ΧΕΙΡΩΝ(αστερισμός)
Καταγωγή
Ο Χείρωνας είναι γιος του Κρόνου και της Ωκεανίδας Φιλύρας, ανήκει δηλαδή στην ίδια γενιά με τον Δία. Η διπλή μορφή του Κένταυρου εξηγείται από το γεγονός ότι ο πατέρας του πήρε τη μορφή αλόγου, για να κρυφτεί από τη γυναίκα του Ρέα, και έτσι έσμιξε με τη Φιλύρα, που δεν μπόρεσε να ξεφύγει από το αγκάλιασμα του θεού. Την πρόλαβε στο Πήλιο, στη λίμνη Βοιβιάδα. Ο διφυής Χείρωνας ξεχώριζε από όλους τους Κενταύρους για τη σοφία και τη φρόνησή του, τη φιλανθρωπία και την αγαθοεργία του, το αίσθημα δικαίου και την παιδευτική του ικανότητα, αλλά και επειδή, μόνος αυτός από τους υπόλοιπους Κενταύρους, ήταν αθάνατος. Στους πολλούς διάσημους μαθητευόμενούς του δίδασκε μουσική, την τέχνη του πολέμου, την τέχνη του κυνηγιού, την ιατρική (μάλιστα και τη χειρουργική), την ηθική.
Ο φιλάνθρωπος, ο παιδαγωγός, ο γιατρός
1. Προφύλαξε τον Πηλέα από τις βιαιότητες των υπολοίπων Κενταύρων φανερώνοντάς του πού είχε κρύψει το μαχαίρι του ο βασιλιάς Άκαστος. Έτσι μπόρεσε να αμυνθεί και να σωθεί.
2. Συμβούλευσε τον Πηλέα τι να κάνει, για να πιάσει τη Θέτιδα που διαρκώς μεταμορφωνόταν, άλλοτε σε φωτιά, άλλοτε σε νερό, άλλοτε σε αγρίμι· να την πιάσει και να την κρατήσει μέχρι να πάρει την αρχική της μορφή.
3. Ως γαμήλιο δώρο πρόσφερε στον Πηλέα ένα δόρυ από ξύλο μελιάς, που αργότερα χρησιμοποίησε ο Αχιλλέας στην Τροία.
4. Ανέθρεψε τον Αχιλλέα που του τον εμπιστεύτηκε ο Πηλέας, όταν η Θέτιδα έφυγε πίσω στις αδελφές της τις Νηρηίδες, αφήνοντας ημιτελή τη διεργασία που έκανε για να κερδίσει το παιδί τους την αθανασία. Και ο Χείρωνας τον δέχτηκε και τον έτρεφε με σπλάχνα λιονταριών και αγριόχοιρων και με μυαλά αρκούδας, και το ονόμασε Αχιλλέα (πρώτα ονομαζόταν Λιγύρων), επειδή τα χείλη του δεν άγγιξαν μαστό.
5. Αντικατέστησε το κόκαλο που έλειπε από τον αστράγαλο του Αχιλλέα εξαιτίας της τελετουργίας πυράς από τη μητέρα του, με την οποία επιδίωξε να κάνει τον γιο της από τον θνητό Πηλέα αθάνατο· το αντικατέστησε με κόκαλο από σκελετό Γίγαντα.
6. Ανέθρεψε και δίδαξε την τέχνη του κυνηγιού στον Ακταίωνα, γιο της Αυτονόης και του Αρισταίου. Επιπλέον, έφτιαξε ένα ομοίωμα του νέου και το τοποθέτησε στη σπηλιά του, για να το βλέπουν τα σκυλιά του και να καταπραΰνεται η λύπη τους για τον χαμό του αφεντικού τους.
7. Ανέθρεψε και δίδαξε την ιατρική -κυρίως τὴν διὰ τῶν χειρῶν ἐπιμέλειαν- και την τέχνη του κυνηγιού στον Ασκληπιό, γιο του Απόλλωνα και της Κορωνίδας.
8. Ανέθρεψε τον Ιάσονα και του δίδαξε την ιατρική τέχνη. Ίσως και να τον ονόμασε από την ἴασιν (=γιατρειά).
9. Δίδαξε την τέχνη του κυνηγιού και στον Ιππόλυτο, τον Κέφαλο, τον Μελανίωνα, τον Αμφιάραο, τον Κάστορα, τον Πολυδεύκη, τον Μελέαγρο, τον Νέστορα, τον Τελαμώνα, τον Θησέα.
10. Μαθητές του στην τέχνη του πολέμου ήταν φημισμένοι αρχηγοί των Αχαιών στον Τρωικό πόλεμο: ο Οδυσσέας, ο Αντίλοχος, ο Διομήδης, ο Μενεσθέας, ο Παλαμήδης, ο Πρωτεσίλαος.
