ΒΙΒΛΙΟ Θ': Για τη φιλία [1155a] [I] Μετὰ δὲ ταῦτα περὶ φιλίας ἕποιτ᾽ ἂν διελθεῖν· ἔστι γὰρ ἀρετή τις ἢ μετ᾽ ἀρετῆς, ἔτι δ᾽ ἀναγκαιότατον εἰς τὸν βίον. ἄνευ γὰρ φίλων οὐδεὶς ἕλοιτ᾽ ἂν ζῆν, ἔχων τὰ λοιπὰ ἀγαθὰ πάντα· καὶ γὰρ πλουτοῦσι καὶ ἀρχὰς καὶ δυναστείας κεκτημένοις δοκεῖ φίλων μάλιστ᾽ εἶναι χρεία· τί γὰρ ὄφελος τῆς τοιαύτης εὐετηρίας ἀφαιρεθείσης εὐεργεσίας, ἣ γίγνεται μάλιστα καὶ ἐπαινετωτάτη πρὸς φίλους; ἢ πῶς ἂν τηρηθείη καὶ σῴζοιτ᾽ ἄνευ φίλων; ὅσῳ γὰρ πλείων, τοσούτῳ ἐπισφαλεστέρα. ἐν πενίᾳ τε καὶ ταῖς λοιπαῖς δυστυχίαις μόνην οἴονται καταφυγὴν εἶναι τοὺς φίλους. καὶ νέοις δὲ πρὸς τὸ ἀναμάρτητον καὶ πρεσβυτέροις πρὸς θεραπείαν καὶ τὸ ἐλλεῖπον τῆς πράξεως δι᾽ ἀσθένειαν βοηθείας, τοῖς τ᾽ ἐν ἀκμῇ πρὸς τὰς καλὰς πράξεις· «σύν τε δύ᾽ ἐρχομένω·» καὶ γὰρ νοῆσαι καὶ πρᾶξαι δυνατώτεροι. φύσει τ᾽ ἐνυπάρχειν ἔοικε πρὸς τὸ γεγεννημένον τῷ γεννήσαντι καὶ πρὸς τὸ γεννῆσαν τῷ γεννηθέντι, οὐ μόνον ἐν ἀνθρώποις ἀλλὰ καὶ ἐν ὄρνισι καὶ τοῖς πλείστοις τῶν ζῴων, καὶ τοῖς ὁμοεθνέσι πρὸς ἄλληλα, καὶ μάλιστα τοῖς ἀνθρώποις, ὅθεν τοὺς φιλανθρώπους ἐπαινοῦμεν. ἴδοι δ᾽ ἄν τις καὶ ἐν ταῖς πλάναις ὡς οἰκεῖον ἅπας ἄνθρωπος ἀνθρώπῳ καὶ φίλον. ἔοικε δὲ καὶ τὰς πόλεις συνέχειν ἡ φιλία, καὶ οἱ νομοθέται μᾶλλον περὶ αὐτὴν σπουδάζειν ἢ τὴν δικαιοσύνην· ἡ γὰρ ὁμόνοια ὅμοιόν τι τῇ φιλίᾳ ἔοικεν εἶναι, ταύτης δὲ μάλιστ᾽ ἐφίενται καὶ τὴν στάσιν ἔχθραν οὖσαν μάλιστα ἐξελαύνουσιν· καὶ φίλων μὲν ὄντων οὐδὲν δεῖ δικαιοσύνης, δίκαιοι δ᾽ ὄντες προσδέονται φιλίας, καὶ τῶν δικαίων τὸ μάλιστα φιλικὸν εἶναι δοκεῖ. οὐ μόνον δ᾽ ἀναγκαῖόν ἐστιν ἀλλὰ καὶ καλόν· τοὺς γὰρ φιλοφίλους ἐπαινοῦμεν, ἥ τε πολυφιλία δοκεῖ τῶν καλῶν ἕν τι εἶναι· καὶ ἔτι τοὺς αὐτοὺς οἴονται ἄνδρας ἀγαθοὺς εἶναι καὶ φίλους.
Διαμφισβητεῖται δὲ περὶ αὐτῆς οὐκ ὀλίγα. οἳ μὲν γὰρ ὁμοιότητά τινα τιθέασιν αὐτὴν καὶ τοὺς ὁμοίους φίλους, ὅθεν τὸν ὅμοιόν φασιν ὡς τὸν ὅμοιον, καὶ κολοιὸν ποτὶ κολοιόν, καὶ τὰ τοιαῦτα· οἳ δ᾽ ἐξ ἐναντίας κεραμεῖς πάντας
[1155b] τοὺς τοιούτους ἀλλήλοις φασὶν εἶναι. καὶ περὶ αὐτῶν τούτων ἀνώτερον ἐπιζητοῦσι καὶ φυσικώτερον, Εὐριπίδης μὲν φάσκων ἐρᾶν μὲν ὄμβρου γαῖαν ξηρανθεῖσαν, ἐρᾶν δὲ σεμνὸν οὐρανὸν πληρούμενον ὄμβρου πεσεῖν ἐς γαῖαν, καὶ Ἡράκλειτος τὸ ἀντίξουν συμφέρον καὶ ἐκ τῶν διαφερόντων καλλίστην ἁρμονίαν καὶ πάντα κατ᾽ ἔριν γίνεσθαι· ἐξ ἐναντίας δὲ τούτοις ἄλλοι τε καὶ Ἐμπεδοκλῆς· τὸ γὰρ ὅμοιον τοῦ ὁμοίου ἐφίεσθαι. τὰ μὲν οὖν φυσικὰ τῶν ἀπορημάτων ἀφείσθω (οὐ γὰρ οἰκεῖα τῆς παρούσης σκέψεως)· ὅσα δ᾽ ἐστὶν ἀνθρωπικὰ καὶ ἀνήκει εἰς τὰ ἤθη καὶ τὰ πάθη, ταῦτ᾽ ἐπισκεψώμεθα, οἷον πότερον ἐν πᾶσι γίνεται φιλία ἢ οὐχ οἷόν τε μοχθηροὺς ὄντας φίλους εἶναι, καὶ πότερον ἓν εἶδος τῆς φιλίας ἐστὶν ἢ πλείω. οἱ μὲν γὰρ ἓν οἰόμενοι, ὅτι ἐπιδέχεται τὸ μᾶλλον καὶ [τὸ] ἧττον, οὐχ ἱκανῷ πεπιστεύκασι σημείῳ· δέχεται γὰρ τὸ μᾶλλον καὶ [τὸ] ἧττον καὶ τὰ ἕτερα τῷ εἴδει. εἴρηται δ᾽ ὑπὲρ αὐτῶν ἔμπροσθεν.
***
[1155a] [1] Ύστερα από όσα είπαμε, η φυσική συνέχεια είναι, λέω, να μιλήσουμε για τη φιλία, αφού και αυτή είναι, κατά κάποιον τρόπο, αρετή ή προϋποθέτει την αρετή, και επιπλέον είναι εντελώς απαραίτητη για τη ζωή. Πραγματικά, κανένας δεν θα επέλεγε να ζει δίχως φίλους, κι ας είχε όλα τα υπόλοιπα αγαθά. Ακόμη και οι πλούσιοι άνθρωποι, όπως και αυτοί που έχουν αξιώματα και εξουσία, έχουν —όλος ο κόσμος το πιστεύει— ιδιαίτερα μεγάλη ανάγκη από φίλους. Αλήθεια, ποιό το όφελος όλης αυτής της καλής τους κατάστασης, αν δεν υπάρχει η δυνατότητα της ευεργεσίας, η οποία γίνεται κατά κύριο λόγο και στην πιο αξιέπαινη μορφή της προς τους φίλους; Και από την άλλη, πώς θα μπορούσε όλη αυτή η καλή κατάσταση να διατηρηθεί και να διαφυλαχθεί δίχως τους φίλους; Γιατί όσο μεγαλύτερη είναι, τόσο επισφαλέστερη είναι. Αλλά και στη φτώχεια και στις άλλες δυστυχίες της ζωής οι άνθρωποι θεωρούν τους φίλους ως το μόνο καταφύγιο. Για τους νέους οι φίλοι είναι μια βοήθεια που τους κάνει να αποφεύγουν τα λάθη· στους ηλικιωμένους ανθρώπους προσφέρουν φροντίδα και περιποίηση, και αποτελούν ένα συμπλήρωμα για τις δραστηριότητες της ζωής που, εξαιτίας της φυσικής τους αδυναμίας, παρουσιάζονται μειωμένες· τους ανθρώπους, τέλος, που βρίσκονται στην ακμή της ηλικίας τους τούς βοηθούν με το να τους ωθούν σε πράξεις καλές και ωραίες — «σαν πάνε δυο μαζί»: πραγματικά, οι άνθρωποι γίνονται τότε πιο δυνατοί στις σκέψεις και στις πράξεις. Φαίνεται, επίσης, ότι η φιλία ενυπάρχει από τη φύση στον γονιό για το παιδί και στο παιδί για τον γονιό του, και όχι μόνο στους ανθρώπους αλλά και στα πουλιά και σε όλα σχεδόν τα ζώα· τη νιώθουν το ένα για το άλλο όλα τα όντα που έχουν κοινή καταγωγή — ιδιαίτερα οι άνθρωποι· αυτός είναι και ο λόγος που επαινούμε αυτούς που νιώθουν αγάπη για τους συνανθρώπους τους. Μπορούμε να το προσέξουμε και στα ταξίδια μας, στα ξένα, πόσο κοντινός είναι ο κάθε άνθρωπος στον άλλον άνθρωπο και πόσο φιλικός. Φαίνεται επίσης ότι η φιλία συνέχει και τις πόλεις, και οι νομοθέτες νοιάζονται πιο πολύ γι᾽ αυτήν παρά για τη δικαιοσύνη (πολύ φυσικό, αφού η ομόνοια φαίνεται πως είναι κάτι παρόμοιο με τη φιλία): αυτήν επιθυμούν κατά κύριο λόγο, και κοιτάζουν κατά κύριο λόγο να διώξουν από την πόλη τη διχόνοια, που τί άλλο είναι παρά μίσος και έχθρα;
Αν οι άνθρωποι είναι φίλοι μεταξύ τους, δεν την έχουν ανάγκη τη δικαιοσύνη, ενώ αν είναι δίκαιοι, χρειάζονται επιπλέον και τη φιλία, και η πιο γνήσια μορφή δικαιοσύνης θεωρείται πως έχει όλα τα χαρακτηριστικά της φιλίας. Δεν είναι, πάντως, μόνο κάτι το απαραίτητο, όπως είπαμε, η φιλία· είναι και κάτι το ωραίο· επαινούμε, πράγματι, αυτούς που αγαπούν τους φίλους τους, και η πολυφιλία θεωρείται ένα από τα ωραία πράγματα. Και ακόμη θεωρείται ότι οι καλοί άνθρωποι και οι φίλοι είναι ένα και το αυτό πράγμα.
Εν πάση περιπτώσει, δεν είναι λίγα τα θέματα που έγιναν αντικείμενο συζήτησης σχετικά με τη φιλία. Άλλοι, πράγματι, ορίζουν τη φιλία κάτι σαν ομοιότητα, και λένε ότι φίλοι γίνονται οι όμοιοι μεταξύ τους άνθρωποι (εξού και οι εκφράσεις: «ο όμοιος στον όμοιο», «η καλιακούδα στην καλιακούδα», και όλα τα παρόμοια), ενώ άλλοι, αντίθετα, ισχυρίζονται ότι όλοι αυτοί είναι ο ένας για τον άλλον
[1155b] όπως «ο κεραμέας για τον κεραμέα», και κάνουν για το θέμα αυτό βαθύτερες σκέψεις, σκέψεις που ανήκουν στη φιλοσοφία της φύσης. Ο Ευριπίδης, π.χ., λέει ότι «τη βροχή λαχταράει η ξεραμένη γη, κι ο μέγας ουρανός, βαρύς βαρύς από βροχή, στη γη να πέσει λαχταράει». Το ίδιο και ο Ηράκλειτος, όταν λέει: «τα αντίθετα πάνε μαζί μαζί» και: «από διαφορετικούς μεταξύ τους τόνους γεννιέται η πιο ωραία αρμονία», και ακόμη ότι τα πάντα γεννιούνται από μια πάλη, ενώ ο Εμπεδοκλής υποστηρίζει, μαζί με κάποιους άλλους, την αντίθετη άποψη, ότι το όμοιο θέλει το όμοιό του.
Ας αφήσουμε όμως καταμέρος τα ερωτήματα αυτά, που ανήκουν στον χώρο της φιλοσοφίας της φύσης (στην πραγματικότητα είναι ξένα προς την παρούσα μας έρευνα), και ας εντοπίσουμε την έρευνά μας σ᾽ αυτά που έχουν να κάνουν με τον άνθρωπο και σχετίζονται με τον χαρακτήρα και τα πάθη: αν π.χ. μπορεί να υπάρξει φιλία μεταξύ οποιωνδήποτε ανθρώπων ή μήπως δεν είναι δυνατό να γίνουν φίλοι οι κακοί άνθρωποι· επίσης: αν υπάρχει ένα μόνο είδος φιλίας ή μήπως υπάρχουν περισσότερα είδη. Αυτοί που πιστεύουν ότι υπάρχει ένα μόνο είδος για τον λόγο ότι επιδέχεται το περισσότερο και το λιγότερο, έδωσαν μεγάλο βάρος σε ένα καθόλου ικανοποιητικό αποδεικτικό στοιχείο· γιατί το περισσότερο και το λιγότερο το επιδέχονται και τα διαφορετικά ως προς το είδος πράγματα — για το θέμα όμως αυτό μιλήσαμε ήδη πιο πάνω.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου