Κυριακή 9 Ιανουαρίου 2022

ΟΜΗΡΟΣ: Ἰλιάς (11.299-11.367)

Ἔνθα τίνα πρῶτον, τίνα δ᾽ ὕστατον ἐξενάριξεν
 Πριαμίδης, ὅτε οἱ Ζεὺς κῦδος ἔδωκεν;
Ἀσαῖον μὲν πρῶτα καὶ Αὐτόνοον καὶ Ὀπίτην,
καὶ Δόλοπα Κλυτίδην καὶ Ὀφέλτιον ἠδ᾽ Ἀγέλαον,
Αἴσυμνόν τ᾽ Ὦρόν τε καὶ Ἱππόνοον μενεχάρμην.
τοὺς ἄρ᾽ ὅ γ᾽ ἡγεμόνας Δαναῶν ἕλεν, αὐτὰρ ἔπειτα
305 πληθύν, ὡς ὁπότε νέφεα Ζέφυρος στυφελίξῃ
ἀργεστᾶο Νότοιο, βαθείῃ λαίλαπι τύπτων·
πολλὸν δὲ τρόφι κῦμα κυλίνδεται, ὑψόσε δ᾽ ἄχνη
σκίδναται ἐξ ἀνέμοιο πολυπλάγκτοιο ἰωῆς·
ὣς ἄρα πυκνὰ καρήαθ᾽ ὑφ᾽ Ἕκτορι δάμνατο λαῶν.
310 Ἔνθά κε λοιγὸς ἔην καὶ ἀμήχανα ἔργα γένοντο,
καί νύ κεν ἐν νήεσσι πέσον φεύγοντες Ἀχαιοί,
εἰ μὴ Τυδεΐδῃ Διομήδεϊ κέκλετ᾽ Ὀδυσσεύς·
«Τυδεΐδη τί παθόντε λελάσμεθα θούριδος ἀλκῆς;
ἀλλ᾽ ἄγε δεῦρο, πέπον, παρ᾽ ἔμ᾽ ἵσταο· δὴ γὰρ ἔλεγχος
315 ἔσσεται εἴ κεν νῆας ἕλῃ κορυθαίολος Ἕκτωρ.»
Τὸν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφη κρατερὸς Διομήδης·
«ἤτοι ἐγὼ μενέω καὶ τλήσομαι· ἀλλὰ μίνυνθα
ἡμέων ἔσσεται ἦδος, ἐπεὶ νεφεληγερέτα Ζεὺς
Τρωσὶν δὴ βόλεται δοῦναι κράτος ἠέ περ ἡμῖν.»
320 Ἦ, καὶ Θυμβραῖον μὲν ἀφ᾽ ἵππων ὦσε χαμᾶζε,
δουρὶ βαλὼν κατὰ μαζὸν ἀριστερόν· αὐτὰρ Ὀδυσσεὺς
ἀντίθεον θεράποντα Μολίονα τοῖο ἄνακτος.
τοὺς μὲν ἔπειτ᾽ εἴασαν, ἐπεὶ πολέμου ἀπέπαυσαν·
τὼ δ᾽ ἀν᾽ ὅμιλον ἰόντε κυδοίμεον, ὡς ὅτε κάπρω
325 ἐν κυσὶ θηρευτῇσι μέγα φρονέοντε πέσητον·
ὣς ὄλεκον Τρῶας πάλιν ὀρμένω· αὐτὰρ Ἀχαιοὶ
ἀσπασίως φεύγοντες ἀνέπνεον Ἕκτορα δῖον.
Ἔνθ᾽ ἑλέτην δίφρον τε καὶ ἀνέρε δήμου ἀρίστω,
υἷε δύω Μέροπος Περκωσίου, ὃς περὶ πάντων
330 ᾔδεε μαντοσύνας, οὐδὲ οὓς παῖδας ἔασκε
στείχειν ἐς πόλεμον φθισήνορα· τὼ δέ οἱ οὔ τι
πειθέσθην· κῆρες γὰρ ἄγον μέλανος θανάτοιο.
τοὺς μὲν Τυδεΐδης δουρικλειτὸς Διομήδης
θυμοῦ καὶ ψυχῆς κεκαδὼν κλυτὰ τεύχε᾽ ἀπηύρα·
335 Ἱππόδαμον δ᾽ Ὀδυσεὺς καὶ Ὑπείροχον ἐξενάριξεν.
Ἔνθα σφιν κατὰ ἶσα μάχην ἐτάνυσσε Κρονίων
ἐξ Ἴδης καθορῶν· τοὶ δ᾽ ἀλλήλους ἐνάριζον.
ἤτοι Τυδέος υἱὸς Ἀγάστροφον οὔτασε δουρὶ
Παιονίδην ἥρωα κατ᾽ ἰσχίον· οὐ δέ οἱ ἵπποι
340 ἐγγὺς ἔσαν προφυγεῖν, ἀάσατο δὲ μέγα θυμῷ.
τοὺς μὲν γὰρ θεράπων ἀπάνευθ᾽ ἔχεν, αὐτὰρ ὁ πεζὸς
θῦνε διὰ προμάχων, ἧος φίλον ὤλεσε θυμόν.
Ἕκτωρ δ᾽ ὀξὺ νόησε κατὰ στίχας, ὦρτο δ᾽ ἐπ᾽ αὐτοὺς
κεκλήγων· ἅμα δὲ Τρώων εἵποντο φάλαγγες.
345 τὸν δὲ ἰδὼν ῥίγησε βοὴν ἀγαθὸς Διομήδης,
αἶψα δ᾽ Ὀδυσσῆα προσεφώνεεν ἐγγὺς ἐόντα·
«νῶϊν δὴ τόδε πῆμα κυλίνδεται, ὄβριμος Ἕκτωρ·
ἀλλ᾽ ἄγε δὴ στέωμεν καὶ ἀλεξώμεσθα μένοντες.»
Ἦ ῥα, καὶ ἀμπεπαλὼν προΐει δολιχόσκιον ἔγχος,
350 καὶ βάλεν, οὐδ᾽ ἀφάμαρτε, τιτυσκόμενος κεφαλῆφιν,
ἄκρην κὰκ κόρυθα· πλάγχθη δ᾽ ἀπὸ χαλκόφι χαλκός,
οὐδ᾽ ἵκετο χρόα καλόν· ἐρύκακε γὰρ τρυφάλεια
τρίπτυχος αὐλῶπις, τήν οἱ πόρε Φοῖβος Ἀπόλλων.
Ἕκτωρ δ᾽ ὦκ᾽ ἀπέλεθρον ἀνέδραμε, μίκτο δ᾽ ὁμίλῳ,
355 στῆ δὲ γνὺξ ἐριπὼν καὶ ἐρείσατο χειρὶ παχείῃ
γαίης· ἀμφὶ δὲ ὄσσε κελαινὴ νὺξ ἐκάλυψεν.
ὄφρα δὲ Τυδεΐδης μετὰ δούρατος ᾤχετ᾽ ἐρωὴν
τῆλε διὰ προμάχων, ὅθι οἱ καταείσατο γαίης,
τόφρ᾽ Ἕκτωρ ἔμπνυτο, καὶ ἂψ ἐς δίφρον ὀρούσας
360 ἐξέλασ᾽ ἐς πληθύν, καὶ ἀλεύατο κῆρα μέλαιναν.
δουρὶ δ᾽ ἐπαΐσσων προσέφη κρατερὸς Διομήδης·
«ἐξ αὖ νῦν ἔφυγες θάνατον, κύον· ἦ τέ τοι ἄγχι
ἦλθε κακόν· νῦν αὖτέ σ᾽ ἐρύσατο Φοῖβος Ἀπόλλων,
ᾧ μέλλεις εὔχεσθαι ἰὼν ἐς δοῦπον ἀκόντων.
365 ἦ θήν σ᾽ ἐξανύω γε καὶ ὕστερον ἀντιβολήσας,
εἴ πού τις καὶ ἔμοιγε θεῶν ἐπιτάρροθός ἐστι.
νῦν αὖ τοὺς ἄλλους ἐπιείσομαι, ὅν κε κιχείω.»

***
Αυτού ποιον πρώτον φόνευσε, ποιον ύστερον ο Έκτωρ,
300 που τότε ο Ζευς εδόξαζε; Και τον Ασαίον πρώτον,
κατόπιν τους πολεμιστάς Αυτόνοον, Οπίτην,
Οφέλτιον, Ώρον, Αίσυμνον, Δόλοπα τον Κλυτίδην,
Αγέλαον και Ιππόνοον ακλόνητον στην μάχην.
Και αφού τούτους εφόνευσε τους αρχηγούς, εχύθη
305 στο πλήθος· και ως ο Ζέφυρος με στρόβιλον και κτύπον
σκορπά τα νέφη όπ᾽ έφερεν ορμή σφοδρή του Νότου,
κυλούν τρανά τα κύματα πυκνά και αφρός πετιέται
ψηλά του ανέμου απ᾽ την ροπήν, που εδώ κι εκεί μανίζει·
ομοίως πέφταν κεφαλές πολλές απ᾽ την ροπήν του.
310 Κακό τότε θα έβρισκε μεγάλο τους Αργείους
και θα ᾽φευγαν στα πλοία τους, εάν του Διομήδη
δεν φώναζεν ο Οδυσσεύς: «Τι επάθαμε, ω Τυδείδη,
και τόσον η πολεμική μάς έλειψεν ανδρεία;
Ω φίλε, στήσου εδώ σιμά· και όνειδος θα ᾽ναι μέγα
315 αν πάρει τα καράβια μας ο λοφοσείστης Έκτωρ».
Και προς αυτόν απάντησεν ο δυνατός Τυδείδης:
«Εγώ θα μείνω ακλόνητος στην μάχην· αλλά ολίγο
καλό θα ιδούμεν, ότι ο Ζευς ο νεφελοσυνάκτης
στους Τρώας νίκην βούλεται και όχι σ᾽ εμάς να δώσει».
320 Είπε και από την άμαξαν με λόγχην τον Θυμβραίον
στην γην εβρόντησε νεκρόν, και ο θείος Οδυσσέας
φονεύει τον Μολίονα λαμπρόν ηνίοχόν του.
Και αφού νεκρούς τους άφησαν, τρικύμισαν το πλήθος,
ωσάν δυο χοίροι ατρόμητοι που πέφτουν μανιωμένοι
325 επάνω εις σκύλους κυνηγούς· όμοια και αυτοί στραφήκαν
και τον εχθρόν αφάνιζαν, και αναπνοήν εδώσαν
των Αχαιών που έφευγαν τον Έκτορα τον θείον.
Έπιασαν εις μιαν άμαξαν έξοχ᾽ αγόρια δύο
του Περκωσίου Μέροπος, που εξαίσιος ήταν μάντης,
330 και αυτός ποσώς δεν άφηνε τα τέκνα του να υπάγουν
στον ανδροφθόρον πόλεμον· αλλά δεν υπακούσαν
ότι τους έφερναν αυτού μαύρες θανάτου μοίρες.
Εκείνους τότ᾽ εφόνευσεν ο δοξαστός Τυδείδης
κι επήρε τα λαμπρ᾽ άρματα· και από του Οδυσσέως
335 την λόγχην ο Ιππόδαμος και ο Υπείροχος επέσαν.
Κι εζυγοστάτησεν ο Ζευς ίσην σ᾽ αυτούς την μάχην
και από την Ίδην έβλεπε· και οι φόνοι ακολουθούσαν.
Τον Παιονίδην ήρωα ελόγχισε ο Τυδείδης
στον γόφον, τον Αγάστροφον, που τόσο απομωράνθη
340 ώστε τους ίππους δεν είχε σιμά του να προσφύγει·
μακράν τούς είχε ο ακόλουθος, και αυτός επρομαχούσε
πεζός, ωσότου έχασε την ποθητήν ζωήν του.
Άμα τους είδε, με κραυγήν επάνω τους εχύθη
ο Έκτωρ και κατόπι του οι φάλαγγες των Τρώων.
345 Και άμα τον είδ᾽ επάγωσεν ο δυνατός Διομήδης,
και του Οδυσσέως έλεγε που ευρίσκετο σιμά του:
«Κακό μεγάλο ροβολά σ᾽ εμάς ο μέγας Έκτωρ.
Αλλ᾽ ας μείνομε ακλόνητοι μαζί ν᾽ αντισταθούμε».
Είπε και το μακρόσκιον τού ετίναξε κοντάρι,
350 και ως ήθελε του επέτυχε την κεφαλήν στην άκρην
της κόρυθος· αλλ᾽ ο χαλκός απ᾽ τον χαλκόν εδιώχθη·
τ᾽ ωραίον δέρμα εφύλαξεν η περικεφαλαία
η κωνική με δίπλες τρεις, δώρον λαμπρόν του Φοίβου.
Πολύ μακράν εσύρθηκεν ο Έκτωρ μες στο πλήθος,
355 γονατιστός εστάθηκε κι εστήριξε το χέρι
στην γην και σκότος σκέπασε βαθύ τους οφθαλμούς του.
Κι ώσπου ο Τυδείδης έτρεχε μακράν μες στους προμάχους
κατόπιν εις την λόγχην του στο μέρος όπου εμπήχθη
ο Έκτωρ εξανάσανε, στ᾽ αμάξι πάλι ανέβη
360 και μες στο πλήθος ξέφυγε την μοίραν του θανάτου
και ορμώντας με την λόγχην του του φώναξε ο Τυδείδης:
«Και πάλιν, σκύλ᾽, εξέφυγες τον θάνατον· τον είδες
κοντά σου· πάλιν σ᾽ έσωσεν ο Φοίβος, και σ᾽ εκείνον
ευχήσου, οπόταν προχωρείς κει που κροτούν τ᾽ ακόντια.
365 Θα σ᾽ απαντήσω κι ύστερα και θα σε τελειώσω
αν κάποιος είναι των θεών κι εμέ να βοηθήσει.
Δια τώρα πάλιν θα χυθώ στους άλλους, όποιον έβρω».

Η Ρώμη και ο κόσμος της: 5. Μια μέρα στον ιππόδρομο

5.5. Σε απευθείας σύνδεση με τον Circus Maximus - και με τον ποιητή Οβίδιο.


Για να ᾽μαι, δεσποινίς, ειλικρινής, από άλογα δεν έχω εγώ χαμπάρι·

εύχομαι, όμως, να νικήσει τελικώς το άλογο που έχετε ποντάρει.

Βρίσκομαι εδώ για να ᾽μαστέ κοντά· θέλω μαζί σας λίγο να μιλήσω,

τον έρωτα που έχω στην καρδιά θα ήθελα να σας γνωστοποιήσω.

Εγώ αρκούμαι να κοιτώ εσάς· εσείς, βεβαίως, βλέπετε τα άτια:

καθένας βλέπει ό,τι προτιμά κι ό,τι γουστάρουν καθενός τα μάτια.

Ποιου αναβάτη είστε οπαδός; Μάλλον του Πράσινου, απ᾽ ό,τι είδα…

Νομίζω ότι είναι τυχερός που ᾽χει οπαδό μια τέτοια δεσποινίδα.

Αχ, να ᾽μουνα στη θέση του εγώ! Σα σίφουνας με τ᾽ άρμα θα κινούσα,

μ᾽ επιμονή και με ηρωισμό τ᾽ αλόγατα θα έριχνα στην κούρσα:

είτε με χαλινάρια χαλαρά είτε χτυπώντας το μαστίγιό μου,

με τον αριστερό μου τον τροχό θα έξυνα τη στήλη του διαδρόμου.

Και θα με βλέπατε με θαυμασμό… μόνο που εν τοιαύτη περιπτώσει

κίνδυνος θα υπήρχε σοβαρός η προσοχή μου εντελώς να χαλαρώσει.

Γιατί αποτραβιέστε, δεσποινίς; Είμαι ο διπλανός σας βάσει νόμου,

καθ᾽ όσον είναι σύστημα μεικτόν το σύστημα αυτού του ιπποδρόμου.

Φίλε, εσύ στα δεξιά, για προσοχή! Δε σου ανήκει όλη η κερκίδα·

πρόσεχε τον αγκώνα σου γιατί νομίζω ενοχλείς τη δεσποινίδα.

Κι εσύ, από την πίσω τη σειρά, μάζεψε τις αρίδες σου κομμάτι -

δεν έχεις το θεό σου δηλαδή, της κάρφωσες τα γόνατα στην πλάτη.

Αχ, δεσποινίς, κοιτάξτε λίγο εδώ! Το φόρεμα σας ακουμπάει χάμου!

Μαζέψτε το…, ή μάλλον όχι εσείς, καλύτερα τα χέρια τα δικά μου.

Τι ζέστη ανυπόφορη κι αυτή! Απ᾽ τον ιδρώτα έχω γίνει χάλια -

αν θέλετε αέρα, δεσποινίς, κουνάω ευχαρίστως τη βεντάλια.

Εκτός, βεβαίως, κι αν η κάψα αυτή δεν είναι κάτι που ᾽ρχεται απ᾽ έξω,

μα βγαίνει απ᾽ τη φλόγα της καρδιάς - κι αυτό δεν ξέρω αν θα το αντέξω.

Αλλά τι βλέπω… σκονιστήκατε… Παλιοαέρα, τι μας έχεις κάνει!

Κι εσύ, καταραμένη σκόνη, γρήγορα φύγε απ᾽ της κυρίας το φουστάνι!

Όμως η ώρα έφτασε, ιδού, έτοιμα για να κάψουνε το νήμα

τα τέθριππα είν᾽ όλα στη γραμμή! Να το μαντίλι, δόθηκε το σήμα!

Ιδού ο Πράσινός σας, δεσποινίς! Έλα, μεγάλε, πρέπει να νικήσεις!

Το θέλει η κυρία από δω - το θέλουνε και τ᾽ άλογά σου επίσης!

Πρόσεξε, ρε μεγάλε, τη στροφή· την πήρες ανοιχτά, πιο μέσα κάνε!

Κάνε πιο μέσα, λέμε, ρέεεε! Οι άλλοι από πίσω θα μας φάνε!

Πιο μέσα, έτσι μπράβο, δυνατά! Η κοπελιά σού ζήτησε μια χάρη·

πάρε ξανά την εσωτερική, τράβα τ᾽ αριστερό σου χαλινάρι!

Διευρυμένη Πραγματικότητα

Σκοπός όλων των διαλογιστικών πρακτικών (ανεξάρτητα από την ένταξή τους σε κάποια παράδοση, και την ερμηνεία τους, σύμφωνα με αυτή την παράδοση), είναι να διευρύνουμε την «συνειδητότητά» μας, να αντιληφθούμε πέρα από την «περιορισμένη αντίληψη» που έχουμε συνήθως.

Η Ελευθερία Είναι η Ουσία του Θεού. Η Ελευθερία Είναι η Ουσία του Όντος, κάθε όντος, του καθενός από εμάς.

Αυτό σημαίνει πρακτικά ότι πρέπει να απελευθερωθούμε από όλες τις δραστηριότητες της συνειδητότητας, να ξεπεράσουμε και την «επιλεκτική αντίληψη», να ξεπεράσουμε και την ίδια την νόηση, όχι μόνο τις λειτουργικές δομές της νόησης, (την κατασκευή και την λειτουργία απολιθωμένων αντιλήψεων της πραγματικότητας), αλλά και τις βαθύτερες οργανωτικές δομές της νόησης (που δίνουν υπόσταση στο «εγώ»)... να μείνουμε «ανοιχτοί στην πραγματικότητα», «κενοί»... Μόνο τότε μπορούμε να είμαστε ευαίσθητοι απέναντι στην πραγματικότητα, να την συλλαμβάνουμε σε όλο το βάθος και σε όλο το πλάτος της (όσο είναι δυνατόν στην ανθρώπινη συνειδητότητα)...

Αυτή η κατάσταση της «Διευρυμένης Συνειδητότητας», της «Συνειδητότητας χωρίς περιεχόμενο», που έχει άμεση αντίληψη (εξωδιανοητική) του Συνόλου της Πραγματικότητας, χαρακτηρίζεται σαν Αφύπνιση, Φώτιση, Αντικειμενική Συνείδηση, Ολοκληρωμένη Αντίληψη... Από την άποψη της ψυχολογίας είναι απλά «ενεργός προσοχή χωρίς περιεχόμενο», «αποαυτοματοποιημένη συνειδητότητα», δηλαδή «ελεύθερη συνειδητότητα», χωρίς όλους τους περιοριστικούς μηχανισμούς...

Αν όλοι οι άνθρωποι, επειδή έχουν νοημοσύνη (ικανότητα δηλαδή να αυτοματοποιούν τις διαδικασίες της σκέψης και της αντίληψης), ιδέες σταθερές (δήθεν «αλήθεια»), και προορισμό στην ζωή (που είναι απλά περιστροφή γύρω από τον εαυτό χωρίς κατεύθυνση), νομίζουν, ότι έχουν φτάσει στο τέρμα της εξέλιξής τους, απλά βρίσκονται σε πλάνη...

Πέρα από την περιορισμένη συνειδητότητα, απλώνεται ο «Άπειρος Χώρος της Ελευθερίας», η «Αληθινή Αντίληψη της Πραγματικότητας», το «Βασίλειο της Αλήθειας», η «Αληθινή Ζωή».

Αγαπημένη Εμμονή

Όταν σκεφθώ πόσα έχω γράψει στη ζωή μου (και γράφω ακόμα), φανερά και αφανέρωτα, γελάω. Κι αν είχα χρόνο, θα έγραφα ακόμα περισσότερα.

Σαν μια αόρατη δύναμη, πες το εμμονή, δεν με πειράζει, να με σπρώχνει, ασταμάτητα να συνεχίζω. Τα περισσότερα, αφανέρωτα πια! Γελώντας συνεχίζω... κάποια ανάγκη θα υπάρχει...

Οι άνθρωποι μαθαίνουν να μιλάνε πολύ, γρήγορα και ασυνείδητα. Φυσικά και σκέφτονται. Αλλά αυτό δεν είναι η συνείδηση! Επίσης δεν μαθαίνουν να διαβάζουν. Ω ναι, διαβάζουν πολύ ή μάλλον πολλά. Αλλά δεν ξέρουν πραγματικά να διαβάζουν. ΜΕ τη συνείδηση μαζί!

Στα μικρά παιδιά, πρέπει να μιλάς αργά. Ξεκάθαρα και απλά! Στους ενήλικες, πρέπει να μιλάς ακόμα πιο αργά. Έμαθαν να προσπερνούν, να νομίζουν πως ξέρουν τι θα πεις προτού τελειώσεις, να διακόπτουν για να σε διορθώνουν, να μιλάνε (μέσα τους) την ίδια ώρα που μιλάς εσύ. Ούτε ν' ακούνε δεν έχουν μάθει!

Πολλοί δεν ακούνε καν τον εαυτό τους που μιλάει ταυτόχρονα. Κι έτσι είναι μεγάλο το μπέρδεμα. Μπορούν να σου επαναλάβουν λέξη προς λέξη τι έχεις πει, αποδεικνύοντας πως "σε άκουσαν" αλλά να μην έχουν καταλάβει ούτε μια λέξη. Κι όσο κι αν προσπαθείς να εξηγείς, το ίδιο αποτέλεσμα έχει.

Άλλοι πάλι, σε ακούνε περισσότερο από περιέργεια, ανίκανοι να ξεφύγουν από τον εαυτό τους. Όπου κι επιστρέφουν μετά, για να συνεχίσουν από κει που διέκοψαν. Απόλυτα αποκομμένοι, αποσυντονισμένοι, διχασμένοι. Ανεξάρτητα από τη μόρφωση. Ανεξάρτητα από τις γήινες επιτυχίες. Ανεξάρτητα από τη θέση, τους ρόλους, τη σπουδαιότητα της εικόνας τους.

Σκέφτομαι ότι τα γραπτά, τα χρειάζονται περισσότερο οι μεγάλοι παρά τα παιδιά... αν μάθουν να διαβάζουν! Αν όχι, δεν έχει σημασία πόσα γράφονται ή πόσα διαβάζουν.

Σκέψου γιατί βιβλία όπως τον "Γλάρο Ιωνάθαν" ή τον "Μικρό Πρίγκιπα" αγαπήθηκαν τόσο από μεγάλους, όχι παιδιά. Σκέψου ακόμα πως οι περισσότεροι που τα διάβασαν, και άλλα πολλά στην πορεία της ενήλικης ζωής τους, τα προσπέρασαν.

Ναι, έχουν πολύ δυσκολότερα να διαβάσουν, να κάνουν, να φροντίσουν. Κι έτσι φτάνουν, στο τέλος της ζωής τους, όποτε κι αν είναι αυτό και φοβούνται το ίδιο όπως τότε που ήταν παιδιά και φοβόντουσαν το σκοτάδι. Ίσως περισσότερο! Ανεξάρτητα απ' όσα έχουν κάνει. Ανεξάρτητα απ' όσα έχουν καταφέρει. Ανεξάρτητα απ' όσα έχουν φροντίσει.

Υπάρχει κι εκείνη η μερίδα, που μεγαλώνει στην εποχή μας (αναγκαστικά), που νομίζουν πως κατάλαβαν. Που άλλαξαν ενδύματα, τόπο διαμονής, ρόλους, συνήθειες, πίστη, χωρίς να συνειδητοποιούν πως παραμένουν πάνω - κάτω οι ίδιοι. Αυτοί ακούνε και διαβάζουν μέσα από άλλο κώδικα...τον δικό τους πάλι.

Ευτυχώς υπάρχουν κι αυτοί που διαβάζουν και ακούνε πραγματικά. Είναι λιγότεροι, αλλά εύκολα τους εντοπίζεις. Δεν βιάζονται. Δεν έχουν μια απάντηση για όλα. Δεν είναι περικυκλωμένοι από αόρατα τείχη. Δεν μιλάνε με κώδικες.

Σκέφτομαι πως γράφω γι' αυτά τα παιδιά που ζουν σε σώματα μεγάλων. Δεν με απασχολούν οι στατιστικές. Ξέρω πως υπάρχουν. Εντοπίζονται εύκολα άλλωστε.

Μαθαίνεις να είσαι παιδί; Και βέβαια... το σπουδαιότερο απ' όλα τα μαθήματα που δεν μαθαίνεται στο σχολείο. Μάλλον εκεί συνθλίβεται κάθε απόπειρα τελειωτικά. Αλλά και πάλι... οι ιδέες του "τι είναι ένα παιδί" ήδη κατακλίζουν τον εγκέφαλο καθώς διαβάζει. Ποιος να τις αμφισβητήσει; Γιατί να το κάνει και πώς; Περιμένουν πτυχία, επιστημονικά συγγράμματα, εξετάσεις, ειδήσεις, μυθιστορήματα, αρχαία κείμενα, πιο πιασάρικα άρθρα και ένα σωρό άλλα...πιο σημαντικά.

Τα παιδιά δεν ανήκουν σε αυτόν τον κόσμο. Ή μήπως... μόνο τα παιδιά μπορούν να τον φτιάξουν, να τον τιμήσουν, να τον αξιοποιήσουν;

Ίσως ο καλλιτέχνης μέσα μου να θέλει απλά να παίζει με τις λέξεις... πάντα τις αγαπούσα. Πίσω από αυτές κρύβονταν πάντα νοήματα που σχημάτιζαν (και σχηματίζουν ακόμα) νέους πίνακες, νέα μοτίβα, κόσμους ολόκληρους...

Ερμαϊκές στήλες

Σε όλη την Αθήνα έστεκαν δεκάδες «ερμαϊκές στήλες», μορφές δηλαδή που απεικόνιζαν τον θεό Ερμή. Καθεμιά είχε σχήμα ορθογώνιας στήλης, που στην κορυφή της έφερε στυλιζαρισμένη προτο­μή του γενειοφόρου θεού με φαλλό και όρχεις να προεξέχουν μπρο­στά, μερικές φορές ξεχωρίζοντας έντονα και άλλες φορές σκαλισμέ­να πιο κομψά πάνω στο ανάγλυφο.1

Οι ερμαϊκές στήλες αποτελούσαν σημαντικό κομμάτι της δημόσιας ζωής, όπως εξάλλου όλες οι εκφάνσεις της θρησκείας, διότι οι Έλλη­νες δε γνώριζαν κανέναν διαχωρισμό εκκλησίας και κράτους. Υπήρχαν ερμαϊκές στήλες στην αγορά- μία έστεκε στην πύλη της Ακρόπολης. Άλλες έστεκαν επίσης στις εισόδους σπιτιών ως φρουροί, εκεί που ο οίκος συναντούσε την πόλη. Ήταν μορφές-φύλακες που προστάτευαν σύνορα, και τα σύνορα ήταν σημαντικά για τους Έλληνες, όπως φαί­νεται και από την άρνηση του βασιλιά Άγιδος να διασχίσει το σύνορο καθ’ οδόν για τη Μαντίνεια όταν οι θυσίες δεν ήταν ευνοϊκές. Οι ερμαϊκές στήλες συνδέονταν επίσης με τον αθηναϊκό πατριωτισμό και την Αθηναϊκή Αυτοκρατορία. Έπειτα από την πρώτη μάχη μετά τους Περσικούς Πολέμους, στην οποία οι Αθηναίοι, με ηγέτη τον Κίμωνα, κυρίευσαν την Ηιώνη, το πρώτο καινούργιο έδαφος που αποσπάστη­κε από τους Πέρσες, οι Αθηναίοι έστησαν τρεις ερμαϊκές στήλες στην αγορά με επιγραφές που επαινούσαν τη γενναιότητα των ηγετών τους και εξόρκιζαν τους μελλοντικούς πολίτες να μάχονται υπέρ της πατρί­δας.2 Ο Ερμής ήταν ο προστάτης των ταξιδιωτών, κάτι που είχε ιδιαίτε­ρη σημασία για την επερχόμενη εκστρατεία, αλλά από τον καιρό που ως μωρό έκλεβε τα βόδια του Απόλλωνα έως τη μεταγενέστερη καριέρα του, όταν σούφρωνε θυσίες που προορίζονταν για άλλους, ο θεός αυτός εκπροσωπούσε την εξαπάτηση - συμπεριλαμβανομένων όλων των τεχνασμάτων της ρητορικής που χρησιμοποιούνταν στα δικαστή­ρια και στην Εκκλησία του Δήμου. Ανάμεσα σε άλλα πράγματα, λοιπόν, ο Ερμής ήταν και ένας άριστος δημοκρατικός πολιτικός.3 Το να προκαλέσει κανείς τον Ερμή ήταν σαν να προκαλεί την ίδια τη δημοκρατία.

Ένα πρωί, όταν τα σχέδια για την εκστρατεία είχαν προχωρήσει αρκετά, οι Αθηναίοι ξύπνησαν από κραυγές.4 Όσοι βρίσκονταν ακό­μη στα κρεβάτια τους σηκώθηκαν και περιπλανήθηκαν νυσταλέα έξω για να δουν ποια ήταν η αιτία του θορύβου. Δε χρειάστηκε να ανα- ρωτηθούν για πολύ: οι περισσότεροι πρόσεξαν αμέσως ότι η ερμαϊ­κή στήλη μπροστά από τα σπίτια τους είχε παραμορφωθεί. Στην πραγ­ματικότητα, η ερμαϊκή στήλη μπροστά από σχεδόν κάθε σπίτι και κά­θε σταυροδρόμι είχε βανδαλιστεί. Ο Ερμής δεν ήταν αυτός που υπήρ­ξε το προηγούμενο βράδυ- στα περισσότερα αγάλματα, το κεφάλι του -και στην καλύτερη περίπτωση, η μύτη- είχε υποστεί ζημιά και σε με­ρικές περιπτώσεις έλειπε ο φαλλός του. Οι γείτονες ούρλιαζαν και μα­ζεύονταν στους δρόμους. Θα πρέπει σιγά-σιγά να το συνειδητοποίη­σαν: πρώτα η στήλη ενός, μετά του διπλανού σπιτιού, κατόπιν η απέ­ναντι- βαθμηδόν ο κόσμος αναγνώρισε ότι αυτό δεν ήταν έργο λίγων μεθυσμένων νεαρών και αργότερα πίστεψαν πως αποτελούσε μέρος συνωμοσίας για την ανατροπή της κυβέρνησης.

Με οδηγίες της Εκκλησίας του Δήμου, η Βουλή των Πεντακοσίων συγκρότησε εξεταστική επιτροπή. Εκπλήσσοντας τους πάντες, κάποιος Πυθόνικος σηκώθηκε όρθιος και κατηγόρησε πολλούς άνδρες - όχι επειδή ακρωτηρίασαν τις ερμαϊκές στήλες, αλλά για κάτι τελείως δια­φορετικό: φημολογείτο ότι οι ιεροτελεστίες που τελούνταν ετησίως εκ μέρους των μυημένων προς τιμήν της θεάς Δήμητρας και της κόρης της Περσεφόνης είχαν βεβηλωθεί διά της τέλεσής τους ενώπιον μη μυημέ­νων σε ιδιωτικό σπίτι.5 Και ένας από τους άνδρες που κατηγορήθηκαν δεν ήταν άλλος από τον ίδιο τον Αλκιβιάδη.

Αντίπαλοι του Αλκιβιάδη, λέει ο Θουκυδίδης, εκμεταλλεύτηκαν αμέ­σως αυτές τις κατηγορίες, νομίζοντας πως αν κατάφερναν να απαλλα­γούν από αυτόν, θα μπορούσαν να αναλάβουν την ηγεσία του λαού, και, συνδέοντας τη βεβήλωση των μυστηρίων με τον ακρωτηριασμό των στηλών, εισηγήθηκαν ότι ο Αλκιβιάδης θα έπρεπε σίγουρα να έχει εμπλακεί και στα δύο περιστατικά, δεδομένης της γενικά μη δημοκρατι­κής ελευθεριότητας των ηθών του.6 Επειδή όλα ήταν έτοιμα για τη Σι­κελική Εκστρατεία -η ναυαρχίδα του Λάμαχου βρισκόταν ήδη στο λι­μάνι-, ο Αλκιβιάδης απαίτησε άμεση δίκη, σίγουρος ότι θα αθωωνόταν, αφού ήταν ένας από τους στρατηγούς που ηγούνταν της δημοφιλούς εκστρατείας. Οι εχθροί του, ωστόσο, συνειδητοποιώντας ότι οι υποστηρικτές του βρίσκονταν ακόμη μέσα στην πόλη και ότι ο λαός τού ήταν ευγνώμων επειδή έπεισε τους Αργείους και τους Μαντινείς να συνει­σφέρουν στρατεύματα στην αποστολή, θεώρησαν καλύτερο να τον αφήσουν να αποπλεύσει με τον στόλο και μετά να τον ανακαλέσουν για να δικαστεί ενώ το ναυτικό θα ήταν μακριά.7

Ο στόλος απέπλευσε με πολλές φανφάρες γύρω στην 1η Ιουλίου. Η μεγαλοπρέπεια του θεάματος σήκωνε την τρίχα -το λιμάνι ήταν κατά­μεστο από ανυπόμονους παρατηρητές, πολίτες και ξένους-, αλλά από τη στιγμή που ο στόλος αναχώρησε, οι Αθηναίοι συνέχισαν την έρευνα για τον ακρωτηριασμό των ερμαϊκών στηλών και τη βεβήλωση των μυ­στηρίων. Κάποιοι εμφανίστηκαν δίνοντας πληροφορίες, κάποιοι έφυ­γαν από τη χώρα και κάποιοι έπραξαν και τα δύο. Ένας μέτοικος ονόματι Τεύκρος κατέθεσε με την υπόσχεση ασυλίας ότι είχε συμμετάσχει στη βεβήλωση των μυστηρίων και κατονόμασε άλλους έντεκα που είχαν πράξει το ίδιο- κατονόμασε επίσης 18 άνδρες ως υπεύθυνους για τον ακρωτηριασμό των στηλών, αν και ο ίδιος δεν ήταν ανάμεσά τους.8 Με κάποιον τρόπο κατάφεραν σχεδόν όλοι να φύγουν από τη χώρα προτού καταστεί δυνατόν να συλληφθούν. Το πιο εκπληκτικό όμως από όλα ήταν η ιστορία που αφηγήθηκε κάποιος Διοκλείδης. Επειδή έπρεπε να πάει στο Λαύριο στη νότια Αττική, εκεί όπου βρίσκονταν τα μεταλλεία αργύρου, είχε σχεδιάσει να ξεκινήσει νωρίς το πρωί, αλλά ξύπνησε μέ­σα στη νύχτα, και καθώς έξω είχε πανσέληνο, μπόρεσε να δει μία με­γάλη ομάδα περίπου 300 ανδρών να συγκεντρώνεται στο θέατρο του Διονύσου. Κρυμμένος στις σκιές, κατάφερε να αναγνωρίσει αρκετούς από αυτούς. Όταν επέστρεψε στην Αθήνα και διαπίστωσε τι είχε συμβεί στις ερμαϊκές στήλες, συνειδητοποίησε ότι εκείνοι οι άνδρες θα πρέπει να ήταν οι ένοχοι. Αν και η κυβέρνηση προσέφερε αμοιβή για πληρο­φορίες, αποφάσισε ότι θα μπορούσε να βγάλει περισσότερα χρήματα εκβιάζοντας μερικούς από τους άνδρες που είχε δει. Στην αρχή τα θύ­ματά του ήταν πρόθυμα να έρθουν σε συμβιβασμό, αλλά όταν έκαναν πίσω, εκείνος τους κατήγγειλε μαζί με πολλούς άλλους στη Βουλή των Πεντακοσίων, 42 συνολικά. Σε αντάλλαγμα για τη συνεργασία του, οι Αθηναίοι τον στεφάνωσαν ως σωτήρα της πόλης και απόλαυσε μεγάλη δόξα - για το υπόλοιπο της σύντομης ζωής του.9

Και όντως ήταν σύντομη, διότι ο ρήτορας Ανδοκίδης, ο οποίος είχε φυλακιστεί με βάση τις πληροφορίες που είχε δώσει ο Διοκλείδης, σύ­ντομα διηγήθηκε μία διαφορετική ιστορία: καταθέτοντας υπό την προ­στασία ασυλίας, παραδέχτηκε ότι ο ακρωτηριασμός ήταν έργο της δι­κής του εταιρείας, ή λέσχης οινοποσίας. Αυτός ο ίδιος, ισχυρίστηκε, δεν μπόρεσε να συμμετάσχει διότι είχε σπάσει την κλείδα του πέφτοντας από το άλογό του.10 Οι εταιρείες αυτές ήταν ομάδες νεαρών ανδρών, συνήθως αριστοκρατικών ή ακόμη και ολιγαρχικών τάσεων, που συνα­θροίζονταν κατά περιόδους για να πιουν κρασί και να συζητήσουν και προσέφεραν αμοιβαία βοήθεια σε δικαστικές υποθέσεις. Επειδή συχνά επεδίωκαν να επηρεάσουν το αποτέλεσμα των εκλογών, υποστηρίζο­ντας υποψηφίους με ελάχιστα αγνά δημοκρατικά διαπιστευτήρια, ήταν κατά κάποιον τρόπο ύποπτες στα μάτια του απλού Αθηναίου. Επειδή όμως συναντιούνταν σε σπίτια, το μέγεθος της ομάδας περιοριζόταν σε περίπου 25 άτομα και κατά συνέπεια μια εταιρεία δε θα μπορούσε να είχε φέρει σε πέρας τον ακρωτηριασμό τόσων πολλών στηλών. Άσχετα με την αλήθεια αυτής της υπόθεσης, η ιστορία του Διοκλείδη δεν άντεξε στον εξονυχιστικό έλεγχο: την επίμαχη νύχτα, άρχισαν να θυμού­νται κάποιοι άνθρωποι, δεν είχε φεγγάρι κι έτσι ο Διοκλείδης δε θα μπορούσε να είχε δει τα πρόσωπα των φερόμενων ως δραστών. Αμέ­σως ομολόγησε ότι η ιστορία του ήταν ένα εφεύρημα και τον εκτέλεσαν.11 Όταν το όλο επεισόδιο έληξε, περίπου εκατό Αθηναίοι είχαν θανατωθεί ή εξοριστεί.

Ποιος ακρωτηρίασε τις ερμαϊκές στήλες και γιατί; Η εντύπωση ότι υπεύθυνος ήταν ο Αλκιβιάδης είναι η λιγότερο πιθανή από όλες. Ο βανδαλισμός αυτών των δημοσίων συμβόλων θα ήταν το τελευταίο πράγμα στο οποίο θα ήθελε να εμπλακεί ο Αλκιβιάδης, αφού θα εκλαμβανόταν ως κακός οιωνός για τη Σικελική Εκστρατεία στην οποία ο ίδιος είχε τόσο πολύ επενδύσει. Κάποιοι επιχείρησαν να επιρρίψουν την ευθύνη στους Κορίνθιους, οι οποίοι είχαν ιδρύσει άλλω­στε τις Συρακούσες και ήταν κι αυτοί Δωριείς· ακόμη κι οι Αθηναίοι όμως, που θα προτιμούσαν να είναι αθώοι οι δικοί τους πολίτες, δε βρήκαν αξιόπιστη αυτή την εκδοχή. Ο πανικός σχετικά με την επι­κείμενη ανατροπή του δημοκρατικού πολιτεύματος μπορεί να μοιά­ζει παράξενος, αλλά μερικές γενιές αργότερα, ένας άνδρας που βρι­σκόταν καθ’ οδόν για να μυηθεί στα Ελευσίνια Μυστήρια ενήργησε βιαστικά και θυσίασε τον τελετουργικό χοίρο στα νερά του Πειραιά, προσελκύοντας έναν καρχαρία με θανάσιμα αποτελέσματα, και αυτό το φαινομενικά τυχαίο γεγονός εξελήφθη ως οιωνός της καταστρο­φής του κράτους.12 Παρότι μπορεί εκ πρώτης όψεως να φαίνεται ότι η απόσπαση της προσοχής ενός αναστατωμένου πληθυσμού με τη μα­ζική καταστροφή αυτών των αγαπημένων μορφών θα ήταν ένα καλό πρώτο βήμα προς την ανάληψη του ελέγχου της διακυβέρνησης και της ανατροπής της δημοκρατίας, το γεγονός είναι ότι δε συνέβη τί­ποτα τέτοιο· τέσσερα χρόνια αργότερα, εκείνοι που είχαν ολιγαρχικές τάσεις επέστρεψαν και αυτή τη φορά η δράση τους θα ήταν πιο άμεσα πολιτικής φύσεως.13

Η μαζική υστερία που προκάλεσε ο βανδαλισμός είχε ενταθεί από αναφορές για βεβήλωση της θρησκείας των Ελευσίνιων Μυστηρίων. Οι ιεροτελεστίες στην Ελευσίνα γίνονταν επί αιώνες και θα συνεχίζο­νταν για πολύ καιρό. Κατά τη διάρκεια του 2ου αιώνα μ.Χ., οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες Αδριανός και Μάρκος Αυρήλιος μυήθηκαν αμφότεροι στα μυστήρια. Οι ιεροτελεστίες συνδέονταν με τον αρχαίο μύθο της Δή­μητρας, θεάς των σιτηρών, και της κόρης της Περσεφόνης, που ήταν περισσότερο γνωστή απλά ως Κόρη, δηλαδή «η δεσποσύνη». Ο μύθος σχετικά με τη Δήμητρα και την Κόρη είναι και σήμερα οικείος στο γε­νικό περίγραμμά του: η Κόρη είχε απαχθεί από τον Άδη, τον θεό του Κάτω Κόσμου, αλλά η Δήμητρα, αφού περιπλανήθηκε στη γη ψάχνο­ντας να τη βρει και ήρθε τελικά στην Ελευσίνα, κατάφερε να πετύχει την απελευθέρωσή της. Για μερικούς μήνες κάθε χρόνο, ωστόσο, η Κόρη έπρεπε να επιστρέφει στον Άδη. Έτσι κάθε έτος περιελάμβανε αρκετούς μήνες στους οποίους δε μεγάλωνε τίποτα ενόσω η Δήμητρα θρηνούσε για την απαχθείσα κόρη της, αλλά και αρκετούς μήνες στους οποίους η γη κάρπιζε καθώς η Δήμητρα χαιρόταν τη συντροφιά της κό­ρης της. Η αναπαράσταση αυτού του μύθου φαίνεται πως αποτελούσε μέρος της ιεροτελεστίας στην Ελευσίνα.

Η Ελευσίνα, που βρίσκεται περίπου είκοσι τρία χιλιόμετρα νοτιο­δυτικά της Αθήνας, αποτελούσε κύρια λατρευτική τοποθεσία της Δή­μητρας και διοργανώνονταν εκεί δύο γιορτές προς τιμήν αυτής και της κόρης της. Τα αποκαλούμενα Μικρά Ελευσίνια γιορτάζονταν τον χει­μώνα, ενώ τα Μεγάλα Ελευσίνια το καλοκαίρι- όσοι είχαν μυηθεί στα Μικρά Ελευσίνια ήταν γνωστοί ως μύστες και είχαν το δικαίωμα να μυηθούν στα Μεγάλα Ελευσίνια. Όλοι οι ελληνόφωνοι, άνδρες και γυναίκες, δούλοι ή ελεύθεροι, οι οποίοι μπορούσαν να πληρώσουν το κόστος της μύησης -το οποίο δεν ήταν ούτε αμελητέο ούτε ασήμαντο- ήταν ελεύθεροι να συμμετάσχουν. Επειδή η συμμετοχή και στα δύο περιελάμβανε ιερή μυστικότητα ως προς το τι συνέβαινε, γνωρίζουμε πολύ λιγότερα από όσα θα θέλαμε σχετικά με το τι περιελάμβαναν τα μυ­στήρια, αλλά γνωρίζουμε αρκετά για την προετοιμασία για τις τελικές τελετές, εφόσον ήταν δημόσια, και περιελάμβανε θυσίες, πλουσιοπά­ροχο γεύμα και μία πομπή από το δημόσιο κοιμητήριο στην Αθήνα μέ­χρι την Ελευσίνα. Στην ίδια την Ελευσίνα, οι μύστες νήστευαν για μία ημέρα σε ανάμνηση της νηστείας της Δήμητρας καθώς περιπλανιόταν στη γη ψάχνοντας για το χαμένο παιδί της. Οι μύστες διέκοπταν τη νη­στεία πίνοντας κυκεώνα, ένα ειδικό ποτό παρασκευασμένο από κριθάρι και φλησκοΰνι.14 Τα μυστήρια λάμβαναν χώρα κατά τις επόμενες μέρες, εντός μιας μεγάλης αίθουσας που αποκαλείτο Τελεστήριον, ικα­νής να χωρέσει έως και 10.000 ανθρώπους. Στο Τελεστήριον φαίνεται ότι συνέβαιναν δρώμενα (πράγματα που γίνονταν), υποθέτουμε κάποια αναπαράσταση του μύθου της Δήμητρας και της Κόρης· δεικνούμενα, πράγματα που δείχνονταν, δηλαδή η επίδειξη ιερών αντικειμέ­νων και λεγάμενα, πράγματα που λέγονταν (για να συνοδεύουν άραγε τα αντικείμενα που επιδεικνύονταν;). Η ποινή για την αποκάλυψή του ήταν ο θάνατος - και ο Αλκιβιάδης και οι φίλοι του το γνώριζαν αυτό.

Όσοι συμμετείχαν στα μυστήρια ήταν γνωστοί ως επόπτες - «αυτοί που κοιτούν κάτι»· ο πυρήνας της συνάντησης με το θείο, το στοιχείο που ενέπνεε δέος και μεταμόρφωνε τους μύστες, προφανώς έγκειτο στην όραση. Οι μύστες δε διδάσκονταν άλλαζαν. Επέστρεφαν στην Αθήνα νιώθοντας διαφορετικοί άνθρωποι. Είναι δύσκολο να πούμε τι ήταν πιο σημαντικό: η αίσθηση της πνευματικής αφύπνισης (κάτι που δεν τονιζόταν πολύ στην παραδοσιακή θρησκεία των Ολύμπιων θεών) ή η υπόσχεση που δινόταν στην Ελευσίνα για μια ευτυχισμένη μετα­θανάτια ζωή - και πάλι, κάτι που δεν αποτελούσε δομικό στοιχείο της συμβατικής ελληνικής θρησκείας.

Η ιδέα ότι αυτά τα μυστήρια μπορεί να είχαν τελεστεί ιδιωτικά, μπροστά σε μη μυημένους, προκάλεσε φρίκη στους Αθηναίους και εί­ναι κατανοητό ότι αδημονούσαν να μάθουν ποιος είχε εμπλακεί. Αν τα θρησκευτικά αμαρτήματα έμεναν ατιμώρητα, θα μόλυναν ολόκλη­ρη την πόλη. Τουλάχιστον ένας όμως από τους ύποπτους δράστες εί­χε αποπλεύσει ως στρατηγός για τη Σικελία και οι εικασίες για αυτόν συνεχίζονταν εν τη απουσία του.
------------------
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1.Βλ. Η. Goldman, «The Origin of the Greek Herm», American Journal of Philology 46 (1942), σ. 58-68.

2. Πλούταρχος Κίμων 7-8· Θουκυδίδης 1.98.1.

3. Όπως τονίζεται από τον J. Fredal, «Herm Choppers, the Adonia, and Rhetorical Action in Ancient Greece», College English 64 (2002), σ. 590-612.

4. Η ημερομηνία ήταν πιθανώς αρχές Ιουνίου, ίσως 7 Ιουνίου 415 π.Χ.

5. Ανδοκίδης 1.11-13.

6. Θουκυδίδης 6.28.

7. Θουκυδίδης 6.29.

8. Ανδοκίδης 1.14,15, 34, 35.

9. Ανδοκίδης 1.37-42.

10. Ανδοκίδης 1.61.

11. Ανδοκίδης 1.66.

12. Σχολιαστής πάνω mo Αισχίνης 3.130· ο Πλούταρχος στο Φωκίων 28 μπορεί να αναφέρεται στο ίδιο συμβάν.

13. Για τις εταιρείες και την πολιτική σπουδαιότητά τους το 415 π.Χ., βλ. J. McGlew, «Politics on the Margins: The Athenians “Hetaireiai” in 415 B.C.», Historia 48 (1999), σ. 1-22.

14. Για τη Δήμητρα και τον κυκεώνα, βλέπε τον Ομηρικό Ύμνο στη Δήμητρα, 210.

Sex - O φόβος της συναισθηµατικής εγγύτητας

Ποιος είναι ο λόγος που πολλοί άνθρωποι συναντούν δυσκολίες στη σεξουαλική τους ζωή; «Γιατί δεν µπορώ να νιώσω ευχαρίστηση;», «Γιατί δεν έχω επιθυμία πιο συχνά;», «Γιατί δεν απολαμβάνω τη σεξουαλική πράξη;», «Γιατί οι άλλοι χαίρονται περισσότερο το σεξ;»... Αυτά είναι κάποια από τα πολλά ερωτήματα που απασχολούν σηµαντικό ποσοστό ανθρώπων και τα οποία επηρεάζουν σηµαντικά την αυτοεκτίµηση και την ποιότητα ζωής τους.

Οι λύσεις που επιδιώκονται στις περισσότερες περιπτώσεις είναι συνήθως βιαστικές ή κινούνται στα πλαίσια στερεοτύπων, όπως είναι, για παράδειγμα, η βελτίωση της εξωτερικής εμφάνισης, η χρήση διαφόρων μεθόδων αναζωογόνησης κατά τη σεξουαλική πράξη, η συχνή εναλλαγή ερωτικών συντρόφων...

Σε αυτό το άρθρο παρουσιάζεται η άποψη ότι ένας βασικός λόγος που συμβαίνει αυτό είναι ότι οι άμεσα εμπλεκόμενοι φοβούνται να έρθουν πιο κοντά σε συναισθηματικό επίπεδο και αυτή η αδυναμία εγγύτητας «χαλάει» και επηρεάζει άμεσα και με σημαντικό τρόπο την ποιότητα της ερωτικής πράξης.

Ο φόβος της συναισθηματικής εγγύτητας αφορά επίσης τον τρόπο με τον οποίο κάθε άνθρωπος «αφήνεται» γενικότερα σε πολλά πράγματα στη ζωή του, και αφορά επίσης και τον τρόπο με τον οποίο κανείς σχετίζεται με το σώμα του και αφήνεται στα αισθητηριακά ερεθίσματα. Ο τρόπος με τον οποίο κάθε άνθρωπος δίνεται και δίνει συναισθηματικά αποτελεί μια διαφορετική τοποθέτηση ζωής και έναν διαφορετικό τρόπο σεξουαλικής έκφρασης.

Ας εξετάσουμε όμως τους τρόπους με τους οποίους μπορεί κανείς να δημιουργήσει μια «συναισθηματική απόσταση» κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής επαφής και πώς αυτή εκδηλώνεται:

-ξαφνική αίσθηση «παγώματος»

-απώλεια ερωτικής επιθυμίας

-αίσθηση ότι «δεν είμαι εκεί» ή ότι «δεν είμαι ολόκληρος/ η εκεί»

-προσποίηση συμμετοχής

-τάση φυγής από τη σεξουαλική επαφή

-επιθετικότητα προς το/ τη σύντροφο

-παρατήρηση/ παρατηρητής της σεξουαλικής πράξης

-μη ολοκλήρωση της σεξουαλικής πράξης

-αίσθηση ανικανοποίητου

-σεξουαλική αποστροφή

Εκδήλωση σεξουαλικής δυσλειτουργίας

Ο φόβος της συναισθηματικής εγγύτητας μπορεί εν δυνάμει να οδηγήσει και στην εκδήλωση σεξουαλικής δυσλειτουργίας κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής επαφής. Για να το κατανοήσουμε αυτό καλύτερα, μπορούμε να φανταστούμε την εικόνα ενός ανθρώπου που ενώ ετοιμάζεται να μπει στην κατάσταση διέγερσης της σεξουαλικής επαφής, η οποία αποτελεί αναμφισβήτητα ένα άνοιγμα σε συναισθηματικό και σωματικό επίπεδο, εκείνος μπαίνει εξαιρετικά φοβισμένος με σκοπό να αμυνθεί σε μια απειλή. Η αντιφατική αυτή συναισθηματική κατάσταση είναι φυσικό να δημιουργήσει προβλήματα και, τελικά, την εκδήλωση σεξουαλικής δυσλειτουργίας.

«Ήταν μόνο σεξ...»

Πολλές φορές οι άνθρωποι καταλήγουν να εκλογικεύουν το φόβο τους αντί να προσπαθούν να επιλύουν τα πραγματικά αίτια στις δυσκολίες που συναντούν. Έτσι, λοιπόν, στο πλαίσιο αυτό, θα ακούσουμε συχνά ανθρώπους να λένε για μια ερωτική τους εμπειρία ότι «ήταν μόνο σεξ...», σαν να μπορεί πραγματικά να διαχωριστεί το σεξ από το συναίσθημα. Η τοποθέτηση αυτή αποτελεί πράγματι μια άμυνα στο μπλοκάρισμα που το ίδιο το άτομο νιώθει στη σύνδεση συναισθήματος και σεξουαλικής δραστηριότητας.

Η ανθρώπινη σεξουαλικότητα και η έκφρασή της αποτελούν τη βασικότερη διάσταση της προσωπικότητας του ανθρώπου. Όταν όμως όλα αυτά μας φοβίζουν, αρχίζουμε αμυντικά να τα διασπούμε σε κομμάτια και να θεωρούμε ότι μπορεί η σεξουαλική δραστηριότητα να είναι μια απλή μηχανική πράξη στην οποία κανείς εκτονώνεται σωματικά και τίποτα περισσότερο. Σε αυτή την περίπτωση λοιπόν δεν θα ταίριαζε τόσο η φράση «ήταν μόνο σεξ...», όσο «ήταν μόνο μια άμυνα...».

Η συναισθηματική εγγύτητα

Με τον όρο «συναισθηματική εγγύτητα» εννοούμε περισσότερο την ικανότητα ενός ατόμου να επικοινωνεί συναισθηματικά με τους άλλους ανθρώπους.

Από τη στιγμή που ερχόμαστε στον κόσμο αναπτύσσουμε αυτή την ικανότητα μέσα από τον τρόπο που τη γνωρίσαμε στις πρώτες βασικές σχέσεις της ζωής μας. Αν αυτές δεν αποδειχθούν ικανοποιητικές, εγείρονται άμυνες οι οποίες διαμορφώνουν τη συναισθηματική μας έκφραση. Οι άμυνες αυτές, στη συνέχεια της ζωής μας, όταν ξαναπροσπαθήσουμε να δημιουργήσουμε μια οικεία σχέση «εγείρονται» εμποδίζοντάς μας να προσεγγίσουμε συναισθηματικά τους άλλους.

Παράλληλα, οι άμυνες στη συναισθηματική έκφραση προσδίδουν και σημαντικά αρνητικά στοιχεία στην εικόνα που διαμορφώνουμε για τον εαυτό μας, για το σώμα μας. Ο φόβος της μοναξιάς, της εγκατάλειψης, της απόρριψης μας επηρεάζουν σημαντικά. Τα συναισθήματα που μπορεί να νιώθουμε συνοδεύονται και από όλους αυτούς τους φόβους που μπορούν εύκολα να μπλοκάρουν τη σεξουαλική μας έκφραση και επικοινωνία. Η σεξουαλική επαφή αποτελεί βέβαια το «πιο κοντά» που μπορεί να βρεθεί κανείς με έναν άλλο άνθρωπο και γι' αυτό οι δυσκολίες εκεί μεγεθύνονται.

Στις σημερινές κοινωνίες παράλληλα επικρατεί έντονα μια τάση επικέντρωσης στον «εαυτό», το ναρκισσισμό. Ασχολούμαστε περισσότερο με τον εαυτό μας με αποτέλεσμα να μην αλληλεπιδρούμε ουσιαστικά με το άλλο φύλο. Η τάση αυτή φυσικά αντανακλάται άμεσα και στη σεξουαλική επαφή, η οποία έτσι μοιάζει να είναι περισσότερο μια αναμέτρηση με τον ίδιο μας τον εαυτό και την εικόνα μας.

Η σεξουαλική επαφή που γίνεται για ναρκισσιστικούς λόγους μοιάζει σαν να έχουμε τοποθετήσει έναν καθρέφτη μπροστά μας και παρατηρούμε και θαυμάζουμε τον εαυτό μας σχετικά με τις αποδόσεις του. Με άλλα λόγια, σε μια τέτοια σεξουαλική συνεύρεση δεν εμπεριέχουμε τον άλλον, δεν επικοινωνούμε και, ουσιαστικά, δεν ενδιαφερόμαστε για τον άλλον. Είμαστε απλώς εκεί για τον εαυτό μας και τις σεξουαλικές αποδόσεις μας.

Σε ένα τέτοιο κοινωνικό και ψυχολογικό πλαίσιο δεν θα μπορούσε παρά να προκύψει και αυτή η τόσο αμυντική συμπεριφορά που έχει επικρατήσει, αυτή της αναζήτησης συντρόφου μέσω διαδικτύου, η οποία τείνει να θεωρείται και πολύ φυσική. Η συμπεριφορά αυτή όμως πράγματι ταιριάζει στην αδυναμία ή το φόβο που υπάρχει στους ανθρώπους για συναισθηματική εγγύτητα. Πράγματι, οι γνωριμίες μέσω διαδικτύου προσφέρουν τη δυνατότητα συναισθηματικής αποστασιοποίησης.

Με άλλα λόγια δίνουν τη δυνατότητα σε κάποιον να συνομιλεί με άλλους ανθρώπους τοποθετώντας ένα διαχωριστικό ασφαλείας ανάμεσα σε εκείνον και τον άλλον. Συχνά ακούγεται ότι αυτή η διαδικασία δεν διαφέρει από το να γνωρίζει κανείς κάποιον από κοντά. Αυτό βέβαια δεν ισχύει, το πρόβλημα όμως έγκειται όταν κανείς δεν μπορεί να αντιληφθεί τη διαφορά...

Πώς θα μπορούσαμε λοιπόν να τοποθετηθούμε πιο ορθά απέναντι σε αυτά τα ζητήματα;

Ένα βασικό στοιχείο στο οποίο πρέπει να σταθούμε είναι το να μη θεωρούμε το σεξ ως κάτι ξεχωριστό, ένα διαφορετικό τομέα της ζωής στον οποίο μπορούμε να συμμετέχουμε χωρίς συναίσθημα, με άλλο πρόσωπο. Αυτό που συμβαίνει κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής επαφής και οι δυσκολίες που προκύπτουν αντανακλούν τις δυσκολίες και τις άμυνες που έχουμε σε ψυχικό επίπεδο και για αυτό θα πρέπει να τους δώσουμε και ιδιαίτερη σημασία.

Τέλος, είναι πολύ σημαντικό -και φαίνεται να μην υπάρχει και άλλη λύση μάλλον- να γνωρίσουμε καλύτερα τον εαυτό μας. Μόνο έτσι μπορούμε να συνειδητοποιήσουμε τους φόβους και τις αναστολές μας και να μπορέσουμε να τους αλλάξουμε. Μια τέτοια διαδικασία μάς οδηγεί σε μια καλύτερη επικοινωνία με τον εαυτό μας και τους άλλους ανθρώπους γύρω μας, άρα και σε μια καλύτερη σεξουαλική ζωή.

To άνθος της γνώσης.

Όλοι επηρεαζόμαστε απο τον περιβάλλον μας, τις συνθήκες, τις συναναστροφές μας. Βρες αυτό που εσύ αγαπάς, βάση των κλίσεων, των ταλέντων και της ιδιοσυγκρασίας σου. Καταδύσου στον πυρήνα του εαυτού σου, αναγνώρισε την αληθινή σου φύση, εντόπισε τον προορισμό σου.

Παρατηρήστε την φύση, όπως έκαναν οι παλιότεροι. Ο σπόρος (κόρη) βρίσκεται αόρατος (Αδης – Αΐδειος) στο έδαφος, στις αγκαλιά της Γαίας(Δήμητρα) , θα αναπτυχθεί με την αρωγή του υγρού στοιχείου - βροχή (Ποσειδώνας), και του ηλίου (Απόλλων).

Ο σπόρος δεν είναι ούτε η γη, ούτε η βροχή, ούτε ο ήλιος, είναι όλα αυτά μαζί, αλλά φέρει εντός του τον δικό του νόμο ανάπτυξης σύμφωνα με το δικό του προορισμό.

Καθένας επηρεάζεται απο το πνεύμα των άλλων μπορεί ωστόσο να διατηρήσει την ατομικότητά του και να αναπτυχθεί σύμφωνα με τον δικό του νόμο ανάπτυξης.

Γίνε άνθρωπος που φέρνει αποτελέσματα και όχι άνθρωπος που θυμάται θεωρίες, οι οποίες ειναι γνώμες και σκέψεις άλλων.

Η αληθινή γνώση κοστίζει ανεκτίμητα όταν βιώνεται και εφαρμόζεται στην πράξη, ενώ χάνει παντελώς την αξία της όταν μένει φυλακισμένη μέσα στις σελίδες ενός βιβλίου, μιας διάλεξης, ενός βίντεο, θεωρίες και γνώσεις παγιδευμένες σε ένα μυαλό πού δεν μπορεί η δεν θέλει να μετουσιώσει την γνώση σε δράση.

Ίσως δεν είναι τυχαίο πως ένα απο τα σύμβολα της πνευματικής γνώσης είναι και το λουλούδι. Όπως το λουλούδι, η πραγματική γνώση ανθίζει όταν έρθει η κατάλληλη ώρα.

Φυσιολογικό γήρας: μια υπέροχη ξεχασμένη τέχνη

Ενέσεις κολλαγόνου και υαλουρονικού, μπότοξ, νήματα προσώπου και σώματος, χημικά πίλινγκς, εξαχνώσεις στην επιδερμίδα, και δεκάδες άλλες μέθοδοι και υλικά συνθέτουν, εδώ και με μερικές δεκαετίες -μαζί με τις βαρύτερες επεμβάσεις πλαστικής/αισθητικής χειρουργικής- αυτό που μπορούμε να ονομάσουμε ναρκισσιστική παράνοια της αντιγήρανσης.

Από την δεκαετία του 70’ και έπειτα, σταδιακά γίνεται εντελώς παράλογο να δεχτεί κανείς (κυρίως οι γυναίκες) έναν κατεξοχήν φυσικό νόμο, δηλαδή το φυσιολογικό πέρασμα του χρόνου και την γήρανση του ανθρώπινου σώματος. Αυτή η άρνηση γίνεται μια ακόμη σύγχρονη συνήθεια/μόδα και έρχεται να προστεθεί στο όργιο καταναλωτισμού, ατομικισμού και ναρκισσισμού που χαρακτηρίζει τον δυτικό πολιτισμό της εποχής μας.

Τα φουσκώματα, οι μορφοποιήσεις, οι ανορθώσεις, τα τραβήγματα και οι συσφίξεις υποβαθμίζουν το αυτονόητο μιας απλής ενυδατικής κρέμας και γίνονται οι πολυπόθητες επιθυμίες που στηρίζουν μια ακμάζουσα βιομηχανία υλικών και υπηρεσιών. Στις ΗΠΑ, στη Μεγάλη Βρετανία, στον Καναδά, στη Γαλλία, στην Ελβετία και σε πολλές άλλες χώρες του κόσμου μας, αυξάνονται συνεχώς τα υπερ-εξειδικευμένα θέρετρα των χαμένων ψευδαισθήσεων. Με ένα «ολιστικό» κόστος έως και 70.000 ευρώ τη εβδομάδα, σε μια πολυτελή κλινική στις Ηνωμένες Πολιτείες ή στην Ελβετία, κερδίζεις την ψευδαίσθηση ότι δεν γερνάς.

Το να μην θέλει να αποδεχθεί ο άνθρωπος το πέρασμα του χρόνου δεν είναι κάτι το καινούργιο, ωστόσο η έκφραση αυτής της άρνησης, σε συνδυασμό με την μαζική κοινωνία και τα τεχνολογικά/ιατρικά επιτεύγματα των καιρών μας, έχει οδηγήσει σε καταστάσεις απόλυτης υστερίας και γελοιότητας. Η επένδυση στο φαίνεσθαι και στο έχειν έχει υπερκεράσει πλέον κατά πάρα πολύ την όποια επένδυση στο σκέπτεσθαι και στο είναι.

Έτσι οι γυναίκες (και όχι μόνο), στο όνομα του δικαιώματος να μπορούν να υπερασπιστούν το σώμα τους, ακολουθούν ακραίες και συχνά αυτοκαταστροφικές πρακτικές αισθητικών επεμβάσεων, ορίζοντας νέα όρια στην ανοησία. Η παράλογη σπατάλη χρημάτων από όσους/ες δεν θέλουν να συμφιλιωθούν με τους φυσικούς νόμους γίνεται κάτι το φυσιολογικό και κανονικό, γίνεται νόημα και στόχος ζωής. Στο μέτρο των οικονομικών δυνατοτήτων του καθενός, παρέχονται «πακέτα αθανασίας» για όλα σχεδόν τα πορτοφόλια.

Για πολλούς, εφόσον το γήρας είναι και αυτό μια «κοινωνική κατασκευή» και μια «καταπιεστική διαμεσολάβηση», καλά θα κάνουμε, με την ακριβοπληρωμένη γοητεία μας, να νικήσουμε το χρόνο και να υπερβούμε κάθε μπανάλ και οπισθοδρομική λογική. Ακόμη κι αν χρειαστεί να εργαζόμαστε ξοδεύοντας σχεδόν το σύνολο των αποδοχών μας σ ’αυτή την φενάκη. Τώρα η ίδια η απώθηση του θανάτου αλλάζει μορφή και έκφραση, γίνεται ένα πολυτελές τρικ αυτοεξαπάτησης. Σε σημείο που οι παρεμβάσεις αλλάζουν τόσο τα πρόσωπα και τα σώματα που ο ίδιος ο άνθρωπος αδυνατεί να αναγνωρίσει τον εαυτό του στον καθρέπτη.

Την ίδια στιγμή φτάσαμε στο σημείο, ελέω πολιτικής ορθότητας, να διαφημίζεται και να επιβάλλεται σε άνδρες και γυναίκες η λεγόμενη «σωστή διατροφή και υγεία» -με τους αντίστοιχους διατροφολόγους και προσωπικούς εκπαιδευτές (personal trainers), ενώ ταυτόχρονα οι σύγχρονες πόλεις είναι γεμάτες με ταχυφαγεία που προσφέρουν σκουπίδια για φαγητό. Από τη μια οι εμμονές με το υγιεινό, τα σπορ, τον α(θ)λητισμό και από την άλλη τα Macdonalds, οι βρώμικες πίτσες και τα λίπη.

Έτσι, για να πλαισιωθεί η κουλτούρα της σχιζοφρένειας κάποιοι γίνονται χορτοφάγοι και vegan, είτε από αντίδραση, είτε γιατί, αφελώς, πιστεύουν ότι έτσι θα σώσουν τον κόσμο, είτε ακόμη γιατί θεωρούν ότι θα παραμείνουν νέοι και υγιείς για περισσότερο χρόνο. Στην πραγματικότητα στερούν από το σώμα τους πολύτιμα θρεπτικά στοιχεία, απαραίτητα για τον ανθρώπινο οργανισμό ο οποίος είναι παμφάγος (omnivorum κατά τους Λατίνους). Όλα τα παραπάνω είναι στοιχεία ανισορροπίας και παράνοιας, ενδεικτικά της άκρως προβληματικής σχέσης του σύγχρονου ανθρώπου με το γήρας.

Επίσης αξίζει να αναφέρουμε ότι σήμερα σε κλινικές, όπως για παράδειγμα στο Montreaux Medical Center, ακολουθούνται υπερπολυτελείς διαδρομές πέντε αστέρων. Από τα βλαστοκύτταρα περνούν σε τετριμμένες επεμβάσεις καθολικής αποτοξίνωσης και σε συνεδρίες «δερματικής ευεξίας». Την ίδια στιγμή πολλαπλασιάζονται ειδικευμένα κέντρα, που θεραπεύουν, συχνά τα ίδια άτομα, από τον εθισμό στα ψώνια και στην κατανάλωση προϊόντων/υπηρεσιών, ακριβώς όπως χρειάζονται θεραπεία οι τοξικομανείς, οι αλκοολικοί ή οι υπερβολικά παχύσαρκοι.

Εδώ ο μηχανισμός είναι κοινός: πρώτα ο άνθρωπος γίνεται ψυχαναγκαστικός με κάτι, μετά ερωτεύεται την ιδέα να θεραπευτεί από τον ψυχαναγκασμό του (ξοδεύοντας χρήματα ασφαλώς), δοκιμάζει τις υπηρεσίες κάποιων, αποκτά προσωρινά την αίσθηση ότι βελτιώνεται και μετα από λίγο όλο αυτό ξεκινάει από την αρχή. Ένας ακόμη γύρος ελπίδας, μια ακόμη σειρά συνεδριών και φυσικά νέα έξοδα. Άλλωστε σήμερα πολλά υλικά που χρησιμοποιούνται για την πλήρωση των κενών στο υπόδερμα ή για το τράβηγμα των ρυτίδων, όπως το υαλουρονικό οξύ, είναι εκτός από βιοσυμβατά και βιοαποδομήσιμα.

Επομένως απορροφώνται από τον οργανισμό και μετά από ένα ορισμένο χρονικό διάστημα επικρατεί (ξανά) η βαρύτητα και οι παρεμβάσεις πρέπει να επαναληφθούν. Ας αναρωτηθούμε ποια γυναίκα έχει τη δύναμη να μην γυρίσει πίσω σε έναν ανορθωμένο/υπερπληρωμένο γλουτό στα 65 της;

Χωρίς αμφιβολία η αυτοδιάθεση του ανθρώπου είναι κάτι για το οποίο έχουν γίνει μεγάλοι αγώνες στο παρελθόν και κανείς δεν μπορεί να απαγορεύσει σε κάποιον να υπερασπιστεί το σώμα του και την επιδερμίδα του, την οποία ο χρόνος σημαδεύει και στο τέλος την νικά πάντα. Ωστόσο τα πρησμένα χείλη που θυμίζουν φουσκωτές σωστικές λέμβους, τα παραμορφωτικά τραβήγματα, τα μπότοξ (δηλαδή η τεχνητή παράλυση μυϊκών ομάδων), οι πολλαπλές χειρουργικές παρεμβάσεις/επεμβάσεις, αλλά και η χρήση σκληρών χημικών προϊόντων -που αψηφούν τους θεμελιώδεις νόμους της ιατρικής και γενικότερα της επιστήμης- είναι πράξεις αυτοκαταστροφικής ανοησίας.

Ειδικότερα το πρόσωπο, αλλά και το σώμα της γυναίκας, με τον μυστηριώδη πλούτο τους, έχουν πάντα κάτι να δείξουν και να δώσουν, σε οποιαδήποτε ηλικία. Πρώτα από όλα έχουν κάτι να δώσουν στις ίδιες τις γυναίκες, αρκεί αυτές να είναι διατεθειμένες να δουν την εξέλιξή τους μέσα στο χρόνο με πνεύμα συμφιλίωσης και επίγνωσης της ηλικίας τους. Άλλωστε είναι διαφορετικό πράγμα να γίνεται χρήση κάποιων φυσικών προϊόντων ή έστω -υπό προϋποθέσεις όταν υπάρχει πραγματική ανάγκη- ορισμένων ήπιων και στοχοθετημένων επεμβάσεων/παρεμβάσεων και είναι άλλο πράγμα να γινόμαστε σκλάβοι της αντιγηραντικής ψευδαίσθησης. Ας σκεφτούμε πόσα γυναικεία, αλλά και αντρικά, πρόσωπα είναι πραγματικά υπέροχα ανεξάρτητα από την ηλικία τους. Όλες εκείνες τις ρυτίδες που έχουν βρεθεί στη σωστή θέση και τα φυσικά γκρίζα μαλλιά που πλαισιώνουν μια εξαίσια μορφή.

Είναι αλήθεια ότι ήδη από την αρχαιότητα το γήρας υπήρξε κάτι το βαθιά παρεξηγημένο. Μάλιστα σύμφωνα με τον Κικέρωνα, τέσσερεις είναι οι λόγοι για τους οποίους τα γηρατειά δεν έχουν καλή φήμη, όμως πρόκειται για προκαταλήψεις που μπορούν να καταρριφθούν εύκολα:

1) Πολλοί πιστεύουν ότι η γήρανση απομακρύνει τον άνθρωπο από την ενεργό ζωή. Αλλά τι είναι αυτή η ενεργός ζωή; Σίγουρα είναι όλα αυτά που ωθούν τους νέους ανθρώπους και που απαιτούν τη σφριγηλότητα του σώματος, όμως ενεργός ζωή είναι και όλα τα καθήκοντα που συνεπάγονται σοφία, άσκηση εξουσίας, κριτική ικανότητα. Αυτά είναι τυπικά προσόντα των ηλικιωμένων. Και πάνω από όλα η πολιτική, οι Ρωμαίοι μάλιστα ονόμασαν Γερουσία τη συνέλευση των σοφών (από την λέξη senectute = γήρας).

2) Με την προχωρημένη ηλικία οι δυνάμεις μειώνονται. Είναι αλήθεια, αλλά γνωρίζουμε ότι δεν είναι σωστό, σε οποιαδήποτε ηλικία, να κάνουμε ό,τι μας επιτρέπει η σωματική δύναμή μας. Επομένως, αν, για παράδειγμα, το γήρας δεν μας επιτρέπει να ασκούμε πλέον το επάγγελμά μας, τότε έχει έρθει ο καιρός να το μεταβιβάσουμε στις μελλοντικές γενιές. Και όσον αφορά τη μνήμη, αυτή αποδυναμώνεται όταν δεν την κρατάμε σε άσκηση. Είναι τεράστιο ψέμα ότι οι άνθρωποι μεγάλης ηλικίας δεν μπορούν να μάθουν κάτι το νέο. Μάλιστα ο Κικέρων φέρνει ως παράδειγμα τον ίδιο του τον εαυτό, στα ογδόντα του βρήκε έντονο ενδιαφέρον στην αρχαιοελληνική λογοτεχνία και μάλιστα έγινε ειδικός μελετητής.

3) Λέγεται ακόμη ότι το γήρας δεν επιτρέπει τις απολαύσεις της ζωής. Φυσικά, η υπερβολική διασκέδαση δεν ταιριάζει στους ηλικιωμένους, όμως αυτό δεν είναι πραγματικό όφελος για την υγεία; Επιπλέον, υπάρχουν πολλές συγκρατημένες και ήπιες απολαύσεις που μπορούν να φωτίζουν τις μέρες των γερόντων: η ευχαρίστηση ενός δείπνου με φίλους, η συζήτηση, το πάθος για τον πολιτισμό, όλα αυτά προσφέρουν πολλές ευκαιρίες για αναψυχή και ψυχαγωγία ή, γιατί όχι, όλες οι όμορφες απολαύσεις της ζωής στην ύπαιθρο, που ρυθμίζεται από τους σοφούς ρυθμούς της φύσης.

4) Με το πέρασμα των χρόνων πλησιάζει η στιγμή του θανάτου. Όμως ο θάνατος μπορεί να συμβεί σε κάθε ηλικία, ακόμα και η νεολαία δεν είναι προστατευμένη. Τουλάχιστον οι ηλικιωμένοι έχουν το προνόμιο ενός θανάτου σύμφωνα με τη φύση, όπως μια φωτιά η οποία, χωρίς καμία ενάντια δύναμη, καταναλώνεται και σβήνει από μόνη της. Όπως ένα πλοίο που έχει ταξιδέψει πολύ καιρό, αρχίζει να βλέπει τη στεριά και ξέρει ότι είναι κοντά στο λιμάνι.

Ο δρόμος της ζωής δεν μπορεί να αλλάξει και η πορεία της φύσης είναι μία και είναι απλή, σε κάθε περίοδο της ζωής έχει δοθεί και η ευκαιρία της, έτσι ώστε η αδυναμία των παιδιών, η τόλμη των νέων, η σοβαρότητα των μεσηλίκων, και η ωριμότητα των γηραιότερων, να έχουν, καθένα από τα αυτά, τα φυσικά τους χαρακτηριστικά, τα οποία πρέπει να εκτιμώνται ανάλογα με τον εποχή τους. (Κικέρων)

Ωστόσο σήμερα έχει επικρατήσει ένα σύστημα νοοτροπιών, του οποίου χαρακτηριστικά γνωρίσματα είναι η σχετικοποίηση των ηλικιών, η σπατάλη και η υπερβολή, η έκρηξη της ιδιαιτερότητας και του ατομικισμού, ο πιο άγριος και απερίσκεπτος καταναλωτισμός, αλλά και ο ναρκισσισμός σε όλες τις ηλικίες. Αυτός ο σύγχρονος ατομικισμός δεν είναι ιδεαλιστικός, φιλοσοφικός ή κτητικός αλλά είναι κυρίως εγωπαθής και βουλησιαρχικός. Ο λεγόμενος παραδοσιακός ατομικισμός ξεκίνησε με τον Προτεσταντισμό και τη Μεταρρύθμιση ενάντια στις αθλιότητες/φρικαλεότητες του καθολικισμού και βασιζόταν στην ιδέα ότι «η ελευθερία ξεκινά από το άτομο».

Για τους αρχαίους, από την άλλη, ο ατομικισμός ήταν απαραίτητος όχι γιατί θεωρούσαν ότι η ελευθερία ξεκινά από το άτομο, αλλά γιατί η ατομική δόξα πρέπει να χρησιμοποιείται μέσα στο δημόσιο πεδίο, με την έννοια ότι κάθε άτομο ξεχωριστά προσφέρει στο δημόσιο πεδίο. Ο σύγχρονος ατομικισμός, ενώ διατείνεται πως η ελευθερία ξεκινά από το άτομο (ως ατομικό δικαίωμα), την ταυτίζει με τη βούληση χωρίς όρια και περιορισμούς. Με άλλα λόγια ταυτίζει την ελευθερία με τη βουλησιαρχία.

O Κρίστοφερ Λας στο Κουλτούρα του Ναρκισσισμού εξηγεί ότι το γήρας μας τρομοκρατεί και έτσι προσπαθούμε να βρούμε τρόπους να το συγκαλύψουμε. Αυτή η στάση του σύγχρονου ανθρώπου συνδέεται, εκτός των άλλων, και με την λεγόμενη κουλτούρα του νεολαίϊσμού που πυροδότησαν τα κινήματα της δεκαετίας του 60’ (εδώ ασφαλώς αναφερόμαστε στα κινήματα αντικουλτούρας και νεολαιϊσμού και όχι στα κινήματα για τα Πολιτικά Δικαιώματα, για παράδειγμα, των μαύρων).

Έτσι το γήρας θεωρείται πλέον κάτι το «ξεπερασμένο», πρέπει να «είσαι πάντα μέσα στα πράγματα», να είσαι νέος μια ζωή…αυτό είναι το συνολικό πνεύμα της εποχής: κάνε ό,τι θέλεις, ακολούθα την καρδιά σου, ζήσε σαν αιώνιος έφηβος. Τώρα που είσαι ένας αιώνιος νέος, δεν υπάρχουν υποχρεώσεις και ευθύνες, κανένα όριο. Όμως στην πραγματικότητα το ίδιο το γήρας μας υπενθυμίζει τα όρια, θέλουμε δεν θέλουμε, όλοι μας θα γεράσουμε κάποτε, όσο και αν δεν μας αρέσει αυτό. Από τον «ευκλείδειο» άνθρωπο της αρχαιότητας, του απολλώνειου ψυχισμού, που περιγράφει ο Όσβαλντ Σπένγκλερ στο Η Παρακμή της Δύσης, περνάμε στον «φαουστικό» άνθρωπο του άπειρου και ακόμη παρά πέρα. Ο άνθρωπος της δημοκρατίας και της πόλεως-κράτους που ζει ηρωικά το εδώ και το τώρα, γίνεται ο κοσμικός, αφύσικος μαζάνθρωπος που θεωρεί τον εαυτό του κέντρο του κόσμου και επιθυμεί να νικήσει το χώρο, το χρόνο και κάθε φυσικό όριο.

Ο νάρκισσος που στην αρχαιότητα ήταν δακτυλοδεικτούμενος και κατακριτέος, γίνεται τώρα κανονικός (αν όχι ιδανικός) ανθρωπολογικός τύπος. Ο σύγχρονος άνθρωπος μοιάζει ανίκανος να αντιληφθεί κάτι άλλο πέρα από το περιτύλιγμα. Αγωνιά για το πώς φαίνεται στον καθρέπτη του και στους άλλους, ενώ, υποταγμένος στην εικόνα, αδυνατεί να εντοπίσει και να αισθανθεί συνολικά την ομορφιά της ανθρώπινης ύπαρξης. Έτσι καταλήγει θύμα των εμμονών του και των χιλιάδων αυτοφωτογραφίσεων («selfies»).

Σταδιακά η εποχή μας έγινε μια εποχή του «θέλω» σε βάρος της κρίσης και της σκέψης. Θέλουμε να φτάσουμε τα χρόνια των υπερήλικων του Βιβλίου Γκίνες, όπως η Ζαν Καλμάν και ο Τσίγιο Μιγιάκο, αλλά και να φαινόμαστε συνεχώς νέοι. Η εμφάνιση είναι από τα κυρίαρχα «πρέπει» και «θέλω» και η υπερβολή γίνεται κάτι μοδάτο, «κανονικό» ή έστω «μέτριο». Η κούρσα του ανταγωνισμού είναι ατελείωτη και η δυναμική της ζήλειας ανεξάντλητη. Το πιο νεανικό δέρμα ανταγωνίζεται το λιγότερο σφριγηλό και το πιο δυνατό πορτοφόλι το πιο αδύναμο, σε μια αιώνια πάλη ενάντια στο χρόνο και τη φυσική φθορά. Όποιος δεν ακολουθεί πιστά το γράμμα των καιρών καταλήγει να θεωρείται ατημέλητος, υποπέφτει στο θανάσιμο αμάρτημα της ανυπακοής στις τάσεις της μόδας.

Ασφαλώς η ζωή πρέπει να γίνεται καλύτερη και πιο απαλή/εύκολη με τη βοήθεια της ιατρικής επιστήμης, όμως οφείλουμε να επισημάνουμε ότι η παράνοια αυτής της υποκειμενικότητας και του σχετικισμού έχει μολύνει κάθε έκφραση της ζωής μας. Θα πρέπει να έχουμε κατά νου ότι η λεγόμενη «αντικειμενική» ομορφιά δεν ταυτίζεται υποχρεωτικά και με την αυτοεκτίμηση και την εμπιστοσύνη στον εαυτό μας. Κατά τη γνώμη μας η υποκειμενικότητα πρέπει πάντα να διέπεται από όρια τα οποία καθορίζει ο φυσικός νόμος. Διαφορετικά όλα γίνονται ένας ρευστός χυλός και στο τέλος ενδέχεται να επικρατήσει καθολικά η παράνοια και ο μηδενισμός. Είναι απολύτως παράλογο το γεγονός ότι ο σύγχρονος άνθρωπος επενδύει πολύ λιγότερα στην έρευνα για τη θεραπεία του πόνου, από όσα ξοδεύει για την ανόρθωση του στήθους και το σμίλευμα των γλουτών.

Αξίζει να αναρωτηθούμε: γιατί πρέπει να υποταχτούμε στις ακραίες επιταγές, ίσως και άθελά μας, των βιομηχανιών και των επαγγελματιών της αντιγήρανσης; Γιατί να υποκύψουμε στις σειρήνες που ξεκινούν το τραγούδι τους με τη μυρωδιά των χρημάτων; Ας έχουμε υπόψη μας ότι συχνά στους χώρους αυτούς ανθούν, εκτός από ιατρούς/επαγγελματίες κάθε ειδικότητας που οσμίζονται πρόσθετα κέρδη, και απατεώνες που βρίσκουν ευκαιρίες εκμετάλλευσης. Η αντιγήρανση δεν ταυτίζεται με την ανθρώπινη υγεία, ούτε με την ποιότητα ζωής, περισσότερο είναι μια φρεναπάτη που συχνά εξωθεί τους ανθρώπους σε ακραία αυτογελοιοποίηση μετατρέποντάς τους σε παραμορφωμένα κακέκτυπα του εαυτού τους -που έχουν μάλιστα ξοδέψει μεγάλα ποσά για να τα «καταφέρουν».

Η τέχνη της ύπαρξης βρίσκεται και στο γήρας, στο να γίνεται κάθε ηλικία αποδεκτή, δημιουργική και ωφέλιμη. Είναι μια υπέροχη τέχνη συμφιλίωσης που ο σύγχρονος άνθρωπος φαίνεται να έχει ξεχάσει στα συρτάρια της ιστορίας του. Καταλήγοντας -ακόμη κι αν είναι ευκολότερο να το πει κανείς από το να το κάνει πράξη- εάν θέλουμε να νικήσουμε κάτι, σε συνάρτηση με το χρόνο, ας είναι πρώτα ο θάνατος/παραίτηση του νου και δευτερευόντως η φθορά της υλικής μας σύστασης. Εξάλλου ο χρόνος στο τέλος θα μας καταβάλλει και, όπως έλεγε ο Κικέρωνας, «μια ευτυχισμένη ζωή έχει να κάνει με τη γαλήνη του νου», όχι με το σφρίγος και την όψη της επιδερμίδας.

Γιατί ο έρωτας είναι μια αρρώστια και μια καταστροφή

Ο Βρετανός καθηγητής νευροβιολογίας και νευροαισθητικής στο Πανεπιστημιακό Κολέγιο του Λονδίνου (Unıversity College London) Σεμίρ Ζέκι, περιγράφει τι συμβαίνει στον εγκέφαλο των ανθρώπων, όταν ερωτεύονται, και παράλληλα μιλάει για τον "μηχανισμό αγάπης" του εγκεφάλου, για τις ορμόνες, οι οποίες καθορίζουν τη μονογαμικότητα ή την πολυγαμικότητα, αλλά και για την "αρρώστια του έρωτα".

«Ο έρωτας είναι μια αρρώστια και μια καταστροφή, αλλά επιθυμητή καταστροφή. Ο άνθρωπος, όταν ερωτεύεται, χάνει την κρίση του, αλλά μόνο σε ό,τι αφορά το πρόσωπο με το οποίο είναι ερωτευμένος. Γι' αυτό, όταν είναι τόσο παθιασμένα ερωτευμένος και θέλει να παντρευτεί είναι καλύτερα να περιμένει μέχρι να κατευνάσει ο έρωτας», υποστηρίζει ο καθηγητής.

Ο έρωτας είναι μια αρρώστια και μια καταστροφή, αλλά επιθυμητή καταστροφή. Ο άνθρωπος, όταν ερωτεύεται, χάνει την κρίση του, αλλά μόνο σε ό,τι αφορά το πρόσωπο με το οποίο είναι ερωτευμένος.

Ο καθηγητής, με τη χρήση νευροαπεικονιστικών τεχνικών, όπως η λειτουργική μαγνητική τομογραφία, έχει μελετήσει το νευρωνικό υπόβαθρο συναισθηματικών καταστάσεων, όπως είναι η επιθυμία του έρωτα και η απόλαυση της ομορφιάς.

Τι συμβαίνει στον ανθρώπινο εγκέφαλο, στον εγκέφαλο μιας γυναίκας ή ενός άντρα όταν είναι ερωτευμένος; Συμβαίνει το ίδιο και στα δύο φύλα;

Σύμφωνα με τον καθηγητή, όταν ένας άντρας ή μια γυναίκα κοιτάει τη φωτογραφία κάποιου με τον οποίο είναι ερωτευμένος, η δραστηριότητα είναι στα ίδια τμήματα του εγκεφάλου και των δύο.

Αυτό εκπλήσσει, διότι ο έρωτας, ενώ είναι μια εμπειρία που απασχολεί όλους, εμπλέκει μικρά τμήματα και περιορισμένες περιοχές του εγκεφάλου.

Αλλά αυτές οι περιορισμένες περιοχές συνδέονται με διάφορες άλλες περιοχές του εγκεφάλου.

Ουσιαστικά, όμως, στο επίπεδο του έρωτα, δεν ανακαλύπτουμε καμία αλλαγή στους εμπλεκόμενους μηχανισμούς του εγκεφάλου μιας ερωτευμένης γυναίκας ή ενός ερωτευμένου άντρα.

Αν, όμως, κοιτάξουμε "τη φιλολογία του έρωτα", βρίσκουμε ότι εκφράζεται το ίδιο συναίσθημα ανάμεσα τους, και από τον άντρα και από τη γυναίκα.

Άρα ποια είναι αυτή η αίσθηση, αυτή η καθοριστική ιδιότητα του ρομαντικού έρωτα (αγάπης); Πολύ απλά, είναι η επιθυμία της ένωσης με την εραστή.

Αυτό υπάρχει από την εποχή του Πλάτωνα, στο Συμπόσιο, μέχρι και τους πιο πρόσφατους καιρούς και από το αν αυτό γράφτηκε από άντρα ή από γυναίκα.

Τι συμβαίνει με την αγάπη των γονιών στα παιδιά;

Η επίδραση της αγάπης στον εγκέφαλο είναι η ίδια σε κάθε περίπτωση;

Ο κος Ζέκι αναφέρει πως υπάρχει ένας σύστημα αγάπης στον εγκέφαλο με παραλλαγές.

Έτσι, όταν κοιτάει κανείς τη φωτογραφία του παιδιού του, δραστηριοποιούνται τα ίδια τμήματα του εγκεφάλου που δραστηριοποιούνται κι όταν βλέπει τον ρομαντικό σύντροφό του.

Όμως, υπάρχουν μικρές διαφορές- π.χ. στον ρομαντικό έρωτα, δραστηριοποιείται ο υποθάλαμος που εμπλέκεται με τη σεξουαλική δραστηριότητα και αυτό δεν υπάρχει στην περίπτωση της μητρικής αγάπης.

Στη μητρική αγάπη, η δραστηριότητα είναι σε περιοχές του εγκεφάλου που είναι σημαντικές για τη γαλουχία, για τον θηλασμό, πράγμα που δεν υπάρχει στην περίπτωση του ρομαντικού έρωτα.

Όμως, πέρα από αυτό, αν π.χ. είναι κανείς ομοφυλόφιλος ή ετεροφυλόφυλος, όταν είναι ερωτευμένος, η δραστηριότητα στον εγκέφαλο είναι πάλι η ίδια.

Όμως, μιλάμε για αγάπη, δεν μιλάμε για σεξουαλικότητα. Δεν έχω μελετήσει τη σεξουαλικότητα, αλλά δεν έχω αμφιβολία πως υπάρχουν διαφορές μεταξύ αρσενικών ή θηλυκών.

Τι συμβαίνει με τις ορμόνες;

Ο ρομαντικός έρωτας - η ρομαντική αγάπη δεν μπορεί να διαχωριστεί από τη σεξουαλικότητα, όμως η σεξουαλικότητα μπορεί να διαχωριστεί από τη ρομαντική αγάπη.

Όπως σχολιάζει ο κος Ζέκι, οι περιοχές τους εγκεφάλου που δραστηριοποιούνται κατά τη διάρκεια επεισοδίων σεξουαλικής έξαψης είναι διαφορετικές από τις περιοχές που εμπλέκονται με τον ρομαντικό έρωτα.

Υπάρχουν δύο ή τρεις κρίσιμες νευρο-ορμόνες που εμπλέκονται και αυτές συνδέονται μεταξύ τους, π.χ. υπάρχει η ντοπαμίνη που είναι ένα είδος ορμόνης επιβράβευσης, αλλά έχει και πολλές άλλες λειτουργίες.

Μετά υπάρχει η σεροτονίνη που συνδέεται με την ντοπαμίνη, επειδή όταν η συγκέντρωση της ντοπαμίνης αυξάνεται, η σεροτονίνη μειώνεται.

Και μετά υπάρχουν η βασοπρεσίνη και η οξυτοκίνη.

Έχει αποδειχτεί, ότι η βασοπρεσίνη εκφράζεται στον άντρα αμέσως μετά τη γέννηση του παιδιού, συνδέεται με την οικογένεια και κρατώντας μακριά οποιονδήποτε άλλον. Η οξυτοκίνη είναι αρκετά σημαντική για τις γυναίκες, για τον θηλασμό.

Ανακαλύπτουμε, ότι τα ζώα, που έχουν πολλούς υποδοχείς της οξυτοκίνης, έχουν την τάση να είναι πολύ μονογαμικά, π.χ. ζώα όπως οι αρουραίοι, που έχουν χαμηλή συγκέντρωση υποδοχέων της οξυτοκίνης έχουν πολυγαμική τάση.

Επομένως, το αν ο αρουραίος έχει ένα σύντροφο ή μερικούς συντρόφους, πράγματι εξαρτάται από τη συγκέντρωση της οξυτοκίνης.

Έτσι, αν πάρετε ένα ζώο με μεγάλο αριθμό υποδοχέων της οξυτοκίνης και με κάποιο είδος χειραγώγησης μειώσετε την έκκριση της οξυτοκίνης, γίνονται επίσης πολυγαμικά.

Είναι ο έρωτας αρρώστια;

"Ναι, απολύτως." υπογραμμίζει ο καθηγητής: Ο έρωτας είναι καταστροφή, αλλά μια πολύ επιθυμητή καταστροφή.

Ο Πλάτων τον έχει περιγράψει ως τρέλα (μανία), που είναι όμως ένα καλό είδος τρέλας.

Γιατί είναι αρρώστια; Είναι αρρώστια εξαιτίας διάφορων βιολογικών αιτίων.

Τι συμβαίνει, όταν ερωτεύονται οι άνθρωποι; Χάνουν την κρίση τους.

Ειδικά σε ό,τι αφορά το πρόσωπο που αγαπούν, που έχουν ερωτευτεί.

Όταν είναι μαθηματικοί δεν χάνουν την κρίση τους σε ό,τι αφορά τα μαθηματικά, αλλά χάνουν την κρίση τους για το άτομο με το οποίο είναι ερωτευμένοι. Έτσι, έχουν μικρότερη κρίση.

Δεν είναι καλό να λες σε κάποιον που αγαπάει μια κοπέλα, την οποία δεν εγκρίνει η οικογένειά του, είτε επειδή έχει διαφορετική κουλτούρα ή διαφορετική κοινωνική θέση; "τι κάνεις, είσαι τρελός και θέλεις να την παντρευτείς".

Δεν είναι καλό να το λες γιατί έχει χάσει την κρίση του.

Ποια είναι η βιολογική αιτία γι' αυτό;

Αν ο γάμος περιορίζεται αποκλειστικά ανάμεσα σε ανθρώπους της ίδιας φυλής, της ίδιας τάξης του ίδιου οικονομικού και πολιτισμού υπόβαθρου, θα μειωθεί φυσικά και η ποικιλομορφία.

Από αυτή την άποψη υπάρχει θετική βιολογική ανάπτυξη...

Αλλά υπάρχει μια σύμπτωση σε αυτό, επειδή οι άνθρωποι χάνουν την κρίση τους, όταν είναι παθιασμένα ερωτευμένοι, η χειρότερη ώρα για να παντρευτούν είναι, όταν είναι παθιασμένα ερωτευμένοι.

Υπάρχει ένας "γάμος λογικής" και ένας "γάμος από έρωτα". Είναι δύο διαφορετικές κατηγορίες και ακόμη και η καθολική εκκλησία, που είναι αντίθετη με το διαζύγιο, στο κανονικό δίκαιο λέει ότι αν δεν είσαι σε θέση να έχεις κρίση την ώρα που τελείται ο γάμος, τότε αυτός μπορεί να ακυρωθεί, και το διαζύγιο είναι ακύρωση.

Επομένως, εάν κάποιος είναι τόσο παθιασμένα ερωτευμένος, ώστε αυτό να τον κάνει άρρωστο, και θέλει να παντρευτεί, θα πρέπει να περιμένει ώστε ο έρωτάς του να είναι σε επίπεδο που δεν θα είναι ρομαντικός παθιασμένος έρωτας.

Νομίζω πως αυτό μπορεί να συμβεί μετά από 3 ή 7 χρόνια, μετά η στάση αλλάζει.

Αλλά, αν κοιτάξετε τις στατιστικές, στη Δύση, το 32% των ζευγαριών παίρνουν διαζύγιο.

Αν σε αυτούς προσθέσουμε και τον αριθμό των ανθρώπων που δεν χωρίζουν είτε επειδή δεν μεγάλωσαν τα παιδιά, είτε για οικονομικούς λόγους ή για κοινωνικούς λόγους -κυρίως στην επαρχία- βλέπουμε ότι μεγάλος αριθμός ανθρώπων δεν είναι ικανοποιημένος με τη ρομαντική κατάσταση, με την ερωτική τους ζωή.

Επικαιροποιούμενα Κοσμολογικά Πρότυπα της Φιλοσοφίας των Προσωκρατικών

Η αναζήτηση της προέλευσης του κόσμου και η ερευνητική διείσδυση στη θεμελιώδη δομή του – κεντρικό ζητούμενο της προσωκρατικής διανόησης, γοητεύει σήμερα τόσο ως μία αρχαιολογία της φιλοσοφικής διανόησης όσο και ως μία επικαιροποιούμενη στροφή προς τον διεπιστημονικό-ολιστικό τρόπο διαπραγμάτευσης των θεωρητικών προβλημάτων μακριά από τους σκοπέλους του ανταγωνισμού και της αναλυτικής μεθόδου.

Τους τρεις τελευταίους αιώνες, η δυτική επιστημονική διανόηση είχε ως βασικό χαρακτηριστικό της την ανάλυση. Ωστόσο υπάρχουν ζητήματα, τα οποία κυρίως αφορούν σε κοσμολογικής ή οντολογικής τάξης διερευνήσεις, εξεταζόμενα, σήμερα πλέον, με κατάλληλη διάταξη όλων των μερών που τα απαρτίζουν. Η σύγχρονη θεωρία για τα συστήματα πολυπλοκότητας απαντά σε αιτήματα αιώνων με έναν τρόπο, που προσεγγίζει – κυρίως λόγω του διεπιστημονικού χαρακτήρα του, σε πολλά σημεία τις προσωκρατικές κοσμολογικές παρατηρήσεις.

Λόγου χάρη, στο κεντρικό ερώτημα: "Τι είναι ζωή;" η προτεινόμενη απάντηση πως πρόκειται για μια διάταξη ατόμων της ύλης, κατάλληλη – δηλαδή με πολύπλοκο τρόπο, βρίσκεται σε συνάφεια προς τον υλοζωισμό των Μιλησίων. Ο David Bohm, στο έργο του "Ολότητα και συνεπαγόμενη τάξη", κρίνοντας πως υπάρχουν ορισμένα προβλήματα, που έχουν χαρακτήρα συνθετικό, αναπτύσσει μία ολιστική φυσική, όπου σημειώνει σχετικώς με το περί ζωής ερώτημα: "Από μια άποψη μπορεί να θεωρηθεί ότι η ζωή ανήκει σε μια ολότητα".1 Δύο είναι οι παράμετροι που διακρίνουν τα έμβια συστήματα, για τη σύγχρονη επιστήμη: η πολυπλοκότητα και η οργάνωση, στοιχεία που ερεύνησαν οι Προσωκρατικοί.

Aν και ο Ο. Gigon δέχεται ότι η φιλοσοφία αρχίζει με τον Ησίοδο, εμείς συμφωνώντας με την άποψη των Zeller, Guthrie, Barnes, δεν θα συμπεριλάβουμε στην εισήγησή μας την πρώιμη αρχαϊκή διανόηση των Ορφικών, του Ησιόδου, του Ομήρου και του Φερεκύδη, που απηχούν μυθικές προσεγγίσεις ούτε τα εμπειρικής προέλευσης και πρακτικής σκοπιμότητας επιτεύγματα των επτά σοφών. Οι Προσωκρατικοί πρώτοι,2 ασχολήθηκαν ως φιλόσοφοι ερευνητές με τις "αρχές των όντων", τις θεώρησαν υλοζωικές και μάλιστα επεσήμαναν ότι εκείνο από το οποίο κατά πρώτον ένα πράγμα λαμβάνει ύπαρξη, αυτό από το οποίο όλα τα όντα προέρχονται, η ουσία η οποία υπόκειται, ασχέτως της μεταβολής των γνωρισμάτων της, είναι η αρχή και το στοιχείο όλων των όντων. Ως τέτοιο ουσιώδες στοιχείο ζωής, μεταβλητό και κοινό σε όλα τα όντα, ο πρώτος των Μιλησίων, ο Θαλής, θεώρησε το νερό. Κατά την δοξογραφική παράδοση, μαθητής του Θαλή ήταν ο Αναξίμανδρος. Κατά τον Αναξίμανδρο ο κόσμος είναι γεωκεντρικός και ομόκεντρες αλλεπάλληλες σφαίρες διάτρητες από οπές επιτρέπουν την διέλευση του φωτός – ασθενούς ή ισχυρού πύρινου, που εμείς το αντιλαμβανόμαστε ως φως των αστέρων, της σελήνης και του ηλίου. Στο μοναδικό διασωθέν από τον Σιμπλίκιο απόσπασμα του έργου "Περί φύσεως" του Αναξίμανδρου (Φυσικών δόξαι, 24,31), οι αποδιδόμενες σε αυτόν απόψεις είναι ότι θέτει ως αρχή των πάντων – ως περιβάλλον και κινητήρια δύναμη – το άπειρο, ως μία, χωρίς πέρας, χωροχρονική υλοζωική μάζα, ομογενή υποδομή, φυσική και μεταφυσική βάση των πάντων.

Από αυτό το απροσδιόριστο άπειρο ο μαθητής του Αναξίμανδρου, Αναξιμένης, οδηγήθηκε στη σύλληψη της έννοιας του άπειρου αέρα από τον οποίο δια της πύκνωσης και της μάνωσης προέρχονται τα πάντα. Τα σύμπαντα του Αναξιμένη είναι άπειρα προεκτείνοντας κατ' αυτό τη διδασκαλία του Αναξίμανδρου για άπειρους κόσμους. Μία επίσης σημαντική παρατήρηση είναι ότι το σύμπαν, κατά τον Αναξίμανδρο, είναι θνητό και οι κόσμοι που το αποτελούν υπόκεινται σε φθορά. Υφίστανται δηλαδή το τίμημα της ύβρης ευρισκόμενοι υπό την εξουσία της δίκης. Ενδιαφέρουσα είναι επίσης η άποψή του για τον όρο ψυχή ως προερχόμενο εκ του ψύχω, ως πνεύμα, δηλαδή αέρας.

Ο Αναξιμένης επίσης, επεκτείνοντας την παρατήρησή του για την ανθρώπινη ψυχή, στον κόσμο,3 αντιλήφθηκε αυτόν ως έμψυχο, του οποίου η κανονικότητα οφείλεται στον έμψυχο, άπειρο αέρα που περιβάλλει, ρυθμίζει και κυβερνά τον κόσμο. Πρόκειται για τρεις καθαρώς υλοζωικές τοποθετήσεις επί της κοσμολογίας. Άλλωστε οι Προσωκρατικοί διερεύνησαν τα βασικά κοσμολογικά ερωτήματα, τα οποία και σήμερα απαιτούν νέες απαντήσεις – κυρίως από τις φυσικές επιστήμες, και τα οποία υπόκεινται του ενός – ουσιαστικού για τη σχεδίαση, εκ μέρους των φυσικών, κοσμολογικών προτύπων, αρχικού ερωτήματος: το αν κάποια χρονική στιγμή το σύμπαν δημιουργήθηκε. Τα επί μέρους κοσμολογικά ερωτήματα συνοψίζονται σε τέσσερα:

Ποιας υφής είναι η οργάνωση του σύμπαντος;
Πώς προέκυψε το σύμπαν;
Από τι αποτελείται το σύμπαν;
Γιατί και πώς λειτουργούν οι φυσικοί νόμοι;

Όπως άλλωστε έχει διατυπωθεί: "επιστήμη είναι ο ελληνικός τρόπος συλλογισμού πάνω στον κόσμο".4 Η νεοκαντιανή επίσης άποψη του Rickert, νωρίς ήδη κατέδειξε5 πως όσο είναι αληθές ότι η σύγχρονη φιλοσοφία πρέπει να κινείται παράλληλα προς τις ανακαλύψεις της φυσικής, άλλο τόσο είναι αληθές και το ότι κάθε φυσικής προηγείται η φιλοσοφική σύλληψη μιας κάθε φορά νέας ή ανανεούμενης "υπόθεσης εργασίας".

Ο ίδιος ο Max Plank υπερθεματίζει άλλωστε: "Δεν υπάρχει φυσική χωρίς κάποια δόση μεταφυσικής." Ενδεικτικές είναι εν προκειμένω οι ερωτήσεις του R. Omnes: "Ο ιερός Αυγουστίνος έθετε ήδη το ερώτημα, τι να απαντήσουμε σε εκείνους, που ρωτούν τι έκανε ο Θεός πριν από τη δημιουργία; Τι θα απαντήσουμε σε εκείνους που ρωτούν τι ήταν το σύμπαν πριν από το χρόνο μηδέν; Ήταν άπειρα συνεσταλμένο προ του να διασταλεί; Δε γνωρίζουμε τίποτα. Πράγματι, καθώς τίποτα από εκείνο, που ίσως προηγήθηκε από το χρόνο μηδέν, δεν μπόρεσε να αντέξει στις συνθήκες αυτής της περιόδου, δεν θα μπορέσουμε ίσως να μάθουμε ποτέ τίποτα".6

Σήμερα η επικρατούσα σχολή της κοσμολογίας είναι εκείνη που υποστηρίζει ότι πριν από δισεκατομμύρια χρόνια συνέβη μια έκρηξη μιας σημειακής ιδιομορφίας με άπειρη ύλη, που είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία του σύμπαντος. Υπάρχουν όμως και αντιρρήσεις για την εκδοχή αυτή. Όπως η θέση πως έχουμε να κάνουμε με τη γενίκευση ενός μερικού πιθανώς φαινομένου – διαστολή, τάξης κοσμολογικής – προκειμένου για το προσιτό σε εμάς μέρος του σύμπαντος, επί ολόκληρου του σύμπαντος. Αντιλαμβανόμαστε πως πλέον έχουμε να κάνουμε με "φιλοσοφικά προαπαιτούμενα".

Mετά την καταστροφή της Μιλήτου από τους Πέρσες το 499π.Χ., στα νέα κέντρα φιλοσοφικής αναζήτησης παρατηρήθηκε η ενδιαφέρουσα μεθοδολογική στροφή από την εμπειρική θεμελίωση και τεκμηρίωση των Μιλησίων επί της αρχικής ουσίας των όντων, ως πυρήνα της κοσμολογίας – στης οποίας την περιφέρεια κινούνται και πρότυπα κοσμοειδώλων βεβαίως, σε άλλου είδους προβλήματα – όπως: η αλλαγή του όντος και μη όντος, η ηρεμία και η κίνηση, η γένεση και η φθορά, η πρώτη κινητήρια αιτία, των οντολόγων του "είναι"7 αλλά και των υποστηρικτών του δυναμικού "γίγνεσθαι"8.

Στον Ξενοφάνη για παράδειγμα ανιχνεύουμε αρχικά την άποψη ότι ο κόσμος ως ολότης – σύμπαν, είναι αγέννητος, ωστόσο υφίσταται στο πλαίσιο της προσιτής σε εμάς λειτουργίας του η διαδικασία γενέσεως και φθοράς. Επίσης ο ίδιος θεώρησε ως αρχή του κόσμου μας – ενός από τους άπειρους κόσμους του Αναξίμανδρου, τη διαρκώς επεκτεινόμενη προς το άπειρο γη. Ο Ξενοφάνης θεωρεί πως τα πάντα είναι εν, που ως δυνατός θεός μένει ακίνητος και απόλυτα ισορροπημένος στο κέντρο του κόσμου, αλλά οι μεταλλαγές όλων των πραγμάτων προέρχονται από την αφετηρία κάθε γενέσεως και το τέρμα κάθε φθοράς, τη γη.9 Τα σύγχρονα κοσμολογικά πρότυπα της φυσικής, έχοντας ως αντικείμενό τους ένα "οριακό πεδίο", όπου τα παρατηρησιακά δεδομένα είναι είτε ανύπαρκτα είτε ελάχιστα, επιχειρούν μια θεωρητική προσέγγιση του σύμπαντος ή του κόσμου μας. Ποιες αναλογίες βρίσκουμε να υπάρχουν σε αυτές τις θεωρίες με την προσωκρατική ερευνητική διάθεση; Τις θέτουμε περισσότερο ως ερωτήματα που τίθενται, χωρίς να έχουν απαντηθεί εισέτι τελεσιδίκως.

Το σύμπαν είναι στάσιμο ή διαστέλλεται;

Τα νευτώνεια πρότυπα αποδέχονταν την ισότροπη10 και ομογενή11 κατανομή της ύλης στο σύμπαν ενώ ταυτόχρονα το θεωρούσαν στάσιμο. Σήμερα κάτι τέτοιο δεν ισχύει.12 Το επικρατέστερο κοσμολογικό πρότυπο, αυτό των Friedmann-Lemaitre, αποδέχεται ένα διαστελλόμενο σύμπαν, που όπως είδαμε σπερματικώς αναλογεί στην ξενοφάνεια αντίληψη περί διαστολής επ' άπειρον του δικού μας κόσμου.

Πώς ορίζεται όμως το άπειρο;

Για τον Αναξίμανδρο πρόκειται περισσότερο για μια χωρίς πέρας χωροχρονική-υλοζωική μάζα, η οποία υφίσταται ως αδιάρθρωτη ομογενής υποδομή και γενετική βάση των πάντων.13 Η γνωστή αριστοτελική ερμηνεία14 του χωρικώς απείρου παρουσιάζεται για πρώτη φορά από το "λογικό θεμελιωτή"15 του ελεατισμού Ζήνωνα, ο οποίος άσκησε πολεμική κατά της κοσμολογίας των Μιλησίων, ιδίως κατά της ιδέας της κινητικότητας του σύμπαντος. Σήμερα οι φυσικοί ερευνούν αν η μαθηματική διαπίστωση ότι υπάρχουν περισσότερα από ένα είδη απείρου – υπάρχει δηλαδή η απειρία όσων χαρακτηρίζουμε με τους ακέραιους αλλά και μία μεγαλύτερη, όσων δεν επαρκούν όλοι οι ακέραιοι μαζί για να χαρακτηριστούν,16 αν λοιπόν η μαθηματική σύλληψη, λόγου χάρη, μιας περιμέτρου που έχει άπειρο μήκος και που δύναται να περικλείει μια επιφάνεια με πεπερασμένο εμβαδό, θα μπορούσε να βοηθήσει τα κοσμολογικά ερωτήματα: Το σύμπαν έχει άπειρο μέγεθος; Ένα διαστελλόμενο άπειρο σύμπαν μέσα σε τι διαστέλλεται; Η "χελώνα", από τα παράδοξα του Ζήνωνα, μας δίδαξε ωστόσο πως το άπειρο μπορεί να αυξηθεί ποσοτικά και να έχει το ίδιο μέγεθος. Εδώ ερχόμαστε και στην έννοια της χωροχρονικής συνέχειας.17

Η ιδέα ενός σύμπαντος διαστελλομένου συμφωνεί προς τις σύγχρονες αντιλήψεις για τη φύση του χώρου, του χρόνου και της κίνησης. Για παράδειγμα η ελαστικότητα του χρόνου μπορεί να αποδειχθεί με ρολόγια που κινούνται με μεγάλες ταχύτητες. "Ο χρόνος τρέχει γρηγορότερα σε ένα περιβάλλον χωρίς βαρύτητα παρά στην επιφάνεια της Γης"18 αλλά και "η κάμψη που προκαλεί η βαρύτητα του Ήλιου στις φωτεινές ακτίνες που έρχονται από μακρινά άστρα και περνούν σε μικρή απόσταση από την επιφάνειά του μπορεί να ελεγχθεί".19 Οι ιδέες για εύκαμπτο χωροχρόνο σήμερα είναι αποδεκτές.

Ποια υπήρξε όμως η εξέλιξη αυτής της θεώρησης;

Ο Μέλισσος ο Σάμιος,20 σύγχρονος του Ζήνωνα, κατέδειξε την αδυναμία προέλευσης του όντος από το μη ον, προσδίδοντας έτσι στο ον χαρακτήρα χωροχρονικώς άπειρο.21 Ο ίδιος τοποθετήθηκε κατά της συνθετικής περί στοιχείων θεωρίας των Ατομικών. Με βάση άλλωστε τη θεωρία του Λεύκιππου και του Δημόκριτου, που υπήρξε η γενική πεποίθηση, την οποία η σωματιδιακή θεωρία της ύλης εκφράζει, ότι δηλαδή η γνωστή αλυσίδα της ύλης22 πρέπει να έχει ένα τέλος, φτάσαμε στα στοιχειώδη σωμάτια (κουάρκς), τους δομικούς λίθους όλων των μορφών της ύλης.

Ο Ηράκλειτος ωστόσο είχε ήδη αποφανθεί: "αρμονίη αφανής φανερής κρείττων". Ο ίδιος υποστηρίζοντας ωστόσο την αστάθεια και την αέναη κίνηση των αντίθετων υπήρξε ο θεμελιωτής μιας άλλης πηγής έμπνευσης: της ενότητας των αντίθετων. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει ο ιδιόμορφος κοσμολογικός πλουραλισμός του Ηράκλειτου ο οποίος στο στατικό "είναι" αντέταξε ένα διαρκές "γίγνεσθαι" έκφραση του οποίου αποτελεί η συνεχής ροή που δημιουργείται από τη διαλεκτική τίρβωση μεταξύ αντίθετων, που συνεπάγεται την αστάθεια και την αέναη κίνηση. Ωστόσο ο Ηράκλειτος διέκρινε την επιφανειακή από την πραγματική ενότητα. Αν τα αντίθετα καθ' οιονδήποτε τρόπο σχετίζονται, τότε η συνέχειά τους αν θεωρηθεί ως προς τη διάκρισή τους είναι πολλότητα, αν θεωρηθεί ως προς τη σύνδεσή τους είναι ενότητα. Η αδιάκοπη μεταβολή των τεσσάρων κοσμικών στοιχείων, όπου κυριαρχεί το πυρ υπερβαίνεται με την αφανή αρμονία την οποία έχει τη δυνατότητα να δει ο θεός, που βλέπει έτσι συνθετικά τα πράγματα. Η ροή που προκαλείται και διέπεται από τη συνεχή αλλοίωση των στοιχείων ως αποτέλεσμα της αντίθεσης, υπόκειται σε αρμονική τάξη. Ο πλουραλισμός του Ηράκλειτου ανανεώθηκε από την πλουραλιστική διδασκαλία των Ατομικών και από την αξιοποίησή της από τον Εμπεδοκλή – με τη θεωρία των τεσσάρων ριζωμάτων, και από τον Αναξαγόρα, ο οποίος συνδύασε τον ελεατικό μονισμό με τον πλουραλισμό του Εμπεδοκλή.

Οι ιδιαίτερες κβαντικές ιδιότητες της ύλης έχουν σήμερα στρέψει ορισμένους φυσικούς προς την αντίληψη πως δεν υφίστανται στοιχειώδη σωμάτια αλλά ότι στην πραγματικότητα κάθε υποπυρηνικό σωματίδιο σχετίζεται με όλα τα άλλα. Κανένα από αυτά δεν είναι στοιχειώδες ή πρωταρχικό αλλά το καθένα περιέχει κάτι από την ταυτότητα όλων των άλλων.23 "Εκ πάντων εν και εξ ενός πάντα" υπενθυμίζουμε το του Ηράκλειτου απόσπασμα. Υπάρχει λοιπόν το κενό, όπως θεώρησαν οι Ατομικοί και συνεπώς η φαινομενική ασυνέχεια αιτιολογεί τη γένεση και τη φθορά ή μήπως ο κόσμος είναι αγέννητος αλλά η γένεση και η φθορά υφίστανται στο πλαίσιο της προσιτής σε εμάς λειτουργίας του κατά τον Ξενοφάνη; Πρόκειται δηλαδή για ένα υποκβαντικό επίπεδο οργάνωσης της ύλης που αιτιολογεί την ασυνέχεια μέσα στη συνέχεια, όπως το πληθωριστικό κοσμολογικό πρότυπο ενός χαώδους κοσμολογικού πληθωρισμού προτείνει;

Από τη συνολική προσωκρατική διανόηση εστιάσαμε σήμερα ιδιαιτέρως την προσοχή μας στο καιρικό εκείνο σημείο της κατά το οποίο ο άνθρωπος απέβαλλε τη μυθική δικαιολόγηση του κόσμου της ανάγκης, που τον είχε οδηγήσει στη μυθολογική αιτίαση της πραγματικότητας. Η συνείδηση του ανθρώπου εντεύθεν θεωρεί τα αντικείμενα καθαυτά, προβαίνει η ίδια στην αφαιρετική σκοποθεσία, "θεωρίης είνεκεν", των προβλημάτων που έχει ως αποτελέσματα η απομάκρυνσή της από το "βασίλειο της αναγκαιότητος". Η απελευθέρωση αυτή της συνείδησης από πρακτικούς σκοπούς θεμελιώνει το φιλοσοφικώς διανοείσθαι.

Στην εποχή μας είναι αληθές ότι η ενοποίηση όλων των νόμων της φυσικής στο πλαίσιο μιας μεγάλης θεωρίας – θεωρίας του ενιαίου πεδίου, που ξεκίνησε από τον Einstein δεν έχει εισέτι ολοκληρωθεί. Ωστόσο με το να ερμηνεύει ή να επιχειρεί να ερμηνεύσει η κοσμολογία το σύμπαν συνολικώς – και όχι μόνο το προσιτό σε εμάς τμήμα του, βαδίζει τον δρόμο των πρώτων φιλοσόφων: γενικεύει δεδομένα ενός πεπερασμένου τμήματος του σύμπαντος θεωρώντας δεδομένη την ομοιογένεια και την ισοτροπία κατανομής της ύλης του. "Εν παντί παντός μοίρα ένεστι" (Β11), κατά τον Αναξαγόρα. Αυτό και θεμιτό και γοητευτικό είναι, αφού άλλωστε, "πάντα γαρ φρόνησιν έχειν και νώματος άισαν", κατά τον Εμπεδοκλή, δηλαδή "τα πάντα έχουν αντίληψη και μερίδιο στον στοχασμό".

Πιστεύουμε ότι ο σύγχρονος φιλοσοφικός λόγος εν όψει της νέας χιλιετίας πολλά έχει να ερανιστεί και πάλι από τις αρχαιοελληνικές πηγές του, ώστε να επιτύχει εκτός των άλλων μία διαφορετική θέαση του πραγματικού: να επιχειρήσει δηλαδή δίπλα στην μοναδική αξία της ανθρώπινης προσωπικότητος, όπως αυτή αναδείχθηκε από τη φιλοσοφία των κλασσικών χρόνων, να τοποθετήσει τον εξίσου αξιοσέβαστο κοσμοχώρο των Προσωκρατικών ως σύμπαν, ως πλανήτη, ως οικοσύστημα. Έτσι μόνον τοποθετώντας τον άνθρωπο και μέσα στην "υλοζωική" διάσταση της πραγματικότητος θα επιτύχει να τον δει με τα μάτια των Ιώνων φιλοσόφων, που μας άφησαν την παρακαταθήκη τους σε σπαράγματα αποσπασμάτων και μας μιλούν έως σήμερα αντικρίζοντας την αφρόεσσα αιγαιοπελαγίτικη αλμύρα από τις ακτές της Ιωνίας : "Εν παντί, παντός μοίρα ένεστι".
--------------------------------
Βιβλιογραφία/Σημειώσεις

Σχετικώς πβ. εργασίες Maxwell J.C. και Bollzmann L.

Αριστοτέλους Μετά τα Φυσικά, 983 b6 κ. εξ.

Αέτ. Ι,3,4 (D278): "...οίον η ψυχή...η ημετέρα αήρ ούσα συγκρατεί ημάς, και όλον τον κόσμον πνεύμα και αήρ περιέχει"

Early greek philosophy

Σχολή φιλοσόφων της Βάδης

L' Universe et ses metamorphoses

Ξενοφάνης ο Κολοφώνιος, Μέλισσος ο Σάμιος, Παρμενίδης και Ζήνων οι Ελεάτες

Ηράκλειτος ο Εφέσιος, Λεύκιππος και Δημόκριτος, Εμπεδοκλής ο Ακραγαντινός, Αναξαγόρας, Πρωταγόρας ο Αβδηρίτης, Πρόδικος ο Κείος, Ιππίας ο Ηλείος, Γοργίας ο Λεοντίνος

Γαληνός, Doxogr. Gr. 607, 17: απ. 21Α35 "Ξενοφάνην περί πάντων ηπορηκότα, δογματίσαντα δε μόνον το είναι πάντα εν και τούτον υπάρχειν θεόν", απ. Β25 "αλλ'απάνευθε πόνοιο νόου φρενί πάντα κραδαίνει (θεός)", απ.Β27 "εκ γαίης γαρ πάντα και ες γην πάντα τέλευτα".

χωρίς προνομιούχο κατεύθυνση

ίδια σε όλα τα σημεία του χώρου

Bondi H. Cosmology. Cambridge Univ. Press, 1968, σσ.75 κ.εξ.

Freudental G. The theory of opposities and the ordered universe. Physics and metaphysics in Anaximander, Phronesis. Τόμος ΧΧΧ 1 (Νο 3), 1986, σσ.198, 208-209, 226-227

Αριστοτέλους Φυσικά, 203 b7: "...του δε απείρου ουκ έστιν αρχή είη γαρ αν αυτού πέρας...αρχή...αυτή των άλλων είναι δοκεί και περιέχειν άπαντα και πάντα κυβερνά".

Μουτσόπουλος Ε. Οι φιλόσοφοι του Αιγαίου. Ίδρυμα Αιγαίου, 1991

Gardner M. Άλεφ μηδέν και μηδέν άλεφ. Το πανηγύρι των μαθηματικών. Εκδόσεις Τροχαλία, 1986

Barnes J. The presocratic philosophers. σσ. 267: "The ancients regarded this as an unaswerable dilema; its absurdity lies in the fact that the progress of Achilles is calculated on units with stoppage between, while it is in fact continuous.Tolstoy (War and Peace, bk 12, chXXII) agreed with Aristotle".

18 Davies P. God and the new physics. J.M. Dent and Sons, Newcastle University, 1983

οπ. π.

Bουδούρης Κ. Μέλισσος ο Σάμιος. Αθήνα 1979

Αέτ. Γ7,27: "Το εν και παν (θεός έστιν), και μόνον αΐδιον και άπειρον το εν".

Μόρια, άτομα, ηλεκτρόνια, πυρήνες, πρωτόνια, νετρόνια

Davies P. Ένθ' αν.

Συναφής Ελληνική Βιβλιογραφία

Βουδούρης Κ. Προσωκρατική φιλοσοφία. 2η Έκδοση. Αθήνα (1980) 1992

Βουδούρης Κ. Προσωκρατική και πολιτική φιλοσοφία. Εκδόσεις Ιωνία, Αθήνα 1988

Βουδούρης Κ. Ιωνική φιλοσοφία. (Διεθνές Συνέδριο Ελληνικής Φιλοσοφίας, Σάμος 1988) Διεθνής Εταιρεία Ελληνικής Φιλοσοφίας, Αθήνα 1990

Μουτσόπουλος Ε. Η προσωκρατική διανόηση. Από του μύθου εις τον λόγον. Εκδόσεις Γρηγόρης, Αθήνα 1978

Οι ήρωες της χριστιανικής πίστης

O συγγραφέας της Προς Εβραίους επιστολής παραθέτει μερικούς ήρωες της πίστης, τους Γεδεών, Σαμψών, Ιεφθά, Δαβίδ και Σαμουήλ, και τους οποίους θα πρέπει να μιμούνται όλοι οι καλοί χριστιανοί. 

Ορίστε, λοιπόν, ένας κατάλογος από τα ανδραγαθήματά τους.

Γεδεών

Βάζει στον Θεό περίεργες δοκιμασίες

καὶ εἶπε Γεδεὼν πρὸς τὸν Θεόν· εἰ σύ σώζεις ἐν χειρί μου τὸν Ἰσραὴλ καθὼς ἐλάλησας, ἰδοὺ ἐγὼ τίθημι τὸν πόκον τοῦ ἐρίου ἐν τῇ ἅλωνι· ἐὰν δρόσος γένηται ἐπὶ τὸν πόκον μόνον καὶ ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆν ξηρασία, γνώσομαι ὅτι σώσεις ἐν χειρί μου τὸν Ἰσραήλ, καθὼς ἐλάλησας. καὶ ἐγένετο οὕτως· καὶ ὤρθρισε τῇ ἐπαύριον καὶ ἐξεπίασε τὸν πόκον, καὶ ἔσταξε δρόσος ἀπὸ τοῦ πόκου, πλήρης λεκάνη ὕδατος. καὶ εἶπε Γεδεὼν πρὸς τὸν Θεόν· μὴ δὴ ὀργισθήτω ὁ θυμός σου ἐν ἐμοί, καὶ λαλήσω ἔτι ἅπαξ· πειράσω δὴ καί γε ἔτι ἅπαξ ἐν τῷ πόκῳ, καὶ γενέσθω ἡ ξηρασία ἐπὶ τὸν πόκον μόνον, καὶ ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆν γενηθήτω δρόσος. καὶ ἐποίησεν ὁ Θεὸς οὕτως ἐν τῇ νυκτὶ ἐκείνῃ· καὶ ἐγένετο ξηρασία ἐπὶ τὸν πόκον μόνον, καὶ ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆν ἐγενήθη δρόσος. • Κρ 6, 36-40

Για τον στρατό του διάλεξε στρατιώτες που έπιναν νερό σαν σκυλιά (σύμφωνα με τις οδηγίες του Θεού)

καὶ εἶπε Κύριος πρὸς Γεδεών· ἔτι ὁ λαὸς πολύς ἐστι· κατένεγκον αὐτοὺς πρὸς τὸ ὕδωρ, καὶ ἐκκαθαρῶ σοι αὐτὸν ἐκεῖ· καὶ ἔσται ὃν ἐὰν εἴπω πρὸς σέ, οὗτος πορεύσεται σὺν σοί, αὐτὸς πορεύσεται σὺν σοί· καὶ πᾶς, ὃν ἐὰν εἴπω πρός σε· οὗτος οὐ πορεύσεται μετὰ σοῦ, αὐτὸς οὐ πορεύσεται μετὰ σοῦ. καὶ κατήνεγκε τὸν λαὸν πρὸς τὸ ὕδωρ· καὶ εἶπε Κύριος πρὸς Γεδεών· πᾶς, ὃς ἂν λάψῃ τῇ γλώσσῃ αὐτοῦ ἀπὸ τοῦ ὕδατος ὡς ἐὰν λάψῃ ὁ κύων, στήσεις αὐτὸν κατὰ μόνας, καὶ πᾶς, ὃς ἐὰν κλίνῃ ἐπὶ τὰ γόνατα αὐτοῦ πιεῖν. καὶ ἐγένετο ὁ ἀριθμὸς τῶν λαψάντων ἐν χειρὶ αὐτῶν πρὸς τὸ στόμα αὐτῶν τριακόσιοι ἄνδρες, καὶ πᾶν τὸ κατάλοιπον τοῦ λαοῦ ἔκλιναν ἐπὶ τὰ γόνατα αὐτῶν πιεῖν ὕδωρ. καὶ εἶπε Κύριος πρὸς Γεδεών· ἐν τοῖς τριακοσίοις ἀνδράσι τοῖς λάψασι σώσω ὑμᾶς καὶ δώσω τὴν Μαδιὰμ ἐν χειρί σου, καὶ πᾶς ὁ λαὸς πορεύσονται ἀνὴρ εἰς τόν τόπον αὐτοῦ. • Κρ 7,4-7

Βασάνισε με κάκτους αιχμαλώτους πολέμου και πολίτες

καὶ εἶπε Γεδεών· διὰ τοῦτο ἐν τῷ δοῦναι Κύριον τὸν Ζεβεὲ καὶ τὸν Σελμανὰ ἐν χειρί μου, καὶ ἐγὼ ἀλοήσω τὰς σάρκας ὑμῶν ἐν ταῖς ἀκάνθαις τῆς ἐρήμου καὶ ἐν ταῖς Βαρκηνίμ. Καὶ ἔλαβε τοὺς πρεσβυτέρους τῆς πόλεως ἐν ταῖς ἀκάνθαις τῆς ἐρήμου καὶ ταῖς Βαρκηνὶμ καὶ ἠλόησεν ἐν αὐτοῖς τοὺς ἄνδρας τῆς πόλεως. καὶ τὸν πύργον Φανουὴλ κατέσκαψε καὶ ἀπέκτεινε τοὺς ἄνδρας τῆς πόλεως. • Κρ 8,7.16-17

Διέταξε τον γιο του να σκοτώσει αιχμαλώτους πολέμου και όταν αυτός αρνηθηκε, τους σκότωσε ο ίδιος.

καὶ εἶπεν Ἰεθὲρ τῷ πρωτοτόκῳ αὐτοῦ· ἀναστὰς ἀπόκτεινον αὐτούς· καὶ οὐκ ἔσπασε τὸ παιδάριον τὴν ῥομφαίαν αὐτοῦ, ὅτι ἐφοβήθη, ὅτι ἔτι νεώτερος ἦν. καὶ εἶπε Ζεβεὲ καὶ Σελμανά· ἀνάστα σὺ καὶ συνάντησον ἡμῖν, ὅτι ὡς ἀνδρὸς ἡ δύναμίς σου. καὶ ἀνέστη Γεδεὼν καὶ ἀπέκτεινε τὸν Ζεβεὲ καὶ τὸν Σελμανὰ καὶ ἔλαβε τοὺς μηνίσκους τοὺς ἐν τοῖς τραχήλοις τῶν καμήλων αὐτῶν. • Κρ 8,20-21

Έφτιαξε ένα είδωλο στο οποίο εκπορνεύτηκαν όλοι οι Ισραηλίτες.

καὶ ἐποίησεν αὐτὸ Γεδεὼν εἰς Ἐφὼδ καὶ ἔστησεν αὐτὸ ἐν πόλει αὐτοῦ Ἐφραθά· καὶ ἐξεπόρνευσε πᾶς Ἰσραὴλ ὀπίσω αὐτοῦ ἐκεῖ, καὶ ἐγένετο τῷ Γεδεὼν καὶ τῷ οἴκῳ αὐτοῦ εἰς σκῶλον. • Κρ 8,27

Είχε πολλές γυναίκες.

καὶ τῷ Γεδεὼν ἦσαν υἱοὶ ἑβδομήκοντα ἐκπορευόμενοι ἐκ μηρῶν αὐτοῦ, ὅτι γυναῖκες πολλαὶ ἦσαν αὐτῷ. • Κρ 8,30

Ιεφθάε

Κάνει συμφωνία με τον Θεό να του θυσιάσει το πρώτο άτομο που θα βγει από το σπίτι του να τον προϋπαντήσει αν νικήσει στον πόλεμο (αυτό το άτομο τελικά είναι η κόρη του).

Καὶ ἐγένετο ἐπὶ Ἰεφθάε πνεῦμα Κυρίου, καὶ παρῆλθε τὸν Γαλαὰδ καὶ τὸν Μανασσῆ καὶ παρῆλθε τὴν σκοπιὰν Γαλαὰδ εἰς τὸ πέραν υἱῶν Ἀμμών. καὶ ηὔξατο Ἰεφθάε εὐχὴν τῷ Κυρίῳ καὶ εἶπεν· ἐὰν διδοὺς δῷς μοι τοὺς υἱοὺς Ἀμμὼν ἐν τῇ χειρί μου, καὶ ἔσται ὁ ἐκπορευόμενος, ὃς ἂν ἐξέλθῃ ἀπὸ τῆς θύρας τοῦ οἴκου μου εἰς συνάντησίν μου ἐν τῷ ἐπιστρέφειν με ἐν εἰρήνῃ ἀπὸ υἱῶν Ἀμμών, καὶ ἔσται τῷ Κυρίῳ ἀνοίσω αὐτὸν ὁλοκαύτωμα. καὶ παρῆλθεν Ἰεφθάε πρὸς υἱοὺς Ἀμμὼν παρατάξασθαι πρὸς αὐτούς, καὶ παρέδωκεν αὐτοὺς Κύριος ἐν χειρὶ αὐτοῦ. καὶ ἐπάταξεν αὐτοὺς ἀπὸ Ἀροὴρ ἕως ἐλθεῖν ἄχρις Ἀρνὼν ἐν ἀριθμῷ εἴκοσι πόλεις καὶ ἕως Ἐβελχαρμὶμ πληγὴν μεγάλην σφόδρα, καὶ συνεστάλησαν οἱ υἱοὶ Ἀμμὼν ἀπὸ προσώπου υἱῶν Ἰσραήλ. Καὶ ἦλθεν Ἰεφθάε εἰς Μασσηφὰ εἰς τὸν οἶκον αὐτοῦ, καὶ ἰδοὺ ἡ θυγάτηρ αὐτοῦ ἐξεπορεύετο εἰς ὑπάντησιν ἐν τυμπάνοις καὶ χοροῖς· καὶ ἐποίησεν ἐν αὐτῇ εὐχὴν αὐτοῦ, ἣν ηὔξατο· καὶ αὕτη οὐκ ἔγνω ἄνδρα. καὶ ἐγένετο εἰς πρόσταγμα ἐν Ἰσραήλ· • Κρ 11,29-39

Σαμψών

Όποτε "κατερχόταν σ' αυτόν το πνεύμα του Κυρίου" σκότωνε όποιον έβρισκε μπροστά του.

καὶ ἥλατο ἐπ' αὐτὸν πνεῦμα Κυρίου, καὶ συνέτριψεν αὐτόν, ὡσεὶ συντρίψει ἔριφον αἰγῶν, καὶ οὐδὲν ἦν ἐν ταῖς χερσὶν αὐτοῦ. καὶ οὐκ ἀπήγγειλε τῷ πατρὶ αὐτοῦ καὶ τῇ μητρὶ αὐτοῦ ὃ ἐποίησε. • Κρ 14,6

καὶ ἥλατο ἐπ' αὐτὸν πνεῦμα Κυρίου, καὶ κατέβη εἰς Ἀσκάλωνα καὶ ἐπάταξεν ἐξ αὐτῶν τριάκοντα ἄνδρας καὶ ἔλαβε τὰ ἱμάτια αὐτῶν καὶ ἔδωκε τὰς στολὰς τοῖς ἀπαγγείλασι τὸ πρόβλημα. • Κρ 14,19

καὶ ἥλατο ἐπ' αὐτὸν πνεῦμα Κυρίου, καὶ ἐγενήθη τὰ καλώδια τὰ ἐπὶ βραχίοσιν αὐτοῦ ὡσεὶ στυππίον, ὃ ἐξεκαύθη ἐν πυρί, καὶ ἐτάκησαν δεσμοὶ αὐτοῦ ἀπὸ χειρῶν αὐτοῦ. καὶ εὗρε σιαγόνα ὄνου ἐξεῤῥιμένη καὶ ἐξέτεινε τὴν χεῖρα αὐτοῦ καὶ ἔλαβεν αὐτὴν καὶ ἐπάταξεν ἐν αὐτῇ χιλίους ἄνδρας. • Κρ 15,14-15

Έδεσε αναμένους δαυλούς σε τριακόσιες αλεπούδες και τις ξαμόλησε σε χωράφια, αμπέλια και ελαιώνες για να τα κάψει.

καὶ ἐπορεύθη Σαμψὼν καὶ συνέλαβε τριακοσίας ἀλώπεκας καὶ ἔλαβε λαμπάδας καὶ ἐπέστρεψε κέρκον πρὸς κέρκον καὶ ἔθηκε λαμπάδα μίαν ἀναμέσον τῶν δύο κέρκων καὶ ἔδησε· καὶ ἐξέκαυσε πῦρ ἐν ταῖς λαμπάσι καὶ ἐξαπέστειλεν ἐν τοῖς στάχυσι τῶν ἀλλοφύλων, καὶ ἐκάησαν ἀπὸ ἅλωνος καὶ ἕως σταχύων ὀρθῶν καὶ ἕως ἀμπελῶνος καὶ ἐλαίας. • Κρ 15,4-5

Είδε μια πόρνη και "εισήλθε προς αυτήν".

Καὶ ἐπορεύθη Σαμψὼν εἰς Γάζαν· καὶ εἶδεν ἐκεῖ γυναῖκα πόρνην καὶ εἰσῆλθε πρὸς αὐτήν. • Κρ 16,1

Γκρέμισε ένα κτήριο και έτσι σκότωσε τα 3 000 άτομα που καταπλακώθηκαν.

καὶ ὁ οἶκος πλήρης τῶν ἀνδρῶν καὶ τῶν γυναικῶν, καὶ ἐκεῖ πάντες οἱ ἄρχοντες τῶν ἀλλοφύλων, καὶ ἐπὶ τὸ δῶμα ὡσεὶ τρισχίλιοι ἄνδρες καὶ γυναῖκες οἱ θεωροῦντες ἐν παγνίαις Σαμψών. Καὶ περιέλαβε Σαμψὼν τοὺς δύο κίονας τοῦ οἴκου, ἐφ' οὓς ὁ οἶκος εἱστήκει, καὶ ἐπεστηρίχθη ἐπ' αὐτοὺς καὶ ἐκράτησεν ἕνα τῇ δεξιᾷ αὐτοῦ καὶ ἕνα τῇ ἀριστερᾷ αὐτοῦ. καὶ εἶπε Σαμψών· ἀποθανέτω ψυχή μου μετὰ τῶν ἀλλοφύλων· καὶ ἐβάσταξεν ἐν ἰσχύϊ, καὶ ἔπεσεν ὁ οἶκος ἐπὶ τοὺς ἄρχοντας καὶ ἐπὶ πάντα τὸν λαὸν τὸν ἐν αὐτῷ· καὶ ἦσαν οἱ τεθνηκότες, οὓς ἐθανάτωσε Σαμψὼν ἐν τῷ θανάτῳ αὐτοῦ, πλείους ἢ οὓς ἐθανάτωσεν ἐν τῇ ζωῇ αὐτοῦ. • Κρ 16,27-30

Δαβίδ

Αγόρασε την πρώτη του σύζυγο με 200 ακροβυστίες Φιλισταίων.

καὶ εἶπε Σαούλ· τάδε ἐρεῖτε τῷ Δαυίδ· οὐ βούλεται ὁ βασιλεὺς ἐν δόματι, ἀλλ' ἢ ἐν ἑκατὸν ἀκροβυστίαις ἀλλοφύλων ἐκδικῆσαι ἐχθροὺς τοῦ βασιλέως· καὶ ἀνέστη Δαυὶδ καὶ ἐπορεύθη αὐτὸς καὶ οἱ ἄνδρες αὐτοῦ καὶ ἐπάταξεν ἐν τοῖς ἀλλοφύλοις ἑκατὸν ἄνδρας καὶ ἀνήνεγκε τὰς ἀκροβυστίας αὐτῶν. καὶ ἐπιγαμβρεύεται τῷ βασιλεῖ καὶ δίδωσιν αὐτῷ τὴν Μελχὸλ θυγατέρα αὐτοῦ αὐτῷ εἰς γυναῖκα. • Α Βασ 18,25-27

Σκότωσε όλους τους Αμαληκίτες και όλες τις Αμαληκίτισσες.

καὶ ἀνέβαινε Δαυὶδ καὶ οἱ ἄνδρες αὐτοῦ καὶ ἐπετίθεντο ἐπὶ πάντα τὸν Γεσιρὶ καὶ ἐπὶ τὸν Ἀμαληκίτην· καὶ ἰδοὺ ἡ γῆ κατῳκεῖτο ἀπὸ ἀνηκόντων ἡ ἀπὸ Γελαμψοὺρ τετειχισμένων καὶ ἕως γῆς Αἰγύπτου. καὶ ἔτυπτε τὴν γῆν καὶ οὐκ ἐζωογόνει ἄνδρα ἢ γυναῖκα καὶ εἶπεν Ἀγχοῦς πρὸς Δαυίδ· ἐπὶ τίνα ἐπέθεσθε σήμερον; καὶ εἶπε Δαυὶδ πρὸς Ἀγχοῦς· κατὰ νότον τῆς Ἰουδαίας καὶ κατὰ νότον Ἰεσμεγὰ καὶ κατὰ νότον τοῦ Κενεζί. καὶ ἄνδρα καὶ γυναῖκα οὐκ ἐζωογόνησα τοῦ εἰσαγαγεῖν εἰς Γὲθ • Α Βασ 27,8-11

Είχε πολλές συζύγους και παλλακίδες.

Καὶ ἐτέχθησαν τῷ Δαυὶδ υἱοὶ ἐν Χεβρών, καὶ ἦν ὁ πρωτότοκος αὐτοῦ Ἀμνὼν τῆς Ἀχινόομ τῆς Ἰεζραηλίτιδος, καὶ ὁ δεύτερος αὐτοῦ Δαλουΐα τῆς Ἀβιγαίας τῆς Καρμηλίας, καὶ ὁ τρίτος Ἀβεσσαλὼμ υἱὸς Μααχὰ θυγατρὸς Θολμὶ βασιλέως Γεσίρ, καὶ ὁ τέταρτος Ὀρνία υἱὸς Φεγγίθ, καὶ ὁ πέμπτος Σαβατία τῆς Ἀβιτάλ, καὶ ὁ ἕκτος Ἰεθεραὰμ τῆς Αἰγλὰ γυναικὸς Δαυίδ· οὗτοι ἐτέχθησαν τῷ Δαυὶδ ἐν Χεβρών. • B Βασ 3,2-5

καὶ ἔλαβε Δαυὶδ ἔτι γυναῖκας καὶ παλλακὰς ἐξ Ἱερουσαλὴμ μετὰ τὸ ἐλθεῖν αὐτὸν ἐκ Χεβρών, καὶ ἐγένοντο τῷ Δαυὶδ ἔτι υἱοὶ καὶ θυγατέρες. • B Βασ 5,13

Καὶ ἔλαβε Δαυὶδ ἔτι γυναῖκας ἐν Ἱερουσαλήμ, καὶ ἐτέχθησαν Δαυὶδ ἔτι υἱοὶ καὶ θυγατέρες. • Α Παρ 14,3

Διέταξε τους άνδρες του να σκοτώσουν τους γιους του Σαούλ, και όταν το έκαναν τους τιμώρησε βάζοντας να τους κόψουν τα χέρια και τα πόδια και να κρεμάσουν τα ακρωτηριασμένα πτώματά τους πάνω από μια κρήνη στη Χεβρών.

καὶ ἰδοὺ ἡ θυρωρὸς τοῦ οἴκου ἐκάθαιρε πυροὺς καὶ ἐνύσταξε καὶ ἐκάθευδε, καὶ Ῥεκχὰ καὶ Βαανὰ οἱ ἀδελφοὶ διέλαθον καὶ εἰσῆλθον εἰς τὸν οἶκον, καὶ Ἰεβοσθὲ ἐκάθευδεν ἐπὶ τῆς κλίνης αὐτοῦ ἐν τῷ κοιτῶνι αὐτοῦ, καὶ τύπτουσιν αὐτὸν καὶ θανατοῦσι καὶ ἀφαιροῦσι τὴν κεφαλὴν αὐτοῦ καὶ ἔλαβον τὴν κεφαλὴν αὐτοῦ καὶ ἀπῆλθον ὁδὸν τὴν κατὰ δυσμὰς ὅλην τὴν νύκτα. καὶ ἤνεγκαν τὴν κεφαλὴν Ἰεβοσθὲ τῷ Δαυὶδ εἰς Χεβρὼν καὶ ἐνετείλατο Δαυὶδ τοῖς παιδαρίοις αὐτοῦ καὶ ἀποκτείνουσιν αὐτοὺς καὶ κολοβοῦσι τὰς χεῖρας αὐτῶν καὶ τοὺς πόδας αὐτῶν καὶ ἐκρέμασαν αὐτοὺς ἐπὶ τῆς κρήνης ἐν Χεβρών· • B Βασ 4,6-12

Χόρεψε γυμνός (ή σχεδόν γυμνός) μπροστά στον Θεό και όλους.

καὶ Δαυὶδ ἀνεκρούετο ἐν ὀργάνοις ἡρμοσμένοις ἐνώπιον Κυρίου, καὶ ὁ Δαυὶδ ἐνδεδυκὼς στολὴν ἔξαλλον. • B Βασ 6,14

καὶ ἐπέστρεψε Δαυὶδ εὐλογῆσαι τὸν οἶκον αὐτοῦ, καὶ ἐξῆλθε Μελχὸλ ἡ θυγάτηρ Σαοὺλ εἰς ἀπάντησιν Δαυὶδ καὶ εὐλόγησεν αὐτὸν καὶ εἶπε· τί δεδόξασται σήμερον ὁ βασιλεὺς Ἰσραήλ, ὃς ἀπεκαλύφθη σήμερον ἐν ὀφθαλμοῖς παιδισκῶν τῶν δούλων ἑαυτοῦ, καθὼς ἀποκαλύπτεται ἀποκαλυφθεὶς εἷς τῶν ὀρχουμένων; καὶ εἶπε Δαυὶδ πρὸς Μελχόλ· ἐνώπιον Κυρίου ὀρχήσομαι· εὐλογητὸς Κύριος, ὃς ἐξελέξατό με ὑπὲρ τὸν πατέρα σου καὶ ὑπὲρ πάντα τὸν οἶκον αὐτοῦ τοῦ καταστῆσαί με εἰς ἡγούμενον ἐπὶ τὸν λαὸν αὐτοῦ ἐπὶ τὸν Ἰσραήλ· καὶ παίξομαι καὶ ὀρχήσομαι ἐνώπιον Κυρίου καὶ ἀποκαλυφθήσομαι ἔτι οὕτως καὶ ἔσομαι ἀχρεῖος ἐν ὀφθαλμοῖς σου καὶ μετὰ τῶν παιδισκῶν, ὧν εἶπάς με μὴ δοξασθῆναι. • B Βασ 6,20-23

Μοίχευσε με την Βηρσαβεέ και κανόνισε να σκοτωθεί ο άνδρας της στη μάχη (ο Θεός για να τιμωρήσει τον Δαβίδ, σκότωσε το μωρό της Βηρσαβεέ).

καὶ ἐγένετο πρὸς ἑσπέραν καὶ ἀνέστη Δαυὶδ ἀπὸ τῆς κοίτης αὐτοῦ καὶ περιεπάτει ἐπὶ τοῦ δώματος τοῦ οἴκου τοῦ βασιλέως καὶ εἶδε γυναῖκα λουομένην ἀπὸ τοῦ δώματος, καὶ ἡ γυνὴ καλὴ τῷ εἴδει σφόδρα. καὶ ἀπέστειλε Δαυὶδ καὶ ἐζήτησε τὴν γυναῖκα καὶ εἶπεν· οὐχὶ αὕτη Βηρσαβεὲ θυγάτηρ Ἐλιὰβ γυνὴ Οὐρίου τοῦ Χετταίου; καὶ ἀπέστειλε Δαυὶδ ἀγγέλους καὶ ἔλαβεν αὐτήν, καὶ εἰσῆλθε πρὸς αὐτήν, καὶ ἐκοιμήθη μετ' αὐτῆς, καὶ αὐτὴ ἁγιαζομένη ἀπὸ ἀκαθαρσίας αὐτῆς, καὶ ἀπέστρεψεν εἰς τὸν οἶκον αὐτῆς. καὶ ἐν γαστρὶ ἔλαβεν ἡ γυνή· καὶ ἀποστείλασα ἀπήγγειλε τῷ Δαυὶδ καὶ εἶπεν· ἐγώ εἰμι ἐν γαστρὶ ἔχω. καὶ ἐγένετο πρωΐ καὶ ἔγραψε Δαυὶδ βιβλίον πρὸς Ἰωὰβ καὶ ἀπέστειλεν ἐν χειρὶ Οὐρίου. καὶ ἔγραψεν ἐν βιβλίῳ λέγων· εἰσάγαγε τὸν Οὐρίαν ἐξ ἐναντίας τοῦ πολέμου τοῦ κραταιοῦ, καὶ ἀποστραφήσεσθε ἀπὸ ὄπισθεν αὐτοῦ, καὶ πληγήσεται ἀπὸ ὄπισθεν αὐτοῦ, καὶ πληγήσεται καὶ ἀποθανεῖται. καὶ ἐγενήθη ἐν τῷ φυλάσσειν Ἰωὰβ ἐπὶ τὴν πόλιν καὶ ἔθηκε τὸν Οὐρίαν εἰς τὸν τόπον, οὗ ᾔδει ὅτι ἄνδρες δυνάμεως ἐκεῖ. καὶ ἐξῆλθον οἱ ἄνδρες τῆς πόλεως καὶ ἐπολέμουν μετὰ Ἰωάβ, καὶ ἔπεσαν ἐκ τοῦ λαοῦ ἐκ τῶν δούλων Δαυίδ, καὶ ἀπέθανε καί γε Οὐρίας ὁ Χετταῖος. Καὶ διῆλθε τὸ πένθος καὶ ἀπέστειλε Δαυίδ, καὶ συνήγαγεν αὐτὴν εἰς τὸν οἶκον αὐτοῦ, καὶ ἐγενήθη αὐτῷ εἰς γυναῖκα, καὶ ἔτεκεν αὐτῷ υἱόν. καὶ πονηρὸν ἐφάνη τὸ ῥῆμα, ὃ ἐποίησε Δαυίδ, ἐν ὀφθαλμοῖς Κυρίου. • B Βασ 11,2-27

καὶ εἶπε Δαυὶδ τῷ Νάθαν· ἡμάρτηκα τῷ Κυρίῳ. καὶ εἶπε Νάθαν πρὸς Δαυίδ· καὶ Κύριος παρεβίβασε τὸ ἁμάρτημά σου, οὐ μὴ ἀποθάνῃς· πλὴν ὅτι παροργίζων παρώργισας τοὺς ἐχθροὺς Κυρίου ἐν τῷ ῥήματι τούτῳ, καί γε ὁ υἱός σου ὁ τεχθείς σοι θανάτῳ ἀποθανεῖται. καὶ ἀπῆλθε Νάθαν εἰς τὸν οἶκον αὐτοῦ. καὶ ἔθραυσε Κύριος τὸ παιδίον, ὃ ἔτεκεν ἡ γυνὴ Οὐρίου τοῦ Χετταίου τῷ Δαυίδ, καὶ ἠῤῥώστησε. καὶ ἐγένετο ἐν τῇ ἡμέρᾳ τῇ ἑβδόμῃ καὶ ἀπέθανε τὸ παιδάριον·  • B Βασ 12,13-18

Βασάνισε τους Αμμανίτες με πριόνια, σκεπάρνια, τσεκούρια, αξίνες και πλίνθινα καλούπια.

καὶ τὸν λαὸν τὸν ὄντα ἐν αὐτῇ ἐξήγαγε καὶ ἔθηκεν ἐν τῷ πρίονι καὶ ἐν τοῖς τριβόλοις τοῖς σιδηροῖς καὶ ὑποτομεῦσι σιδηροῖς καὶ διήγαγεν αὐτοὺς διὰ τοῦ πλινθείου· καὶ οὕτως ἐποίησε πάσαις ταῖς πόλεσιν υἱῶν Ἀμμών. καὶ ἐπέστρεψε Δαυὶδ καὶ πᾶς ὁ λαὸς εἰς Ἱερουσαλήμ. • B Βασ 12,31

καὶ τὸν λαὸν τὸν ἐν αὐτῇ ἐξήγαγε καὶ διέπρισε πρίοσι καὶ ἐν σκεπάρνοις σιδηροῖς καὶ ἐν διασχίζουσι· καὶ οὕτως ἐποίησε Δαυὶδ τοῖς πᾶσιν υἱοῖς Ἀμμών. • Α Παρ 20,3

Σαμουήλ

Είπε στον Σαούλ ότι ο Θεός τον διέταξε να σκοτώσει όλους τους Αμαληκίτες (άνδρες, γυναίκες, νήπια, βρέφη, μοσχάρια, πρόβατα, καμήλες και γαϊδούρια).

Καὶ εἶπε Σαμουὴλ πρὸς Σαούλ· ἐμὲ ἀπέστειλε Κύριος χρῖσαί σε εἰς βασιλέα ἐπὶ Ἰσραήλ, καὶ νῦν ἄκουε τῆς φωνῆς Κυρίου· τάδε εἶπε Κύριος Σαβαώθ· νῦν ἐκδικήσω ἃ ἐποίησεν Ἀμαλὴκ τῷ Ἰσραήλ, ὡς ἀπήντησεν αὐτῷ ἐν τῇ ὁδῷ ἀναβαίνοντος αὐτοῦ ἐξ Αἰγύπτου· καὶ νῦν πορεύου καὶ πατάξεις τὸν Ἀμαλὴκ καὶ Ἱερὶμ καὶ πάντα τὰ αὐτοῦ καὶ οὐ περιποιήσῃ ἐξ αὐτοῦ καὶ ἐξολοθρεύσεις αὐτὸν καὶ ἀναθεματιεῖς αὐτὸν καὶ πάντα τὰ αὐτοῦ καὶ οὐ φείσῃ ἀπ' αὐτοῦ καὶ ἀποκτενεῖς ἀπὸ ἀνδρὸς καὶ ἕως γυναικὸς καὶ ἀπὸ νηπίου ἕως θηλάζοντος καὶ ἀπὸ μόσχου ἕως προβάτου καὶ ἀπὸ καμήλου ἕως ὄνου. • Α Βασ 15,1-3

Είπε στον Σαούλ ότι ο Θεός τον απέρριψε ως βασιλιά των Ισραηλιτών επειδή απέτυχε να επιτελέσει γενοκτονία.

καὶ εἶπε Σαμουήλ· εἰ θελητὸν τῷ Κυρίῳ ὁλοκαυτώματα καὶ θυσίας ὡς τὸ ἀκοῦσαι φωνῆς Κυρίου; ἰδοὺ ἀκοὴ ὑπὲρ θυσίαν ἀγαθὴν καὶ ἡ ἐπακρόασις ὑπὲρ στέαρ κριῶν· ὅτι ἁμαρτία οἰώνισμά ἐστιν, ὀδύνην καὶ πόνους θεραφὶν ἐπάγουσιν· ὅτι ἐξουδένωσας τὸ ῥῆμα Κυρίου, καὶ ἐξουδενώσει σε Κύριος μὴ εἶναι βασιλέα ἐπὶ Ἰσραήλ. • Α Βασ 15,22-23

Για να ευχαριστήσει τον Θεό, έσφαξε τον Αγάγ, τον βασιλιά των Αμαληκιτών.

καὶ εἶπε Σαμουήλ· προσαγάγετέ μοι τὸν Ἀγὰγ βασιλέα Ἀμαλήκ. καὶ προσῆλθε πρὸς αὐτὸν Ἀγὰγ τρέμων, καὶ εἶπεν Ἀγάγ· εἰ οὕτω πικρὸς ὁ θάνατος; καὶ εἶπε Σαμουὴλ πρὸς Ἀγάγ· καθότι ἠτέκνωσε γυναῖκας ἡ ῥομφαία σου, οὕτως ἀτεκνωθήσεται ἐκ γυναικῶν ἡ μήτηρ σου, καὶ ἔσφαξε Σαμουὴλ τὸν Ἀγὰγ ἐνώπιον Κυρίου ἐν Γαλγάλ. • Α Βασ 15,32-33

Με επίσκεψη του Γιαχβέ γεννήθηκαν και τα πρώτα αδέλφια του Ιησού καθώς και ο ίδιος ο Σαμουήλ: 
...και ο Κύριος επισκέφθηκε την Άννα και συνέλαβε, και γέννησε τρεις γιους και δυο θυγατέρες. (Σαμουήλ Α', 2:21)