτό μας, κάθε φορά που μιλάμε ανοιχτά και εκφράζουμε τα συναισθήματά μας είναι μία ευκαιρία αποδοχής του εαυτού μας, αυτοσυμπόνοιας αλλά ταυτόχρονα είναι και μία μοναδική ανακάλυψη της αγάπης.

Όταν υπάρχω, όταν ζω έτσι όπως πραγματικά είμαι χωρίς να θέλω να παρουσιάσω κάτι προσποιητό ή κάτι τέλειο, τότε είναι που είμαι σε θέση να αγαπήσω και να αγαπηθώ αληθινά, να δεχτώ την αγάπη ως δώρο και κυρίως να χαρίσω αγάπη χωρίς να περιμένω ανταλλάγματα και ανταποδώσεις.

Σίγουρα, η αμοιβαιότητα είναι πολύ σημαντική και απαραίτητη για τη συντροφικότητα αλλά η αμοιβαιότητα της αγάπης και του συναισθήματος, πολλώ δε μάλλον του έρωτα, είναι κάτι που δεν εκβιάζεται αλλά χαρίζεται. Χαρίζεται απλόχερα κάθε φορά που προσφέρεις ένα ζεστό χαμόγελο, ένα τρυφερό χάδι, ένα λόγο αγάπης στον άνθρωπό σου.

Είναι μία ευκαιρία ίασης της δικής σου ψυχής γιατί η αγάπη είναι ένας τρόπος ύπαρξης, ένας τρόπος να αγκαλιάσεις τον εαυτό σου και να δημιουργήσεις γύρω από την ροή της ζωής σου ένα κουκούλι αγάπης που πραγματικά σε ζεσταίνει και σε τροφοδοτεί.

Συμπερασματικά, πριν αναφερθούμε στο αναγεννησιακό συναίσθημα του έρωτα ας δώσουμε την ευκαιρία στον εαυτό μας να μυηθεί στο συναίσθημα της αγάπης και της προσφοράς άνευ όρων.

Μόνο τότε θα μπορέσουμε να αντιληφθούμε τον έρωτα και την αγάπη ως μία ευκαιρία να δώσουμε και όχι απαραιτήτως να λάβουμε.

Ας θυμόμαστε, ότι κάθε φορά που αφηνόμαστε στην αγάπη είναι μία ευκαιρία να ανακαλύψουμε την πιο αυθεντική και την πιο γνήσια πλευρά του εαυτού μας.

Η αγάπη λοιπόν είναι ανακάλυψη. Μία ανακάλυψη επαναστατική που μπορεί να φωτίζει διαρκώς την πορεία της ζωής μας και να μας υποστηρίξει να δημιουργούμε μέρα με την ημέρα, σταδιακά την καλύτερη εκδοχή του εαυτού μας.

Τόσο η ομορφιά του έρωτα όσο και της ίδιας της ζωής κρύβεται στο ταξίδι της αναγέννησης. Πόσο πολύτιμο είναι να μπορούμε να θαυμάζουμε και να απολαμβάνουμε τις καθημερινές, απλές χαρές της ζωής με μάτια και καρδιά ανοιχτά;

Ο έρωτας στα μάτια ορισμένων θα φαίνεται ρίσκο μα στην καρδιά όλων φέρνει δύναμη και φως, όταν βιώνεται με συναίσθημα, ειλικρίνεια και πάνω απ΄ όλα με ευγνωμοσύνη.

Η αρνητικότητα και η μιζέρια του συντρόφου

Μπορεί να έχουμε συνυπάρξει με συντρόφους ήσυχους, χαμηλών τόνων, εσωστρεφείς, όμως οι αρνητικοί τύποι δεν διαβαίνουν ως αθόρυβοι επισκέπτες στη ζωή μας. Η αρνητικότητα, η οποία μπορεί να υφαίνεται ως απαισιοδοξία, γκρίνια, παράπονα, καχυποψία, κριτική, κυνισμό, μιζέρια, δυσλειτουργικό σκεπτικό του όλα ή τίποτα, μαύρο – άσπρο, αυθαίρετα συμπεράσματα ή και τάση προς επιθετικότητα, είναι ένα χαρακτηριστικό που δύναται να θέτει το ζευγάρι σε επερχόμενη δυστυχία και ματαίωση της σχέσης.

Ο αρνητισμός στην συντροφική σχέση

Η μαγεία του ερωτισμού, το αίσθημα του θαυμασμού για τον άλλον, η επικοινωνία αρχίζουν με τον καιρό να χωλαίνουν και ουκ ολίγες φορές ο σύντροφος που είναι ο αποδέκτης της αρνητικότητας αποφασίζει την έκβαση της σχέσης. Διότι είναι τόσο μεταδοτική η αρνητικότητα ως ενέργεια και βάζει τόσα εμπόδια στην διατήρηση και εξέλιξη της σχέσης, που μοιάζει όχι μόνο να πνίγει συναισθηματικά τον αποδέκτη αλλά σιγά σιγά να χάνεται το οξυγόνο της σχέσης και να απομένουν μόνο τα τοξικά παράσιτα.

Μπορούμε άραγε να απολαύσουμε τη ζωή και τη σχέση με έναν αρνητικό σύντροφο; Μπορούμε να εισπράξουμε αλλά και να νιώσουμε αγάπη, σεβασμό και ικανοποίηση; Είναι μια σχέση με ημερομηνία λήξης;

Για τον αρνητικό σύντροφο δεν υπάρχει λύση στο πρόβλημα. Υπάρχει πάντα πρόβλημα.

Είμαστε οι πεποιθήσεις που πρεσβεύουμε. Πολλές από αυτές είναι απόκομμα εμπειριών της παιδικής ηλικίας πράγμα που συμβαίνει ασυναίσθητα, ή οι αρνητικές πεποιθήσεις για τον εαυτό, τους άλλους και τον κόσμο γύρω μας αποτελούν έναν τρόπο που απλώς μάθαμε να διαχειριζόμαστε τη ζωή και τους ανθρώπους.

Το μισοάδειο ποτήρι των μη πραγματικών, δυσλειτουργικών και αρνητικών σκέψεων είναι εκείνο που μας αφυδατώνει συναισθηματικά, ενεργειακά, πιέζοντας τον εαυτό μας ακόμη πιο κοντά στον πάτο της μοναξιάς.

Ο δρόμος του αρνητισμού για ορισμένους ανθρώπους είναι μονόδρομος. Και αυτό γιατί υπάρχει μια ριζωμένη επιθυμία και ανάγκη για ετοιμότητα απέναντι στο επερχόμενο κακό. Το οποιοδήποτε αρνητικό σενάριο. Τείνουν να είναι ρεαλιστές, καταστροφολογούν, εστιάζουν στο αρνητικό, προσδίδουν αρνητικές ερμηνείες στις καταστάσεις γενικεύοντας μια δυσπιστία απέναντι σε όλα.

«Όλα θα πάνε στραβά», και μερικές φορές όντως πάνε έτσι σαν οι ίδιοι να προκαταβάλουν μια κατάσταση.

Χαρακτηριστική είναι η διόγκωση, η γενίκευση και η δραματοποίηση των καταστάσεων, που εκφράζονται με γκρίνια, καταστροφολογία, μεμψιμοιρία, παράπονα και κριτική. Για όσα συμβαίνουν στον κόσμο, για όσα παθαίνουμε, για όσα δεν ζούμε και θα θέλαμε να ζούμε, η αδικία γύρω μας, το τι κάνουν οι άλλοι, ακόμη και τα βασικά της συμβίωσης όπως οι λογαριασμοί που ακρίβυναν, η καθαριότητα του σπιτιού, οι αρμοδιότητες και πολλά άλλα.

Οι ανασφάλειες, το ανικανοποίητο, ο φόβος

«Τίποτα δεν είναι αρκετό, τίποτα δεν είναι αρκετά καλό, όλα είναι δύσβατα, οι άλλοι περνάνε πολύ καλύτερα από μένα». Είναι ένας φαύλος κύκλος αρνητικής αντίληψης και συμπεριφοράς η οποία τρέφει συνεχώς το ανικανοποίητο αλλά και την αγωνία, την απόγνωση, το φόβο απέναντι στα πράγματα.

Άλλωστε, πίσω από όλα αυτά που παρατηρούμε στον άνθρωπο που έχουμε δίπλα μας, κρύβεται ένας ενδόμυχος φόβος ελέγχου, μια ανασφάλεια για οργάνωση της ζωής, για στόχους, η οποία κουράζει και ζημιώνει όχι μόνο το ίδιο το άτομο αλλά και τους γύρω του. Δεν μπορεί το άτομο να νιώσει ευγνωμοσύνη και εκτίμηση για αυτά που έχει, για τους ανθρώπους με τους οποίους ζει, για την ίδια τη ζωή.

Η ζωή για εκείνους είναι μια συνεχής προσπάθεια για έλεγχο των καταστάσεων. Όλα θέλουν κόπο, και νιώθουν καταδικασμένοι να αποδεικνύουν ότι πάντα τα καταφέρνουν και όταν θέτουν τον εαυτό τους σε σύγκριση αισθάνονται λίγοι, ανεπαρκείς, ανίκανοι.

