ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ: Ἠθικὰ Νικομάχεια (1094b-1095a)

[III] Λέγοιτο δ᾽ ἂν ἱκανῶς, εἰ κατὰ τὴν ὑποκειμένην ὕλην διασαφηθείη· τὸ γὰρ ἀκριβὲς οὐχ ὁμοίως ἐν ἅπασι τοῖς λόγοις ἐπιζητητέον, ὥσπερ οὐδ᾽ ἐν τοῖς δημιουργουμένοις. τὰ δὲ καλὰ καὶ τὰ δίκαια, περὶ ὧν ἡ πολιτικὴ σκοπεῖται, πολλὴν ἔχει διαφορὰν καὶ πλάνην, ὥστε δοκεῖν νόμῳ μόνον εἶναι, φύσει δὲ μή. τοιαύτην δέ τινα πλάνην ἔχει καὶ τἀγαθὰ διὰ τὸ πολλοῖς συμβαίνειν βλάβας ἀπ᾽ αὐτῶν· ἤδη γάρ τινες ἀπώλοντο διὰ πλοῦτον, ἕτεροι δὲ δι᾽ ἀνδρείαν. ἀγαπητὸν οὖν περὶ τοιούτων καὶ ἐκ τοιούτων λέγοντας παχυλῶς καὶ τύπῳ τἀληθὲς ἐνδείκνυσθαι, καὶ περὶ τῶν ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ καὶ ἐκ τοιούτων λέγοντας τοιαῦτα καὶ συμπεραίνεσθαι. τὸν αὐτὸν δὴ τρόπον καὶ ἀποδέχεσθαι χρεὼν ἕκαστα τῶν λεγομένων· πεπαιδευμένου γάρ ἐστιν ἐπὶ τοσοῦτον τἀκριβὲς ἐπιζητεῖν καθ᾽ ἕκαστον γένος, ἐφ᾽ ὅσον ἡ τοῦ πράγματος φύσις ἐπιδέχεται· παραπλήσιον γὰρ φαίνεται μαθηματικοῦ τε πιθανολογοῦντος ἀποδέχεσθαι καὶ ῥητορικὸν ἀποδείξεις ἀπαιτεῖν. ἕκαστος δὲ κρίνει καλῶς ἃ γινώσκει, καὶ τούτων ἐστὶν ἀγαθὸς κριτής. καθ᾽

[1095a] ἕκαστον μὲν ἄρα ὁ πεπαιδευμένος, ἁπλῶς δ᾽ ὁ περὶ πᾶν πεπαιδευμένος. διὸ τῆς πολιτικῆς οὐκ ἔστιν οἰκεῖος ἀκροατὴς ὁ νέος· ἄπειρος γὰρ τῶν κατὰ τὸν βίον πράξεων, οἱ λόγοι δ᾽ ἐκ τούτων καὶ περὶ τούτων· ἔτι δὲ τοῖς πάθεσιν ἀκολουθητικὸς ὢν ματαίως ἀκούσεται καὶ ἀνωφελῶς, ἐπειδὴ τὸ τέλος ἐστὶν οὐ γνῶσις ἀλλὰ πρᾶξις. διαφέρει δ᾽ οὐδὲν νέος τὴν ἡλικίαν ἢ τὸ ἦθος νεαρός· οὐ γὰρ παρὰ τὸν χρόνον ἡ ἔλλειψις, ἀλλὰ διὰ τὸ κατὰ πάθος ζῆν καὶ διώκειν ἕκαστα. τοῖς γὰρ τοιούτοις ἀνόνητος ἡ γνῶσις γίνεται, καθάπερ τοῖς ἀκρατέσιν· τοῖς δὲ κατὰ λόγον τὰς ὀρέξεις ποιουμένοις καὶ πράττουσι πολυωφελὲς ἂν εἴη τὸ περὶ τούτων εἰδέναι. καὶ περὶ μὲν ἀκροατοῦ, καὶ πῶς ἀποδεκτέον, καὶ τί προτιθέμεθα, πεφροιμιάσθω ταῦτα.

***
[3] Η έκθεσή μας θα είναι, κατά τη γνώμη μου, ικανοποιητική, αν τελικά θα έχει τόση σαφήνεια όσην επιτρέπει το θέμα/αντικείμενό της. Πραγματικά, η απαίτηση για ακρίβεια δεν μπορεί να είναι η ίδια κατά την πραγμάτευση όλων ανεξαίρετα των θεμάτων — μήπως τάχα είναι η ίδια σε όλα όσα δημιουργούν με τα χέρια τους οι άνθρωποι;

Ενσχέσει με τις όμορφες και δίκαιες πράξεις, με τις οποίες ασχολείται, ως γνωστόν, η πολιτική επιστήμη, υπάρχει τόση διαφορά και τόση ποικιλία γνωμών, ώστε φτάσαμε να θεωρούμε ότι υπάρχουν ως αποτέλεσμα συμβάσεων και όχι εκ φύσεως. Παρόμοια ποικιλία γνωμών υπάρχει και στα αγαθά, για τον λόγο ότι πολλοί έχουν βλαφτεί στο παρελθόν από αυτά· υπήρξαν πράγματι άνθρωποι που καταστράφηκαν από τον πλούτο τους, όπως και άλλοι που καταστράφηκαν από την αντρεία τους.

Μιλώντας λοιπόν για τέτοιου είδους θέματα και με τέτοιο σκεπτικό, πρέπει να μένουμε ευχαριστημένοι αν καταφέρνουμε να δείξουμε την αλήθεια με τρόπο χοντρικό και σχηματικό· μιλώντας για πράγματα που μόνο γενικά και όχι πάντα είναι αληθινά, πρέπει να μένουμε ευχαριστημένοι όταν φτάνουμε σε ανάλογα συμπεράσματα. Με το ίδιο πνεύμα όμως πρέπει να γίνονται αποδεκτές οι σχετικές κρίσεις και από τους ακροατές: ο μορφωμένος και καλλιεργημένος άνθρωπος πρέπει να ζητάει σε κάθε περιοχή έρευνας τόση ακρίβεια όση επιτρέπει η φύση του θέματος· προφανώς είναι το ίδιο παράλογο να δεχόμαστε πιθανολογικούς συλλογισμούς από έναν μαθηματικό και να ζητούμε επιστημονικές αποδείξεις από έναν ρήτορα.

Εξάλλου ο κάθε άνθρωπος κρίνει σωστά τα πράγματα που γνωρίζει: αυτών των πραγμάτων είναι καλός κριτής.

[1095a] Αν πρόκειται λοιπόν για ένα συγκεκριμένο/περιορισμένο θέμα, καλός κριτής είναι αυτός που έχει ειδικευτεί σ᾽ αυτό το θέμα, ενώ αυτός που έχει πάρει μια γενική μόρφωση, είναι ένας γενικότροπα καλός κριτής. Αυτός είναι ο λόγος που ο νέος άνθρωπος δεν είναι κατάλληλος ακροατής/σπουδαστής, όταν πρόκειται για μαθήματα πολιτικής τέχνης και επιστήμης· γιατί ο νέος δεν έχει ακόμη πείρα της ζωής, όμως οι λόγοι στην πολιτική ξεκινούν από τη ζωή και αυτήν έχουν για θέμα τους.

Έπειτα ο νέος άνθρωπος, έχοντας την τάση να ακολουθεί τα πάθη του, ακούει μάταια και δίχως καμιά ωφέλεια αυτά τα μαθήματα, γιατί ο στόχος εδώ δεν είναι η γνώση αλλά η πράξη. Ούτε έχει καμιά σημασία αν το άτομο για το οποίο μιλούμε είναι νεαρό στην ηλικία ή ανώριμο από την πλευρά του χαρακτήρα· γιατί η έλλειψη δεν έχει να κάνει με τα χρόνια, αλλά με το ότι το άτομο αυτό ζει κάτω από την επήρεια των παθών του και κάτω από αυτήν την επήρεια επιδιώκει ό,τι επιδιώκει. Γι᾽ αυτού του είδους τα άτομα η γνώση δεν σημαίνει καμιά ωφέλεια — ακριβώς όπως για τα άτομα που δεν έχουν τη δύναμη να ελέγχουν τον εαυτό τους· για τους ανθρώπους όμως που τις επιθυμίες και τις πράξεις τους τις κατευθύνουν κάποιοι λογικοί κανόνες, η γνώση αυτών των πραγμάτων είναι εξαιρετικά ωφέλιμη.

Οι παρατηρήσεις μας αυτές ενσχέσει με τον ακροατή/σπουδαστή, ενσχέσει με τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να γίνει δεκτή η πραγματεία μας και ενσχέσει με το θέμα της έρευνάς μας ας θεωρηθούν ικανοποιητικός εισαγωγικός λόγος.