11. Δίδαξε την ιατρική και στον Ποδαλείριο και τον Μαχάονα, φημισμένοι γιατροί στην αρχαιότητα.
12. Γιάτρεψε τα μάτια του Φοίνικα, γιου του Αμύντορα, που τον τύφλωσε, όταν η Φθία, η παλλακίδα του, τον κατηγόρησε ότι τάχα πήγε να τη βιάσει. Και ο Πηλέας έφερε τον Φοίνικα στον Χείρωνα που τον θεράπευσε.
13. Λεγόταν ότι ως και ο Απόλλωνας είχε πάρει μαθήματα από τον σοφό Κένταυρο, μορφή αντίστοιχη -και σε σωματικές ιδιαιτερότητες- με τον σοφό Σειληνό.
Η φιλανθρωπία του υμνήθηκε από τον Πίνδαρο*.
Γάμος και απόγονοι
Από μια Ναϊάδα Νύμφη ή από τη Χαρικλώ απέκτησε τον Κάριστο και την Ωκυρόη. Ως παιδιά του αναφέρονται και ο Αρισταίος, η Ενδηίδα, η Ίππη ή Ιππώ ή Ευίππη, ενώ, σε μια εκδοχή, κόρη του λογίζεται και η Θέτιδα.
Θάνατος και καταστερισμός
Πώς επέρχεται ο θάνατος ενός αθάνατου; Αυτό υπήρξε μεγάλο πρόβλημα για τον Χείρωνα, γιατί μπορεί να ήταν αθάνατος, δεν ήταν όμως άτρωτος. Ο Απολλόδωρος διηγείται ως εξής την ιστορία του τέλους του Χείρωνα, στο οποίο εμπλέκεται ο Ηρακλής:
Τέταρτο άθλο του επέβαλε [ο Ευρυσθέας στον Ηρακλή] να φέρει ζωντανό τον Ερυμάνθιο κάπρο· αυτό το θηρίο, έχοντας για ορμητήριο το βουνό που ονομάζεται Ερύμανθος [στην Αρκαδία], κατέβαινε και προκαλούσε πολλές καταστροφές στην Ψωφίδα. Καθώς διέσχιζε τη Φολόη, φιλοξενήθηκε από τον Κένταυρο Φόλο, γιο του Σειληνού και μιας Νύμφης των μελιών [των δέντρων]. Αυτός προσέφερε ψημένα τα κρέατα στον Ηρακλή, ενώ ο ίδιος τα έτρωγε ωμά. Όταν ο Ηρακλής ζήτησε κρασί, απάντησε ότι φοβόταν να ανοίξει πιθάρι που ανήκε σε όλους τους Κενταύρους· με παρότρυνση του Ηρακλή να μην φοβάται, το άνοιξε. Αλλά οι Κένταυροι ένιωσαν τη μυρωδιά και μετά από λίγο έφτασαν στη σπηλιά του Φόλου, οπλισμένοι με πέτρες και έλατα. Τους πρώτους που τόλμησαν να μπουν μέσα, τον Άγχιο και τον Άγριο, ο Ηρακλής τους έτρεψε σε φυγή χτυπώντας τους με δαυλούς, ενώ τους υπόλοιπους τους κυνήγησε τοξεύοντάς τους μέχρι τον Μαλέα. Από εκεί κατέφυγαν στον Χείρωνα που, διωγμένος από τους Λαπίθες από το Πήλιο, κατοικούσε στον Μαλέα. Και καθώς οι Κένταυροι μαζεύτηκαν γύρω του, ο Ηρακλής τους σημάδεψε με το τόξο του και έριξε ένα βέλος που διαπέρασε το μπράτσο του Έλατου και σφηνώθηκε στο γόνατο του Χείρωνα. Φαρμακωμένος ο Ηρακλής από το γεγονός, έτρεξε να τραβήξει το βέλος και έβαλε επάνω στην πληγή ένα φάρμακο που του έδωσε ο Χείρωνας. Επειδή όμως το τραύμα ήταν ανίατο [τα βέλη του Ηρακλή ήταν φαρμακερά], εκείνος αποτραβήχτηκε στο σπήλαιο. Και εκεί, μη μπορώντας να πεθάνει, επειδή ήταν αθάνατος, ο Προμηθέας [που παλιά ήταν θνητός] προσφέρθηκε στον Δία να τον κάνει αθάνατο στη θέση εκείνου· και έτσι πέθανε ο Χείρωνας. Οι υπόλοιποι Κένταυροι σκόρπισαν· κάποιοι έφτασαν στο όρος Μαλέα, ο Ευρυτίωνας στη Φολόη, ο Νέσσος στον ποταμό Εύηνο. Τους υπόλοιπους τους δέχθηκε ο Ποσειδώνας στην Ελευσίνα και τους σκέπασε με ένα βουνό. Όσο για τον Φόλο, καθώς τράβηξε από ένα σκοτωμένο Κένταυρο το βέλος, απορούσε πώς κάτι τόσο μικρό σκότωσε αυτούς που ήταν τόσο γιγαντόσωμοι· γλίστρησε όμως από το χέρι του, έπεσε στο πόδι του και τον σκότωσε αμέσως. Όταν ο Ηρακλής επέστρεψε στη Φολόη και αντίκρισε νεκρό τον Φόλο, τον έθαψε και στη συνέχεια καταπιάστηκε με το κυνήγι του αγριογούρουνου· (Απολλόδωρος 2.5.4)