Ένας αρνητικός άνθρωπος με θυμό ζει για το παρελθόν, ένας αγχώδης τύπος για το μέλλον... Και τι απέγινε με το παρόν; Ό,τι κουβαλάμε μέσα μας το βγάζουμε και στη σχέση μας.

Η αρνητική διάθεση, η υπερανάλυση των πραγμάτων, τα πολλά όχι που λέγονται μεταδίδονται και στο σύντροφο, τον επηρεάζουν άμεσα, τον απομακρύνουν σε βάθος χρόνου και εκείνοι καταλήγουν μόνοι με τον μαραμένο τους εαυτό.

Δυστυχώς, οι αρνητικοί άνθρωποι, ανάλογα με την περίπτωση, συχνά φλερτάρουν με αγχώδεις διαταραχές, κατάθλιψη, ανηδονία, χρήση ουσιών. Η θλίψη που νιώθουν είναι επί της ουσίας η ματαίωση να ελέγξουν με την αρνητικότητα τη ζωή τους.

Τι θέση πρέπει να πάρω απέναντι στον αρνητικό σύντροφο;

Η αλήθεια είναι ότι ο σύντροφός μας μπορεί να αλλάξει εάν θέλει ο ίδιος να αλλάξει. Αυτό βέβαια προϋποθέτει τη προσωπική του συνειδητοποίηση και αποδοχή ότι ο τρόπος σκέψης και συμπεριφοράς του είναι δυσλειτουργικός για τον ίδιο, τη ζωή του και φυσικά τη σχέση. Τα στοιχεία της προσωπικότητας δεν αλλάζουν, όμως με δουλειά ο σύντροφός μας μπορεί να μάθει να αντικαθιστά τις αρνητικές και δυσλειτουργικές αντιλήψεις με πιο ρεαλιστικές και αισιόδοξες.

Αν μάθει να διαχειρίζεται τον τρόπο που σκέφτεται, είναι πολύ πιθανό να συνειδητοποιεί τις παγίδες που έβαζε ο ίδιος στον εαυτό του. Δεν είναι κάτι που γίνεται από τη μια μέρα στην άλλη. Χρειάζεται υπομονή, αποφασιστικότητα και την επιστημονική καθοδήγηση ενός ειδικού.

Ακόμη και βιβλία αυτοβοήθειας μπορεί να είναι μία επιπρόσθετη βοήθεια για να καταλάβει το άτομο τον εαυτό του, γιατί αντιδρά με αρνητικότητα στα πράγματα και στο πώς να τα διαχειρίζεται.

Η επικοινωνία και ο ανοιχτός διάλογος μεταξύ των συντρόφων, χωρίς χαρακτηρισμούς και κριτική θα βοηθήσει τον σύντροφο να ξεδιπλώσει τις αγωνίες του και το τι πιστεύει για αυτές. Χρειάζεται ενσυναίσθηση από την πλευρά μας, να μπούμε στο δικό του μυαλό, ακόμη και εάν η ψυχολογία μας έχει φτάσει σε τέλμα, από τη στιγμή που θέλουμε να συνεχίσουμε τη σχέση. Η βοήθεια από έναν ειδικό θα είναι η κατάλληλη επιλογή για να επενδύσετε τη σχέση σας.

Οι παγίδες που πρέπει να αποφύγουμε

Από την άλλη χρειάζεται και προσοχή.

Υπάρχουν περιπτώσεις που ο σύντροφος/αποδέκτης παρασύρεται και μυείται και ο ίδιος σε αυτόν τον αρνητικό τρόπο σκέψης, αρχίζοντας να σκέφτεται και να λειτουργεί όπως ο σύντροφός του. Μερικές φορές εξιδανικεύουμε το πρόσωπο που έχουμε απέναντί μας, με αυτό που είμαστε παθιασμένοι και ερωτευμένοι, μπορεί να παρασυρόμαστε από τις εμπειρίες του, τη μόρφωσή του, τα ταλέντα του και να υιοθετούμε μια αντίστοιχη κοσμοθεωρία.

Μπορεί να γινόμαστε και εμείς αρνητικοί ή μίζεροι όσο περνάει ο καιρός, σαν να έχουμε συνηθίσει αυτή τη συμπεριφορά από τον σύντροφο σε βάθος χρόνου έχοντας διαπεράσει και εμάς.

Χωρίς να το καταλαβαίνουμε όμως χάνουμε τη δικιά μας ταυτότητα, την αισιοδοξία, την εκτίμηση για τον εαυτό μας, την ικανότητα να χαλαρώνουμε, να αφηνόμαστε, να απολαμβάνουμε, να κάνουμε και τις χαρούμενες υπερβολές μας, να είμαστε αυθόρμητοι και όχι πάντα προβλέψιμοι, να νοηματοδοτούμε και τα θετικά, τα αρνητικά, τα απρόοπτα, ακόμη και να ονειρευόμαστε.

 
Η αρνητικότητα του συντρόφου είναι δικιά του ευθύνη

Θυμηθείτε ακόμη ότι η αρνητικότητα του συντρόφου είναι δικό του πρόβλημα και όχι δικό σας. Επομένως, μην πάρετε την ευθύνη για αυτόν. Δεν είναι και ρεαλιστικό να παίρνετε προσωπικά όσα σας εκφράζει ο σύντροφος. Πράγματα που μπορεί να σας θίξουν, να σας υποβιβάσουν ή να αδικήσουν τις προθέσεις σας.

Αυτοθυσία και φόβος εγκατάλειψης

Χωρίς να το συνειδητοποιήσετε μπορεί να γίνετε οι ίδιοι θύμα στη σχέση. Μπορεί να αυτοθυσιαστείτε γιατί σκέφτεστε «δεν μπορώ να τον/την αφήσω δυστυχισμένο», «θέλω να τα έχω καλά με τον/την σύντροφό μου», «θα κάνω ότι δεν με πειράζει», «δεν θέλω να του χαλάω τα χατίρια», «έτσι είναι ο σύντροφός μου και πρέπει να μείνω μαζί του, να μην τον προδώσω, για να αποδείξω ότι τον/την αγαπάω», «δεν θέλω να τον απογοητεύσω», και όλα αυτά για το «καλό της σχέσης».

Ποιο είναι στα αλήθεια το καλό της σχέσης;

Με αυτή την στάση θα συντηρείτε εσείς οι ίδιοι την αρνητικότητα στη σχέση και όχι μόνο αυτό αλλά εν γνώσει σας θα δυστυχείτε.

Πολλές φορές υπομένουμε καταστάσεις που μας φθείρουν, ανεχόμαστε την αρνητικότητα και τις όποιες συνέπειες φέρει, λέμε πως θα κάνουμε υπομονή, αλλά τελικώς σηκώνουμε διπλό συναισθηματικό βάρος. Το να θέτουμε ως προτεραιότητα τον σύντροφό μας έχει τα όριά του.

Αρνητική είναι και η παθητική μας στάση απέναντι στην αρνητικότητα του άλλου, πράγμα που υποδαυλίζει την πιθανότητα για μια υγιή, ειλικρινή σχέση, που αμοιβαία απολαμβάνουν και οι δύο.

Είναι επιλογή μας με ποιους ανθρώπους συναναστρεφόμαστε, χτίζουμε σχέσεις, παραδίνουμε το σώμα, την ψυχή, το μυαλό, την ενέργειά μας.

Πριν πείτε την τελευταία σας λέξη…

Σκεφτείτε πόσο θέλετε να παραμείνετε σε μια τέτοια σχέση. Πώς θα νιώθατε εάν φεύγατε από τον σύντροφό σας; Τι σας προσφέρει και τι σας λείπει από αυτόν τον άνθρωπο; Εάν νιώθετε ότι δεν μπορείτε να φύγετε ενώ πιστεύετε ότι η αρνητική του/της στάση σας γίνεται ψυχοφθόρα, καλό θα ήταν να αναζητήσετε τους λόγους για τους οποίους συμβαίνει αυτό. Έχετε κάποιο προσωπικό συμφέρον; Νιώθετε μια εξάρτηση; Προτιμάτε αυτήν την ψυχική ταλαιπωρία γιατί φοβάστε τη μοναξιά; Τι είναι αυτό που μπορεί να σας συνδέει με αυτό το άτομο;

Το να καταπιέζουμε τα συναισθήματά μας, τα όνειρά μας, τις ανάγκες μας, δεν θα μας φέρει πιο κοντά σε μια ολοκληρωμένη σχέση, μια θετική ζωή.

Όταν ανησυχούμε υπερβολικά για την σχέση μας, αρχίζει και η φαντασία να καλπάζει και χάνουμε τη λογική. Πρέπει να είμαστε ειλικρινείς με τον εαυτό μας, και συνειδητά να αποφασίσουμε πως θέλουμε να ορίσουμε τη ζωή μας, ποια άτομα θα την συντροφεύουν, είτε επιθυμούμε πραγματικά να τερματίσουμε τη σχέση ή εάν θέλουμε να προσπαθήσουμε γιατί μπορεί να υπάρχουν σημάδια βελτίωσης.

Το νόημα μιας σχέσης, είναι το νόημα της ζωής

Άλλωστε, η πιο βαθιά έλλειψή μας που είναι παράλληλα και το μεγαλύτερο, άπιαστο όνειρο είναι να αγαπηθούμε. Αυτή η επιθυμία του να αγαπιέμαι, να νιώσω αγαπητός σε κάποιον μπορεί να είναι και πιο ισχυρή από το να αγαπάω κάποιον. Αυτό είναι το νόημα της ζωής. Από τις πιο έντονες ερωτικές ιστορίες, τις χαρές της ζωής, τις τέχνες, μέχρι και τις πιο αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές, τα ναρκωτικά, τους αυτοτραυματισμούς, την εγκληματικότητα, όλα αυτά αποσκοπούν σε αυτό ακριβώς στο να μας αγαπήσει κάποιος.

Μια υποσυνείδητη ανάγκη άρρηκτα συνυφασμένη με τη ύπαρξή μας.

Όταν εισπράττουμε την αγάπη, νιώθουμε ζωντανοί υπαρξιακά, απόλυτα συνδεδεμένοι με τον πυρήνα μας και τον σημαντικό άλλο.

Για αυτό, λοιπόν, μην περιορίζετε τη ζωή σας και μην υποτιμάτε τον εαυτό σας ότι δεν υπάρχουν λύσεις, ότι δεν θα τα καταφέρετε. Όλοι μπορούν.

Εάν δυσκολεύεστε στη διαχείριση των προβλημάτων με τον/την σύντροφό σας, εάν βρίσκεστε σε συναισθηματικό αδιέξοδο, θα ήταν πολύ βοηθητικό για εσάς να εμπιστευτείτε τις ανησυχίες σας σε έναν ειδικό.

Διεκδικούμε την ευτυχία και την αγάπη, γιατί όλοι την αξίζουμε.

Η Μάσκα

Μια φορά ήταν ένας άνθρωπος που φορούσε μάσκα. Δεν την έβγαζε ποτέ. Κοιμόταν και ξυπνούσε μ’ αυτήν στο πρόσωπό του. Οι άλλοι δεν μπορούσαν να τη δουν, εκείνος όμως πίστευε πως καταλάβαιναν την παρουσία της.

Ο ίδιος ήταν λάτρης της αλήθειας. Έτσι, παρόλο που το γεγονός ότι φορούσε μάσκα δεν ήταν απαραίτητα κακό αφού κανείς δεν το γνώριζε και κανέναν δεν έβλαπτε, κάθε φορά που βρισκόταν μαζί με άλλους ανθρώπους, τον κατέκλυζαν κακές σκέψεις. Αισθανόταν ψεύτικος και σκεφτόταν πως τους κοροϊδεύει.

Ένα βράδυ πήρε την απόφαση να απαλλαγεί απ’ αυτήν. Στάθηκε μπροστά στον καθρέφτη και έβαλε τα χέρια στο μέτωπό του. Την τράβηξε αποφασιστικά με όλη του τη δύναμη αλλά με μεγάλη του έκπληξη διαπίστωσε πως η μάσκα είχε κολλήσει στο δέρμα του. Αυτό τον άγχωσε και τον πείσμωσε και συνέχισε να προσπαθεί με μανία μέχρι που είδε να τρέχει αίμα από τους κροτάφους του. Κοντοστάθηκε και κοίταξε το είδωλό του. Από πότε άραγε τη φορούσε; Δεν μπορούσε να θυμηθεί αν ήταν μια συγκεκριμένη στιγμή ή κάποιο γεγονός που τον έκανε να θέλει να καλύψει το πρόσωπό του. Μήπως όμως η μάσκα υπήρχε γιατί εκείνος δεν είχε πρόσωπο; Ανατρίχιασε στη σκέψη αυτή και πανικόβλητος άρχισε ξανά να την τραβάει με μανία για να την ξεκολλήσει χωρίς να λογαριάζει πόσο πολύ πονούσε. Μετά από ώρες, κατάκοπος και απελπισμένος παραιτήθηκε από την προσπάθεια, δίνοντας όμως υπόσχεση στον εαυτό του ότι θα συνεχίσει μέχρι να τα καταφέρει.

Κάθε νύχτα πάλευε μπροστά στον καθρέφτη να απαλλαγεί από το ξένο αυτό σώμα που τον είχε φυλακίσει και που ήταν η αιτία για τις δυστυχίες του. Αυτό πίστευε, πως αυτή η μάσκα ήταν υπεύθυνη για όλα τα δεινά και κυρίως για τη μοναξιά του.

Ένα πρωί παρατήρησε με τρόμο πως η μάσκα είχε σκληρύνει και δεν μπορούσε πια να εκφραστεί όπως πριν. Μάταια προσπαθούσε να κουνήσει τα χείλια ή να ζαρώσει το μέτωπο. Το πρόσωπό του θύμιζε κούκλα σαν αυτές στις βιτρίνες που έχουν όλες το ίδιο πρόσωπο. Το μόνο που σκεφτόταν τώρα ήταν πως ήθελε να κρυφτεί για πάντα. Ντρεπόταν και απέφευγε τους ανθρώπους μέχρι που τελικά κλείστηκε στο σπίτι του και απομονώθηκε εντελώς. Τουλάχιστον έτσι κανείς δεν θα μάθαινε τί του είχε συμβεί.

Ένα βράδυ που παρατηρούσε το είδωλό του στον καθρέφτη, αποφάσισε να του μιλήσει σαν να μιλούσε σε κάποιον άλλο. Δεν θυμόταν από πότε είχε να ανταλλάξει κουβέντα με άνθρωπο. Του μίλησε για το φόβο του, το θυμό και την απέραντη μοναξιά του. Του είπε για τον πόνο που ένιωθε από παιδί και για τη μεγάλη ντροπή του. Τότε, κάτι παράξενο συνέβη. Τα μάτια του έλαμψαν και κύλησαν δάκρυα. Καθώς οι σταγόνες κυλούσαν αργά στα μάγουλά του, αυλάκωναν τη μάσκα. Μέσα σε λίγα λεπτά, τα δάκρυα έδωσαν τη θέση στους σε ένα ασυγκράτητο γοερό κλάμα.

Την άλλη μέρα καλημέρισε το είδωλό του και του υποσχέθηκε πως από δω και πέρα, κάθε βράδυ θα το ακούει και θα του μιλάει.

Έτσι πέρασαν πολλά βράδια μέχρι που ήρθε η στιγμή που δεν είχε πια άλλα δάκρυα. Μία λέξη βγήκε τότε από τα χείλη του, «σ’ ευχαριστώ».

Το επόμενο πρωί μόλις άνοιξε τα μάτια, είδε στο προσκέφαλό του πολλά μικρά κομμάτια που όλα μαζί ενωμένα σχημάτιζαν το περίβλημα του προσώπου του. Αμέσως σηκώθηκε και έτρεξε να κοιταχτεί στον καθρέφτη. Τότε είδε για πρώτη φορά το πρόσωπό του. Δεν ήταν όμορφο ούτε άσχημο. Δεν ήταν σωστό ή λάθος. Ήταν το δικό του πρόσωπο. Μάζεψε ένα ένα τα κομμάτια από το μαξιλάρι με μεγάλη προσοχή και τα τοποθέτησε ευλαβικά μέσα σε ένα κουτί δίπλα στα παιδικά του ενθύμια.

Πλύθηκε, ντύθηκε και βγήκε έξω. Περπάτησε στην πλατεία και στην αγορά. Περιπλανήθηκε ανάμεσα στον κόσμο. Όπου κι αν γύριζε να κοιτάξει, έβλεπε ανθρώπους με μάσκες. Άλλες πετρωμένες και σκληρές, άλλες λεπτές και ραγισμένες. Μόνο τα παιδιά δεν φορούσαν μάσκες. Παρατήρησε και κάτι ακόμα. Πολλά μικρά κομμάτια σαν αυτά που είχε φυλάξει το πρωί στο κουτί του, βρίσκονταν πεσμένα σαν φθινοπωρινά φύλλα γύρω από τα πόδια αγκαλιασμένων ανθρώπων.

Η ευκαιρία υπάρχει από τη γέννηση μέχρι το θάνατο, γι’αυτό και δεν είναι ποτέ αργά

Το συναίσθημα να μη δίνεις μεγάλη αξία στον εαυτό σου “μαθαίνεται”, άρα και ξεμαθαίνεται και κάτι καινούριο μπορεί να το αντικαταστήσει. Η ευκαιρία υπάρχει από τη γέννηση μέχρι το θάνατο, γι’ αυτό και δεν είναι ποτέ αργά. Σε οποιαδήποτε στιγμή στη ζωή του ο άνθρωπος μπορεί ν’ αρχίσει να βελτιώνει την αυτοεκτίμησή του.

Αυτό το βλέπω σαν το πιο σημαντικό μήνυμα του βιβλίου: υπάρχει πάντα ελπίδα ότι η ζωή σου μπορεί ν’ αλλάξει, γιατί όσο ζεις μπορείς πάντα να μαθαίνεις καινούρια πράγματα. Οι άνθρωποι ωριμάζουν και αλλάζουν σε όλη τους τη ζωή. Αυτό γίνεται πιο δύσκολο όσο μεγαλώνουμε και καμιά φορά χρειάζεται λίγο περισσότερο καιρό. Το παν εξαρτάται από το πόσο αποφασισμένοι είμαστε να το πετύχουμε. Η πεποίθησή μας πως η αλλαγή είναι εφικτή και η δέσμευσή μας στην απόφαση ν’ αλλάξουμε, είναι τα πρώτα μεγάλα βήματα. Μερικοί από μας μπορεί να χρειάζονται περισσότερο χρόνο για να μάθουν, μα όλοι μπορούμε να μάθουμε.

Το παρακάτω απόσπασμα περιέχει όλα μου τα συναισθήματα και τις ιδέες για την αυτοεκτίμηση.

Είμαι εγώ.

Σ’ όλο τον κόσμο δεν υπάρχει κανένας άλλος ακριβώς σαν κι εμένα. Υπάρχουν άνθρωποι που μου μοιάζουν σε μερικά σημεία, αλλά κανένας δεν είναι ολότελα όμοιος με μένα. Επομένως, ό,τι προέρχεται από μένα είναι απόλυτα δικό μου, γιατί εγώ μόνος μου το διάλεξα.

Μου ανήκει ό,τι έχω: το σώμα μου και όλα όσα κάνει, το μυαλό μου με τις ιδέες του και τις σκέψεις του, τα μάτια μου και οι εικόνες όσων βλέπουν, τα συναισθήματά μου, όποια κι αν είναι αυτά: θυμός, χαρά, αποκαρδίωση, αγάπη, απογοήτευση, ενθουσιασμός, το στόμα μου και τα λόγια που ξεστομίζω: ευγενικά, γλυκά ή σκληρά, σωστά ή λαθεμένα. Η φωνή μου δυνατή ή σιγανή και όλες μου οι πράξεις, άσχετα αν κατευθύνονται προς εμένα ή προς τους άλλους.

Δικές μου είναι όλες μου οι φαντασιώσεις, τα όνειρά μου, οι ελπίδες μου, οι φόβοι μου.
Δικοί μου οι θρίαμβοι και οι επιτυχίες μου και όλες μου οι αποτυχίες και τα λάθη μου.

Γιατί σε μένα ανήκει όλος ο εαυτός μου, μπορώ να γνωριστώ βαθιά, στενά μαζί του. Έτσι μπορώ να τον αγαπάω και να ’μαι φίλος μαζί του, με όλες του τις πλευρές. Μπορώ λοιπόν να βάλω όλον τον εαυτό μου να δουλέψει για το συμφέρον μου. Μερικές πλευρές του εαυτού μου με βάζουν σε απορία, το ξέρω, και άλλες μού είναι τελείως άγνωστες. Όσο όμως διατηρώ φιλικές σχέσεις μαζί του και τον αγαπάω, μπορώ με θάρρος και ελπίδα να αναζητώ λύσεις για τα αινίγματα και τρόπους για να ανακαλύψω πιο πολλά πράγματα για μένα.

Όπως κι αν μοιάζω κι αν φαίνομαι, ό,τι λέω και κάνω, ό,τι σκέφτομαι κι αισθάνομαι σε οποιαδήποτε στιγμή, όλα αυτά είμαι εγώ. Κι αυτό είναι κάτι αυθεντικό και δείχνει πού βρισκόμουν εκείνη τη στιγμή.

Όταν αργότερα εξετάσω πώς έμοιαζα και πώς φαινόμουν, τι έκανα και τι είπα, τι σκέφτηκα και πώς αισθάνθηκα, κάποια σημεία μπορεί και να είναι ακατάλληλα. Μπορώ να τα πετάξω τα ακατάλληλα και να κρατήσω όσα αποδείχτηκαν κατάλληλα και να εφεύρω κάτι καινούριο για να αντικαταστήσω ό,τι πέταξα.

Βλέπω, ακούω, αισθάνομαι, σκέπτομαι, λέγω και πράττω.
Έχω τα εργαλεία που χρειάζομαι για να επιζήσω, να’ μαι κοντά με τους άλλους, να’ μαι παραγωγικός, να καταλαβαίνω και να βάζω σε τάξη μες στο νου μου το πλήθος των ανθρώπων και των πραγμάτων έξω από μένα.

Είμαι κύριος του εαυτού μου και, επομένως, μπορώ να τον οργανώσω.
Είμαι εγώ και είμαι πολύ εντάξει.

ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ: Διότι τότε ο κάθε πολίτης, εντασσόμενος στο σύνολο του λαού, υπερτιμά αλόγιστα τις δυνάμεις του

Οι άνθρωποι αψηφούν τον κίνδυνο της τιμωρίας βασιζόμενοι στην ελπίδα. Ποτέ κανείς δεν διακινδύνευσε χωρίς την ενδόμυχη πίστη πως θα γλιτώσει την τιμωρία.

Πολλοί παράγοντες εξωθούν τους ανθρώπους σε πράξεις άνομες· σ’ άλλους η ανέχεια προσδίδει την τόλμη της απελπισίας, άλλους η εξουσία τους κάνει αλαζονικούς και πλεονέκτες, άλλοι κυριαρχούνται από πάθη αγιάτρευτα απόρροια των συνθηκών της ζωής τους. 

Η επιθυμία κι η ελπίδα είναι πανταχού παρούσες· η πρώτη σχεδιάζει και η δεύτερη προσβλέπει στην εύνοια της τύχης· και οι δύο μαζί προξενούν μεγάλο κακό στους ανθρώπους, χειρότερο απ’ ότι φαίνεται επειδή είναι αθέατα δεινά. Αλλά κι η τύχη εξωθεί εξίσου σε ανομήματα, καθώς υπάρχουν φορές που εκδηλώνεται απροσδόκητα και ωθεί τους ανθρώπους να διακινδυνεύσουν με μέσα λιγότερα από τα απαιτούμενα. 

Τούτο παρατηρείται κυρίως στα κράτη, προκειμένου για τα ύψιστα θέματα της ελευθερίας ή της κυριαρχίας -διότι τότε ο κάθε πολίτης, εντασσόμενος στο σύνολο του λαού, υπερτιμά αλόγιστα τις δυνάμεις του. Γενικά, είναι πολύ μωρός όποιος φαντάζεται ότι με το φάσμα του νόμου ή με οποιοδήποτε άλλο φόβητρο μπορεί να αποτραπεί μια πράξη, που αναβλύζει ασυγκράτητη απ’ την ίδια τη φύση του ανθρώπου. (Γ, 45)

ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ, ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΕΠΙΓΡΑΜΜΑΤΑ

Η παθητική επιθετικότητα είναι κακοποίηση που δρα μασκαρεμένα και υποδόρια

Παραδείγματα παθητικής επιθετικότητας

Η παθητική επιθετικότητα υποκρύπτει πάντοτε θυμό και, για όποιον μπορεί να την αναγνωρίζει, διαφαίνεται μέσα από υπαινιγμούς που πληγώνουν ή εκπλήσσουν, καθώς και μέσα από αντιφατικά μηνύματα που προκαλούν αβεβαιότητα και σύγχυση όπως:

«Δεν καταλαβαίνω τι εννοείς», αν και έχει καταλάβει πολύ καλά τι εννοεί ο άλλος.

«Όπως θέλεις»: ένα τέτοιο σχόλιο αποβλέπει στον άμεσο τερματισμό της συζήτησης ώστε ο ίδιος να μη χρειασθεί να εκφράσει συναισθήματα ή συγκεκριμένα θέλω, κάνοντας ταυτόχρονα τον άλλον να νιώσει άβολα και αμήχανα.

«Πως κάνεις έτσι;» ή «Γιατί εκνευρίζεσαι τόσο εύκολα;»: τέτοιου είδους σχόλια αποσκοπούν στην απαξίωση του συνομιλητή, να τον κάνουν να νιώσει άσχημα ή να τον οδηγήσουν σε αδιέξοδο.

Το άτομο με παθητική επιθετικότητα είναι εξπέρ στο να κακοποιεί, με μη φυσικό τρόπο, τους άλλους, την ίδια στιγμή που παρουσιάζεται προς τα έξω ως το πιο ευχάριστο και με έγνοια για τους άλλους άτομο. Εάν ο αποδέκτης της παθητικής επιθετικότητας αποκαλύψει σε κάποιον άλλον πως κακοποιείται από τη συμπεριφορά ενός τέτοιου ατόμου, το πιο πιθανό είναι να μη γίνει πιστευτός.

Ένα τέτοιο άτομο υπονομεύει συχνά βήμα-βήμα την αυτοπεποίθηση και την αίσθηση προσωπικής αξίας των άλλων, κοιτώντας τους με απαξία, κάνοντας κάποιον μορφασμό, χαμογελώντας ειρωνικά κ.τ.λ., και συχνά με τρόπο και σε στιγμές που οι άλλοι τριγύρω να μην αντιλαμβάνονται το παραμικρό. Προβάλουν συστηματικά τα δικά τους λάθη, τις ανεπάρκειες και τους φόβους στους άλλους ώστε να διατηρήσουν και να επιβεβαιώσουν την μεγαλειώδη εικόνα που θέλουν να έχουν για τον εαυτό τους.

Ατομικά χαρακτηριστικά παθητικά επιθετικών ατόμων

Η παθητική επιθετικότητα είναι ένας πολύ συνηθισμένος τρόπος επικοινωνίας στις σχέσεις των ανθρώπων και όλοι μας έχουμε καταφύγει σε αυτόν κάποιες φορές. Αυτοί, όμως, που τον χρησιμοποιούν συστηματικά το κάνουν γιατί έχουν την ανάγκη να ελέγχουν και να χειρίζονται τον περίγυρό τους κατά βούληση αλλά και για να καλύπτουν την προσωπική τους ανασφάλεια, τη χαμηλή τους αυτοεκτίμηση ή την ανάγκη τους για επιβολή πάνω στους άλλους. Παρόλο που δεν είναι άτομα που δείχνουν με σαφήνεια τα πραγματικά τους θέλω, προσδοκούν από τον περίγυρο να αντιλαμβάνεται τις ανάγκες αυτές και να ανταποκρίνεται ανάλογα. Αυτό οδηγεί συχνά αυτούς που ζουν δίπλα σε ένα τέτοιο άτομο να χρειάζεται να μαντεύουν τις ανάγκες και τις επιθυμίες του ώστε να μη δημιουργηθεί ένταση και σύγκρουση.

Εξαιτίας της αυξημένης ανάγκης των ατόμων αυτών για προσοχή, προσπαθούν να στερήσουν όλο και μεγαλύτερο «χώρο» από το άτομο με το οποίο συμβιώνουν. Για παράδειγμα, ενώ οι ίδιοι μπορεί να βγαίνουν σχεδόν καθημερινά τα βράδια με τους φίλους τους, εάν η σύντροφός τους τύχει να έχει κανονίσει να βγει με δικές της φίλες, κάποιο βράδυ που οι ίδιοι θα μείνουν μέσα, η αυτοπεποίθησή τους πλήττεται, εξαναγκάζοντας με κάποιον τρόπο τη γυναίκα να παραμείνει και αυτή στο σπίτι μαζί τους.

Μερικές φορές, η παθητική επιθετικότητα μπορεί να αποτελεί συνειδητή στρατηγική και άλλες έναν υποσυνείδητο ψυχικό μηχανισμό. Στην ακραία της μορφή, μπορεί να μετατραπεί σε καθαρή ψυχική κακοποίηση, κάνοντας τον αποδέκτη της να αμφισβητεί τον ίδιο του τον εαυτό και, τελικά, ακόμα και την ίδια του την κρίση.

Τα άτομα αυτά μπορεί να δείχνουν, εκ πρώτης όψεως, ευγενικά και καλοπροαίρετα, αλλά η εικόνα αυτή αλλάζει δραματικά, όταν κάποιος τα γνωρίσει καλύτερα, αποκαλύπτοντας την πραγματική τους φύση.

• Πρόκειται, συχνά, για ντροπαλά άτομα που επικρίνουν τους πάντες και τα πάντα γύρω τους
• Είναι συχνά προκλητικά και απαξιωτικά, κάτι που τους δημιουργεί ένα αίσθημα υπερηφάνειας και υπεροχής, μεταφράζοντας τη στάση αυτή ως επαναστατικότητα και αντισυμβατικότητα.
• Έχουν απόλυτη ανάγκη/εξάρτηση να κατηγορούν και να κατακρίνουν τα πάντα και τους πάντες γύρω τους.
• Πικρία, θυμός και κακή, γενικώς, διάθεση είναι τρία χαρακτηριστικά γνωρίσματα των ατόμων αυτών.
• Ξεχνούν, συχνά, συμφωνημένες διορίες και χρονοδιαγράμματα που πρέπει να τηρηθούν, αργούν σε ραντεβού, συναντήσεις κ.τ.λ. Κανείς δεν μπορεί εύκολα να κατηγορήσει κάποιον που έχει ξεχάσει, από τη στιγμή που όλοι μας ξεχνάμε.
• Επίσης, ξεκινούν πράγματα και τα αφήνουν στη μέση και δεν τηρούν υποσχέσεις, εξαναγκάζοντας, σχεδόν, τον άλλον να κάνει αυτά που οι ίδιοι όφειλαν να πράξουν.
• Το μότο τους είναι: «Το να υποτάσσεσαι είναι ταυτόσημο με το να ηττάσαι». Δεν αντέχουν αιτήματα από τους άλλους και έχουν σοβαρό πρόβλημα με άτομα που διαθέτουν κύρος, δύναμη και εξουσία γιατί αυτά ακριβώς επιθυμούν και τα ίδια, σε κάθε περίπτωση
• Είναι άτομα εξαρτητικά καθώς χρειάζονται οπωσδήποτε κάποιους άλλους να υποτιμούν και, με τον τρόπο αυτόν, να καλύπτουν τη δική τους αίσθηση ανεπάρκειας και κατωτερότητας. Ενώ χρειάζονται σχεδόν τα πάντα από τους άλλους, συνεχίζουν να παραμένουν κλεισμένα στον εαυτό τους, φοβούμενα μια πιο άμεση και ειλικρινή επικοινωνία.

Τα άτομα με παθητική επιθετικότητα έλκονται από άτομα που έχουν ήδη χαμηλή αυτοεκτίμηση ή που εύκολα δίνουν άφεση αμαρτιών σε ανάρμοστες συμπεριφορές άλλων. Εάν η παθητική επιθετικότητα εμφανίζεται συστηματικά, τότε μπορούμε να μιλήσουμε για χαρακτηριστικό στοιχείο προσωπικότητας ή για μια παθητική-επιθετική προσωπικότητα. Επίσης, η συστηματική παθητική-επιθετική συμπεριφορά έχει πολλά κοινά χαρακτηριστικά με το ναρκισσισμό.

Τρόποι με τους οποίους εκφράζεται η παθητική επιθετικότητα

Ασάφεια

Το βασικό χαρακτηριστικό ενός ατόμου με παθητική επιθετικότητα είναι η ασάφεια που διακρίνει τον τρόπο σκέψης και συναισθηματικής του έκφρασης. Σπάνια εννοεί αυτό που εκφράζει, δημιουργώντας εύκολα σύγχυση με την αντιφατικότητά του.

Κάποιες φορές, μπορεί να συμπεριφέρεται με τρόπο απαράδεκτο και την επόμενη στιγμή να υποστηρίζει πως δεν το εννοούσε, μετατρεπόμενος σε ένα πολύ φιλικό και στηρικτικό άτομο. Σπάνια εκφράζει επιθετικότητα άμεσα, αλλά σχεδόν πάντα με έμμεσο τρόπο, διαμέσου «πλάκας», που δεν είναι παρά καμουφλαρισμένη απαξίωση, ή διαμέσου σχολίων που αγγίζουν τα ευαίσθητα σημεία του άλλου, δηλαδή κάτι σαν χτύπημα κάτω από τη ζώνη.

Αποποίηση ευθυνών

Ποτέ και τίποτα δεν είναι δικό του λάθος. Πάντοτε ευθύνονται οι άλλοι, πράγμα που υπονοεί πως ο ίδιος είναι αλάνθαστος. Ο αποδέκτης της συμπεριφοράς του αυτής είναι πάντα αυτός που ευθύνεται, επειδή παρεξήγησε και διαστρέβλωσε τα όσα ο ίδιος είπε ή εννοούσε.

Στην περίπτωση μιας συστηματικής άσκησης παθητικής επιθετικότητας προς το ίδιο άτομο, που προσλαμβάνει διαστάσεις ψυχικής κακοποίησης, ο αποδέκτης μπορεί να εμφανίσει κατάθλιψη ή διάφορα ψυχοσωματικά συμπτώματα.

Υιοθετεί συχνά το ρόλο του θύματος

Ποτέ δεν ευθύνεται για το παραμικρό, ακόμα και όταν ο ίδιος έχει φερθεί άσχημα. Υποστηρίζει πως ποτέ δεν θα αντιδρούσε με αυτόν τον τρόπο, εάν ο άλλος δεν τον προκαλούσε ή είχε κάνει αυτό που ο ίδιος ήθελε. Πάντα κάποιος άλλος ευθύνεται. Εάν, για παράδειγμα, αργήσει, ως συνήθως, στο ραντεβού σας και εσείς διαμαρτυρηθείτε, στο τέλος θα καταφέρει να σας κάνει να νιώσετε ενοχές που τον κατηγορήσατε.

Φόβος εγγύτητας

Τα άτομα αυτά έχουν μεγάλη δυσκολία, αν όχι ανικανότητα, να εμπιστευθούν κάποιον. Διατηρούν τις όποιες σχέσεις τους σε ένα τυπικό και πιο απρόσωπο επίπεδο. Στις ερωτικές τους σχέσεις, κάνουν σεξ και όχι έρωτα. Εάν νιώσουν πως ο/η σύντροφός τους τείνει να γίνει σημαντικός/ή για αυτούς, αποσύρονται και κλείνονται στον εαυτό τους, χρησιμοποιώντας την αποχή από την ερωτική ζωή ή το σεξ ως τιμωρία.

Φόβος εξάρτησης

Τα παθητικά-επιθετικά άτομα φοβούνται, συνηθέστατα, τη συναισθηματική εξάρτηση από τους άλλους, ενώ ταυτόχρονα φοβούνται και τη μοναξιά. Ο τρόπος που προσπαθούν να διαχειριστούν την αντίφαση αυτή είναι η αντιστάθμιση αυτού του φόβου εξάρτησης με τον έλεγχο των άλλων ώστε να νιώσουν πως είναι αυτόνομα και αυτάρκη και πως δεν έχουν την ανάγκη κανενός. Η εξάρτησή τους αλλάζει απλά προσωπείο και από συναισθηματική εξάρτηση μετατρέπεται σε εξάρτηση της ύπαρξης άλλων που να μπορούν ή που θα πρέπει να ελέγχονται.

Ναρκισσισμός και παθητική επιθετικότητα

Παρόλο που τα άτομα με ναρκισσιστική διαταραχή μπορεί να εμφανίσουν, ως γνωστό, πολύ βίαιες εκρήξεις οργής, την αποκαλούμενη «ναρκισσιστική οργή», είναι, κατά βάση, στην πλειοψηφία τους άτομα παθητικά επιθετικά. Εάν θέλουμε να βρούμε τυπικά χαρακτηριστικά παθητικής επιθετικότητας, θα τα εντοπίσουμε ευκολότερα σε ένα άτομο με ναρκισσιστική διαταραχή. Αυτό δεν σημαίνει πως όλα τα παθητικά επιθετικά άτομα είναι άτομα με ναρκισσιστική ή με κάποια άλλη διαταραχή προσωπικότητας.

Η παθητική επιθετικότητα είναι, στην ουσία, μία μορφή ψυχικής κακοποίησης που, όμως, είναι αρκετά δύσκολο να αναγνωριστεί, από τη στιγμή που εκφράζεται μασκαρεμένα και υποδόρια. Οι αμυντικοί μηχανισμοί μας προφυλάσσουν, συνήθως, από ενδοψυχικές συγκρούσεις και συναισθηματικά δυσάρεστες καταστάσεις, αλλά, μερικές φορές, δημιουργούν ψυχολογικά προβλήματα και δυσκολίες σε σχέση με τον περίγυρο. Η παθητική επιθετικότητα δημιουργεί, συχνά, προβλήματα στις διαπροσωπικές σχέσεις, και, στην περίπτωση που η ενεργοποίησή της είναι συχνή, τότε μιλάμε για «στοιχείο χαρακτήρα ή προσωπικότητας».

Ζήλια και παθητική επιθετικότητα

Τα αισθήματα ζήλειας πηγαίνουν, συνήθως, χέρι-χέρι με την παθητική επιθετικότητα για τον εξής απλό λόγο. Οι περισσότεροι άνθρωποι αποφεύγουν να δείξουν ανοιχτά και άμεσα τα αισθήματα ζήλειας που βιώνουν, από τη στιγμή που αυτά δεν είναι κοινωνικά αποδεκτά. Ως εκ τούτου και αντ΄αυτών, τα άτομα που επιδεικνύουν παθητική επιθετική συμπεριφορά αρχίζουν να ενοχοποιούν, να ελέγχουν, να κατηγορούν και να υποτιμούν τον/την σύντροφό τους ή το όποιο άλλο άτομο ζηλεύουν ή φθονούν. Συχνοί είναι, επίσης, οι έμμεσοι τρόποι τιμωρίας του άλλου, για παράδειγμα, διαμέσου της σιωπής.

Συνοσηρότητα

Η παθητική επιθετικότητα μπορεί να συνυπάρχει ταυτόχρονα και με άλλου τύπου ψυχικές καταστάσεις/διαταραχές όπως:

• Αγχώδεις διαταραχές
• Κατάθλιψη
• Αυτοκτονικές σκέψεις ή αυτοκτονική συμπεριφορά
• Χρήση ουσιών
• Σχιζοφρένεια
• Διπολική διαταραχή
• Μαθησιακές δυσκολίες ή διάσπαση προσοχής
• Ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας

Θεραπευτική αντιμετώπιση

Υπάρχουν διάφορες θεραπευτικές σχολές και κατευθύνσεις που αντιμετωπίζουν προβλήματα, όπως η παθητική επιθετικότητα, με τρόπο ανάλογο της θεωρητικής και κλινικής τους προσέγγισης. Η προσέγγιση στην οποία θα αναφερθώ, στη συνέχεια, είναι αυτή της ψυχαναλυτικής ψυχοθεραπείας που θεωρεί, γενικώς, πως μη προσαρμοστικά στοιχεία προσωπικότητας, όπως η παθητική επιθετική συμπεριφορά, αποτελούν επανάληψη τρόπου συμπεριφοράς που κάποτε είχε λόγο ύπαρξης για το άτομο, στο πλαίσιο των οικογενειακών εμπειριών της παιδικής του ηλικίας. Η θεραπεία περιλαμβάνει τον εντοπισμό και την αναγνώριση αυτών των επαναλαμβανομένων προτύπων, καθώς και την κατανόηση από που προέρχονται και γιατί συνεχίζονται, και την αναγνώριση αυτών των επαναλαμβανομένων προτύπων, καθώς και την κατανόηση από που προέρχονται και γιατί συνεχίζονται.

Επιμέρους θεραπευτικοί στόχοι μπορεί να είναι οι εξής:

• Ενίσχυση της αυτοεκτίμησης.
• Βελτίωση της ικανότητας του ατόμου να εκφράζει «αρνητικά» αισθήματα, όπως ο θυμός.
• Βελτίωση της ικανότητας του ατόμου για άμεση εμπλοκή σε τυχόν συγκρούσεις.
• Ανάπτυξη πιο ουδέτερων συναισθημάτων απέναντι σε άλλους, ιδιαίτερα σε άτομα που εκπροσωπούν εξουσία ή που θεωρούνται πιο τυχερά ή ευνοούμενα.
• Διαμόρφωση πιο ρεαλιστικών προσδοκιών από τον ίδιο τον εαυτό, τους άλλους και τις διαπροσωπικές σχέσεις, γενικότερα.
• Αντιμετώπιση «αρνητικών» αισθημάτων και αντιλήψεων, και εκμάθηση τρόπων με τη βοήθεια των οποίων να βιώνονται πιο αντικειμενικά ή ουδέτερα.
• Αποτελεσματική αντιμετώπιση και επίλυση παλαιότερων διαπροσωπικών συγκρούσεων.
• Βελτίωση του αισθήματος αυτοελέγχου και μείωση των αισθημάτων απελπισίας.
• Εξάλειψη ή μείωση των αυτοκτονικών σκέψεων, εφόσον υπάρχουν.

Ποιος είναι ακώλυτος

O ανεμπόδιστος άνθρωπος, αυτός, στον οποίο τα πράγματα έρχονται όπως θέλει, είναι ελεύθερος. Αυτός όμως, που μπορεί ή να τον ανακόψουν ή να τον εξαναγκάσουν ή να τον εμποδίσουν ή, παρά τη θέλησή του, να τον μπλέξουν σε κάτι, είναι δούλος.

Και ποιος είναι ακώλυτος; 

Αυτός που δεν επιθυμεί τίποτε από τα ξένα. Και ποια πράγματα είναι ξένα; Αυτά που δεν εξαρτάται από εμάς ούτε να τα έχουμε ούτε να μην τα έχουμε ούτε να τα έχουμε σε μια ορισμένη κατάσταση ή με έναν ορισμένο τρόπο. Επομένως, το σώμα είναι ξένο, τα μέρη του είναι ξένα, η περιουσία είναι ξένο πράγμα. 

Αν, λοιπόν, πάσχεις για κάτι από αυτά σαν να είναι δικό σου, θα τιμωρηθείς όπως αξίζει σε αυτόν που επιθυμεί ξένα πράγματα. Αυτός ο δρόμος οδηγεί στην ελευθερία, αυτή μόνο είναι η απαλλαγή από τη δουλεία, να μπορείς κάποτε με όλη σου την ψυχή να πεις το: οδήγησέ με Δία, και συ Πεπρωμένο, εκεί που από παλιά με έχετε ορίσει.

Επίκτητος, Δ’ Διατριβή α΄, «Περί ελευθέριας», §128-131

SENECA: ΝΑ ΦΕΓΓΟΥΜΕ ΜΕ ΤΟ ΔΙΚΟ ΜΑΣ ΦΩΣ

Επιστολές στον Λουκίλιο 21, 1-2

Σε αυτή την Επιστολή, ο Σενέκας απευθύνεται στον συνομιλητή και παραλήπτη της Λουκίλιο, σε απάντηση προηγούμενης επιστολής, θέλοντας να τον βοηθήσει να αντιληφθεί αυτό που τον εμποδίζει να είναι ευτυχισμένος.

Πιστεύεις ότι έχεις μπελάδες με αυτά τα άτομα για τα οποία μου έχεις γράψει; Στην πραγματικότητα, σε απασχολούν περισσότερο οι στεναχώριες που βρίσκεις από μόνος σου. Δεν έχεις ξεκάθαρο μέσα σου αυτό που θέλεις- βρίσκεις πιο εύκολο να επαινείς την αρετή παρά να την ακολουθείς- βλέπεις πού βρίσκεται η ευτυχία, αλλά δεν τολμάς να τη φτάσεις. Και καθώς δεν καταφέρνεις από μόνος σου να διακρίνεις αυτό που σε εμποδίζει να προχωρήσεις, θα σου το πω εγώ. Δίνεις υπερβολική σημασία σε αυτό που πρέπει να αφήσεις, και αφότου έχεις ονειρευθεί την ηρεμία που σκοπεύεις να αγγίξεις, δεν ξέρεις πώς να απομακρυνθείς από την ψευδή λάμψη της ζωής σου- λες και μετά θα πρέπει να πέσεις σε μια ζωή κατώτερη και σκοτεινή. 

Κάνεις λάθος, αγαπητέ Λουκίλιε: από την τωρινή σου ζωή για να φτάσεις στην άλλη πρέπει να ανέβεις. Ανάμεσα στις δύο συνθήκες ζωής υπάρχει η ίδια διαφορά που υπάρχει μεταξύ ενός πράγματος που λάμπει από αντανακλώμενο φως και από ένα άλλο που έχει μέσα του τη φωτεινή πηγή. Το πρώτο αντανακλά ένα φως που προέρχεται απέξω και αν κάποιος βρεθεί στη μέση, αμέσως θα ρίξει μια πηχτή σκιά- το δεύτερο φωτίζεται από το δικό του έντονο φως. Η αφοσίωση στη φιλοσοφία θα σε κάνει να φεγγοβολήσεις με αυτό το Ερεβοκτόνο φως.

ΣΕΝΕΚΑΣ: Δεν ήταν μεγάλο το ταξίδι του, η ταλαιπωρία του ήταν μεγάλη

Δεν υπάρχει λοιπόν κανείς λόγος να πιστεύεις ότι κάποιος έχει ζήσει πολύ επειδή έχει άσπρα μαλλιά και ρυτίδες` δεν έζησε πολύ, απλώς και μόνο υπήρξε στη ζωή επί πολύ. Θα πίστευες μήπως ότι το ταξίδι κάποιου είχε μεγάλη διάρκεια επειδή ο άνθρωπος αυτός, αμέσως μόλις βγήκε από το λιμάνι, έπεσε πάνω σε φοβερή θύελλα, η οποία τον πέταγε από το ένα μέρος στο άλλο, ενώ οι άνεμοι, που λυσσομανούσαν από διάφορες κατευθύνσεις, τον γυρόφερναν μέσα στον ίδιο κύκλο; Δεν ήταν μεγάλο το ταξίδι του` η ταλαιπωρία του ήταν μεγάλη.

Συχνά παραξενεύομαι όταν βλέπω κάποιους να ζητούν να τους διατεθεί ο χρόνος των άλλων, και εκείνοι πάλι, προς τους οποίους διατυπώνεται το αίτημα, να είναι εξαιρετικά ενδοτικοί. Και οι δύο πλευρές φαίνεται να δίνουν σημασία μόνο στο ίδιο το αίτημα της προσφοράς χρόνου, καμιά τους όμως να μην την απασχολεί το θέμα του ίδιου του χρόνου` σαν να ήταν μηδαμινό αυτό που ζητείται και ανάξιο σημασίας αυτό που προσφέρεται. 

Οι άνθρωποι παίζουν με το πιο πολύτιμο πράγμα στον κόσμο` στην πραγματικότητα όμως δεν το βλέπουν, επειδή δεν έχει συγκεκριμένη υλική υπόσταση, δεν περιλαμβάνεται μέσα στο οπτικό πεδίο των ανθρώπων, και γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο θεωρείται κάτι το ευτελέστατο ή, για να είμαι πιο ακριβής, κάτι που δεν έχει καμιά απολύτως αξία. 

Οι άνθρωποι δέχονται με μεγάλη ευχαρίστηση μισθούς και επιδόματα, καταβάλλουν μάλιστα για την απόκτησή τους μόχθο, προσωπική εργασία και όλο τους το ζήλο. Αλλά κανείς τους δεν υπολογίζει το χρόνο` όλοι τον χρησιμοποιούν με απλοχεριά, σαν να μην τους κοστίζει τίποτα. Πρόσεξε όμως πως πέφτουν στα πόδια των γιατρών τους όταν αρρωστήσουν και ο κίνδυνος του θανάτου είναι κοντά, πρόσεξε πόσο έτοιμοι είναι, αν απειληθούν με θανατική καταδίκη, να ξοδέψουν όλα τα υπάρχοντά τους, με μόνο αντάλλαγμα τη ζωή! Τόσο μεγάλη είναι η αστάθεια των συναισθημάτων τους. Αλλά αν ο καθένας μπορούσε να έχει μπροστά του εκτεθειμένα όσα χρόνια ζωής του απομένουν, όπως ακριβώς έχει και εκείνα που έχουν περάσει, πόσο τρομοκρατημένοι θα ήταν όσοι θα έβλεπαν ότι ελάχιστα μόνο τους υπολείπονται και πόσο θα πρόσεχαν να μη τα σπαταλήσουν! Θα σου ήταν, ίσως, εύκολο να διαθέσεις κάποιον αριθμό ετών, ιδιαίτερα αν αυτός ήταν μικρός` θα πρέπει όμως να είσαι πολύ πιο προσεκτικός φρουρός εκείνου που δεν ξέρεις πόσο θα διαρκέσει.

ΣΕΝΕΚΑΣ, Περί της συντομίας της ζωής

Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη και η Ακτινοβολία της

3.3.7. Δύο αναθήματα από την Ακρόπολη της Αθήνας: Ο Μοσχοφόρος και ο «ιππέας Rampin»

Η Ακρόπολη της Αθήνας ήταν ένα μεγάλο και σημαντικό ιερό που συγκέντρωνε λαμπρά και πλούσια αφιερώματα, όχι μόνο από την πόλη αλλά και από ολόκληρη την Αττική. Μέσα στο πρώτο μισό του 6ου αιώνα π.Χ. εμφανίζονται τα πρώτα μεγάλα αναθηματικά γλυπτά από μάρμαρο. Δύο από αυτά παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον.

Το πρώτο είναι το άγαλμα του Μοσχοφόρου, όπως ονομάζεται, επειδή εικονίζει έναν γενειοφόρο άνδρα με ένα μοσχάρι στους ώμους. Το έργο είναι από μάρμαρο του Υμηττού και το μέγεθος του ήταν σχεδόν φυσικό (1,65 m)· μπορούμε να το αποδώσουμε σε έναν άξιο Αθηναίο γλύπτη, που το όνομά του δεν μας είναι γνωστό. Η βάση σώζεται και έχει επιγραφή, από την οποία μαθαίνουμε ότι ο αναθέτης λεγόταν Ρόμβος. Δεν αποκλείεται ο Μοσχοφόρος να είναι ο ίδιος ο Ρόμβος, που έρχεται στο ιερό για να προσφέρει το μικρό μοσχάρι στη θεά Αθηνά. Το θέμα του άνδρα που κουβαλάει στην πλάτη ένα ζώο το συναντούμε στην ελληνική τέχνη ήδη από τη δαιδαλική περίοδο και έχει πιθανότατα ανατολικά πρότυπα. Αλλά ο Μοσχοφόρος της Ακρόπολης είναι ένα έργο καινοτόμο, τόσο από τεχνοτροπική όσο και από εικονογραφική άποψη· χρονολογείται στα 570-560 π.Χ., δηλαδή 20 περίπου χρόνια μετά τον μεγάλο κούρο του Σουνίου. Ο άνδρας φοράει μόνο ένα μικρό ιμάτιο που καλύπτει την πλάτη, τους ώμους, το στήθος και τους βραχίονες ως τον αγκώνα, ενώ οι δύο άκρες του πέφτουν επάνω στους μηρούς. Το ρωμαλέο σώμα διακρίνεται καθαρά κάτω από το ρούχο, που στην Αρχαιότητα ξεχώριζε από το έντονο χρώμα του. Τα μαλλιά δένονται στο κεφάλι με ταινία και είναι προσεκτικά χτενισμένα, όπως δείχνουν οι σχηματοποιημένες μπούκλες γύρω από το μέτωπο και οι μακριοί βόστρυχοι, που πέφτουν στους ώμους και στο στήθος. Το γένι είναι κοντό και το μουστάκι ξυρισμένο: πρόκειται για μια παλιά μόδα που διατηρήθηκε για περισσότερο χρόνο στη Σπάρτη. Τα ένθετα μάτια έδιναν στο άγαλμα πρόσθετη ζωντάνια.

Το δεύτερο πρώιμο άγαλμα από την Ακρόπολη της Αθήνας είναι ακόμη πιο όμορφο, δεξιοτεχνικά φτιαγμένο από παριανό μάρμαρο, και εικονίζει έναν ιππέα περίπου φυσικού μεγέθους (σωζόμενο ύψος 0,83 m· ύψος κεφαλιού με τον λαιμό 0,29 m). Το κεφάλι, που σήμερα βρίσκεται στο Μουσείο του Λούβρου, είναι γνωστό ως «κεφάλι Rampin» από το όνομα ενός Γάλλου συλλέκτη που το είχε αγοράσει τον 19ο αιώνα. Το σώμα του ιππέα βρέθηκε μαζί με τμήματα από το άλογο στις ανασκαφές της δεκαετίας του 1880 στην Ακρόπολη της Αθήνας. Την ανακάλυψη ότι το σώμα και το κεφάλι συνανήκουν την έκανε το 1936 ο Άγγλος αρχαιολόγος Humphry Payne, ο οποίος αποκατέστησε το έργο με τη βοήθεια γύψινων εκμαγείων. Οι λείες επιφάνειες του σώματος και η απόδοση της ανατομίας, ιδιαίτερα των κοιλιακών μυών, με ελαφρά κοίλες γραμμές οδηγούν σε μια χρονολόγηση γύρω στο 560 π.Χ. Το εντυπωσιακότερο στοιχείο του αγάλματος είναι η περίτεχνη κόμμωση, με τους σχηματοποιημένους βοστρύχους που πέφτουν στο μέτωπο και τον αυχένα, και το φροντισμένο γένι χωρίς μουστάκι (όπως του Μοσχοφόρου). Η κλίση και η στροφή του κεφαλιού προς τα αριστερά δίνουν την εντύπωση ότι υπήρχε αρχικά δίπλα του ένας δεύτερος ιππέας. Για τον λόγο αυτό κάποιοι σκέφτηκαν ότι ο «ιππέας Rampin» εικονίζει ίσως έναν από τους Διοσκούρους, που ξέρουμε ότι παριστάνονταν συχνά ως ιππείς. Ωστόσο, το στεφάνι από φύλλα στο κεφάλι κάνει πιο πιθανή μια διαφορετική ερμηνεία, ότι είναι δηλαδή ένας νικητής σε ιππικούς αγώνες, ίσως στα Πύθια. Κάποιοι μάλιστα υποστήριξαν ότι ο «ιππέας Rampin» και ο υποθετικός σύντροφός του εικονίζουν δύο από τους γιους του Πεισιστράτου. Αλλά η ερμηνεία αυτή δεν συμβιβάζεται με τη χρονολόγηση που προτείναμε, γιατί το 560 π.Χ. οι γιοι του Πεισιστράτου πρέπει να ήταν μικρά παιδιά. Ο δημιουργός του «ιππέα Rampin» ήταν χωρίς αμφιβολία ο καλύτερος Αθηναίος γλύπτης της γενιάς του· ίσως να είναι ο Φαίδιμος, που το όνομά του το συναντούμε σε βάσεις αγαλμάτων από την Αττική γύρω στα μέσα του 6ου αιώνα π.Χ. και που σε μια περίπτωση υπογράφει με περηφάνια ως σοφός, δηλαδή άξιος τεχνίτης.

Αρχαίοι Έλληνες Φιλόσοφοι: ΙI. ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΣΩΚΡΑΤΙΚΟΥΣ ΣΤΗΝ ΥΣΤΕΡΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

10.8. Θεμελιώνοντας την ηθική στη φυσική και την ευτυχία στη μελέτη της φύσης

Όλα όσα απασχολούσαν τον Επίκουρο στην ηθική φιλοσοφία του είχαν πρακτικό προσανατολισμό: την κατάκτηση της ανθρώπινης ευτυχίας. Τον ίδιο προσανατολισμό, πίστευε ο φιλόσοφος, οφείλει να έχει κάθε θεωρητική ενασχόληση - και η επιστημονική ενασχόληση με τη φύση.

Στην ελληνιστική εποχή η επιστήμη βρέθηκε στο απόγειό της: τα μαθηματικά, η αστρονομία, η μηχανική, η ιατρική γνώρισαν πρωτόγνωρη άνθιση, με νέο κέντρο τους την Αλεξάνδρεια. Ο Επίκουρος δεν συμμεριζόταν την αρνητική στάση διάφορων Σωκρατικών που υποστήριζαν ότι είναι άχρηστο να ασχολείται κάποιος με τη φυσική επιστήμη. Υιοθέτησε σύγχρονές του αστρονομικές θεωρίες αλλά και παλαιότερες παρωχημένες. Για αυτόν η έρευνα της φύσης δεν αποτελούσε αυτοσκοπό, αλλά τη χρησιμοποιούσε για τους δικούς του σκοπούς. Δεν χρειάζονται ειδικευμένες θεωρίες και λεπτομέρειες: «η έρευνα της ανατολής, της δύσης, των ηλιοστασίων και των εκλείψεων δεν συμβάλλει καθόλου στην ευτυχία.»

Δεν έχουμε ανάγκη από ματαιόσπουδες σοφίες, αλλά από μιαν αθόρυβη ζωή.

Τι χρειαζόταν ακόμη ο Επίκουρος, προκειμένου να διασφαλίσει ότι ο άνθρωπος μπορεί να ευτυχήσει; Για τις επιθυμίες έδειξε ότι με το λογικό μας επιλέγουμε ορθά τις επιθυμίες που αξίζει να εκπληρώσουμε και ότι για να γίνει αυτό είναι απαραίτητο να καταλάβουμε τη φύση. Εναπόκειται, λοιπόν, στον άνθρωπο να ερευνήσει τη φύση, τη δική του και όλων των πραγμάτων. Επιπλέον, παρέμενε ένα σημαντικό εμπόδιο στην πορεία του ανθρώπου προς την ευτυχία: οι φόβοι του.

Αυτοί ήταν οι στόχοι της φυσικής του: 

(α) Να μελετήσει τα ουράνια και τα μετεωρολογικά φαινόμενα, να βρει τις φυσικές αιτίες τους και να αποδείξει ότι δεν είναι σημάδια θεϊκής εύνοιας ή οργής. Αυτή η γνώση είναι αναγκαία για να διαλύσει τους φόβους και τις δεισιδαιμονίες των πολλών, που πίστευαν ότι οι θεοί στέλνουν τα καλά και τα κακά στη ζωή μας, σαν να ήταν ευεργέτες ή τιμωροί των ανθρώπων.

(β) Ο δεύτερος στόχος της φυσικής ήταν να μελετήσει τη σύσταση των όντων και να αποδείξει ότι η ανθρώπινη ψυχή δεν είναι αθάνατη. Έτσι θα διαλυθεί και ο φόβος για τον θάνατο.

Για να αποδείξει αυτές τις απόψεις, ο Επίκουρος ακολούθησε την υλιστική ατομική φιλοσοφία του Δημόκριτου. Με δυο λόγια, υποστήριξε τα παρακάτω: Το σύμπαν είναι αμετάβλητο, άπειρο και χωρίς σκοπό. Ό,τι υπάρχει συνίσταται από «άτομα» και «κενό». Αυτά τα «άτομα» είναι αδιαίρετα και αμετάβλητα. Καθώς βρίσκονται σε συνεχή κίνηση στο κενό, όταν αποκλίνουν από την πορεία τους, συγκρούονται και σχηματίζουν σύνθετα σώματα. Σε ένα τέτοιο σύμπαν το κάθε τι είναι σωματικό, και δεν έχει θέση οτιδήποτε το υπερφυσικό.

Επομένως, 

(α) τα ουράνια σώματα δεν είναι υπερφυσικά όντα, και όλα τα φαινόμενα εξηγούνται με βάση τις κινήσεις των ατόμων, που δεν έχουν καμία σκοπιμότητα. Οι θεοί υπάρχουν ως σύνθετα σώματα, αλλά ούτε έφτιαξαν τον κόσμο ούτε ενδιαφέρονται για τους ανθρώπους. Ζουν γαλήνια και αιώνια, μακριά από τα εγκόσμια, μακριά κι ευτυχισμένα. Δεν έχουν καμία διάθεση να χαλάσουν την ηρεμία τους και να ασχοληθούν με τις ανθρώπινες υποθέσεις.

(β) Η ανθρώπινη ψυχή είναι κι αυτή σωματική, αν και αποτελείται από πολύ λεπτά «άτομα». Επειδή όμως είναι σύνθετη, όταν πεθαίνει ο άνθρωπος, η ψυχή διαλύεται μαζί με το σώμα. Αυτή η άποψη του Επίκουρου έρχεται σε μετωπική σύγκρουση με την πλατωνική (και όχι μόνο) αντίληψη για την αθανασία της ψυχής. Σημαίνει ότι δεν υπάρχει τίποτε αθάνατο στον άνθρωπο, τίποτε που να επιζεί από τον προσωπικό μας θάνατο, άρα και τίποτε που να έχουμε να φοβόμαστε για μετά τον θάνατο.

Κόπιασε πολύ ο Επίκουρος να δείξει ότι θα ηρεμήσουμε στη ζωή μας, όταν καταλάβουμε ότι το κάθε φαινόμενο οφείλεται σε κάποιους λόγους, ακόμη κι αν δεν μπορούμε πάντα να μαθαίνουμε τους συγκεκριμένους λόγους. Και επειδή πίστευε ότι η φυσική επιστήμη μάς οδηγεί στην «αταραξία», φρόντισε να αποδείξει ότι η γνώση που μας δίνει είναι αληθινή. Είναι αληθινή, υποστήριζε, γιατί βασίζεται στις αισθητηριακές μας εντυπώσεις· τις εντυπώσεις που αντιλαμβανόμαστε άμεσα με τον νου ή με τα αισθητήρια όργανα.