ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Τρῳάδες (740-798)

740 ΑΝ. ὦ φίλτατ᾽, ὦ περισσὰ τιμηθεὶς τέκνον,
θανῇ πρὸς ἐχθρῶν μητέρ᾽ ἀθλίαν λιπών,
ἡ τοῦ πατρὸς δέ σ᾽ εὐγένει᾽ ἀποκτενεῖ,
ἣ τοῖσιν ἄλλοις γίγνεται σωτηρία,
τὸ δ᾽ ἐσθλὸν οὐκ ἐς καιρὸν ἦλθε σοὶ πατρός.
745 ὦ λέκτρα τἀμὰ δυστυχῆ τε καὶ γάμοι,
οἷς ἦλθον ἐς μέλαθρον Ἕκτορός ποτε,
οὐ σφάγιον υἱὸν Δαναΐδαις τέξουσ᾽ ἐμόν,
ἀλλ᾽ ὡς τύραννον Ἀσιάδος πολυσπόρου.
ὦ παῖ, δακρύεις; αἰσθάνῃ κακῶν σέθεν;
750 τί μου δέδραξαι χερσὶ κἀντέχῃ πέπλων,
νεοσσὸς ὡσεὶ πτέρυγας ἐσπίτνων ἐμάς;
οὐκ εἶσιν Ἕκτωρ κλεινὸν ἁρπάσας δόρυ
γῆς ἐξανελθὼν σοὶ φέρων σωτηρίαν,
οὐ συγγένεια πατρός, οὐκ ἰσχὺς Φρυγῶν·
755 λυγρὸν δὲ πήδημ᾽ ἐς τράχηλον ὑψόθεν
πεσὼν ἀνοίκτως, πνεῦμ᾽ ἀπορρήξεις σέθεν.
ὦ νέον ὑπαγκάλισμα μητρὶ φίλτατον,
ὦ χρωτὸς ἡδὺ πνεῦμα· διὰ κενῆς ἄρα
ἐν σπαργάνοις σε μαστὸς ἐξέθρεψ᾽ ὅδε,
760 μάτην δ᾽ ἐμόχθουν καὶ κατεξάνθην πόνοις.
νῦν, οὔποτ᾽ αὖθις, μητέρ᾽ ἀσπάζου σέθεν,
πρόσπιτνε τὴν τεκοῦσαν, ἀμφὶ δ᾽ ὠλένας
ἕλισσ᾽ ἐμοῖς νώτοισι καὶ στόμ᾽ ἅρμοσον.
ὦ βάρβαρ᾽ ἐξευρόντες Ἕλληνες κακά,
765 τί τόνδε παῖδα κτείνετ᾽ οὐδὲν αἴτιον;
ὦ Τυνδάρειον ἔρνος, οὔποτ᾽ εἶ Διός,
πολλῶν δὲ πατέρων φημί σ᾽ ἐκπεφυκέναι,
Ἀλάστορος μὲν πρῶτον, εἶτα δὲ Φθόνου,
Φόνου τε Θανάτου θ᾽ ὅσα τε γῆ τρέφει κακά.
770 οὐ γάρ ποτ᾽ αὐχῶ Ζῆνά γ᾽ ἐκφῦσαί σ᾽ ἐγώ,
πολλοῖσι κῆρα βαρβάροις Ἕλλησί τε.
ὄλοιο· καλλίστων γὰρ ὀμμάτων ἄπο
αἰσχρῶς τὰ κλεινὰ πεδί᾽ ἀπώλεσας Φρυγῶν.
‹ἀλλ᾽› ἄγετε φέρετε ῥίπτετ᾽, εἰ ῥίπτειν δοκεῖ·
775 δαίνυσθε τοῦδε σάρκας. ἔκ τε γὰρ θεῶν
διολλύμεσθα παιδί τ᾽ οὐ δυναίμεθ᾽ ἂν
θάνατον ἀρῆξαι. κρύπτετ᾽ ἄθλιον δέμας
καὶ ῥίπτετ᾽ ἐς ναῦς· ἐπὶ καλὸν γὰρ ἔρχομαι
ὑμέναιον, ἀπολέσασα τοὐμαυτῆς τέκνον.
780 ΧΟ. τάλαινα Τροία, μυρίους ἀπώλεσας
μιᾶς γυναικὸς καὶ λέχους στυγνοῦ χάριν.

ΤΑ. ἄγε παῖ, φίλιον πρόσπτυγμα μεθεὶς
μητρὸς μογερᾶς, βαῖνε πατρῴων
πύργων ἐπ᾽ ἄκρας στεφάνας, ὅθι σοι
785 πνεῦμα μεθεῖναι ψῆφος ἐκράνθη.
λαμβάνετ᾽ αὐτόν. τὰ δὲ τοιάδε χρὴ
κηρυκεύειν, ὅστις ἄνοικτος
καὶ ἀναιδείᾳ τῆς ἡμετέρας
γνώμης μᾶλλον φίλος ἐστίν.
790 ΕΚ. ὦ τέκνον, ὦ παῖ παιδὸς μογεροῦ,
συλώμεθα σὴν ψυχὴν ἀδίκως
μήτηρ κἀγώ. τί πάθω; τί σ᾽ ἐγώ,
δύσμορε, δράσω; τάδε σοι δίδομεν
πλήγματα κρατὸς στέρνων τε κόπους·
795 τῶνδε γὰρ ἄρχομεν. οἲ ᾽γὼ πόλεως,
οἴμοι δὲ σέθεν· τί γὰρ οὐκ ἔχομεν;
τίνος ἐνδέομεν μὴ οὐ πανσυδίᾳ
χωρεῖν ὀλέθρου διὰ παντός;

***
740 ΑΝΤ. Γλυκό μου, χαϊδεμένο μου, θ᾽ αφήσεις
την έρμη σου τη μάνα και θα πέσεις
απ᾽ των εχθρών το χέρι· του πατέρα
το μεγαλείο, παιδί μου, σε σκοτώνει,
που άλλους αυτό τους σώζει· σε καλό σου
δε βγήκε του πατέρα σου η αξία.
Ω μαύρε εσύ, συφοριασμένε γάμε,
που κάποτε μες στου Έχτορα το σπίτι
μ᾽ έφερες νύφη, κι έλεα θα γεννούσα
γιο βασιλιά της καρπερής Ασίας
κι όχι σφαχτό για Δαναούς. Χρυσό μου,
δακρύζεις; Νιώθεις, αχ, τη συμφορά σου;
750 Γιατί με σφίγγεις με τα χέρια σου έτσι
και στον κόρφο μου πέφτεις σαν πουλάκι
που το κρύβει της μάνας του η φτερούγα;
Δε θα βγει από τη γη, με το κοντάρι
το ξακουστό του, ο Έχτορας, κανένας
από το πατρικό συγγενολόι
ή των Φρυγών η δύναμη, παιδί μου,
να σε γλιτώσουν· άσπλαχνα θα πέσεις
ψηλάθε, κατακέφαλα —ω απαίσιο
πήδημα!— κι η πνοούλα σου θα σβήσει.
Ω εσύ, κορμί γλυκόπνοο και του κόρφου
της μάνας σου η χαρά, λοιπόν του κάκου
σου ᾽δινα εγώ το γάλα των βυζιών μου
στα σπάργανα, κι ανώφελα ήταν όλα
760 κι οι κόποι μου και οι έγνοιες μου για σένα.
Τώρα —κι άλλη φορά ποτέ πια— σφίξου
στης μάνας σου τον κόρφο, φίλησέ την,
με τα δυο σου χεράκια αγκάλιασέ την,
στο στόμα της το στόμα σου έλα βάλε.
Ω βάρβαρων βασάνων εφευρέτες,
Έλληνες, τί σας φταίει τ᾽ αθώο παιδάκι
και το σκοτώνετ᾽ έτσι; Ω του Τυνδάρεου
βλαστάρι, κόρη εσύ του Δία δεν είσαι,
από πολλούς θα φύτρωσες πατέρες,
απ᾽ τον Αλάστορα, ύστερ᾽ απ᾽ το Φθόνο,
το Φόνο και το Θάνατο κι απ᾽ όσα
η γη θρέφει κακά· δε θα πιστέψω
770 ποτέ πως σ᾽ έχει κάμει ο Δίας, εσένα
λάμια τόσων Ελλήνων και βαρβάρων.
Α να χαθείς! Απ᾽ τα όμορφά σου μάτια
βγήκε η φριχτή καταστροφή, η ρημάχτρα
των ξακουσμένων κάμπων της Φρυγίας.
Νά, πάρτε το, σηκώστε το, γκρεμίστε το,
αφού έτσι σας αρέσει· με τις σάρκες
χορτάστε του παιδιού· μας εξοντώνουν
οι θεοί, το θάνατό του δεν μπορούμε
να μποδίσουμε.
Δίνει το παιδί στον Ταλθύβιο.
Τ᾽ άθλιο το κορμί μου
ρίξτε το σ᾽ ένα πλοίο· ωραίο γάμο
πάω να κάμω, που χάνω το παιδί μου.
Ανεβαίνει στο αμάξι και φεύγει με τους στρατιώτες που την είχαν φέρει.
780 ΚΟΡ. Άμοιρη Τροία, χιλιάδες έχεις χάσει
για μια γυναίκα, για έναν έρμο γάμο.
ΤΑΛ. Έλα, γιε μου, απ᾽ τον κόρφο της μάνας σου
αφού βγήκες, να πας στα στεφάνια των πύργων
των προγόνων σου, εκεί που αποφάσισαν
τη ζωή σου ν᾽ αφήσεις.
Πάρτε τόνε.
Ένας στρατιώτης παίρνει τον Αστυάναχτα και φεύγει.
Για τέτοια κηρύγματα
σκληρούς θα ᾽πρεπε ανθρώπους να στέλνουν·
η καρδιά μου δεν είναι γι᾽ αυτά.
Φεύγει με τους συνοδούς του.
790 ΕΚΑ. Γιε του δύστυχου γιου μου, παιδί μου,
τη ζωή σου από με και τη μάνα σου
οι κακούργοι την παίρνουν.
Τί θα γίνω; Σαν τί να σου κάμω, κακόμοιρο;
Απ᾽ το χέρι μας ένα περνά: το κεφάλι μας
να χτυπούμε, τα στήθια να δέρνουμε·
σου προσφέρνουμε αυτά. Την πατρίδα θρηνώ,
κλαίω κι εσένα· σαν τί περιμένουμε ακόμα,
τί μας λείπει, στην άβυσσο σύγκορμοι
να χωθούμε του πλέριου χαμού;
Πέφτει καταγής και μένει ασάλευτη.

Ιστορία της αρχαίας Ελληνικής γλώσσας: Οι διάλεκτοι της αρχαίας Ελληνικής γλώσσας

8.7 Τρεις ομάδες διαλέκτων

Οι διάλεκτοι της αρχαίας ελληνικής χωρίζονται σε τρεις ομάδες: την ανατολική ομάδα, που περιλαμβάνει (α) τη διάλεκτο της Αττικής (την αττική διάλεκτο), η οποία μιλιόταν στην Αττική και στις αποικίες της Αθήνας (Λήμνο, Σίγειο στη Μικρά Ασία, Αμφίπολη στη Μακεδονία)· (β) την ιωνική διάλεκτο, που μιλιόταν στις ακτές της Μικράς Ασίας, στα περισσότερα νησιά του Αιγαίου (εκτός από την Κρήτη, τα Κύθηρα, τη Μήλο, τη Θήρα και τα Δωδεκάνησα), στην Εύβοια, και σε αποικίες στη Χαλκιδική, τη Θράκη, την Προποντίδα, τον Εύξεινο Πόντο, την Κάτω Ιταλία και την Σικελία· (γ) την αρκαδοκυπριακή διάλεκτο, που μιλιόταν στην Αρκαδία (της Πελοποννήσου) και την Κύπρο. Συγγενική με την αρκαδοκυπριακή ήταν η παμφυλιακή διάλεκτος, που μιλιόταν στην Παμφυλία (στις ακτές της Μικράς Ασίας, βορειοδυτικά της Κύπρου).

Η δυτική ομάδα περιλάμβανε (α) τις δωρικές διαλέκτους, δηλαδή τις διαλέκτους της Λακωνίας, της Μεσσηνίας, της Ηράκλειας, της Μήλου, της Θήρας, της Κυρήνης (αποικίας της Θήρας στη Β. Αφρική), των Δωδεκανήσων, του Άργους, της Κορίνθου, των Μεγάρων· (β) τις βορειοδυτικές διαλέκτους, δηλαδή τις διαλέκτους της Ηπείρου, της Ακαρνανίας, της Αιτωλίας, της Λοκρίδας, της Φωκίδας, της Ελέας.

Η αιολική ομάδα περιλάμβανε τις διαλέκτους της Λέσβου, της Βοιωτίας και της Θεσσαλίας. Η θεσσαλική διάλεκτος χωρίζεται σε τρεις υποδιαλέκτους: τη διάλεκτο της Πελασγιώτιδας (περιοχής της Λάρισας), τη διάλεκτο της Θεσσαλιώτιδας (Κιέριο, Φάρσαλα) και τη διάλεκτο της Ιστιαιώτιδας (Ματρόπολη).

Χάρτης κατανομής διαλεκτικών ομάδων της αρχαίας ελληνικής κατά την κλασική περίοδο:

Πόσο «είναι» βάζουμε τελικά στο δικό μας «φαίνεσθαι»;

Είναι φορές που αισθάνομαι πραγματικά σαν γυαλί. Ο καθένας μας μπορεί συχνά να αισθάνεται κοφτερός σαν γυαλί. Ο καθένας μας μπορεί κάποιες φορές να έχει την ανάγκη να νιώθει αλύγιστος στην όψη και στη σκέψη.

Κι όμως, εγώ δεν έχω την διάθεση να είμαι «γυάλινος» με όλους. Καθαρός στη συνείδηση και στη σκέψη πάντα, όμως δεν είμαι από γυαλί, κι ας έχω προσπαθήσει πολλές φορές να του μοιάσω.

Δεν είμαι αυτός, ούτε και ένα άψυχο αντικείμενο που έτυχε να μου μοιάζει. Δεν είμαι αυτός κι ας έχω την τάση να “κόβομαι” στα δύο τακτικά και εκ προθέσεως. Δεν είμαι αυτός, κι ας αισθάνομαι διάφανος, εύθραυστός, κάποιες φορές άκαμπτός, και ακόμα πιο πολλές φορές σκληρός.

Δεν είμαι αυτός γιατί όσο και αν επιδιώκω λανθασμένα να μοιάσω στο γυαλί, η κρυστάλλινη μορφή μου δεν θα γίνει ποτέ μια άμορφη, στέρεη επιφάνεια. Εγώ δεν ζω στην επιφάνεια. Κι αν το κάνω, πάντα αποδεδειγμένα τελικά διαρκεί μόνο για λίγο.

Δεν είμαι αυτό που φαίνεται λοιπόν, πριν βιαστείς φαινομενικά να κρίνεις. Ούτε και εσύ, ούτε και εγώ δεν είμαστε μόνο αυτό που φαίνεται. Και αν είμαστε κάτι από όλα όσα θέλουμε να φαινόμαστε, τότε σε κάθε περίπτωση εξαρτάται από την περίπτωση αλλά και από τις περιστάσεις.

Όχι δεν είμαστε μόνο αυτό που φαίνεται. Είμαστε αμέτρητα άλλα πράγματα, επίθετα, συναισθήματα και ουσιαστικά, πάντως όχι μόνο αυτό που φαινομενικά δείχνουμε ή θέλουμε να δείχνουμε. Κι αν με ρωτούσες τι είμαι, θα σου απαντούσα πως δεν γνωρίζω απόλυτα γιατί είμαι ένα συνονθύλευμα πραγμάτων και συναισθημάτων.

Συν της άλλης, ακόμα με μαθαίνω. Πάντα θα με μαθαίνω. Και εσύ τον εαυτό σου. Δεν πρόκειται να πάψουμε να μας μαθαίνουμε, πάντως δεν είμαστε γυάλινοι. Ούτε και από πέτρα. Αντιθέτως. Μόνο από πέτρα δεν είμαστε. Ίσως λίγο μόνο καμιά φορά στην όψη και στα λόγια, κι αυτό πάλι παίζεται.

Έχω γνωρίσει που λες κάποιους γυάλινους χαρακτήρες. Όλοι τους κουβαλάμε μέσα μας.

Όλοι τους έχουμε γνωρίσει. Χαρακτήρες από άκαμπτο υλικό, χαρακτήρες αμετακίνητους, με απόψεις και ιδέες παγιωμένες, που ίσως και να σου πάρει χρόνια για να τους κλέψεις ένα γλυκό τους χαμόγελο. Είναι εντάξει χαρακτήρες.

Αμετάβλητοι κι όμως πάντα πιστοί και ειλικρινής στο «μέσα» τους. Αξιοθαύμαστοι και ομολογουμένως υπερήφανοι. Σαν και εμένα ναι, σαν και εσένα. Κι όμως εαυτέ μου αυτοί δεν έχουν καμία σχέση με εμένα, κι ας μην ξέρω για εσένα.

Γιατί αυτοί οι χαρακτήρες νιώθουν πλήρεις με αυτή τους την όψη. Φαίνεται χωρίς καν να το δηλώσουν ανοιχτά. Ανακυκλώσιμοι για να το πούμε πιο απλά. Ανακυκλώσιμοι στην αόριστη ιδέα της ύπαρξης τους, μιας και ακτινοβολούν μόνο όταν το φως επάνω τους γίνεται αόρατο.

Σου λέω τους μοιάζω, κι όμως δεν είναι σαν εμένα. Εγώ στο λέω ειλικρινά δεν έχω τον ήλιο ανάγκη για να γίνουν οι μέρες μου πιο όμορφες. Το ξέρω βαθιά μέσα μου και είμαι βέβαιός για αυτό.

Μερικά «αντικείμενα» μόνο συνεχίζουν να στέκονται εμπόδιο τριγύρω μου και με αποσυντονίζουν με κάθε τρόπο, αλλά βλέπεις έχω την τύχη να τα αναγνωρίζω. Τα αναγνωρίζω γιατί επίμονα έχουν την τάση να με αποσυντονίζουν από το «κέντρο» μου.

Γιατί το «κέντρο» μου είμαι εγώ και όχι αυτοί. Κι αν θες να μάθεις πιο πολλά και πιο καλά για εμένα, τότε θα χρειαστεί να ψάξεις για το «κέντρο» μου. Εκεί υπάρχουν όλες οι δικές μου απαντήσεις, μαζί και τα ερωτήματα. Εκεί οι λύπες εκεί και οι χαρές μου. Εκεί θα βρεις και το πιο σπουδαίο, τον λαμπερό μου ήλιο.

Συνεχίζουμε λοιπόν ψυχές! Συνεχίζουμε γιατί θα χρειαστεί να αλλάξουμε πολλές όψεις μέχρι επιτέλους να καταλάβουμε πως τελικά το πιο σπουδαίο είναι να μάθουμε να αγαπάμε αυτό που πραγματικά είμαστε!

Ποιοι είναι οι δικοί μας «σημαντικοί άλλοι»;

Το 1902 ο κοινωνιολόγος C. H. Cooley, μαζί με τον φιλόσοφο H. Mead, μίλησαν πρώτη φορά για τον αυτο-καθρεπτιζόμενο εαυτό ή αλλιώς τον «looking glass self »· Ο όρος αυτός αντιπροσωπεύει τις εντυπώσεις που ο κάθε άνθρωπος θεωρεί ότι οι άλλοι έχουν για το πρόσωπό του, ως ένα είδος «κοινωνικού καθρέπτη», μέσα στον οποίο παρατηρεί τον εαυτό του και διαμορφώνει τη θεωρία του για εκείνον. Αυτοί οι αόριστοι «άλλοι», αναφέρονται πλέον ως οι «σημαντικοί άλλοι», οι άνθρωποι γύρω του που ασυνείδητα ή μη, τον επηρεάζουν και δρουν καταλυτικά στη διαμόρφωση του χαρακτήρα του.

Εκείνοι διατυπώνουν ξεκάθαρα ή υπογείως ορισμένες, συλλογικές κρίσεις για εκείνον και αυτός τείνει (εξαιτίας των ισχυρών διαπροσωπικών δεσμών με εκείνους) να προσαρμόζει αντίστοιχα τη συμπεριφορά του ανάλογα με τις εκκλήσεις τους, να μετατρέπει τις αποκλειστικά προσωπικές τους προσδοκίες για εκείνον σε ολότελα ιδιοτελείς του σκοπούς, γεγονός που δημιουργεί το «κοινωνικό εγώ» του.

Εύλογα διατυπώνεται το ερώτημα εάν υπάρχει διάσταση ανάμεσα στο «ατομικό και το κοινωνικό εγώ», αφού επιβεβαιωμένα ο άνθρωπος είναι η κοινωνία του, με τη σχέση αυτή να λειτουργεί και αμφίδρομα. Ο Σοπενχάουερ υποστήριξε πως εντελώς ο εαυτός του μπορεί κανείς να είναι μόνο εφόσον μένει μόνος του. Μόνο τότε είναι ελεύθερος και πράγματι, εκείνο που πυροδοτεί τα πάντα εμφανίζεται να είναι η αλληλεπίδραση. Ο άνθρωπος είναι το αποτέλεσμα των εξωτερικών του σχέσεων, το αγελαίο ζώο που πασχίζει να συσπειρωθεί μέσα σε μία συλλογικότητα, μία ομάδα, είτε αυτή ονομάζεται πολιτική παράταξη, είτε αντιπροσωπεύει μια ιδεολογία, είτε πρεσβεύει μια θρησκεία, είτε αφορά μια επαγγελματική σταδιοδρομία, είτε αντανακλά έναν συγκεκριμένο τρόπο ζωής, είτε περιστρέφεται γύρω από σημεία των καιρών.

Το άτομο λοιπόν, καλείται σε όλους αυτούς τους τομείς να διαδραματίσει ιδιότητες κι όχι ρόλους, οι οποίες εφόσον έχουν έμμεσα εμφυσηθεί από τους άλλους, αποφαίνονται ευκολότεροι στην απορρόφηση κι αποδοχή από τους υπόλοιπους. Ό,τι όμως τον διευκολύνει, τον οδηγεί στην υποδούλωσή του! Η δομή του κάθε ξεχωριστού εαυτού συντελείται από την αυτο-εικόνα και την αυτο-αξιολόγηση που όταν όμως συγχέονται με την ετερο- (εικόνα και αξιολόγηση) καθίστανται μοιραίο για τα άτομα καθώς αυτόματα η προσωπική κρίση τους φιλτράρεται απευθείας από την κοινωνική και το αποτέλεσμα, τις περισσότερες φορές, δικαιώνει την τελευταία.

Οι «σημαντικοί άλλοι» ενσαρκώνουν το τέλειο, το ανώτερο επίπεδο που μπορεί ο άνθρωπος να οδηγηθεί, θεωρώντας πως μέσα από τα μάτια των άλλων βιώνει την εξωτερική και απρόσκοπτη εξιδανίκευσή του· ωσάν όλες οι πεποιθήσεις -ορθές και μη- των άλλων να διοχετεύονται σε εκείνον με τη μορφή ειλικρινούς ενδιαφέροντος. Οπότε λαμβάνοντας υπόψιν το πρίσμα αυτό, συνδυασμένο με την τάση του για κοινωνικοποίηση και το αίσθημα ανασφάλειας που τον διακατέχει, συχνά αυτοπροβάλλεται ως ένας «καθρέπτης των σκέψεων» των άλλων, που ουδέποτε παύουν -στο μυαλό του- να είναι σημαντικοί.

Αυτή η πραγματικότητα σηματοδοτεί μία από τις πρωταρχικές παραμέτρους για τη νοηματοδότηση της ζωής του ανθρώπου: την εξουσία! Αρχής γενομένης από το σημαντικό σημείο όπου το άτομο συνάπτει σχέσεις, δημιουργώντας ο ίδιος τους «σημαντικούς» του «άλλους», ασυναίσθητα περιπλέκεται σε εξουσιαστικούς πολέμους με απώτερο σκοπό την κυριαρχία του ενός ή του άλλου. Άλλωστε, ο υπέρτατος στόχος του ανέκαθεν ήταν και θα είναι η επιβίωση και έπειτα η ευημερία. Κυνικά μιλώντας, θα μπορούσαμε να συλλογιστούμε πως οι ωραιότερες σχέσεις ζωής μπορούν να μετατραπούν στις χειρότερες μορφές βίας, όπως συμβαίνει και στην περίπτωση που ο ίδιος «στεφανώνει» τον άλλον με το προνόμιο της σημαντικότητας και εκείνος μπορεί να τον εξαπατήσει .

Ο άνθρωπος ωστόσο, έχει ανάγκη τους «σημαντικούς άλλους» ως μία επιβεβαίωση των πράξεών του, μια άδηλη (ή έκδηλη) κοινωνική κριτική από ανθρώπους που εμπιστεύεται, οπότε θα ήταν άδικο και οξύμωρο να προταθεί ως λύση η ολοκληρωτική απομάκρυνσή τους ή αποφυγή τους. Οπότε από τη δυναμική ισχύ που καλλιεργείται νοητά ανάμεσα τους ξεκινώντας από μία απλή επιρροή και ανταλλαγή πεποιθήσεων, ως ένας γόνιμος διάλογος μπορεί να καταλήξει στην ολοκληρωτική υποδούλωση του εαυτού του άλλου, στην ασυναίσθητη μετατροπή του σε έναν σημαντικό μεν αλλά άλλον δε.

Οι έντονες συγκρούσεις και οι συνεχείς ανταγωνισμοί τον ωθούν να παλεύει καθημερινά με τα «πιστεύω» του και στο σημείο αυτό εμφανίζονται οι προσωπικές αντιστάσεις-φραγμοί που καλούνται να αξιολογήσουν τα δεδομένα των άλλων. Η νοημοσύνη αλλά και η ηθική καλούνται να αποφασίσουν για την υιοθέτηση ορισμένων χαρακτηριστικών και ανάλογα με τον βαθμό σύμπνοιας και ομοιογένειας διαμορφώνεται και η προσωπικότητα του ανθρώπου. Ο τελευταίος λοιπόν οφείλει να συμπεριλάβει τις εσωτερικές παρορμήσεις του υπό τον γνώμονα των κοινωνικών κανόνων αλλά και των εξωτερικών του σχέσεων για να συγκροτήσει έναν δικό του (;) εαυτό.

Το «εγώ» του ενός εμφανίζεται να είναι οι άλλοι, όπως και μπορεί να συμβεί το αντίστροφο. Όλοι εν δυνάμει έχουν την ικανότητα (και την πρόκληση) να βρεθούν στη θέση του «σημαντικού άλλου» για κάποιον και τα αποτελέσματα που προκύπτουν είναι διττά: οι άνθρωποι μπορεί να νιώσουν την κοινωνική ευθύνη με αντίστοιχη καλλιέργεια του προσωπικού τους χαρακτήρα ή να θεωρήσουν πως αυτή είναι μία ευκαιρία «προσηλυτισμού» και ομογενοποίησης των ατόμων. Εξάλλου όσο λιγότερες οι αποκλίσεις, τόσο πιο αχαλίνωτη η καθοδήγηση και η υποταγή.

Δίπλα στη θέση των «σημαντικών άλλων» θα μπορούσε να τοποθετηθεί ένας «σημαντικός εγώ»- ο εαυτός του ανθρώπου. Οι απόλυτα ατομικές του φιλοδοξίες, πεποιθήσεις, όνειρα και στοιχεία της προσωπικότητάς του να βρεθούν πλάι στις αναπόφευκτα αποκλειστικές σκέψεις των ατόμων γύρω του. Η σύγκληση των αυθεντικών βλεμμάτων ίσως αναδείξει έναν ορθότερο δρόμο που όμως, κάθε φορά, είναι σημαντικό (και ίσως το σημαντικότερο) να τοποθετεί ως κύριο μέλημα τον ίδιο τον άνθρωπο στην ολότητά του.

Πώς να εξαλείψεις τις περιοριστικές πεποιθήσεις σου

Τι νομίζετε ότι σας φρενάρει στη ζωή; Η έλλειψη δεξιοτήτων, ικανοτήτων ή η χαμηλή σας αυτοπεποίθηση; Σας πληροφορώ ότι, τις περισσότερες φορές, είναι μια περιοριστική πεποίθηση.

Οι περιοριστικές πεποιθήσεις αναπτύσσονται συχνά στην παιδική μας ηλικία, αλλά καθώς γινόμαστε ενήλικες αρχίζουν να φράζουν το δρόμο μας και κατά κάποιον τρόπο να εμποδίζουν την πρόοδό μας. Για αυτό είναι πολύ σημαντικό να τις αναγνωρίζουμε και να τις αντικαθιστούμε γιατί επηρεάζουν όλες τις πλευρές τις ζωής μας.

Τι είναι οι πεποιθήσεις

Οι πεποιθήσεις είναι ψυχολογικοί κανόνες που ασκούν επιρροή στις σκέψεις μας και φιλτράρουν την πραγματικότητα των εμπειριών μας.

Δηλαδή, φιλτράρουμε τις πληροφορίες που λαμβάνουμε διαγράφοντας, παραμορφώνοντας και γενικεύοντας τα πράγματα που αφορούν στις εμπειρίες μας.

Οι πεποιθήσεις είναι οι υποθέσεις που κάνουμε για τον εαυτό μας και για τους άλλους ανθρώπους. Είναι, επίσης οι προσδοκίες μας για το πώς πρέπει να είναι ο κόσμος. Μας βοηθούν να τον κατανοήσουμε, μας παρέχουν νόημα και ασφάλεια.

Οι πεποιθήσεις είναι η δική μας ερμηνεία για τα πράγματα που βλέπουμε, νιώθουμε, ακούμε, γευόμαστε ή μυρίζουμε. Δεν είναι γεγονότα, επομένως δεν μπορούμε να τις αποκαλέσουμε ψεύτικες ή αληθινές, ωστόσο, μπορούν να εκληφθούν ως γεγονότα εάν ριζώσουν βαθιά μέσα μας.

Οι πεποιθήσεις είναι συμπεράσματα που αντλούμε από τις εμπειρίες της ζωής μας, ειδικά από την παιδική ηλικία και τα νεότερα χρόνια μας.

Καθώς μεγαλώνουμε, η ζωή μας αλλάζει, ωστόσο, πολλές από τις πεποιθήσεις του παρελθόντος μας παραμένουν ίδιες με αποτέλεσμα να δημιουργούν περιορισμούς σε αυτά που πιστεύουμε ότι μπορούμε να κάνουμε ή να μην κάνουμε στο παρόν μας.

Πώς δημιουργούνται οι πεποιθήσεις μας

Οι πεποιθήσεις δημιουργούνται και στη συνέχεια εδραιώνονται λόγω επαναλαμβανόμενων καταστάσεων ή γεγονότων. Στην αρχή, είναι απλώς σκέψεις. Βασίζονται σε γεγονότα, στοιχεία, εμπειρίες αναφοράς ή σε άλλα άτομα. Με την πάροδο του χρόνου, όταν οι σκέψεις επαναλαμβάνονται καθώς και οι ενέργειες που τις συνοδεύουν, γίνονται απόψεις.

Στην συνέχεια, οι απόψεις μετατρέπονται σε πεποιθήσεις. Οι πεποιθήσεις είναι ισχυρότερες, πιο σταθερές και πιο στιβαρές από τις απόψεις.

Οι πεποιθήσεις μπορούν στη συνέχεια να μετατραπούν σε βεβαιότητες. Αποκτούν βαθιές ρίζες που πολύ δύσκολα μπορούν να αλλάξουν ακόμη και αν όλα τα στοιχεία συνηγορούν προς κάτι διαφορετικό ή το αντίθετο.

Ένα παράδειγμα για το πώς μια πεποίθηση που δημιουργήθηκε νωρίτερα στη ζωή μπορεί να γίνει περιοριστική πεποίθηση αργότερα, είναι το εξής:

Όταν ένα νεογέννητο ελεφαντάκι γεννιέται σε ζωολογικό κήπο, το δένουν με σχοινιά σε κορμούς δένδρων. Δεν μπορεί να κινηθεί πολύ και δεν προσπαθεί να ελευθερωθεί διότι συνειδητοποιεί ότι είναι δεμένο από το δέντρο. Μεγαλώνει όμως και γίνετε ένας τεράστιος ελέφαντας. Αυτός ο τεράστιος ελέφαντας έχει τη δύναμη ακόμη και να ξεριζώσει το δέντρο από την ρίζα του ή να σπάσει το σχοινί. Δεν το κάνει όμως επειδή πιστεύει ότι δεν μπορεί.

Η πεποίθηση που δημιουργήθηκε στο ελεφαντάκι αρχικά ήταν χρήσιμη και υποστηρίχθηκε από τις σχετικές αποδείξεις. Ίσως ένιωσε και κάποια συναισθήματα από τον περιορισμό της κίνησης ή μια δυσάρεστη αίσθηση.

Η επίγνωση, το πρώτο βήμα για την αλλαγή

Έτσι και οι άνθρωποι. Επί της ουσίας τεράστιοι. Παραμένουμε όμως μικροί, μη έχοντας επίγνωση των περιοριστικών μας πεποιθήσεων και των συναισθημάτων που τις συνοδεύουν.

Έτσι, για να σπάσει μια περιοριστική πεποίθηση, το πρώτο βήμα είναι να απαλλαγούμε από τα τυχόν συναισθήματα που την συνοδεύουν.

Φανταστείτε μια αρνητική πεποίθηση σαν ένα τραπέζι. Τα πόδια του, αντιπροσωπεύουν τις εμπειρίες και τις αποδείξεις που την υποστηρίζουν. Το υλικό συγκόλλησης που σταθεροποιεί τα πόδια με την επιφάνεια του τραπεζιού, αντιπροσωπεύουν τα συναισθήματα. Επομένως, για να αλλάξουμε τις περιοριστικές μας πεποιθήσεις, πρέπει να αφαιρέσουμε το συναισθηματικό υλικό που κρατά τα πόδια σταθερά στην θέση τους. Στη συνέχεια χτυπάμε τα πόδια (τα στοιχεία που διαμόρφωσαν την πεποίθηση) για να καταρρεύσουν.

Ακολουθούν βήματα για το πώς αλλάζει μια περιοριστική πεποίθηση

Προσδιορίστε την περιοριστική πεποίθηση

Η περιοριστική πεποίθηση θα μπορούσε να είναι μια δήλωση «είμαι». Για παράδειγμα:

• Είμαι ασυνεπής
• Είμαι κακός στις δημόσιες ομιλίες
• Είμαι αναβλητικός.

Θα μπορούσε επίσης να αφορά κάτι γενικό. Όπως:

• Δεν θα μπορέσω ποτέ να αγοράσω το δικό μου σπίτι.
• Είναι τόσο ανταγωνιστικό το περιβάλλον στο γραφείο μου που δεν μπορώ να συνεχίσω να εργάζομαι άλλο εκεί.

Να θυμάστε, ότι δεν πρέπει να χαρακτηρίζετε τις πεποιθήσεις σας σαν αληθινές ή ψεύτικες. Απλώς να διακρίνετε αν είναι βλαπτικές ή ωφέλιμες.

Διερευνήστε την πεποίθηση

Δημιουργήστε μια λίστα με τις πεποιθήσεις σας και καταγράψτε αν η κάθε σας πεποίθηση είναι χρήσιμη ή όχι. Στη συνέχεια, αποφασίστε ποιες σας ωφελούν και ποιες δυσκολεύουν τη ζωή σας.

Ας χρησιμοποιήσουμε την άθληση ως παράδειγμα υποθέτοντας ότι δυσκολεύεστε να ασκήστε συστηματικά και να διατηρείτε το σώμα σας σε φόρμα.

Σε τι σας ωφελεί αυτή η πεποίθηση;

• Αποφεύγετε την κόπωση και την ταλαιπωρία.
• Θα μπορούσατε να χρησιμοποιήσετε αυτό το χρόνο για να ασχοληθείτε με πιο ενδιαφέρουσες δραστηριότητες και πράγματα.

Από τι σας περιορίζει αυτή η πεποίθηση;

• Αν δεν αθλείστε, ίσως να αρρωστήσετε αργότερα στη ζωή.
• Η προπόνηση θα σας ενδυναμώσει, θα μπορούσε να σας δώσει περισσότερη ενέργεια για να κάνετε περισσότερα πράγματα.

Με βάση τα παραπάνω στοιχεία, αποφασίστε εάν αυτή η πεποίθηση αξίζει ή όχι να την αλλάξετε.

Προσδιορίστε την βασική πεποίθηση πίσω από την πεποίθηση

Πίσω από κάθε πεποίθηση, υπάρχει μια θεμελιώδης βαθύτερα ριζωμένη πεποίθηση όπως:

• Δεν είμαι αρκετά καλός.
• Δεν είμαι αρκετά άξιος.
• Δεν αξίζω.
• Ο κόσμος δεν είναι ένα ασφαλές μέρος για μένα.
• Είμαι ανίσχυρος.
• Η αγάπη και οι σχέσεις δημιουργούν μόνο προβλήματα και πόνο.

Ποιες από αυτές τις βασικές πεποιθήσεις θα μπορούσαν να κρύβονται πίσω από μια δική σας περιοριστική πεποίθηση; Προσδιορίζοντας την βασική περιοριστική πεποίθηση, μπορείτε και να την αλλάξετε. Αυτό είναι πολύ σημαντικό, διότι ενδέχεται η βασική πεποίθηση να σας οδηγήσει σε πολλές άλλες περιοριστικές πεποιθήσεις ταυτόχρονα και που απορρέουν από αυτή.

Επιλέξτε μια πιο χρήσιμη ή ωφέλιμη πεποίθηση

Ένα βασικό βήμα για την αλλαγή των περιοριστικών πεποιθήσεων είναι ο εντοπισμός μιας πιο χρήσιμης πεποίθησης η οποία είναι συνήθως το αντίθετο της παλαιότερης περιοριστικής πεποίθησης. Μην ξεχάσετε επίσης να συμπεριλάβετε την αντίθετη βασική πεποίθηση. Για παράδειγμα:

• Είμαι αρκετά καλός.
• Είμαι αρκετά άξιος.
• Αξίζω.
• Ο κόσμος είναι ένα ασφαλές μέρος για μένα.
• Είμαι ισχυρός και απεριόριστα δυνατός.
• Η αγάπη και οι σχέσεις είναι ευλογία

Παραδείγματα νέων ενδυναμωτικών πεποιθήσεων που ενσωματώνουν επίσης μια νέα θετική βασική πεποίθηση είναι:

• Μπορώ να προσελκύσω τον ιδανικό σύντροφο για μένα, να έχω μια σχέση ευτυχισμένη και με διάρκεια.
• Αξίζω να έχω οτιδήποτε επιθυμώ, διαθέτω τις δεξιότητες και τις ικανότητες για να επιτύχω.
• Είμαι ισχυρός και μπορώ να εκφράζω την δύναμή μου, κάνοντας μικρές αλλαγές κάθε ημέρα.

Προσδιορίστε τα παράπλευρα οφέλη των περιοριστικών πεποιθήσεων

Συνήθως έχουμε κάποια συναισθηματικά οφέλη από τη διατήρηση μιας περιοριστικής πεποίθησης. Αυτά διατηρούν την περιοριστική πεποίθηση στη θέση της.

Ας εξετάσουμε ως παράδειγμα την πεποίθηση ότι «δεν μπορώ να αυξήσω το εισόδημά μου και να έχω αφθονία».

Τα παράπλευρα συναισθηματικά οφέλη αυτής της πεποίθησης θα μπορούσαν να είναι:

• Ταυτίζομαι και επικοινωνώ καλύτερα με φίλους που το εισόδημά τους είναι χαμηλό.
• Μπορεί να κερδίζω λιγότερα χρήματα, έχω όμως ελεύθερο χρόνο και ευκολότερη ζωή.
• Αποφεύγω το υπερβολικό άγχος που δημιουργεί το κυνήγι του πλούτου.
• Το αντίθετο φύλο δεν μου δίνει σημασία.

Τι γίνεται με την περιοριστική πεποίθηση ότι «το αντίθετο φύλο δεν μου δίνει σημασία»;

Μερικά από τα συναισθηματικά οφέλη θα μπορούσαν να είναι:

• Έχω χρόνο να απολαμβάνω περισσότερο την συντροφιά των φίλων μου.
• Το φλερτ είναι κοπιαστικό, χρονοβόρο και με αποτέλεσμα αβέβαιο.
• Γλιτώνω από τα βάσανα και τις επιπλοκές των τρυφερών σχέσεων.

«Είμαι κακός στην άσκηση»

Για το παράδειγμα της άρνησης για άσκηση και καλή φυσική κατάσταση, μερικά από τα συναισθηματικά οφέλη θα μπορούσαν να είναι:

• Νιώθω άνετα με το σώμα μου και ας μην αθλούμε.
• Δεν ασχολούμαι γιατί μετά από την προπόνηση νιώθω το σώμα μου πιασμένο .
• Δεν χρειάζεται να ανησυχώ για πιθανό τραυματισμό.
• Αποφασίστε εάν το παράπλευρο συναισθηματικό όφελος αξίζει ακόμα

Κοιτάξτε τα συναισθηματικά οφέλη που έχετε προσδιορίσει. Αποφασίστε εάν αξίζει να διατηρήσετε την περιοριστική πεποίθηση. Εάν αυτό είναι εντάξει, μπορείτε να παραμείνετε με αυτήν την πεποίθηση.

Αλλά εάν αποφασίσετε ότι δεν είναι, τότε ήρθε η ώρα να αλλάξετε αυτήν την πεποίθηση και να την αντικαταστήσετε με κάποια άλλη. Και μόνο η πράξη της απόφασης, θα αρχίσει να αποδυναμώνει όλα αυτά που διατηρούν την περιοριστική πεποίθηση στη θέση της.

Επανεξετάστε τα υπάρχοντα στοιχεία

Θυμηθείτε ότι μια πεποίθηση είναι η καλύτερη ερμηνεία μας με βάση τα στοιχεία που είχαμε στο παρελθόν. Ωστόσο τα πράγματα αλλάζουν. Επομένως, ήρθε η ώρα να εξετάσουμε τα στοιχεία και να τα ερμηνεύσουμε με νέο τρόπο.

Παίξτε τον συνήγορο του διαβόλου! Δώστε ένα διαφορετικό νόημα στα υπάρχοντα στοιχεία.

Παράδειγμα εισοδήματος – νέα ερμηνεία

• Η επικοινωνία μόνο με φίλους χαμηλού εισοδήματος, θα με κάνει να βαρεθώ γρήγορα και δεν θα με βοηθήσει να εξελιχθώ.
• Ο ελεύθερος χρόνος και η εύκολη ζωή θα μπορούσαν να είναι ωραία, αλλά θα αισθανόμουν πραγματικά χαρούμενος ή θα τριβέλιζε στο μυαλό μου η ενοχλητική αμφιβολία ότι θα μπορούσα να είχα πετύχει περισσότερα.
• Η οικονομική ευημερία κάνει τη ζωή πολύ πιο εύκολη.

Παράδειγμα άσκησης – νέα ερμηνεία

Ας επανα-προσδιορίσουμε τα στοιχεία γύρω από την περιοριστική πεποίθηση της άσκησης.

• Διαθέτω στοιχειώδη λογική, άρα, ο κίνδυνος τραυματισμού του εαυτού μου είναι ελάχιστος.
• Θα μπορούσα να βλάψω περισσότερο τον εαυτό μου μακροπρόθεσμα παραμένοντας ανενεργός.
• Ο,τιδήποτε καινούργιο με κάνει να αισθάνομαι άβολα. Το να κάνω κάτι άβολο αυξάνει την ψυχική και σωματική μου ανθεκτικότητα και τελικά βοηθά στην απελευθέρωση του άγχους μου.

Βρείτε νέα στοιχεία για να υποστηρίξετε τη νέα πεποίθηση

Έχουμε ήδη αναδιαμορφώσει τα υπάρχοντα στοιχεία. Τώρα θα αναζητήσουμε νέα στοιχεία. Οι πεποιθήσεις επικεντρώνουν το νου μας σε ορισμένα στοιχεία και αγνοούν άλλα στοιχεία που δεν ταιριάζουν με αυτήν την πεποίθηση.

Για παράδειγμα, εάν πιστεύετε ότι δεν είστε ελκυστικοί, είναι πιθανότερο ότι θα παρατηρείτε περίεργες ματιές από τους άλλους και θα αγνοείτε τα χαμόγελα, τους χαιρετισμούς και τα κομπλιμέντα τους διότι φιλτράρετε τις πληροφορίες οι οποίες δεν ταιριάζουν με την πεποίθηση που έχετε εσείς για το σώμα σας.

Είναι επίσης πιθανό να κοιτάζετε συχνά στον καθρέφτη μέρη του σώματός σας που δεν σας αρέσουν. Για αυτό οι περιοριστικές πεποιθήσεις τείνουν να ενισχύονται και κατ΄ επέκταση να χειροτερεύουν με την πάροδο του χρόνου.

Πρέπει να βρείτε νέα στοιχεία για να αποδείξετε στον εαυτό σας ότι τα παλιά στοιχεία και οι παλιές πεποιθήσεις σας δεν σας ευεργετούν. Πρέπει να καταπιαστείτε με τα συναισθήματα που βρίσκονται πίσω από αυτά που σας περιορίζουν.

Διευρύνετε την οπτική σας

Παράδειγμα εισοδήματος – νέα στοιχεία

Τα νέα στοιχεία θα μπορούσαν να είναι:

• Υπάρχουν άνθρωποι με χαμηλότερη νοημοσύνη, λιγότερη γνώση και εμπειρία που κερδίζουν περισσότερα χρήματα από εμένα.
• Υπάρχουν πολλοί πλούσιοι άνθρωποι που είναι χαρούμενοι, χαλαροί και βρίσκουν χρόνο για να απολαμβάνουν τη ζωή.

Παράδειγμα άσκησης – νέα στοιχεία

Στο παράδειγμα της άσκησης, η νέα πεποίθηση μπορεί να είναι:

• H άσκηση είναι μια δεξιότητα που μπορώ να καταφέρω, να απολαύσω και να αποκομίσω οφέλη για την υγεία μου.
• Νέα αποδεικτικά στοιχεία για την υποστήριξη αυτής της πεποίθησης θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν:
• Υπάρχουν άνθρωποι με πολύ χειρότερη υγεία από εμένα που έχουν βελτιώσει σημαντικά την υγεία τους επειδή ασκούνται τακτικά.
• Όλοι οι επιτυχημένοι άνθρωποι που γνωρίζω βάζουν σαν προτεραιότητα στη ζωή τους την σωματική δραστηριότητα. Έτσι, για να είμαι επιτυχής, πρέπει να είμαι σωματικά ενεργός.

Χρησιμοποιήστε σωστά τις θετικές επιβεβαιώσεις

Το τελευταίο βήμα για την αλλαγή των περιοριστικών πεποιθήσεων περιλαμβάνει τη σωστή χρήση επιβεβαιώσεων. Εάν η επιβεβαίωση δεν είναι πιστευτή, θα βιώσετε εσωτερική σύγκρουση.

Αν υποθέσουμε ότι θέλετε να αλλάξετε την πεποίθηση ότι ¨δεν αξίζω την επιτυχία¨ και αποφασίζετε να την αντικαταστήσετε με το «αξίζω την επιτυχία». Την επαναλαμβάνετε συνεχώς μέσα σας. Αλλά συμβαίνει κάτι που δεν περιμένατε. Νιώθετε σα να υπάρχει κάτι που σας αντιστέκεται. Γιατί; Επειδή η επιβεβαίωση δεν έγινε πιστευτή από το υποσυνείδητό σας.

Θα μπορούσατε να πείτε: Κάνω το καλύτερο που μπορώ, η επιτυχία που αξίζω έρχεται να με συναντήσει. Έχει ήδη ξεκινήσει να συμβαίνει.

Όταν επαναλαμβάνετε την επιβεβαίωση αρκετά συχνά, θα μπορείτε αβίαστα κάποια στιγμή να πείτε, «αξίζω την επιτυχία». Γίνεται η αλήθεια σας και την αισθάνεσθε σε ολόκληρη την ύπαρξή σας.

Για το παράδειγμα της άσκησης, οι θετικές επιβεβαιώσεις θα μπορούσαν να είναι:

• Κάθε ημέρα αισθάνομαι όλο και καλύτερα με τη ρουτίνα της άσκησής μου.
• Ή, όσο περισσότερο ασκούμαι, τόσο περισσότερες βελτιώσεις παρατηρώ στο σώμα και στην υγεία μου.

Αναλάβετε Δράση!

Ελπίζω το άρθρο σχετικά με το «Πως να εξαλείψεις τις περιοριστικές πεποιθήσεις σου» να προσέλκυσε το ενδιαφέρον σας. Τώρα, εντοπίστε μία, δύο ή τρεις περιοριστικές πεποιθήσεις που θέλετε να αλλάξετε και ακολουθήστε μόνοι σας τα βήματα. Η γνώση είναι σημαντική, αλλά είναι σημαντικότερο να ακολουθήσετε τα βήματα για να διαπιστώσετε την διαφορά στην πράξη.

Σας εύχομαι καλή τύχη και όμορφη ζωή!

Φρομ: Η κακία είναι αποκλειστικά ανθρώπινο φαινόμενο

Η κακία είναι αποκλειστικά ανθρώπινο φαινόμενο.

Πρόκειται για την προσπάθεια οπισθοδρόμησης σε ένα προ-ανθρώπινο στάδιο και εξάλειψης αυτού που είναι αποκλειστικά ανθρώπινο: της λογικής, της αγάπης, της ελευθερίας.

Ωστόσο, η κακία δεν είναι μόνο ανθρώπινη αλλά και τραγική.

Ακόμη, και αν ο άνθρωπος οπισθοδρομήσει στις πιο αρχαϊκές μορφές εμπειρίας, δεν μπορεί ποτέ να πάψει να είναι άνθρωπος.

Έτσι, η κακία δε θα τον ικανοποιήσει ποτέ ως λύση.

Το ζώο δεν μπορεί να είναι κακό, δρα σύμφωνα με τις έμφυτες παρορμήσεις, οι οποίες ουσιαστικά υπηρετούν το συμφέρον της επιβίωσής του.

Η κακία είναι η προσπάθεια να υπερβεί κανείς την ανθρώπινη και να περάσει στη μη ανθρώπινη σφαίρα.

Ωστόσο, είναι βαθιά ανθρώπινη, γιατί ο άνθρωπος δεν μπορεί να γίνει ζώο, όπως δεν μπορεί να γίνει «Θεός».

Το Κακό είναι η από πλευράς ανθρώπου απώλεια του εαυτού του στην τραγική προσπάθεια να αποδράσει από το βάρος της ανθρώπινης φύσης του.

Και το δυναμικό για Κακό είναι ακόμη μεγαλύτερο, επειδή ο άνθρωπος είναι προικισμένος με μια φαντασία που του επιτρέπει να φανταστεί όλες τις δυνατότητες για Κακό, και έτσι να της επιθυμήσει και να τις κάνει πραγματικότητα, να τροφοδοτήσει την κακή φαντασία του.

Η ιδέα του Καλού και του Κακού που εκφράζεται εδώ αντιστοιχεί ουσιαστικά με εκείνη που εκφράζεται από τον Σπινόζα. «Στο εξής επομένως», λέει, «θα εννοώ ως ‘καλό’ αυτό που γνωρίζουμε μετά βεβαιότητας ότι αποτελεί μέσο για να προσεγγίσουμε εγγύτερα στον τύπο της ανθρώπινης φύσης που έχουμε θέσει ενώπιόν μας.

Ο άνθρωπος είναι υπεύθυνος μέχρι το σημείο που είναι ελεύθερος να επιλέξει τη δική του πράξη. Όμως η ευθύνη δεν είναι παρά ένα ηθικό αξίωμα και συχνά μια εκλογίκευση της επιθυμίας των αρχών να τον τιμωρήσουν.

Ακριβώς επειδή η κακία είναι ανθρώπινη, επειδή είναι η δυνατότητα της οπισθοδρόμησης και της απώλειας της ανθρωπιάς μας, βρίσκεται μέσα σε όλους μας.

Όσο περισσότερο το αντιλαμβανόμαστε, τόσο πιο πρόθυμοι είμαστε να διορίσουμε τον εαυτό μας κριτή των άλλων.

Η καρδιά του ανθρώπου μπορεί να σκληρύνει, μπορεί να γίνει απάνθρωπη, αλλά ποτέ μη ανθρώπινη. Πάντα παραμένει η καρδιά του ανθρώπου.

Όλους μας καθορίζει το ότι γεννηθήκαμε άνθρωποι, και επομένως το αδιάπτωτο έργο της επιλογής.

Πρέπει να επιλέγουμε τα μέσα μαζί με τους στόχους.

Δεν πρέπει να βασιζόμαστε σε κανέναν για να μας σώσει, αλλά να έχουμε πλήρη επίγνωση ότι οι λανθασμένες επιλογές μας καθιστούν ανίκανους να σώσουμε τον εαυτό μας»

Φρομ, Η καρδιά του ανθρώπου.

Oscar Wilde: Πρόοδος είναι η πραγμάτωση των Ουτοπιών

Μέχρι τώρα, ο άνθρωπος έχει υπάρξει, ως ένα βαθμό, σκλάβος μηχανών και υπάρχει κάτι το τραγικό στο γεγονός ότι μόλις ο άνθρωπος εφηύρε μια μηχανή για να κάνει δουλειά του άρχισε να πεινά.

Ωστόσο, αυτό αποτελεί φυσικά αποτέλεσμα του συστήματος ιδιοκτησίας μας και του συστήματος ανταγωνισμού.

Ένας άνθρωπος είναι ιδιοκτήτης μιας μηχανής που κάνει τη δουλειά πεντακοσίων ανθρώπων.

Κατά συνέπεια πεντακόσιοι άνθρωποι χάνουν τη δουλειά τους και όντες άνεργοι, λιμοκτονούν και γίνονται κλέφτες.

Ο ένας εξασφαλίζει το προϊόν της μηχανής και το κρατά και έχει πεντακόσιες φορές περισσότερα από όσα θα έπρεπε και πιθανώς, κάτι ακόμη πιο σημαντικό, πολύ περισσότερα από όσα επιθυμεί πραγματικά.

Αν η μηχανή αποτελούσε ιδιοκτησία όλων, θα επωφελούνταν όλοι. Θα αποτελούσε τεράστιο πλεονέκτημα για την κοινότητα.

Όλα τα είδη μη πνευματικής εργασίας, όλες οι μονότονες, βαρετές δουλειές, όλες οι δουλειές που ασχολούνται με απαίσια πράγματα και χαρακτηρίζονται από δυσάρεστες συνθήκες πρέπει να γίνονται από μηχανές.

Μηχανές πρέπει να δουλεύουν στα ανθρακωρυχεία και να προσφέρουν όλες τις υγειονομικές υπηρεσίες και να είναι οι θερμαστές των ατμόπλοιων και να καθαρίζουν τους δρόμους, να παραδίδουν μηνύματα τις βροχερές μέρες και να κάνουν οτιδήποτε κουραστικό ή δυσάρεστο.

Σήμερα οι μηχανές ανταγωνίζονται των άνθρωπο. Υπό τις κατάλληλες συνθήκες, οι μηχανές θα τον υπηρετούν.

Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι αυτό είναι το μέλλον των μηχανών και όπως τα δέντρα αναπτύσσονται ενώ ο ευγενής της επαρχίας κοιμάται, έτσι ενώ η ανθρωπότητα θα ψυχαγωγείται ή θα απολαμβάνει ελεύθερο χρόνο για την πνευματική της καλλιέργεια -η οποία αποτελεί τον σκοπό του ανθρώπου και όχι η εργασία- ή θα δημιουργεί εξαίσια πράγματα, ή θα διαβάζει όμορφα πράγματα, ή απλώς θα στοχάζεται τον κόσμο με θαυμασμό και ευχαρίστηση, οι μηχανές θα εκτελούν όλες τις απαραίτητες και δυσάρεστες εργασίες.

Είναι γεγονός ότι ο πολιτισμός απαιτεί σκλάβους.

Οι Έλληνες είχαν απόλυτο δίκιο σε αυτό το σημείο.

Αν δεν υπάρχουν σκλάβοι να κάνουν τις απεχθείς, απαίσιες, βαρετές δουλειές, η ύπαρξη πολιτισμού και στοχασμού είναι σχεδόν αδύνατη.

Η ανθρώπινη δουλεία είναι άδικη, επισφαλής και ηθικά διαβρωτική.

Το μέλλον του κόσμου εξαρτάται από τη μηχανική δουλεία, τη δουλεία της μηχανής.

Και όταν άνθρωποι της επιστήμης δεν θα καλούνται πλέον να πάνε στο καταθλιπτικό Ιστέρ Εντ για να διανείμουν κακής ποιότητας κακάο και ακόμη χειρότερης ποιότητας κουβέρτες σε ανθρώπους που λιμοκτονούν, θα έχουν πολύτιμο ελεύθερο χρόνο να επινοήσουν υπέροχα και θαυμάσια πράγματα προς τέρψη των ίδιων και όλων των άλλων.

Θα υπάρχουν τεράστια αποθέματα ενέργειας για κάθε πολη, και για κάθε σπίτι αν χρειάζεται, και αυτή την ενέργεια ο άνθρωπος θα μπορεί να τη μετατρέψει σε θέρμανση, φως ή κίνηση, ανάλογα με τις ανάγκες του.

Είναι Ουτοπία αυτό;

Ένας χάρτης του κόσμου που δεν περιλαμβάνει την Ουτοπία δεν αξίζει ούτε μια ματιά, αφού παραλείπει τη μοναδική χώρα στην οποία αποβιβάζεται συνεχώς η Ανθρωπότητα.

Και όταν η Ανθρωπότητα αποβιβαστεί εκεί, αγναντεύει πιο μακριά και βλέποντας μια καλύτερη χώρα, ανοίγει πανιά.

Πρόοδος είναι η πραγμάτωση των Ουτοπιών.

Oscar Wilde, Η ψυχή του ανθρώπου στον Σοσιαλισμό (Γραμμένο το 1890)

Το να βλάπτεις είναι κακό

Οι φιλόσοφοι ενδιαφέρονται βαθύτατα για τα συστήματα των πεποιθήσεων. Πολλοί φιλόσοφοι, από τον Πλάτωνα μέχρι τον Ουίλιαμ Τζέιμς, έχουν επισημάνει τον ζωτικό ρόλο που παίζουν οι πεποιθήσεις μας – για καλό ή κακό – στην καθημερινή μας ζωή.

Ο Χομπς παρατήρησε ότι ο ανθρώπινος κόσμος κυβερνάται από τη γνώμη. Οι γνώμες είναι απλώς ανώριμες πεποιθήσεις για θέματα που επιβάλλουν την άμεση προσοχή μας. Μια φιλοσοφική εξέταση ενός συστήματος πεποιθήσεων προϋποθέτει την προσπάθεια να καταλάβεις όχι μόνο το τι πιστεύουν οι άνθρωποι, αλλά επίσης πώς κατέληξαν να το πιστεύουν, τι λόγους έχουν να πιστεύουν αυτό, πώς οι πεποιθήσεις τους επηρεάζουν τον τρόπο που ζούνε και μέχρι ποιο σημείο οι πεποιθήσεις τους είναι η πηγή της ευαρέσκειάς τους, της δυσαρέσκειάς τους ή της ασθένειάς τους αντίστοιχα.

Ένα εκπληκτικό πράγμα σχετικά με τις ανθρώπινες πεποιθήσεις είναι ότι άσχετα με το τι πιστεύει κάποιος για κάτι, πάντα μπορείς να βρεις κάποιον που να πιστεύει το αντίθετο ή κάτι μη συμβατό. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε ανθρώπινες πράξεις οι οποίες είναι και αυτές αντιφατικές ή ασύμβατες.

Μερικούς αιώνες αργότερα, η Ιερά Εξέταση εκτελούσε βίαια ανθρώπους επειδή δεν πίστευαν στη δική της ερμηνεία του χριστιανισμού.

Το αν οι ιεροεξεταστές ήταν τρελοί ή απλώς παραπλανημένοι δεν θα το μάθουμε ποτέ.

Κατά τη διάρκεια του αμερικανικού Επαναστατικού Πολέμου, αυτοί που υπέγραψαν τη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας θεωρούνται ήρωες σε δεκατρείς αποικίες, αλλά κρίνονταν προδότες από το βρετανικό στέμμα. Εάν συλλαμβάνονταν, οι Αμερικανοί “Ιδρυτές Πατέρες” θα είχαν κρεμαστεί επί εσχάτη προδοσία.

Είχαν μήπως αυτοκτονικές τάσεις αυτοί που υπέγραψαν τη διακήρυξη; Βεβαίως όχι. Ήταν θαρραλέοι άντρες, οι οποίοι έπραξαν μετά από πολλή ενδοσκόπηση και δημόσια διαμάχη, και οι οποίοι εφάρμοσαν βαθιές φιλοσοφικές αρχές ακόμη και με τον τρόπο που ενήργησαν.

Για να διαλέξω ένα πιο πρόσφατο και ανατριχιαστικό παράδειγμα: Οι περισσότεροι Αμερικανοί, Ευρωπαίοι και Ασιάτες πιστεύουν ότι οι δεκαεννιά Άραβες που κατέλαβαν τα τέσσερα αεροπλάνα στις 11 Σεπτεμβρίου του 2001 ήταν τρομοκράτες οι οποίοι διέπραξαν τρομερά εγκλήματα εναντίον της ανθρωπότητας και πρόσβαλαν τον πολιτισμό. Όμως πάλι, μερικοί άνθρωποι στον ισλαμικό κόσμο πιστεύουν ότι ήταν μάρτυρες, ήρωες και πολεμιστές.

Εν τω μεταξύ, αυτά τα ακραία και βίαια παραδείγματα αντικατοπτρίζουν όχι μόνο τον ζωτικό ρόλο των πεποιθήσεων στη διακυβέρνηση της πορείας της ανθρώπινης ζωής, αλλά και το πώς οι πεποιθήσεις σχετικά με τις πεποιθήσεις των άλλων ανθρώπων διέπουν την πορεία της ανθρώπινης ζωής. Το να καταλάβει κανείς όλα αυτά είναι μια φιλοσοφική διεργασία. Το να καταλάβει πως οι πεποιθήσεις, και οι πεποιθήσεις σχετικά με τις πεποιθήσεις των άλλων, μπορούν να κάνουν την ανθρώπινη ζωή καλύτερη – ή χειρότερη – επίσης είναι μια φιλοσοφική διεργασία.

Για την ιστορία: Δεν είμαι ηθικός σχετικιστής. Πιστεύω ότι οι άνθρωποι θα έπρεπε να έχουν την ελευθερία να πιστεύουν και να λατρεύουν τον δικό τους θεό ή θεούς με τον δικό τους τρόπο ή τρόπους, αλλά μια τέτοια ελευθερία δεν θα έπρεπε ποτέ να περιλαμβάνει την ελευθερία του να βλάπτεις ή να σκοτώνεις αυτούς που πιστεύουν σε άλλους θεούς.

Επομένως ανέχομαι τις απόψεις των άλλων ανθρώπων, όσο μπορώ να ανέχομαι και αυτούς τους ίδιους. Έτσι ταυτίζομαι συναισθηματικά με τους πρώτους χριστιανούς μάρτυρες – οι οποίοι πέθαναν για την πίστη τους, αλλά δεν προσπάθησαν να δολοφονήσουν άλλους για αυτή –, ενώ καταδικάζω την Ιερά Εξέταση και όλους τους Άραβες τρομοκράτες σαν δολοφόνους που δεν πρέπει να τους ανεχόμαστε.

Η αποδοκιμασία μου δεν έχει να κάνει με τον παγανισμό, τον χριστιανισμό ή τον ισλαμισμό: Έχει να κάνει με το προμελετημένο κακό, το οποίο πάντα αυξάνει και ποτέ δεν μειώνει τα βάσανα στον κόσμο.
Και αυτό δεν είναι σχετικισμός.

Αν οι απόψεις σου σε κάνουν να έχεις δυσαρέσκειες, και αν δεν έχεις την απαραίτητη φιλοσοφική καθοδήγηση για να αντιμετωπίσεις τη δυσαρέσκειά σου εποικοδομητικά, τότε είσαι υπεύθυνος που δεινοπαθείς χωρίς να χρειάζεται, και πιθανώς γιατί εξάπλωσες καταστροφικά την δυσαρέσκειά σου σε άλλους, σαν κάποιο μολυσματικό ιό του μυαλού.

Πιστεύω ακράδαντα ότι ορισμένες απόψεις προκαλούν περισσότερη δυσαρέσκεια από άλλες· και ότι μερικές είναι πιο βλαπτικές από άλλες.

Ούτε αυτό όμως είναι ηθικός σχετικισμός.

Υπάρχουν πολλοί τρόποι να βλάψετε τον εαυτό σας και τους άλλους, και το να βλάπτεις είναι κακό. Και αυτό είναι απόλυτο. Επίσης υπάρχουν πολλοί τρόποι να βοηθήσετε τον εαυτό σας και τους άλλους, και το να βοηθάς είναι καλό. Και αυτό είναι απόλυτο επίσης.

Το πώς επιλέγετε να βοηθήσετε τον εαυτό σας και τους άλλους εξαρτάται από την κρίση σας.
Και αυτό είναι σχετικό.

ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ, ο “ΠΕΝΤΑΘΛΟΣ” της Φιλοσοφίας

Τα Άβδηρα ήταν ιωνική αποικία στις ακτές της Θράκης. Οι Αρχαίοι και κυρίως οι Αθηναίοι κωμωδιογράφοι δεν τα είχαν σε υπόληψη, αν κρίνουμε από το πλήθος ανέκδοτων που κυκλοφορούσαν σε βάρος τους και στα οποία εμφανίζονται ως πόλη βλακών (ακόμη και στην Αγγλική εμφανίζεται η λέξη abderian (abderite) = ανόητος).

Αυτή η φήμη ΔΕΝ ανταποκρινόταν στην πραγματικότητα διότι εκεί γεννήθηκαν πολλοί μεγάλοι διανοητές όπως ο ΛΕΥΚΙΠΠΟΣ, ο ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ, ο ΕΚΑΤΑΙΟΣ και ο ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ και μάλλον η δυσφήμηση γεννήθηκε από κάποιο ανταγωνισμό μεταξύ Αθήνας και Αβδήρων.

Ο Δημόκριτος, γεννήθηκε στα Άβδηρα και ήταν το 3ο παιδί μιας πολύ πλούσιας οικογένειας (ο πατέρας του ήταν κάτι σαν τραπεζίτης στα Άβδηρα). Είχε για δασκάλους στην αρχή τον φιλόσοφο Λεύκιππο και κατόπιν τον Αναξαγόρα.

Ως μαθητής ήταν τόσο φιλόπονος ώστε είχε κλειστεί σε ένα χωριστό δωμάτιο στον κήπο του σπιτιού του και διάβαζε συνεχώς χωρίς να βγαίνει καθόλου.

Μετά τα μαθήματα του Λεύκιππου, αποφάσισε πολύ νέος να μάθει περισσότερα ταξιδεύοντας στα μέρη της Αρχαίας σοφίας. Καθώς ο πατέρας του είχε πεθάνει, ζήτησε από τα άλλα 2 αδέλφια του το μερίδιο του από την τεράστια πατρική περιουσία. Εκείνοι όμως αντί του 1/3 του έδωσαν λιγότερα ,που έφταναν εντούτοις στο μυθώδες ποσό των εκατό ταλάντων (σήμερα περί τα 3 εκατομμύρια ευρώ !!!).

Ο Δημόκριτος ταξίδεψε στη Μικρασία, στην Περσία, επισκέφθηκε τους ναούς της Βαβυλώνας και έζησε 5 χρόνια στην Αίγυπτο, σπουδάζοντας και μελετώντας. Κατά τον Δημήτριο τον Φαληρέα έφτασε ως τις Ινδίες και γνώρισε τη σοφία των Γυμνοσοφιστών.

Κατά την πολύχρονη αποδημία του ξόδεψε όλη τη πατρική περιουσία και όταν ύστερα από χρόνια γύρισε στη πατρίδα του ,ΗΤΑΝ ΜΕΝ ΔΙΑΣΗΜΟΣ ΚΑΙ ΣΟΦΟΣ αλλά ΑΠΟΡΟΣ και τον συντηρούσε ο αδελφός του Δαμάσιος.

Ίσχυε τότε στα Άβδηρα νόμος που όριζε πως, όποιος σπαταλούσε τη πατρική περιουσία, εθεωρείτο ΑΠΟΛΙΣ, δηλ έχανε τα πολιτικά του δικαιώματα καθώς και το δικαίωμα να ταφεί στον τόπο του.

Ο Δημόκριτος μια μέρα συγκέντρωσε τους πολίτες των Αβδήρων στο θέατρο της πόλης και τους διάβασε το κυριότερο έργο του, τον ΜΙΚΡΟ ΔΙΑΚΟΣΜΟ, που πραγματευόταν την συγκρότηση του σύμπαντος. Οι Αβδηρίτες τόσο ενθουσιάστηκαν με όσα άκουσαν ,που ψήφισαν στην Εκκλησία του Δήμου απόφαση με την οποία η πόλη όταν μεν θα πέθαινε ο Δημόκριτος θα τον έθαβε με δημοσία δαπάνη επί του παρόντος δε, απέδιδε στον Δημόκριτο, από το δημόσιο ταμείο, πεντακόσια τάλαντα, πενταπλάσιο δηλαδή ποσό από τη περιουσία που ξόδεψε. Άλλο ένα δείγμα ότι οι Αβδηριτες δεν ήταν βλάκες ή γελοίοι.

Έγραψε πολλά βιβλία. Ο Διογένης ο Λαέρτιος αναφέρει 70 τίτλους έργων του. Κανένα δεν έχει φτάσει ως εμάς. Από τον τεράστιο αυτό πλούτο σώθηκαν μόνο 300 αποσπάσματα.

Η συστηματική καταστροφή των βιβλίων του Δημόκριτου άρχισε από πολύ νωρίς. Πρώτος ο Πλάτων συγκέντρωσε όσα βιβλία του Δημόκριτου βρήκε και θέλησε να τα κάψει ,αλλά τον εμπόδισαν 2 Πυθαγόρειοι φιλόσοφοι, ο Αμύλκας και ο Κλεινίας, λέγοντάς του πως δεν θα ωφελούσε σε τίποτα, γιατί τα βιβλία του Δημόκριτου ήταν πολλά και βρίσκονταν σε χέρια πολλών. Ότι δεν κατόρθωσε όμως ο Πλάτων το πέτυχαν 700 χρόνια αργότερα οι Χριστιανοί.

Παρόλα αυτά όμως ο Πλάτων αναγνώριζε το μεγαλείο της διάνοιας του Δημόκριτου, τον οποίο ονομάζει “ΠΕΝΤΑΘΛΟ” της Φιλοσοφίας. Πράγματι ο Δημόκριτος διακρίθηκε και στη Φυσική και στη Ηθική και στα Μαθηματικά και στους εγκύκλιους λόγους ενώ είχε πλήρη εμπειρία των Τεχνών. Αντίθετα δε με πολλούς σύγχρονούς του φιλοσόφους, όχι μόνο δεν καταφρονούσε την εργασία αλλά πίστευε ότι “ΛΟΓΟΣ ΕΡΓΟΥ ΣΚΙΗ ” δηλαδή ο Λόγος είναι αποτέλεσμα του Έργου.

Ο Δημόκριτος έδινε τεράστια σημασία στη γνώση, γιατί πίστευε πως ο άνθρωπος, γνωρίζοντας τις αιτίες των διαφόρων φαινομένων ή τη φύση των πραγμάτων, μπορεί να καταλάβει καλύτερα τον κόσμο μέσα στον οποίο ζει και να απαλλαγεί από το φόβο. Ο μεγάλος αυτός σοφός πρέσβευε πως ο άνθρωπος με τη γνώση αυτή αποκτά ψυχική γαλήνη και εσωτερική ηρεμία, φτάνοντας σε μια κατάσταση που την ονόμαζε ευεστώ. Το επόμενο στάδιο της ψυχικής κατάστασης του ανθρώπου, που έχει κατακτήσει την «ευεστώ», είναι το στάδιο της «αθαμβίας», όταν ο άνθρωπος θα πάψει να καταπλήσσεται και να «θαμπώνεται» με όσα παράξενα ή ανεξήγητα βλέπει. Η ολοκλήρωση του ψυχικού κόσμου γίνεται, κατά το Δημόκριτο, με την κατάκτηση της «ευθυμίας», που σήμαινε ψυχική γαλήνη και ευεξία.

H ιστορία πίσω από τον... βασανιστικό γλωσσοδέτη του Αριστοφάνη

Τεράστια προβλήματα δημιουργεί μέχρι και σήμερα ο γλωσσοδέτης του Αριστοφάνη, για να περιγράψει το γαστρονομικό προφίλ της αρχαιότητας.

Αθήνα 393 ή 392 π.Χ. Η πόλη κερδίζει σιγά-σιγά λίγη από τη δόξα που έχασε στα μαύρα χρόνια του Πελοποννησιακού πολέμου, ενώ οι πολίτες της, χάρη κυρίως στη γενναία οικονομική ενίσχυση του Σατράπη της Φρυγίας, Φαρνάβαζου, βλέπουν φως αισιοδοξίας στον ορίζοντα. Τότε είναι που ο Αριστοφάνης παρουσιάζει την προτελευταία κωμωδία του, τις «Εκκλησιάζουσες». Σύμφωνα με την υπόθεση του έργου, οι γυναίκες, για να γλιτώσουν το Δήμο από την κακοδαιμονία στην οποία τον καταδίκασαν οι άνδρες, παίρνουν στα χέρια τους την εξουσία και επιβάλλουν το πρόγραμμά τους, την κοινοκτημοσύνη δηλαδή των αγαθών αλλά και των ερωτικών συντρόφων. Ο ποιητής με το έργο του αυτό σατιρίζει τις ρηξικέλευθες ιδέες που υποστηρίζουν ορισμένοι επιφανείς συμπολίτες του, «βγάζοντας τη γλώσσα», ασφαλώς, και στον Πλάτωνα που ήδη τις συζητά στον κύκλο του για να τις διατυπώσει στην «Πολιτεία» του λίγα χρόνια αργότερα.

Η κωμωδία τελειώνει με φαγοπότι, κοινό βεβαίως για όλους τους πολίτες, στο οποίο προσφέρονται λαχταριστές και ακριβές τροφές, τις οποίες ο Αριστοφάνης περιγράφει με μία μόνο λέξη, που όμως καταλαμβάνει επτά ολόκληρους στίχους: 

«λεπαδοτεμαχοσελαχογαλεκρανιολειψανοδριμυποτριμματοσιλφιοτυρομελιτοκατακεχυμενοκιχλεπικοσσυφοφαττοπεριστεραλεκτρυονοπτεκεφαλιοκιγκλοπελειολαγωοσιραιοβαφητραγαλοπτερυγών».

Πρόκειται για ένα βασανιστικό γλωσσοδέτη -θα το διαπιστώσετε εύκολα αν προσπαθήσετε να απαγγείλετε τη λέξη- ενώ είναι βέβαιο ότι… οι ηθοποιοί της αρχαιότητας που έπρεπε να την εκφωνήσουν, θα κοπίασαν πολύ μέχρι να την αποστηθίσουν. Η ίδια… λέξη, από τα μέσα του 19ου αιώνα, αποτέλεσε σωστή σπαζοκεφαλιά για πολλούς φιλέρευνους φιλολόγους αλλά και ελληνομαθείς γαστρονόμους. Κάποιοι θεώρησαν πως πρόκειται για την περιγραφή των συστατικών ενός και μόνο εδέσματος και πιο συγκεκριμένα μιας πίτας με θαλασσινά, πουλερικά και κρέατα, την οποία βάλθηκαν μάλιστα να παρασκευάσουν. Τα αποτελέσματα, ωστόσο, ήταν ολέθρια για την όρεξη όσων τη δοκίμασαν, αλλά και για την τσέπη των παρασκευαστών, καθώς πολλά από τα υλικά είναι δυσεύρετα.

Υπήρξαν μάλιστα πολλές διαφορετικές εκδοχές, γιατί για πολλά από τα υλικά οι μεταφραστικές προσεγγίσεις δεν ήταν ομόφωνες. Η άποψη που τελικά επικρατεί στο στενό κύκλο εκείνων που έχουν τα εχέγγυα ώστε να αποκαλούνται «ειδικοί» είναι πως ο Αριστοφάνης συνταίριαξε σε μία λέξη 17 από τα πιο αγαπητά φαγώσιμα υλικά της εποχής του για δύο μάλλον λόγους: ήθελε προφανώς να διασκεδάσει τους θεατές με το στοιχείο της γαστριμαργικής υπερβολής, αλλά και να τους διαβεβαιώσει ταυτόχρονα πως στο κοινοβιακού τύπου συμπόσιο κανείς δεν θα έμενε παραπονεμένος…

Ας δούμε λοιπόν κάποιες από τις πιο αγαπημένες γεύσεις στην Αθήνα πριν από 25 αιώνες, σύμφωνα τουλάχιστον με την ερμηνεία της λέξης που καταθέτει η φιλόλογος και διατροφολόγος Ιρένε Σβαρτς στο πόνημά της, Diaita, για τις διατροφικές συνήθειες στην κλασική αρχαιότητα (έκδοση του Πανεπιστημίου Ίνσμπουργκ,
1995):

λεπαδο = πεταλίδες, 

τεμαχοσελαχογαλεο = φιλέτα από σαλάχι και γαλέο, 

κρανιολειψανοδριμυποτριμματο = ξιδάτη σάλτσα από βραστά ψαροκέφαλα, 

σιλφιοτυρομελιτοκατακεχυμενο = σάλτσα από μέλι, κατσικίσιο τυρί και σίλφιο (το περιζήτητο, εξαφανισμένο πια σήμερα, αρτυματικό φυτό της Λιβύης) που περιχύνεται πάνω στα αμέσως επόμενα υλικά,

κιχλεπικοσσυφο = τα ψάρια των βράχων, 

κίχλες και κόσσυφοι (όλοι σχεδόν οι μελετητές συμφωνούν πως δεν πρόκειται, όπως με την πρώτη ματιά θα συμπέραινε κανείς, για τα πτηνά τσίχλα και κοτσύφι), 

φαττοπεριστεραλεκτρυονοπτεκεφαλιο = αγριοπερίστερα, πιτσούνια και ψητά μυαλά κόκορα, 

κιγκλοπελεια = τρυγόνια, 

λαγωοσιραιοβαφη = φέτες λαγού σε σάλτσα από πετιμέζι, 

τραγαλοπτερυγών = η ερευνήτρια συμπεραίνει πως πρόκειται για επιδόρπιο από πέρδικες, οι οποίες σε κάποια αντιγραφή, από λάθος, μετατράπηκαν σε πτέρυγες. 

Ο γευστικός χαρακτήρας των εδεσμάτων, όπως συμπεραίνουμε, ορίζεται σε μεγάλο βαθμό από τρεις σάλτσες -μία από ψαροκέφαλα, που τη συναντάμε μέχρι σήμερα σε αιγαιοπελαγίτικες συνταγές, και τις άλλες δύο που μας ξενίζουν λόγω της γλυκύτητάς τους, αλλά ήταν πολύ αγαπητές στην αρχαιότητα.

Κίνα: Ένα «βήμα» πιο κοντά στον Άρη - Το Tianwen-1 «πατάει» την Τετάρτη στον πλανήτη

Ένα βήμα πιο κοντά στον Άρη βρίσκεται πλέον η ανθρωπότητα, καθώς το Tianwen-1, έστειλε την πρώτη του φωτογραφία από τον πλανήτη, η οποία θεωρείται ότι αποτυπώνει επακριβώς την εικόνα του πλανήτη.

Η πρώτη φωτογραφία που τράβηξε η τελευταίας τεχνολογίας κάμερα του Tianwen-1, ήταν από απόσταση 2,2 εκατ. χιλιομέτρων από τον «Κόκκινο Πλανήτη».

Οι περιοχές του Άρη που αποτυπώνονται στη φωτογραφία είναι οι Acidalia Planitia, Chryse Planitia, Meridiani Planum, Schiaparelli Crater και Valles Marineris.

Την Παρασκευή, το Tianwen-1 βρισκόταν σε απόσταση 1,1 εκατ. χιλιομέτρων από τον «Κόκκινο πλανήτη». Την Τετάρτη (10 Φεβρουαρίου), το κινεζικό διαστημόπλοιο αναμένεται να εισέλθει στην ατμόσφαιρα του Άρη και να ξεκινήσει την αποστολή του, η οποία θεωρείται ιδιαίτερα κρίσιμη.

Το Tianwen-1 θα προσεγγίσει την επιφάνεια του Άρη σε τέτοια απόσταση, ώστε να μετρήσει με τη μεγαλύτερη δυνατή ακρίβεια τη βαρύτητα του πλανήτη.

Το κινεζικό διαστημόπλοιο ταξίδεψε 465 εκατ. χιλιόμετρα -μαζί με τις «μανούβρες» που έκανε για να εκμεταλλευθεί μαγνητικά πεδία- σε 197 ημέρες και βρίσκεται σε απόσταση 184 εκατ. χιλιομέτρων από τη Γη.

Μετά την ολοκλήρωση της αποστολής του στην ατμόσφαιρα του Άρη, το Tianwen-1 θα ξεκινήσει τη διαδικασία προσεδάφισης στον «Κόκκινο πλανήτη» και συγκεκριμένα στην περιοχή Utopia Planitia, νότια από την περιοχή που αναμένεται να προσεδαφιστεί τον Μάιο το Viking 2 της NASA.

Επίκουρος: Περί θανάτου

Κοίτα να συνηθίσεις στην ιδέα, ότι ο θάνατος για μας είναι ένα τίποτα. Κάθε καλό και κάθε κακό βρίσκεται στην αίσθησή μας· όμως θάνατος σημαίνει στέρηση της αίσθησης. Γι’ αυτό η σωστή εκτίμηση ότι ο θάνατος δεν σημαίνει τίποτα για μας, μας βοηθά να χαρούμε τη θνητότητα του βίου: Όχι επειδή μας φορτώνει αμέτρητα χρόνια, αλλά γιατί μας απαλλάσσει από τον πόθο της αθανασίας. Δεν υπάρχει, βλέπεις, τίποτα το φοβερό στη ζωή του ανθρώπου που ‘χει αληθινά συνειδητοποιήσει ότι δεν υπάρχει τίποτα το φοβερό στο να μη ζεις. Άρα είναι ανόητος αυτός που λέει ότι φοβάται τον θάνατο, όχι γιατί θα τον κάνει να υποφέρει όταν έρθει, αλλά επειδή υποφέρει με την προσδοκία του θανάτου.

Γιατί ό,τι δεν σε στενοχωρεί όταν είναι παρόν, δεν υπάρχει λόγος να σε στενοχωρεί όταν το προσδοκείς. Το πιο ανατριχιαστικό, λοιπόν, από τα κακά, ο θάνατος, είναι ένα τίποτα για μας, ακριβώς επειδή όταν υπάρχουμε εμείς αυτός είναι ανύπαρκτος, κι όταν έρχεται αυτός είμαστε ανύπαρκτοι εμείς. Ο θάνατος, λοιπόν, δεν έχει να κάνει ούτε με τους ζωντανούς ούτε με τους πεθαμένους, αφού για τους ζωντανούς δεν υπάρχει, ενώ οι τελευταίοι δεν υπάρχουν πια. Βέβαια, οι πολλοί άλλοτε πασχίζουν ν’ αποφύγουν τον θάνατο σαν να ‘ναι η πιο μεγάλη συμφορά, κι άλλοτε τον αποζητούν για ν’ αναπαυθούν από τα δεινά της ζωής.

Απεναντίας, ο σοφός ούτε τη ζωή απαρνιέται, ούτε την ανυπαρξία φοβάται. Γιατί δεν του είναι δυσάρεστη η ζωή αλλά ούτε και θεωρεί κακό το να μη ζει. Κι όπως με το φαγητό δεν προτιμά σε κάθε περίπτωση το πιο πολύ μα το πιο νόστιμο, έτσι και με τη ζωή: Δεν απολαμβάνει τη διαρκέστερη, μα την ευτυχέστερη. Κι είναι αφελής όποιος προτρέπει τον νέο να ζει καλά και τον γέρο να δώσει ωραίο τέλος στη ζωή του· όχι μόνο γιατί η ζωή είναι ευπρόσδεκτη, αλλά γιατί το να ζεις καλά και να πεθαίνεις καλά, είναι μία και η αυτή άσκηση. Όμως πολύ χειρότερος είναι εκείνος που λέει πως καλό είναι να μη γεννηθείς, «αλλά μιας και γεννήθηκες, βιάσου να διαβείς τις πύλες του Άδη»*. Αν το λέει επειδή το πιστεύει, γιατί δεν αποσύρεται από τη ζωή; Στο χέρι του είναι να το κάνει, αν το ‘χει σκεφτεί σοβαρά. Αν πάλι το λέει στ’ αστεία, είναι ελαφρόμυαλος σε πράγματα που δεν σηκώνουν αστεία.

Ένα τίποτα είναι για μας ο θάνατος. Γιατί, ό,τι αποσυντίθεται παύει να αισθάνεται. Και ό,τι δεν αισθάνεται δεν μας αφορά.

Γεννηθήκαμε μια φορά και δεν γίνεται να γεννηθούμε και δεύτερη κι είναι βέβαιο πως δεν θα υπάρξουμε ξανά στον αιώνα τον άπαντα. Εσύ όμως, ενώ δεν εξουσιάζεις το αύριο, αναβάλλεις την ευτυχία γι’ αργότερα. Κι η ζωή κυλά μ’ αναβολές και χάνεται κι ο καθένας μας πεθαίνει μες στις έγνοιες.

--------------------
* Θέογνις (425, 427).

Nietzsche: φιλοσοφία και ζωή

Φρίντριχ Νίτσε: 1844-1900

Ο ηρωικός άνθρωπος ενάντια στον αμόρφωτο ψευτοδιανοητή της εποχής

§1 ΤΟ ΕΠΩΦΕΛΕΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΠΙΒΛΑΒΕΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗ ΖΩΗ

Ο ίδιος ο Νίτσε γράφει για το εν λόγω έργο του:

«φέρνει στο φως το επικίνδυνο, το διαβρωτικό και δηλητηριώδες για τη ζωή στοιχείο που ενυπάρχει στη μέθοδο της επιστημονικής μας ενασχόλησης: η ζωή είναι άρρωστη από την απάνθρωπη δράση αυτής της μηχανής και του μηχανισμού, από την ‘‘έλλειψη προσωπικότητας’’ του εργάτη, από την ψεύτικη οικονομία της ‘‘κατανομής της εργασίας’’. Ο σκοπός, που είναι ο πολιτισμός, έχει χαθεί: –το μέσο, η σύγχρονη επιστημονική ενασχόληση, έχει εκβαρβαριστεί… Σε τούτο το δοκίμιο η ‘‘ιστορική αίσθηση’’, για την οποία είναι τόσο περήφανος ο αιώνας μας, αναγνωρίζεται για πρώτη φορά ως αρρώστια, ως τυπικό σύμπτωμα της κατάπτωσης…» (ο.π., σ. 25).

Ποια είναι η πεμπτουσία αυτής της αποτίμησης; Εν ολίγοις: η μορφωτική δραστηριότητα, που επιχειρούν οι μηχανισμοί των θεσμών να καθιερώσουν με τη μάσκα της επιστημοσύνης, είναι οτιδήποτε άλλο εκτός από πραγματική επιστήμη και αντίστοιχη καλλιέργεια των νέων. Περιεχόμενα, μορφές και μέθοδοι μιας τέτοιας δραστηριότητας –με απρόσωπη και γι’ αυτό απάνθρωπη εξειδίκευση, με αποστεωμένο υλικό και με μεθοδολογία δολοφονική για τα δημιουργικά ένστικτα του ανθρώπου– καταληστεύουν τον εσωτερικό του πλούτο και δηλητηριάζουν τη ζωή του παρόντος. Κάθε αληθινή αξία μεταποιείται από το «κοσμοπολίτικο καρναβάλι» (ό.π., σ. 117) των προσκυνημένων διανοουμένων σε πολιτική ιδεολογία, υπό την κατίσχυση της οποίας χαράσσονται ιδιοτελώς πια όχι μόνο οι εκάστοτε πολιτικές κατευθύνσεις, αλλά και όλες όσες αφορούν τη μελέτη της ιστορίας, την τέχνη και κάθε είδους πνευματική απασχόληση.

§2

Το υπό συζήτηση έργο χαρακτηρίζεται από τον ίδιο το φιλόσοφο ως παράκαιρο. Υπό ποια έννοια παράκαιρο; Υπό την έννοια ότι μάχεται κυριολεκτικά ενάντια στο πνεύμα της εποχής του, ενάντια σ’ αυτό που η τελευταία θεωρεί ως το μέγιστο αγαθό της: την ιστορική παιδεία. Όχι όμως γενικά την ιστορική παιδεία, αλλά τον ελλειμματικό τρόπο, με τον οποίο μελετάται το παρελθόν σε βάρος της ζωής του παρόντος και καταπνίγει την «πλαστική δύναμη ενός ανθρώπου, ενός λαού, ενός πολιτισμού» (ό.π., σ. 56)ˑ δηλαδή τον εμποδίζει να αναπτύσσεται σύμφωνα με τη δική του φύση, με την εσωτερική του παρόρμηση. Μέσα από τις σχετικές αναπτύξεις του, ο Νίτσε άτυπα, αλλά ουσιαστικά μας προσφέρει ένα είδος φιλοσοφίας της ιστορίας, που έχει ωστόσο ως υπόβαθρο μια εμπνευσμένη φιλοσοφία της ζωής. Βάση της τελευταίας είναι η δημιουργική ανάπτυξη του ενστίκτου του ανθρώπου και δη του νέου ανθρώπου, για τον οποίο προέχει το ποιητικό νόημα της άμεσης ζωής. Αυτό το νόημα τον μετα-μορφώνει σε ελεύθερο και καλλιεργημένο ζωντανό ον, που δεν στέργει να το συνθλίβει το καταθλιπτικό περιβάλλον της λογιοσύνης: «ο προπετής και νεόκοπος σοφός, που φλυαρεί για το κράτος, την εκκλησία και την τέχνη … το άπληστο στομάχι, που όμως δεν ξέρει τι είναι αληθινή πείνα και δίψα» (ό.π., σσ. 197-198). Από τέτοιους προπετείς και νεόκοπους γραφειοκράτες, πρώην αφισοκολλητές με χάρτινα μυαλά και νυν χορτασμένα στομάχια φλυαρούντα αδιάντροπα για την πείνα και τη δίψα των άλλων, έχει πλημμυρίσει το κοινωνικό-πολιτικό σώμα της Ελλάδας.

§3

Ο στοχασμός, για τον Νίτσε, είναι κάτι περισσότερο από μια εξωτερική κατοχή ιδεών και πληροφοριακών γνώσεων, έστω και με άριστο τρόπο δομημένων. Ουσιαστικά σχετίζεται εγγενώς με το Είναι του ανθρώπου και πιο συγκεκριμένα, πρωτίστως, με το ζωντανό του σώμα. Ο άνθρωπος που σκέπτεται είναι σώμα μαζί και ψυχή:

«‘‘Σώμα είμαι και ψυχή’’ –έτσι μιλά το παιδί . Και γιατί να μη μιλήσουμε σαν τα παιδιά; Μα εκείνος που ξύπνησε, εκείνος που ξέρει, λέει: σώμα είμαι πέρα για πέρα, και τίποτε άλλο πέρα από σώμαˑ και ψυχή είναι μόνο μια λέξη για ένα κάτι του σώματος. Το σώμα είναι ένας μεγάλος ορθός λόγος, μια πολλότητα με Ένα νόημα, ένας πόλεμος και μια ειρήνη, ένα κοπάδι και ένας βοσκός. Όργανο του σώματός σου είναι και ο μικρός ορθός λόγος σου, αδελφέ μου, που ‘‘πνεύμα’’ τον ονομάζεις, ένα μικρό εργαλείο και παιχνίδι του μεγάλου ορθού λόγου σου» (ό.π., σ. 16).

Με τούτα τα λόγια μας προ-ειδοποιεί ο Νίτσε πως οι διάφορες ιδέες, πεποιθήσεις, γνώμες μπορούν να αλλάζουν, όπως αλλάζει κανείς κάλτσεςˑ η αληθινή όμως φιλοσοφική γνώση δεν είναι κάτι που απλώς μπορεί να κατέχει κανείς, αλλά εκείνο που συνυφαίνεται με αυτό τούτο το Είναι μας. Η αυθεντική φιλοσοφική γνώση, ως εκ τούτου, είναι η ατμομηχανή της ζωής στο εκάστοτε παρόν. Τούτο σημαίνει περαιτέρω πως η αφηρημένη γνώση –και τέτοια διαθέτει ακόμη και ο τελευταίος ατάλαντος θορυβοποιός της μαζικής κουλτούρας– για το ένα ή το άλλο πράγμα, ας πούμε για την οικονομία, για την ιστορία ή για τη θρησκεία κ.λπ., στην πράξη δεν είναι κάτι, για το οποίο πρέπει να υπερηφανεύεται το ανθρώπινο ον, καθώς σκοτώνει τα ζωντανά του κύτταρα. Μια τέτοια γνώση αρχίζει να είναι αληθινή γνώση, δηλαδή γνώση στην υπηρεσία της ζωής, εφόσον αποτελεί τη βάση, αλλά και τον λόγο, για τον οποίο το ανθρώπινο άτομο μπορεί να βιώνει, πρώτα-πρώτα, έναν ολόκληρο κόσμο. Εδώ ο Νίτσε συναντιέται με τον Πλάτωνα. Για τον τελευταίο, το γεγονός της γνώσης είναι εγγενές στοιχείο της ζωντανής ύπαρξης του ανθρώπου. Εδώ εν-τοπίζεται ορισμένως και το ηρωικό στοιχείο του σύγχρονου ανθρώπου: εάν από παντού τον περικυκλώνουν συρματοπλέγματα μιας σκοταδιστικής παιδείας, ενός βάρβαρου πολιτισμού και του στερούν τη δύναμη να βρίσκει τον εαυτό του μέσα στην κατάφαση της παροντικής ζωής, τότε πρέπει να αγωνίζεται ενάντια στην εποχή του:

«Με καμιά εκατοστή τέτοιους ανθρώπους, που έχουν ανατραφεί με μη-νεωτερικό τρόπο, δηλαδή έχουν γίνει ώριμοι και έχουν εθίσει στο ηρωικό, θα μπορούσε κανείς τώρα να καθηλώσει όλη αυτή τη θορυβώδη ψευτο-παιδεία της εποχής σε αιώνια σιωπή» (ό.π., σ. 144).

ΠΛΑΤΩΝ: Πρωταγόρας (356c-357e)

Ὅτε δὴ τοῦτο οὕτως ἔχει, τόδε μοι ἀποκρίνασθε, φήσω. φαίνεται ὑμῖν τῇ ὄψει τὰ αὐτὰ μεγέθη ἐγγύθεν μὲν μείζω, πόρρωθεν δὲ ἐλάττω· ἢ οὔ; ― Φήσουσιν. ― Καὶ τὰ παχέα καὶ τὰ πολλὰ ὡσαύτως; καὶ αἱ φωναὶ ‹αἱ› ἴσαι ἐγγύθεν μὲν μείζους, πόρρωθεν δὲ σμικρότεραι; ― Φαῖεν ἄν. ― Εἰ οὖν [356d] ἐν τούτῳ ἡμῖν ἦν τὸ εὖ πράττειν, ἐν τῷ τὰ μὲν μεγάλα μήκη καὶ πράττειν καὶ λαμβάνειν, τὰ δὲ σμικρὰ καὶ φεύγειν καὶ μὴ πράττειν, τίς ἂν ἡμῖν σωτηρία ἐφάνη τοῦ βίου; ἆρα ἡ μετρητικὴ τέχνη ἢ ἡ τοῦ φαινομένου δύναμις; ἢ αὕτη μὲν ἡμᾶς ἐπλάνα καὶ ἐποίει ἄνω τε καὶ κάτω πολλάκις μεταλαμβάνειν ταὐτὰ καὶ μεταμέλειν καὶ ἐν ταῖς πράξεσιν καὶ ἐν ταῖς αἱρέσεσιν τῶν μεγάλων τε καὶ σμικρῶν, ἡ δὲ μετρητικὴ ἄκυρον μὲν ἂν ἐποίησε τοῦτο τὸ φάντασμα, δηλώσασα [356e] δὲ τὸ ἀληθὲς ἡσυχίαν ἂν ἐποίησεν ἔχειν τὴν ψυχὴν μένουσαν ἐπὶ τῷ ἀληθεῖ καὶ ἔσωσεν ἂν τὸν βίον; ἆρ᾽ ἂν ὁμολογοῖεν οἱ ἄνθρωποι πρὸς ταῦτα ἡμᾶς τὴν μετρητικὴν σῴζειν ἂν τέχνην ἢ ἄλλην; ― Τὴν μετρητικήν, ὡμολόγει. ― Τί δ᾽ εἰ ἐν τῇ τοῦ περιττοῦ καὶ ἀρτίου αἱρέσει ἡμῖν ἦν ἡ σωτηρία τοῦ βίου, ὁπότε τὸ πλέον ὀρθῶς ἔδει ἑλέσθαι καὶ ὁπότε τὸ ἔλαττον, ἢ αὐτὸ πρὸς ἑαυτὸ ἢ τὸ ἕτερον πρὸς τὸ ἕτερον, εἴτ᾽ ἐγγὺς εἴτε πόρρω εἴη; τί ἂν ἔσῳζεν ἡμῖν τὸν [357a] βίον; ἆρ᾽ ἂν οὐκ ἐπιστήμη; καὶ ἆρ᾽ ἂν οὐ μετρητική τις, ἐπειδήπερ ὑπερβολῆς τε καὶ ἐνδείας ἐστὶν ἡ τέχνη; ἐπειδὴ δὲ περιττοῦ τε καὶ ἀρτίου, ἆρα ἄλλη τις ἢ ἀριθμητική; Ὁμολογοῖεν ἂν ἡμῖν οἱ ἄνθρωποι ἢ οὔ; ― Ἐδόκουν ἂν καὶ τῷ Πρωταγόρᾳ ὁμολογεῖν. ― Εἶεν, ὦ ἄνθρωποι· ἐπεὶ δὲ δὴ ἡδονῆς τε καὶ λύπης ἐν ὀρθῇ τῇ αἱρέσει ἐφάνη ἡμῖν ἡ σωτηρία τοῦ βίου οὖσα, τοῦ τε πλέονος καὶ ἐλάττονος καὶ [357b] μείζονος καὶ σμικροτέρου καὶ πορρωτέρω καὶ ἐγγυτέρω, ἆρα πρῶτον μὲν οὐ μετρητικὴ φαίνεται, ὑπερβολῆς τε καὶ ἐνδείας οὖσα καὶ ἰσότητος πρὸς ἀλλήλας σκέψις; ― Ἀλλ᾽ ἀνάγκη. ― Ἐπεὶ δὲ μετρητική, ἀνάγκῃ δήπου τέχνη καὶ ἐπιστήμη. ― Συμφήσουσιν. ― Ἥτις μὲν τοίνυν τέχνη καὶ ἐπιστήμη ἐστὶν αὕτη, εἰς αὖθις σκεψόμεθα· ὅτι δὲ ἐπιστήμη ἐστίν, τοσοῦτον ἐξαρκεῖ πρὸς τὴν ἀπόδειξιν ἣν ἐμὲ δεῖ καὶ Πρωταγόραν [357c] ἀποδεῖξαι περὶ ὧν ἤρεσθ᾽ ἡμᾶς. ἤρεσθε δέ, εἰ μέμνησθε, ἡνίκα ἡμεῖς ἀλλήλοις ὡμολογοῦμεν ἐπιστήμης μηδὲν εἶναι κρεῖττον, ἀλλὰ τοῦτο ἀεὶ κρατεῖν, ὅπου ἂν ἐνῇ, καὶ ἡδονῆς καὶ τῶν ἄλλων ἁπάντων· ὑμεῖς δὲ δὴ ἔφατε τὴν ἡδονὴν πολλάκις κρατεῖν καὶ τοῦ εἰδότος ἀνθρώπου, ἐπειδὴ δὲ ὑμῖν οὐχ ὡμολογοῦμεν, μετὰ τοῦτο ἤρεσθε ἡμᾶς· «Ὦ Πρωταγόρα τε καὶ Σώκρατες, εἰ μὴ ἔστι τοῦτο τὸ πάθημα ἡδονῆς ἡττᾶσθαι, ἀλλὰ τί ποτ᾽ ἐστὶν καὶ τί ὑμεῖς αὐτό φατε εἶναι; εἴπατε [357d] ἡμῖν.» εἰ μὲν οὖν τότε εὐθὺς ὑμῖν εἴπομεν ὅτι Ἀμαθία, κατεγελᾶτε ἂν ἡμῶν· νῦν δὲ ἂν ἡμῶν καταγελᾶτε, καὶ ὑμῶν αὐτῶν καταγελάσεσθε. καὶ γὰρ ὑμεῖς ὡμολογήκατε ἐπιστήμης ἐνδείᾳ ἐξαμαρτάνειν περὶ τὴν τῶν ἡδονῶν αἵρεσιν καὶ λυπῶν τοὺς ἐξαμαρτάνοντας —ταῦτα δέ ἐστιν ἀγαθά τε καὶ κακά— καὶ οὐ μόνον ἐπιστήμης, ἀλλὰ καὶ ἧς τὸ πρόσθεν ἔτι ὡμολογήκατε ὅτι μετρητικῆς· ἡ δὲ ἐξαμαρτανομένη πρᾶξις [357e] ἄνευ ἐπιστήμης ἴστε που καὶ αὐτοὶ ὅτι ἀμαθίᾳ πράττεται. ὥστε τοῦτ᾽ ἐστὶν τὸ ἡδονῆς ἥττω εἶναι, ἀμαθία ἡ μεγίστη, ἧς Πρωταγόρας ὅδε φησὶν ἰατρὸς εἶναι καὶ Πρόδικος καὶ Ἱππίας· ὑμεῖς δὲ διὰ τὸ οἴεσθαι ἄλλο τι ἢ ἀμαθίαν εἶναι οὔτε αὐτοὶ οὔτε τοὺς ὑμετέρους παῖδας παρὰ τοὺς τούτων διδασκάλους τούσδε τοὺς σοφιστὰς πέμπετε, ὡς οὐ διδακτοῦ ὄντος, ἀλλὰ κηδόμενοι τοῦ ἀργυρίου καὶ οὐ διδόντες τούτοις κακῶς πράττετε καὶ ἰδίᾳ καὶ δημοσίᾳ.

***

Στη συνέχεια θα τους πω: Μια και έτσι έχει το πράγμα, απαντήστε μου σ᾽ αυτή την ερώτηση: Εμφανίζονται στα μάτια σας τα ίδια μεγέθη από κοντά μεγαλύτερα, από μακριά μικρότερα ή όχι; Ναι, θα μου πουν. Και με τα χοντρά και με τα πολλά πράγματα το ίδιο συμβαίνει; και οι φωνές που έχουν την ίδια δύναμη, από κοντά ακούονται πιο δυνατές, από μακριά πιο αδύνατες; Ναι, θα λέγανε. [356d] Λοιπόν, αν η ευτυχία μας κρεμόταν απ᾽ αυτό, από το να εκτελούμε και να εκλέγουμε τα μεγάλα μεγέθη, ποιό πράγμα θα θεωρούσαμε σωτήρα της ζωής μας; Την τέχνη του υπολογισμού ή την εντύπωση από τα πράγματα που μας δίνουν τα μάτια μας; Ή αυτή η τελευταία ήταν απατηλή και πολλές φορές μας έκανε να παίρνουμε τα ίδια πράγματα τη μια φορά μεγαλύτερα και την άλλη μικρότερα και να μετανιώνουμε και επειδή τα εκτελέσαμε και επειδή τα εκλέξαμε, τα μεγαλύτερα και τα μικρότερα; Ο υπολογισμός όμως θα μπορούσε να ακυρώσει αυτή την πλανερή εντύπωση [356e] και να μας δείξει την πραγματικότητα κι έτσι θα χάριζε τη γαλήνη στην ψυχή μας κρατώντας την κοντά στην αλήθεια και θα έσωζε τη ζωή μας; Τί λες, οι άνθρωποι θα παραδέχονταν ότι στο θέμα που συζητάμε σωτήρας μας είναι η τέχνη του υπολογισμού ή θα είχαν ν᾽ αναφέρουν κάποια άλλη τέχνη;
Ναι, η τέχνη του υπολογισμού, είπε ο Πρωταγόρας.
Τώρα ας υποθέσουμε ότι η σωτηρία της ζωής μας κρεμόταν από το τί θα διαλέγαμε: Τα μονά ή τα ζυγά ποσά; οπότε θα έπρεπε να κάνουμε ορθή εκλογή ανάμεσα στο μεγαλύτερο και το μικρότερο, συγκρίνοντας είτε ένα ζυγό με άλλο ζυγό αριθμό είτε ένα ζυγό με έναν μονό, παίρνοντας υπόψη και την απόσταση, κοντινή είτε μακρινή — τότε ποιός θα ήταν ο σωτήρας της ζωής μας; [357a] Η γνώση βέβαια. Και μάλιστα η γνώση του υπολογισμού, εφόσον έχει να κάμει με το περισσότερο και το λιγότερο. Και μια που στην εκλογή αυτή έχουμε να κάνουμε με τα ζυγά και τα μονά, δε νομίζεις ότι η τέχνη αυτή θα ήταν η αριθμητική; Τί λες, οι άνθρωποι θα συμφωνούσαν μαζί μας ή όχι;
Κι ο Πρωταγόρας είχε τη γνώμη ότι θα συμφωνούσαν.
Πολύ καλά, άνθρωποί μου. Παραπάνω είδαμε ότι η σωτηρία μας κρέμεται από την ορθή εκλογή ανάμεσα στην ηδονή και τη λύπη, δηλαδή την εκλογή ανάμεσα στο περισσότερο και το λιγότερο, [357b] στο μεγαλύτερο και το μικρότερο, στο πιο απομακρυσμένο και το πλησιέστερο· δε νομίζετε λοιπόν ότι είναι ένα είδος υπολογισμού, μια και έχουμε να εξετάσουμε το μεγαλύτερο και το μικρότερο ανάμεσα στην ηδονή και τη λύπη, ή την ισότητά τους;
Ούτε λόγος.
Και αφού είναι ένα είδος υπολογισμού, πρέπει να παραδεχτούμε ότι είναι τέχνη και γνώση.
Ναι, θα πουν.
Τώρα, ποιά τέχνη και γνώση είναι, ας το αφήσουμε για άλλη ευκαιρία· όμως τα όσα είπαμε είναι αρκετά, για ν᾽ αποδειχτεί ότι αυτό είναι γνώση — αυτό δεν είχαμε υποχρέωση ν᾽ αποδείξουμε εγώ κι ο Πρωταγόρας, [357c] απαντώντας στην ερώτηση που μας κάνατε; Τώρα, θυμάστε ότι, όταν εγώ κι ο Πρωταγόρας συμφωνήσαμε πως δεν υπάρχει τίποτε πιο δυνατό από τη γνώση, αλλά αυτή —φτάνει να υπάρχει— βγαίνει πάντοτε ισχυρότερη, ενώ εσείς αντίθετα λέγατε ότι η ηδονή καμιά φορά κυβερνά ακόμα και τον άνθρωπο που έχει τη γνώση, μας ρωτήσατε, επειδή δε συμφωνούσαμε μαζί σας: Πρωταγόρα και Σωκράτη, αν το πάθημα αυτό δεν είναι μια ήττα μας από την ηδονή, τότε τί τέλος πάντων είναι και ποιό όνομα του δίνετε εσείς; Σας ακούμε λοιπόν· [357d] αν τότε αμέσως σας λέγαμε ότι είναι η αμάθεια, θα μας περιγελούσατε· αν όμως μας περιγελάσετε τώρα, θα περιγελάσετε και τον ίδιο τον εαυτό σας. Γιατί εσείς δεν είστε που παραδεχτήκατε ότι, όσοι πέφτουν έξω στην εκλογή ανάμεσα στις ηδονές και τις λύπες, πέφτουν έξω επειδή τους λείπει η γνώση κι ότι αυτά τα δύο είναι τα καλά και τα κακά; Και μάλιστα δεν κάναμε λόγο για κάποια γνώση έτσι αόριστα, αλλά —κι αυτό το παραδεχτήκατε παραπάνω κι εσείς— για τη γνώση του υπολογισμού· εξάλλου το ξέρετε βέβαια κι εσείς ότι μια ενέργεια άστοχη [357e] είναι αποτέλεσμα αμάθειας. Σύμφωνα μ᾽ αυτά νά τί σημαίνει η ήττα μας από την ηδονή: άγνοια που δεν έχει όρια. Είναι αυτή που —κατά τα λεγόμενά τους— τη γιατρεύουν ο Πρωταγόρας αποδώ κι ο Πρόδικος κι ο Ιππίας. Εσείς όμως νομίζετε ότι είναι κάτι άλλο κι όχι η αμάθεια και γι᾽ αυτό ούτε οι ίδιοι σας, αλλά ούτε και τα παιδιά σας τα στέλνετε στους διδασκάλους αυτών των πραγμάτων, τους σοφιστές μας, επειδή νομίζετε ότι αυτό είναι κάτι που δεν μπορεί να διδαχτεί· τρέμετε για τα λεφτά σας και δεν τα δίνετε σ᾽ αυτούς· έτσι και του σπιτικού σας και της πολιτείας σας οι υποθέσεις πάνε από το κακό στο χειρότερο.