Ο Ερατοσθένης (1.40)** αποδίδει τον θάνατο του Χείρωνα σε τυχαίο γεγονός. Την ώρα που μιλούσαν έπεσε κατά λάθος ένα βέλος από τη φαρέτρα του Ηρακλή στο πόδι του Χείρωνα, που τον πλήγωσε θανάσιμα. Οι αλοιφές που έβαλε ο Κένταυρος στην πληγή του δεν μπόρεσαν να ιάσουν την πληγή, καθώς τα βέλη του Ηρακλή ήταν φαρμακερά. Για την ευσέβειά του τον τοποθέτησε στον ουρανό ως τον αστερισμό του Κενταύρου· μάλιστα, μοιάζει σαν να κρατά στα χέρια του τον αστερισμό του Θηρίου, τετράγωνο από τέσσερα αστέρια και να πλησιάζει στον αστερισμό του Θυτηρίου, προκειμένου να το θυσιάσει, δείγμα της ευσέβειάς του. Κατά άλλους, αυτό που κρατά στο δεξί του χέρι είναι ασκός γεμάτος οίνος (έτσι μπορεί καλύτερα να σχετιστεί με τον μύθο του θανάτου του) και στο αριστερό θύρσο (και αυτό το διονυσιακό σύμβολο συνιστά δείγμα της ευσεβείας του).
Υπάρχει, επίσης, η παράδοση ότι ο Δίας δεν τίμησε τον Χείρωνα μεταμορφώνοντάς τον σε αστερισμό αλλά ότι τον κεραυνοβόλησε, γιατί επιμήκυνε τον χρόνο παραμονής των θνητών επί της γης διαταράσσοντας την κοσμική ισορροπία, την ορισμένη από τους θεούς.
Καταστερισμένη εμφανίζεται και η κόρη του Ίππη, μάλιστα σε μια περίεργη θέση στον ουρανό*** μεταξύ τους -να μην είναι ορατοί ο ένας από τον άλλον.
Κατά άλλους ο αστερισμός του Κενταύρου (ή του Τοξότη****) είναι ο Κένταυρος Φόλος.
----------------------------
*Η φιλανθρωπία του Χείρωνα
Ο Χίρωνας θα ήθελα, το τέκνο της Φιλύρας
-αν πρέπει να πουν τα χείλη μου την ευχή που όλος ο κόσμος λέει-
να ζούσε, του Κρόνου του Ουρανίδη ο πανίσχυρος γόνος
που έχει αποδημήσει,
και να βασίλευε στου Πηλίου τα λαγκάδια το άγριο θεριό
που 'χε για τους θνητούς καρδιά γεμάτη αγάπη.
(Πίνδ. Πυθιονίκαις III - Ἱέρωνι Συρακοσίῳ, στ. 1-6)
**Αστερισμός του Κένταυρου
Οὗτος δοκεῖ Χείρων εἶναι ὁ ἐν τῷ Πηλίῳ οἰκήσαι, δικαιοσύνῃ δὲ ὑπερενέγκας πάντας ἀνθρώπους καὶ παιδεύσας Ἀσκληπιόν τε καὶ Ἀχιλλέα· ἐφ' ὃν Ἡρακλῆς δοκεῖ ἐλθεῖν δι' ἔρωτα, ᾧ καὶ συνεῖναι ἐν τῷ ἄντρῳ τιμῶν τὸν Πᾶνα. μόνον δὲ τῶν Κενταύρων οὐκ ἀνεῖλεν, ἀλλ' ἤκουεν αὐτοῦ, καθάπερ Ἀντισθένης φησὶν ὁ Σωκρατικὸς ἐν τῷ Ἡρακλεῖ. χρόνον δὲ ἱκανὸν ὁμιλούντων αὐτῶν ἐκ τῆς φαρέτρας αὐτοῦ βέλος ἐξέπεσεν εἰς τὸν πόδα τοῦ Χείρωνος καὶ οὕτως ἀποθανόντος αὐτοῦ ὁ Ζεὺς διὰ τὴν εὐσέβειαν καὶ τὸ σύμπτωμα ἐν τοῖς ἄστροις ἔθηκεν αὐτόν. ἔστι δὲ τὸ Θηρίον ἐν ταῖς χερσὶ πλησίον τοῦ Θυτηρίου· ὃ δοκεῖ προσφέρειν θύσων, ὅ ἐστι μέγιστον σημεῖον τῆς εὐσεβείας αὐτοῦ.
Ερατοσθένης, Καταστερισμοί, 1,40
***Η Ίππη στον ουρανό
Εὐριπίδης δέ φησιν ἐν Μελανίππῃ Ἵππην εἶναι τὴν τοῦ Χείρωνος θυγατέρα, ὑπ᾽ Αἰόλου δὲ ἀπατηθεῖσαν φθαρῆναι καὶ διὰ τὸν ὄγκον τῆς γαστρὸς φυγεῖν εἰς τὰ ὄρη, κἀκεῖ ὠδινούσης αὐτῆς τὸν πατέρα ἐλθεῖν κατὰ ζήτησιν, τὴν δ᾽ εὔξασθαι καταλαμβανομένην πρὸς τὸ μὴ γνωσθῆναι μεταμορφωθῆναι καὶ γενέσθαι ἵππον. διὰ γοῦν τὴν εὐσέβειαν αὐτῆς τε καὶ τοῦ πατρὸς ὑπ᾽ Ἀρτέμιδος εἰς τὰ ἄστρα τεθῆναι, ὅθεν τῷ Κενταύρῳ οὐχ ὁρατή ἐστιν· Χείρων γὰρ λέγεται εἶναι ἐκεῖνος. τὰ δὲ ὀπίσθια μέρη αὐτῆς ἀφανῆ ἐστι πρὸς τὸ μὴ γινώσκεσθαι θήλειαν οὖσαν.
(Ερατ., Κατ. 1.18.8-1.18.19)
****Αστερισμός του Τοξότη
Οὗτός ἐστιν ὁ Τοξότης, ὃν οἱ πλεῖστοι λέγουσι Κένταυρον εἶναι, ἕτεροι δ' οὔ φασι διὰ τὸ μὴ τετρασκελῆ αὐτὸν ὁρᾶσθαι, ἀλλ' ἑστηκότα καὶ τοξεύοντα· Κενταύρων δὲ οὐδεὶς τόξῳ κέχρηται· οὗτος δ' ἀνὴρ ὢν σκέλη ἔχει ἵππου καὶ κέρκον καθάπερ οἱ Σάτυροι· διόπερ αὐτοῖς ἀπίθανον ἐδόκει εἶναι, ἀλλὰ μᾶλλον Κρότον τὸν Εὐφήμης τῆς τῶν Μουσῶν τροφοῦ υἱόν· οἰκεῖν δ' αὐτὸν καὶ διαιτᾶσθαι ἐν τῷ ῾Ελικῶνι· ὃν καὶ αἱ Μοῦσαι τὴν τοξείαν εὑράμενον τὴν τροφὴν ἀπὸ τῶν ἀγρίων ἔχειν ἐποίησαν, καθάπερ φησὶ Σωσίθεος· συμμίσγοντα δὲ ταῖς Μούσαις καὶ ἀκούοντα αὐτῶν ἐπισημασίαις ἐπαινέσαι κρότον ποιοῦντα· τὸ γὰρ τῆς φωνῆς ἀσαφὲς ἦν ὑπὸ ἑνὸς κρότου σημαινόμενον, ὅθεν ὁρῶντες τοῦτον καὶ οἱ ἄλλοι ἔπραττον τὸ αὐτό· διόπερ αἱ Μοῦσαι δόξης χάριν τυχοῦσαι τῇ τούτου βουλήσει ἠξίωσαν τὸν Δία ἐπιφανῆ αὐτὸν ποιῆσαι ὅσιον ὄντα, καὶ οὕτως ἐν τοῖς ἄστροις ἐτέθη τῇ τῶν χειρῶν χρήσει, τὴν τοξείαν προσλαβὼν σύσσημον· ἐν δὲ τοῖς ἀνθρώποις ἔμεινεν ἡ ἐκείνου πρᾶξις· ὅ ἐστι καὶ <τὸ> πλοῖον αὐτοῦ μαρτύριον ὅτι ἔσται σαφὴς οὐ μόνον τοῖς ἐν χέρσῳ ἀλλὰ καὶ τοῖς ἐν πελάγει. διόπερ οἱ γράφοντες αὐτὸν Κένταυρον διαμαρτάνουσιν.
Ερατοσθένης, Καταστερισμοί, 1,28
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου