ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΑΙΣΧΥΛΟΣ - Ἱκέτιδες (866-902)

ΧΟ. αἰαῖ αἰαῖ. [στρ. β]
αἲ γὰρ δυσπαλάμως ὄλοιο
δι᾽ ἁλίρρυτον ἄλσος,
κατὰ Σαρπηδόνιον
870 χῶμα πολύψαμμον ἀλαθεὶς
Εὐρεΐαισιν αὔραις.

ΚΗ. ἴυζε καὶ λάκαζε καὶ κάλει θεούς.
Αἰγυπτίαν γὰρ βᾶριν οὐχ ὑπερθορῇ.
[ἴυζε καὶ]
875 † βόα, πικρότερ᾽ ἀχέων οἰζύος ὄνομ᾽ ἔχων. †

ΧΟ. οἰοῖ οἰοῖ [ἀντ. β]
λύμας, ᾇ σὺ πρὸ γᾶς ὑλάσκων
† περιχαμπτὰ βρυάζεις·
ὃς ἐπωπᾷ δ᾽, ὁ μέγας
880 Νεῖλος, ὑβρίζοντά σ᾽ ἀποτρέ-
ψειεν ἄιστον ὕβριν.

ΚΗ. βαίνειν κελεύω βᾶριν εἰς ἀμφίστροφον
ὅσον τάχιστα· μηδέ τις σχολαζέτω.
ὁλκὴ γὰρ αὕτη πλόκαμον οὐδάμ᾽ ἅζεται.

885 ΧΟ. οἰοῖ, πάτερ, βρέτεος ἄρος [στρ. γ]
ἀτᾷ μ᾽· ἅλαδ᾽ ἄγει,
ἄραχνος ὥς, βάδην.
ὄναρ ὄναρ μέλαν,
ὀτοτοτοτοῖ,
890 μᾶ Γᾶ μᾶ Γᾶ, βοὰν
φοβερὸν ἀπότρεπε·
ὦ βᾶ Γᾶς παῖ Ζεῦ.

ΚΗ. οὔτοι φοβοῦμαι δαίμονας τοὺς ἐνθάδε·
οὐ γάρ μ᾽ ἔθρεψαν, οὐδ᾽ ἐγήρασαν τροφῇ.

895 ΧΟ. μαιμᾷ πέλας δίπους ὄφις· [ἀντ. γ]
ἔχιδνα δ᾽ ὥς με ‹φόνιος ἢ›
τί ποτέ ν‹ιν καλῶ›
δάκος; ἀχ...
ὀτοτοτοτοῖ,
900 μᾶ Γᾶ μᾶ Γᾶ βοὰν
φοβερὸν ἀπότρεπε,
ὦ βᾶ Γᾶς παῖ Ζεῦ.

***
ΧΟΡΟΣ
Κακήν κακός άθε χαθείς
στο μαύρο του πελάου το κύμα,
αφού ήθε πρώτα πλανηθείς
μ᾽ αγέρα και με καταχνιά
870 στην πολυστοίβαχτη αμμουδιά
γύρω στο Σαρπηδόνιο μνήμα.

ΚΗΡΥΚΑΣ
Χούγιαζε, σκούζε, ζήτ᾽ απ᾽ τους θεούς βοήθεια,
μ᾽ απ᾽ το Αιγυπτιακό κάτεργο δε ξεφεύγεις
κι αν θρήνου ακόμη πιο πικρό σκοπό μάς ψάλεις.

ΧΟΡΟΣ
Βρισιές το στόμα σου αλυχτά
και τρως τα λύσσακά σου,
μα ο μέγας Νείλος που κοιτά
880 τ᾽ ανήκουστα φερσίματά σου
ας σβήσει αυτός το γαύριασμά σου.

ΚΗΡΥΚΑΣ
Εμπρός, προστάζω, γρήγορα για το καράβι
τ᾽ ολοστρόγγυλο ακλούθα με· καιρό μη χάνεις
και δε θα ᾽ντηρηθώ να σε μαλλιοτραβήξω.

ΧΟΡΟΣ
Αλί, πατέρα, τρισαλί!
χαμός μου βγήκ᾽ η απαντοχή,
κρίμα! – των αγαλμάτων!
νά, βήμα βήμα με τραβά
σαν άραχνος, το μαύρο σκιάχτρο!
— Αλί και τρεις φορές αλί,
890 μάνα μου Γη, μάνα μου Γη!
το φοβερό τον κράχτη,
Δία πατέρα, γιε της Γης,
κεραύνωσε και κάμε στάχτη.

ΚΗΡΥΚΑΣ
Δεν τους φοβούμαι εγώ τους θεούς εδώ του τόπου,
γιατί ουδέ νιο ουδέ γέροντα μ᾽ έχουνε θρέψει.

ΧΟΡΟΣ
Όφιος διπόδαρος, λυσσά
και χύνεταί μου από κοντά,
σαν αφρισμένη οχιά δαγκά
και πια δε ξεκολλά.
— Αλί και τρεις φορές αλί,
900 μάνα μου Γη, μάνα μου Γη!
το φοβερό τον κράχτη,
Δία πατέρα, γιε της Γης,
κεραύνωσε και κάμε στάχτη.

Θουκυδίδης: Η ανά τους αιώνες τραγωδία του εμφυλίου πολέμου

Οι σκηνές φρίκης της εμφύλιας τραγωδίας στη Γιουγκοσλαβία και σε άλλα μέρη του κόσμου, που παρακολουθούμε από την τηλεόραση, μας θύμισε το αντίστοιχο κλασικό κείμενο του μεγάλου ιστορικού Θουκυδίδη για τον εμφύλιο πόλεμο των Κερκυραίων. Το κείμενο αυτό περιέχει όλες τις πολύπλοκες πτυχές εσωτερικών καταστάσεων και εξωτερικών επεμβάσεων μιας εμφύλιας τραγωδίας. Είναι ένα κείμενο περιεκτικό και απλό πολιτικής παιδείας και παρέχει τη δυνατότητα στον καθένα, σε μια έκρηξη εμφυλίου πολέμου όπου γης, να φανταστεί ανάλογες σκηνές, να κάμει λογικές εκτιμήσεις των γεγονότων και των εξελίξεων και να τις επηρεάσει στο μέτρο των δυνάμεών του.

 

            Κάθε κοινωνία ανθρώπων από τη μικρή ως την παγκόσμια είναι ένα ηφαίστειο έτοιμο να εκραγεί. Γιατί η κοινωνία περιέχει τη διαφορετικότητα, που άλλοτε οδηγεί στην αρμονία και άλλοτε στη σύγκρουση, όταν διαταραχθούν οι αναγκαίες δυνάμεις ισορροπίας. Βέβαια στον εμφύλιο πόλεμο της Γιουγκοσλαβίας δεν έχουμε μια περίπτωση καθαρής εμφύλιας σύγκρουσης μεταξύ της ίδιας φυλής, όπως στην περίπτωση των Κερκυραίων, αλλά εθνοτήτων. Όμως σήμερα στην πολιτική επιστήμη έχει διευρυνθεί η έννοια του εμφυλίου πολέμου και περιλαμβάνει κάθε εσωτερικό πόλεμο ενός κράτους. Και επίσης η πολεμική σύγκρουση δύο ομοφύλων κρατών Δεν θεωρείται εμφύλιος πόλεμος, αλλά εξωτερικός πόλεμος. Η διαφορετικότητα, πνευματική, θρησκευτική, κοινωνική, οικονομική, παραδοσιακή και ατομική, οδηγεί στη δημιουργία δύο πολιτικών παρατάξεων: των δημοκρατικών και των ολιγαρχικών. Και οι παρατάξεις αυτές αλληλοσυνδέονται με το εξωτερικό, με τις μικρές αλλά κυρίως με τις μεγάλες δυνάμεις, με ιδεολογικά πολιτειακά κριτήρια.

 

            Στη δίνη του Πελοποννησιακού Πολέμου και μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων του Ελλαδικού χώρου, Αθήνας και Σπάρτης, βρέθηκε και το όμορφο νησί της Κέρκυρας. Οι δύο υπερδυνάμεις ενδιαφέρονταν ιδιαίτερα να συμπεριλάβουν στη σφαίρα επιρροής τους τη ναυτική δύναμη της Κέρκυρας, καθώς επίσης και η μητρόπολη των Κερκυραίων, η ολιγαρχική Κόρινθος, σύμμαχος της Σπάρτης. Και μάλιστα η Κόρινθος θέλοντας να επιβληθεί των Κερκυραίων, τους εξανάγκασε να συμμαχήσουν με τους Αθηναίους για τη διατήρηση της ανεξαρτησίας και της προστασίας του δημοκρατικού πολιτεύματος, οπότε το γεγονός αυτό αποτέλεσε και την αφορμή έναρξης του Πελοποννησιακού πολέμου.

 

            Από την άλλη πλευρά στο εσωτερικό οι ολιγαρχικοί Κερκυραίοι επεδίωκαν τη συμμαχία με τους ολιγαρχικούς Πελοποννησίους για την εγκαθίδρυση ολιγαρχικού πολιτεύματος, ενώ αντίθετα οι δημοκρατικοί είχαν εξασφαλίσει την συμμαχία των δημοκρατικών Αθηναίων για την προστασία του δημοκρατικού πολιτεύματος και της ανεξαρτησίας τους. Οι ολιγαρχικοί όμως, στην προσπάθειά τους για την εξόντωση των πολιτικών τους αντιπάλων, την κατάκτηση της εξουσίας και την κατάλυση του δημοκρατικού πολιτεύματος δεν δίστασαν να ποινικοποιήσουν την πολιτική ζωή της Κέρκυρας. Εισάγουν σε δίκη τον αρχηγό των δημοκρατικών Πειθία με τη βαριά κατηγορία της προδοσίας, δηλ. της υποδούλωσης της χώρας τους στους Αθηναίους. Αλλά εκείνος αθωώνεται. Και σε αντίποινα ο Πειθίας εισάγει σε δίκη με την κατηγορία της ιεροσυλίας τους πέντε πλουσιωτέρους από τους ολιγαρχικούς, οι οποίοι και καταδικάζονται. Έτσι οι ολιγαρχικοί βρίσκονται σε αδιέξοδο και καταφεύγουν σε μια χειρότερη ενέργεια, τη συνωμοσία. Αιφνιδιαστικά μπαίνουν στη βουλή και σκοτώνουν τον αρχηγό των δημοκρατικών Πειθία με άλλους εξήντα δημοκρατικούς βουλευτές και πολίτες. Και έχομε τη μεγάλη έκρηξη του ηφαιστείου του κερκυραϊκού κράτους. Ο εμφύλιος πόλεμος των Κερκυραίων σαν πυρακτωμένη λάβα κατέστρεψε το κάθε τι στο πέρασμά του.

 

            Οι πραξικοπηματίες ολιγαρχικοί, κύριοι της κατάστασης συγκαλούν το λαό και ισχυρίζονται, ότι το πραξικόπημα κρίθηκε αναγκαίο για τη σωτηρία της πατρίδας. Γιατί είναι πλέον δύσκολο να υποδουλωθούν στους Αθηναίους, αφού θα παραμείνουν ουδέτεροι. Μιλούν περί ουδετερότητας παραπλανητικά στον λαό, ενώ είναι βέβαιη η ουσιαστική συμμαχία τους με τους Πελοποννησίους. Ο λαός αναγκάζεται να επικυρώσει όλες τις πράξεις τους. Και αμέσως στέλνουν πρέσβεις στην Αθήνα με προφανή σκοπό να παραπλανήσουν και τους Αθηναίους. Αλλά εκείνοι αντιλαμβάνονται την παγίδα συλλαμβάνουν τους πρέσβεις και τους μεταφέρουν για ασφάλεια στην Αίγινα. Ταυτόχρονα δίνουν εντολή στον στρατηγό Νικόστρατο, που βρισκόταν στη Ναύπακτο, να πλεύσει προς βοήθεια των δημοκρατικών Κερκυραίων με δώδεκα πλοία και 500 Μεσσήνιους.

 

            Στην Κέρκυρα στο αναμεταξύ, μόλις έφτασε μία κορινθιακή τριήρης και Λακεδαιμόνιοι πρέσβεις, οι πραξικοπηματίες επιτέθηκαν εναντίον των δημοκρατικών, τους οποίους και νίκησαν. Αλλά κατά τη νύχτα οι μεν δημοκρατικοί κατέφυγαν στα οχυρά της ακρόπολης και στα υψηλότερα μέρη της πόλης., έχοντας και τον έλεγχο του Υλλαϊκού λιμανιού, οι Δε ολιγαρχικοί οχυρώθηκαν στην αγορά, όπου και κατοικούσαν ελέγχοντας το άλλο λιμάνι της πόλης, που είναι αντίκρυ προς την Ήπειρο. Στους δημοκρατικούς προσχώρησαν πλήθος δούλων με την υπόσχεση της απόκτησης της ελευθερίας τους, ενώ στους ολιγαρχικούς προσήλθαν από την Ήπειρο 800 μισθοφόροι. Στή μάχη που έλαβε χώρα την επόμενη μέρα, νίκησαν οι δημοκρατικοί, βοηθούμενοι ακόμη και από τις γυναίκες τους. Και οι μεν ολιγαρχικοί φεύγοντας πυρπόλησαν ακόμη και τις δικές τους κατοικίες, οι δε μισθοφόροι επέστρεψαν από κει που ήρθαν, καθώς και η κορινθιακή τριήρης απέπλευσε κρυφά.

 

            Την άλλη μέρα της νίκης των δημοκρατικών έφτασε ο Αθηναίος στρατηγός Νικόστρατος από τη Ναύπακτο. Αμέσως φρόντισε να συμβιβάσει τις δύο πολιτικές παρατάξεις : μόνο δέκα πρωταίτιοι από τους ολιγαρχικούς να δικαστούν και να υπογράψουν συμφωνία ειρήνης μεταξύ τους και με τους Αθηναίους συμμαχία που θα έχει κοινούς φίλους και εχθρούς. Ακόμη οι δημοκρατικοί έπεισαν το Νικόστρατο να τους αφήσει πέντε πλοία για τη διασφάλιση της τάξης, τα οποία θα αντικαταστήσουν με πέντε πλοία δικά τους επανδρωμένα κυρίως από τους πολιτικούς τους αντιπάλους. Οι ολιγαρχικοί όμως αντέδρασαν , επειδή φοβήθηκαν μήπως μεταφερθούν στην Αθήνα και προσήλθαν ικέτες στο ναό της Ήρας. Αλλά τελικά πείσθηκαν να μεταφερθούν σ’ ένα μικρό νησί μπροστά από το ναό της Ήρας. Τότε καταφθάνει ναυτική δύναμη των Πελοποννησίων αποτελούμενη από πενήντα τρία πλοία. Στή ναυμαχία που έλαβε χώρα, πάνω στα πλοία των Κερκυραίων έγινε πραγματική αλληλοεξόντωση μεταξύ ολιγαρχικών και δημοκρατικών. Αλλά η ναυτική δεξιοτεχνία των Αθηναίων, που υποχωρούσαν κωπηλατώντας ανάποδα, έδωσε την ευκαιρία στα κερκυραϊκά πλοία να καταφύγουν στο λιμάνι, όπου οι Πελοποννήσιοι δεν τόλμησαν να πλεύσουν (ΙΙΙ, 82 – 83).

 

            Μετά την συγκλονιστική περιγραφή των σκηνών της εμφύλιας κερκυραϊκής τραγωδίας και τη ρητή δήλωση του μεγάλου ιστορικού, ότι τα γεγονότα αυτά θα επαναλαμβάνονται πάντοτε σε κάθε περίπτωση εμφυλίου πολέμου, εφ’ όσον παραμένει ίδια η ανθρώπινη φύση, ανεξάρτητα τόπου, χρόνου, μικρής και μεγάλης κοινωνίας, μπορούμε να προχωρήσουμε στη διατύπωση πολιτικών κανόνων, που θα αποτελέσουν τμήμα της Πολιτικής Επιστήμης και για να διαπιστωθεί για μια ακόμη φορά, ότι η Πολιτική στη θεωρία και στην πράξη δεν είναι απλά και μόνο δεξιοτεχνία και δημαγωγία, όπως πιστεύεται από πολλούς, επειδή τους τελευταίους αιώνες δεν έχει καλλιεργηθεί ανάλογα, αλλά είναι επιστήμη. Και μάλιστα έρχεται στην πρώτη σειρά της ιεραρχίας των κοινωνικών επιστημών, αμέσως μετά τη Φιλοσοφία και την Ιστορία.

 

            Έτσι οι κανόνες του εμφυλίου πολέμου είναι :

1.     

1.      Η αιτία έκρηξης ενός εμφυλίου πολέμου εμπεριέχεται μέσα στην ανθρώπινη κοινωνία, που διακρίνεται για την πνευματική, θρησκευτική, οικονομική, κοινωνική, παραδοσιακή και ατομική διαφορετικότητα, καθώς και την πραγμάτωση των αιωνίων αξιών ελευθερίας, δικαίου και ειρήνης. Και μοιάζει με ένα πραγματικό ηφαίστειο, πολύ δε περισσότερο όταν η κρατική συγκρότηση εθνοτήτων ήταν αποτέλεσμα βίας.

2.      Η πολιτική συνοχή διατηρείται χάρις στην ισορροπία των εσωτερικών κι εξωτερικών δυνάμεων.

3.      Η αφορμή έκρηξης ενός εμφυλίου πολέμου οφείλεται στη διάσπαση της εξωτερικής κυρίως ισορροπίας, που επιφέρει ραγδαία και τη διάσπαση της εσωτερικής συνοχής.

4.      Ο σκοπός των πολιτικών αντιπάλων είναι η εξουσία, ακόμη και η μεταβολή του πολιτεύματος.

5.      Τα μέσα που χρησιμοποιούν οι πολιτικοί αντίπαλοι είναι η ποινικοποίηση της δημόσιας ζωής, τα αντίποινα, το πραξικόπημα και η κατάλυση της έννομης τάξης, οι δολοπλοκίες οι δολοφονίες, οι αυτοκτονίες, η ιεροσυλία ή παραβίαση των συμφωνιών, ως και η κατάργηση κάθε έννοιας δικαίου και ηθικής στο εσωτερικό, καθώς επίσης η πρόσκληση για βοήθεια και εσωτερική επέμβαση συγγενών ιδεολογικά ξένων δυνάμεων. Σήμερα το διεθνές Δίκαιο αποδέχεται την παροχή βοηθείας μόνο σε διεθνώς αναγνωρισμένες κυβερνήσεις. Ακόμη την επέμβαση δέχεται για την προληπτική αυτοάμυνα ή για «ανθρωπιστικούς» ή «δημοκρατικούς» λόγους, αλλά σε κάθε περίπτωση με απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας του Ο.Η.Ε. Εν τούτοις γίνονται επεμβάσεις στρατιωτικές και για την υποστήριξη ομοφύλων ή ιδεολογικά συγγενών πολιτικών παρατάξεων κατόπιν πρόσκλησης των ενδιαφερομένων και εναντίον της νόμιμης κυβέρνησης, πράγμα που αποτελεί σαφή παραβίαση των αρχών του Διεθνούς Δικαίου και των αποφάσεων του Συμβουλίου ασφαλείας του Ο.Η.Ε. Το σχετικό άρθρο του καταστατικού του Ο.Η.Ε αναφέρει :  

«όλα τα μέλη θα απόσχουν στις διεθνείς σχέσεις τους από την απειλή ή τη χρήση βίας εναντίον της εδαφικής ακεραιότητας ή της πολιτικής ανεξαρτησίας οιουδήποτε κράτους».

6.   Οι συνέπειες ενός εμφυλίου πολέμου είναι τραγικές και δεν ενδιαφέρουν από εκείνον των ζώων. Παύει κάθε ανθρωπιά. Η τραγωδία καταλήγει σε κτηνωδία. Και επεκτείνεται η αλληλοσφαγή μέχρι τις προσωπικές σχέσεις. Γι’ αυτό η μετατραυματική περίοδος του εμφυλίου πολέμου απαιτεί πολλά χρόνια, για να επουλώσει τα υλικά και ηθικά τραύματα που επέφερε στη χώρα αυτός. Ένας εμφύλιος πόλεμος από απόψεως μέσων είναι πολύ χειρότερος ενός πολέμου μεταξύ κρατών.

 

Αν έχομε υπ’ όψιν λοιπόν τους κανόνες του εμφυλίου πολέμου, τότε μπορούμε εύκολα να επεξεργαστούμε λογικά την εξέλιξη των γεγονότων κάθε εμφυλίου πολέμου. Αν όμως σταθούμε επιφανειακά και επιπόλαια, τότε όλα τα γεγονότα του εμφυλίου πολέμου μοιάζουν παράλογα, αντιφατικά, μάταια και ανόητα. ΄Οπως το ίδιο μοιάζουν και οι φρικιαστικές σκηνές της μικρής κερκυραϊκής κοινωνίας, που συγκλονίστηκε κατά τη διάρκεια του πελοποννησιακού Πολέμου από τον εμφύλιο πόλεμο. Και όμως ένας εμφύλιος πόλεμος είναι μια υπαρκτή ιστορική περίπτωση, και σαν τέτοιας πρέπει να γνωρίζομε τους κανόνες της, για να την αποτρέψουμε, να την αντιμετωπίσομε και, ει δυνατόν, να ελαχιστοποιήσομε τις μοιραίες καταστροφές της. Μιά μικρή κοινωνία, της Κέρκυρας, κι ένας μεγάλος ιστορικός, ο Θουκυδίδης, μας έδωσαν τη δυνατότητα να βγάλουμε διαχρονικούς πολιτικούς κανόνες, που θα ισχύουν πάντοτε και θα αποτελέσουν κεφάλαιο της Πολιτικής Επιστήμης. Επίσης ο Θουκυδίδης είναι μεταξύ των πρώτων διανοητών στον κόσμο, που με κοινωνιολογικά κριτήρια κατέταξε τους μεν πλουσίους στην παράταξη των ολιγαρχικών, τους δε φτωχούς στην παράταξη των δημοκρατικών.

Εσύ, να επιλέγεις την αγάπη

Σ’ έναν κόσμο που προσπαθεί να σε κάνει να πιστέψεις ότι είναι καλύτερο να είσαι σκάρτος, εσύ να είσαι αληθινός. Να συμπονάς, να είσαι άνθρωπος και να το εννοείς. Να είσαι πιο ισχυρός από τον πόνο σου και να αφήνεις αυτά που σε πλήγωσαν πίσω, σ’ ένα παρελθόν που διέγραψες. Να είσαι αυτός που θέλει να αγαπά, χωρίς να υπολογίζει το κόστος και χωρίς να φρενάρει από τις φορές που η αγάπη τον απογοήτευσε. Σ’ έναν κόσμο που είναι πλέον γνωστός για την ανελέητη αγένειά του, εσύ να μην καταδέχεσαι να λερώνεις τα ευγενικά σου αισθήματα για κανέναν.

Σ’ έναν κόσμο που σου επιβάλλει να τα κάνεις όλα μόνος, εσύ μάθε να μοιράζεσαι. Να μάθεις να μοιράζεις τις ευθύνες, όπως τα χαμόγελα και τις στιγμές. Να ζητάς βοήθεια, όταν το έχεις ανάγκη και να μην περιμένεις να φτάσεις στην αυτολύπηση για να το κάνεις. Πλαισίωσε τον εαυτό σου με εκείνους τους λίγους ανθρώπους που έμειναν δίπλα σου στα δύσκολα. Με εκείνους τους φίλους που σε έκαναν να χαμογελάσεις στις φουρτούνες σου και μ’ εκείνον τον τρελό που σου έμαθε πώς είναι να προσπαθείς να γίνεις καλύτερος σύντροφος. Εκεί να μένεις.

Κι όσο κι αν όλοι γύρω σου προσπαθούν να σε πείσουν πως είναι καλύτερο να μη στηρίζεσαι στους ανθρώπους, με θεωρίες περί ανεξαρτησίας και γενναιότητας, εσύ να νιώθεις καλά που είσαι ευάλωτος. Να νιώθεις περήφανος που είσαι εκείνος που λέει πρώτος το “σ’ αγαπώ” και δεν περιμένει τα σημάδια της επιβεβαίωσης, γιατί ξέρεις πόσο πιο γεμάτος νιώθεις όταν εκδηλώνεις τα συναισθήματά σου. Άλλωστε, χαμένος πάντα θα είναι εκείνος, που από φόβο μήπως πληγωθεί, δεν παίρνει το ρίσκο και χάνει όλη την απόλαυση των μικρών ή μεγάλων στιγμών.

Σ’ έναν κόσμο που προσπαθεί να σε πείσει πως πρέπει να ζεις στο ψέμα, εσύ επίλεξε την αλήθεια. Να κοιτάζεις στον καθρέφτη και να μη συναντάς έναν άγνωστο. Η ζωή θα γίνεται πάντα πιο εύκολη τη στιγμή που θα αποδέχεσαι πλήρως τον εαυτό σου και όταν δε θα νιώθεις υποχρεωμένος να ζεις σύμφωνα με τις επιταγές των άλλων.

Και όσο σου λένε πως δεν μπορείς να τα έχεις όλα, τόσο περισσότερο εσύ να ονειρεύεσαι, τόσο να τολμάς να πιστεύεις σε σένα. Να συνεχίζεις να λειτουργείς με το χέρι στην καρδιά και να σκορπάς την ευγένεια, μπας και ομορφύνει ο κόσμος μας. Και για να γίνουν αυτά χρειάζεται αγάπη. Πολλή αγάπη, από εκείνην που βγαίνει από τα μέσα μας, που μας κάνει όμορφους και αληθινούς. Γιατί, όταν ο κόσμος πάψει να υπάρχει, δε θα θυμάσαι τις φορές που συγκρατήθηκες, που φοβήθηκες, που ήσουν σκληρός με τον εαυτό σου. Αυτά που θα σου μείνουν είναι οι φορές που ερωτεύτηκες, οι αναμνήσεις που σού φέρνουν χαμόγελο στο πρόσωπο, οι άνθρωποι που με τις πράξεις τους έγιναν οικογένειά σου, οι πράξεις ατόφιας και καθαρής καλοσύνης και τα βλέμματα αποδοχής και κατανόηση.

Και όταν πια θα έχεις μεγαλώσει πολύ, θα γυρίσεις τη σκέψη σου πίσω και θα χαμογελάσεις για όλη την αγάπη που μοίρασες και μοιράστηκες. Τότε και μόνο τότε θα καταλάβεις πόσο μάταιο ήταν οτιδήποτε άλλο, που δεν εμπεριείχε το βασικότερο συστατικό. Αγάπη.

Αγάπη θα πει επιλογή, όχι ανοχή

Ξέρεις, κάποιες φορές σε μια προσπάθειά μας να φανούμε ίσως ευγενικοί, ίσως κάπως ότι κάνουμε και καλά την αυτοκριτική μας, ταπεινώνουμε και μειώνουμε τον εαυτό μας σε σημείο που μπορεί ούτε κι εμείς οι ίδιοι να το αντιλαμβανόμαστε.

Αυτό συμβαίνει ακόμη πιο συχνά στις σχέσεις μας. Πάρε για παράδειγμα το «Ευχαριστώ που με ανέχεσαι». Το είπες και το είπα ίσως περισσότερες φορές απ’ ό,τι θυμόμαστε -και σίγουρα περισσότερες απ’ ό,τι θα έπρεπε. Θα μου πεις, τι είναι τόσο λάθος με τη φράση αυτή; Φαινομενικά, τίποτα. Αλλά αν το καλοσκεφτείς θα βρεις ένα σωρό λάθη που αφορούν κυρίως εσένα.

Αρχικά η ίδια η φράση είναι προσβολή προς τον ίδιο μας τον εαυτό. Τι πάει να πει «με ανέχεσαι»; Και τι είμαστε για να μας ανέχονται; Είμαστε μήπως κάτι τόσο δα τρομερό; Ή κάναμε ποτέ κάτι τόσο φοβερό κι άξιο ανοχής; Προσβάλλει ακόμη την ίδια τη σχέση μας κι αν το πάρουμε και παρακάτω ίσως προσβάλλει και τον ίδιο το σύντροφό μας και την αγάπη του για μας.

Διαφορετικό πράμα η ανοχή και διαφορετικό η υπομονή κι η επιμονή. Αν κάποιος μας αγαπάει, μας αγαπάει επειδή το θέλει και γιατί αξίζουμε πραγματικά αυτή του την αγάπη. Δε μας αγαπάει ούτε επειδή πρέπει, ούτε με το ζόρι, ούτε γιατί μας ανέχεται. Κι όποιος από μας πιστεύει πως τον αγαπάνε από λύπηση ή από ανοχή, καλύτερα να μαζεύει όσο το δυνατόν πιο σύντομα τα μπογαλάκια του και να τραβήξει για καμιά άλλη παραλία.

Δε λέω ότι τη φράση αυτή τη λέμε εννοώντας όλα τα παραπάνω. Ίσως αυτό που πραγματικά θέλουμε να πούμε είναι «ευχαριστώ για την υπομονή που μου δείχνεις όταν έχω τις μαύρες μου» ή «ευχαριστώ που με καταλαβαίνεις όταν δεν είμαι καλά» ή «ευχαριστώ που μου κρατάς το χέρι στα δύσκολα». Αυτές οι φράσεις όχι μόνο δείχνουν μια υγιή αυτοκριτική κι αυτοσαρκασμό, αλλά είναι ίσως κι αναγκαίες σε μια σχέση έτσι ώστε να δείξουν στο σύντροφό μας πως αντιλαμβανόμαστε και μας αρέσει που είναι κοντά μας όταν έχουμε τα νεύρα και τα πείσματά μας. Η λέξη «ανοχή» όμως είναι βαριά κι άσχημη. Υποδηλώνει συμπεριφορές που σε κανέναν δεν αρέσουν, υποδηλώνει βάρος κι ευθύνη που δεν είναι θεμιτή, υποδηλώνει σκουριά, πράξεις και συναισθήματα με το ζόρι.

Η αγάπη δεν είναι ούτε ζόρι, ούτε ευθύνη, ούτε αυτοταπείνωση. Πόσο μάλλον εξιδανίκευση του συντρόφου μας ότι αυτός «ανέχεται» όλα μας τα κουσούρια και μας χαρίζει απλόχερα την αγάπη του ενώ δεν την αξίζουμε. Η αγάπη είναι καθημερινή και συνεχόμενη επιλογή. Επιλογή του συντρόφου μας και των καθημερινών του αναγκών και κουσουριών, επιλογή των χαρούμενων και των λυπητερών του στιγμών, επιλογή όλων εκείνων των συναισθημάτων και των καταστάσεων που τον περιτριγυρίζουν, επιλογή των σκοτεινών και λαμπερών του ημερών.

Κανείς δεν είναι χρωματιστός και λαμπερός όλη μέρα, κάθε μέρα. Το θέμα είναι να διαλέγουμε και τα σκοτάδια και τα μαύρα χρώματα αυτών που πραγματικά θέλουμε κι αγαπάμε.

Άρα όχι, δεν ευχαριστούμε κανέναν αν μας ανέχεται, γιατί αν μας ανέχεται πολύ απλά δε μας αγαπάει. Ευχαριστούμε κάποιον που μας κρατάει το χέρι σε ένα δρόμο γεμάτο αγκάθια και σε μια μέρα γεμάτη δάκρυα. Γιατί «αγαπώ» σημαίνει «επιλέγω».

Για να αγαπήσεις το ποιος είσαι, δεν μπορείς να μισείς τις εμπειρίες που σε σχημάτισαν

Πόσες φορές έχεις εστιάσει στα λάθη σου; Πόσες φορές έχεις επιμείνει σε όλα όσα θα μπορούσες να είχες κάνει και δεν έκανες;

Πόσες φορές άραγε δεν θυμίζεις στον εαυτό σου τι έχουν κάνει οι σύντροφοί σου, οι φίλοι σου; Πόσες φορές θυμάσαι τις στιγμές που πληγώθηκες και πόσες φορές έκλαψες για τις κακές στιγμές;

Πόσες φορές μίλησες για τις στιγμές του παρελθόντος στους φίλους και στους γνωστούς σου; Είναι άραγε τόσες οι φορές που ονειρεύτηκες το μέλλον σου; Είναι άραγε τόσες οι φορές που άφησες τον εαυτό σου να δοκιμάσει κάτι καινούργιο;

Είναι άραγε τόσες οι φορές που επέλεξες να μην εστιάσεις στις κακές στιγμές και επέλεξες να τις ξεπεράσεις γρήγορα, γιατί διψάς για κάτι νέο, για κάτι όμορφο;

Άλλαξε την νοοτροπία σου. Έχεις τη δύναμη να επιλέξεις που θα εστιάσεις την προσοχή σου. Έχεις τη δύναμη να φεύγεις από καταστάσεις που δεν σου αρέσουν.

Αποδέξου όμως ποιος είσαι. Αποδέξου τις εμπειρίες που σε σχημάτισαν και σε επηρέασαν. Αποδέξου το παρελθόν σου, αλλά άλλαξε το παρόν και το μέλλον σου.

«Για να αγαπήσεις ποιος είσαι, δεν μπορείς να μισείς τις εμπειρίες που σε σχημάτισαν…» Κι αν δεν μπορείς μόνος σου, μη φοβάσαι να ζητήσεις βοήθεια. Οι σύμμαχοι είναι δώρο στη ζωή μας.

Όταν πονάς μα προχωράς, μεγαλώνεις τα όριά σου

Όταν πονάς μα προχωράς, μεγαλώνεις τα όριά σου. Ίσως το να σκληραίνεις, σε φέρνει πιο κοντά σε εσένα, μα πιο μακριά από τους ανθρώπους, επιστρέφεις στην Πηγή σου και αυτή η Πηγή είναι αστείρευτη!

Το αόρατο πλέγμα που δημιουργείται δεν είναι και τόσο αόρατο τελικά, δεν κρύβεται πίσω από το χαμόγελό σου. Μοιάζεις αλλόκοτος για τον κόσμο, παράξενος, κλεισμένος σε έναν κόσμο που επειδή δεν τον επέλεξαν οι ίδιοι, θεωρούν πως δεν υπάρχει. Πιστεύεις στις νεράιδες, τους δράκους, τα ξωτικά και σε κάθε μυθικό πλάσμα Επειδή κάτι δεν το βλέπεις με γυμνό μάτι, δεν σημαίνει πως δεν υπάρχει

Κι εσύ, που αρνείσαι τα πάντα και δέχεσαι μόνο τη στέρεα γη σου ως αληθινή, αν δεν γδύσεις τα μάτια της ψυχής σου πώς περιμένεις να δεις, να νιώσεις; Ίσως και να μην πιστεύεις πως έχεις ψυχή. Παραμένεις μόνος και μακριά από αυτό που πραγματικά είσαι. Δεν θέλεις, δεν επιτρέπεις στα μάτια του μυαλού σου να αναγνωρίσουν εσένα και τα απεριόριστα όριά σου. Δεν υπάρχουν όρια, όταν δεν κρατιέσαι από τον πόνο, τη μελαγχολία και τη μιζέρια. Δεν υπάρχουν όρια όταν προχωράς, μετατοπίζεσαι έστω λίγο από την ασφάλεια του δεν μπορώ.

Αυτή είναι η χειρότερη μοναξιά, να έρθεις στη γη και να νομίζεις πως έζησες. Τα κύτταρα έχουν μνήμη, την οποία ο εγκέφαλος τη συνθλίβει ολοένα και πιο πολύ με την πάροδο του χρόνου. Αυτή η άνιση μάχη, σε κρατά στη γη, άνθρωπο, κι όταν η ψυχή πετάξει, κανένας ουρανός δεν την χωρά, γι' αυτό και επιστρέφει.

Όταν πονάς μα προχωράς, μεγαλώνεις τα όριά σου. Όταν πονάς, επιστρέφεις σε εσένα μετά από κάθε δυσκολία τόσο αδύναμος, τόσο μόνος. Θα τα καταφέρω, ψελλίζεις, μα μέσα σου είναι κάτι στιγμές που δεν θες να σου συμβεί. Αυτό που θες, είναι να γκρεμιστείς, για να νιώσεις και μόνο την θαλπωρή του να σε σώζουν.

Κουράστηκες να σώζεσαι, βαρέθηκες να ακούς γι’ αυτή τη μαγική δύναμη που κρύβεις μέσα σου. Κουράστηκες να μεγαλώνεις τα όριά σου και να απομακρύνεσαι ολοένα και πιο πολύ από όλους γιατί αρέσκονται κολλημένοι στη στέρεη γη τους.

Νιώθεις τόσο μόνος στην αρχή. Θες εκείνο το κράτημα που θα αφεθείς, θα εμπιστευτείς, θα μοιραστείς τα βάρη, θα συνδέσεις τα δικά σου όρια με του διπλανού σου. Μα πότε συμβαίνει αυτό για να συμβεί και τώρα; Μόνος γεννήθηκες και μόνος συνεχίζεις. Προχωράς τη ζωή σου λίγο πιο κάτω κι αυτό σου ανοίγει τον χώρο σου, μεγαλώνει τις αόρατες διαστάσεις, τις ψυχικές σου διαστάσεις. Σαν μεγαλώνει η ψυχή, μην τη φοβάσαι τη ζωή, έχει πάντα κάτι από το δικό σου παρακάτω. Βρίσκεις εσένα μέσα στη ζωή κι έτσι όλα αποκτούν νόημα!

Όταν πονάς μα προχωράς, μεγαλώνεις τα όριά σου. Τίποτα δεν είναι έξω από εσένα και κανένα “γιατί” δεν χρειάζεται να ερμηνευτεί. Προχωράς σε ένα μονοπάτι τόσο ξένο, μα θα το ανακαλύψεις και μόνο επειδή το επέλεξες. Συνεχίζεις το δρόμο αυτό που μοιάζει τόσο δύσβατος, επειδή δεν τον γνωρίζεις. Όμως όσο τον ζεις, τον νιώθεις, μπαίνεις μέσα του, ανακαλύπτεις εσένα μέσα από τα βήματά σου στη γη του. Εσένα, μέσα από τη ζεστή σου ανάσα, στον κρύο αέρα του. Εσένα μέσα από την λάμψη των αστεριών, του παράξενου ουρανού του.

Μεγαλώνεις τα όριά σου, όταν δεν αφήνεσαι πίσω σε ό,τι σε πονά. Δυναμώνεις, πατάς γερά τα πόδια σου στη γη και σαν ισορροπήσεις εκεί, θες να πετάξεις ψηλά, να αγγίξεις το στερέωμα, να βρεις εκείνο που έχει κάτι από εσένα και δεν σε πληγώνει, θες να μεγαλώσεις τα όριά σου. Κι όσο τα μεγαλώνεις, τόσο ενώνεσαι, τόσο συνδέεσαι με την Πηγή κι όλα μοιάζουν Ένα κι όλα είναι Ένα, χωρίς όρια, χωρίς πόνο γιατί όλα έχουν κάτι από εσένα.

Κανένα συναίσθημα δεν κρατά για πάντα άμα το ζήσεις μέχρι το τέρμα

Ένα μούδιασμα συναισθηματικό. Που δεν δίνει δεκάρα για τα ολόγιομα φεγγάρια εκεί έξω. Γιατί; Ρωτάς; Πόσες αλήθεια απουσίες μέτρησες φέτος; Πόσες άνω τελείες πέρασες ελπίζοντας για μια συνέχεια; Κι αλήθεια αναρωτιέμαι αν σε αυτή τη ζωή πονά περισσότερο το ξαφνικό ή αυτό που περιμένεις. Δυο θάνατοι ανυπόφοροι και τα δυο.

Θα πάρεις τον εαυτό σου βόλτα σε χώρους που γαληνεύει ψυχή σου. Γιατί σιχάθηκες να βλέπεις αναρτημένες στιγμές δεξιά – αριστερά με «αυθόρμητες» φωτογραφίες και χαμόγελα τόσο ψεύτικα όσο τα χρήματα που βγάζαμε στη μονόπολη. Γκρίνια ε; Εμ, κάθε υπερβολή στο συναίσθημα βλ. χαρά, λύπη, κλάμα, φέρνει το πανέμορφο κι απόλυτο κενό. Που σε προετοιμάζει γι’ αυτό που θα έρθει. Το άγνωστο Χ που θα βρει το κενό και κυνικό Ψ για να το ταρακουνήσει και να του θυμίσει εκείνες τις ομορφιές που τόσο αρνείται πεισματικά να ξαναζήσει.

«Against all odds», λένε οι φίλοι μας οι Άγγλοι. Πανέμορφη φράση με σημασία σχεδόν ουτοπική. Παρ’ όλες τις ελάχιστες πιθανότητες, ενάντια σε όλα τα προγνωστικά και ίσως με τον πιο ασυνήθιστο και παράδοξο τρόπο έρχεται εκείνο το χάπι έντ. Χάπι πώς να είναι με τόσες άδειες καρέκλες μέσα στην καρδιά μας. Με τόσα αντίο και τόσα κεφάλια που σηκώσαμε ψηλά προχωρώντας με τα κομμάτια μας στην τρύπια μας βαλίτσα με προορισμό το άγνωστο.

Ένα διάβα πρωτόγνωρο, χωρίς χάρτες και οδικές πινακίδες. Χάσαμε στη διαδρομή τα θέλω μας που αναρωτηθήκαμε άπειρες φορές γιατί τα κρατήσαμε. Γιατί τα περάσαμε στο θρόνο της επιθυμίας – να το γιατί πάλι. Μια συνεχόμενη αντίφαση μέσα μας. Μια μικρή δόση ρεαλισμού ποτισμένη με λίγες ψιχάλες όνειρο. Ίσα-ίσα να μην ξεχνάμε την ανθρώπινή μας φύση και πετρώσει κι άλλο η καρδιά μας.

Κι αλήθεια, ο χρόνος περνά. Πότε γελά μαζί σου και πότε σου δίνει κάτι χαστούκια στη μούρη αφήνοντας το σημάδι της «παλάμης» του στο μάγουλο σαν παιδάκι να το κρατάς και να λες πάλι εκείνο το «γιατί». Και να ξέρεις υπάρχουν «γιατί» στο διάβα σου που δεν έχουν απάντηση και λογική. Η μόνη αλήθεια που μπόρεσα να καταλάβω και να δεχτώ – μεταξύ μας πάντα.


Αυτή η ησυχία τις καλοκαιρινές βραδιές στη βεράντα που κοιτάς τα αστέρια κι αν κλείσεις τα μάτια ακούς μέχρι και το γείτονα δίπλα να ροχαλίζει, σε τρομάζει. Σε παραξενεύει. Νιώθεις πως κάτι έρχεται. Πως κάτι σου λείπει. Πως κάτι πάει τόσο τρομερά λάθος και είσαι εκεί σ’αυτή τη καρέκλα να αμπελοφιλοσοφείς με τις σκέψεις σου.

Κενό. Και δεν το νοιάζει αν έξω βρέχει ή σκάει ο τζίτζικας. Δεν το νοιάζουν οι τέσσερις εποχές και τα παραμύθια που ακούγαμε παιδιά. Σου φωνάζει ένα «Ψιτ» και τρομάζεις. Σου ακυρώνει όλα όσα ήξερες. Αναθεωρείς, μουτζώνεσαι, σου φταίνε τα πάντα. Μα «against all odds» κάτι το σπάει εκεί που βολεύεται μέσα σου και το διώχνει κακήν-κακώς για διακοπές χωρίς επιστροφή εκεί που κρυβόταν τόσο καιρό πριν έρθει να σου συστηθεί. Και να θυμάσαι: Κανένα συναίσθημα δεν κρατά για πάντα άμα το ζήσεις μέχρι το τέρμα.

Ο κύκλος του 99 – Η ιστορία του.

Μια φορά και έναν καιρό, υπήρχε ένα πολύ μακρινό βασίλειο με έναν πολύ λυπημένο κυβερνήτη. Δεν καταλάβαινε τον λόγο της μελαγχολίας του μέχρι που ένας από τους σοφούς άντρες του τον βοήθησε να καταλάβει πως όλα είχαν να κάνουν με τον κύκλο του 99. Ήταν ένα μάθημα που δεν θα ξεχνούσε ποτέ.

Όλα ξεκίνησαν ένα πρωί, όταν ο βασιλιάς, πολύ καταθλιπτικός, είδε έναν από τους υπηρέτες του να μπαίνει στο δωμάτιο. Ο ταπεινός άντρας χαμογέλασε και άρχισε να σφυρίζει μια ευχάριστη μελωδία. Ο βασιλιάς συνειδητοποίησε πως ο υπηρέτης ήταν πάντα χαρούμενος και αναρωτήθηκε το γιατί. Πως μπορούσε ένας υπηρέτης να είναι τόσο χαρούμενος, όταν ο ίδιος, ο βασιλιάς, δεν μπορούσε να βρει την γαλήνη;

«Η πραγματική κοινωνική πρόοδος δεν έχει να κάνει με την αύξηση των αναγκών αλλά με την εθελοντική μείωση τους. Ωστόσο, αυτό απαιτεί ταπεινότητα.» -Mahatma Gandhi

Ο βασιλιάς ρώτησε τον άντρα, «Γιατί είσαι τόσο χαρούμενος;». Ο υπηρέτης δεν ήξερε πώς να απαντήσει. «Γιατί να μην είμαι;» απάντησε τελικά. «Ζω σε ένα παλάτι, σερβίροντας το πιο ισχυρό άτομο του βασιλείου… Τι άλλο θα μπορούσα να θέλω; Δεν βλέπω το γιατί δεν θα έπρεπε να είμαι χαρούμενος με την ζωή μου…»

Αυτό αναστάτωσε τον βασιλιά. Δεν πίστεψε ούτε λέξη. Πως μπορούσε ένας άντρας με ένα σπίτι και μια ζωή πολύ πιο μέτρια από τα δικά του να είναι τόσο χαρούμενος; Ο βασιλιάς τον απείλησε ότι θα τον αποκεφαλίσει αν δεν του αποκάλυπτε το μυστικό της ευτυχίας του. Ο υπηρέτης ζήτησε συγγνώμη που πρόσβαλε τον βασιλιά αλλά δεν ήξερε τι να πει.

Η σοφία και ο κύκλος του 99
Τελικά, ο βασιλιάς είπε στον υπηρέτη να φύγει. Δεν μπορούσε να αντέξει το αδιάκοπο χαμόγελο του. Ούτε καν η απειλή του θανάτου δεν τον αναστάτωσε. Αφού έφυγε ο ταπεινός υπηρέτης, αμέσως κάλεσε τους σοφούς άντρες του παλατιού. Το μυστήριο έπρεπε να λυθεί.

Όταν μαζεύτηκαν όλοι οι σοφοί άντρες, διέταξε να του πουν γιατί ο υπηρέτης ήταν τόσο χαρούμενος με την μίζερη ζωή του, ενώ ο ίδιος δεν μπορούσε να σταματήσει να αισθάνεται τόσο στεναχωρημένος. Ένας από τους σοφούς άντρες σηκώθηκε και είπε: «Είναι απλό. Ο υπηρέτης είναι χαρούμενος επειδή δεν έχει μπει στον κύκλο του 99.» Αυτό κίνησε το ενδιαφέρον του βασιλιά. Τι στο καλό ήταν ο κύκλος του 99;

Ο σοφός άντρας του είπε ότι ήταν άχρηστο να εξηγήσει τον κύκλο του 99 με λόγια. Χρειαζόταν να τον δει με τα μάτια του. Το μόνο που χρειαζόταν ο βασιλιάς ήταν 99 νομίσματα από καθαρό χρυσό και θα του έδειχνε πως κάθε χαρούμενος άνθρωπος, αφού μπει στον κύκλο του 99, γίνεται καταθλιπτικός. Ο βασιλιάς αποδέχτηκε την πρόκληση.

Μπαίνοντας στον κύκλο του 99
Ο βασιλιάς διέταξε να φτιαχτούν 99 νομίσματα από καθαρό χρυσό, τον πιο πολύτιμο στο βασίλειο. Τα έβαλε σε μια τσάντα και τα πήγε στο σπίτι του υπηρέτη, συνοδευόμενος από τον σοφό άντρα. Άφησαν την τσάντα στην πόρτα με ένα σημείωμα: «Ένα δώρο για την πιστή και ανιδιοτελή υπηρεσία σου. Απόλαυσε το.» Τότε κρύφτηκαν, για να δουν τι θα συμβεί.

Ο υπηρέτης γύρισε σπίτι, είδε την τσάντα και έμεινε έκπληκτος. Κοίταξε γύρω του και μετά μπήκε στο σπίτι του γεμάτος περιέργεια. Ο βασιλιάς και ο σοφός τον παρακολουθούσαν απ’ έξω ακόμα κρυμμένοι. Ο ταπεινός άντρας πήρε τα νομίσματα και τα έριξε στο τραπέζι.

Δεν μπορούσε να πιστέψει στα μάτια του. Άρχισε να μετρά την νέα του περιουσία, βάζοντας τα νομίσματα σε στοίβες των 10. Όταν τελείωσε και την τελευταία, νόμιζε ότι κάτι ήταν λάθος. Η τελευταία στοίβα είχε 9 νομίσματα αντί για 10.

Η παγίδα του κύκλου του 99
Ο υπηρέτης νόμιζε ότι ένα νόμισμα θα είχε πέσει από το τραπέζι και το έψαξε παντού, αλλά δεν μπόρεσε να τον βρει. Τότε σκέφτηκε φωναχτά «Κάποιος είδε την τσάντα και έκλεψε ένα νόμισμα». Τότε αναρωτήθηκε πόσο θα του έπαιρνε να κερδίσει ένα νόμισμα. Έκανε κάποιους υπολογισμούς.

Δουλεύοντας κανονικά, θα χρειαζόταν 5 χρόνια. Αλλά αν δούλευε περισσότερο; Ίσως θα μπορούσε να το κερδίσει σε 2 χρόνια. Αν ζητούσε και από την γυναίκα του να βρει ακόμα μια δουλειά; Τότε ίσως να έφτανε στον στόχο του σε μόνο έναν χρόνο.

Από εκείνη την μέρα ο υπηρέτης έγινε πολύ καχύποπτος και δεν εμπιστευόταν κανέναν.

Υποπτευόταν πως κάποιος από το παλάτι είχε πάρει το νόμισμα, που σύμφωνα με τον ίδιο, έλειπε από την περιουσία του. Επίσης ανησυχούσε μήπως τον ξανά ληστέψουν.

Ο υπηρέτης ποτέ δεν σταμάτησε να κάνει σχέδια για το πώς να κερδίσει ακόμα ένα χρυσό νόμισμα. Είχε παγιδευτεί στον κύκλο του 99. Από τότε, ποτέ δεν σκεφτόταν τα πράγματα που είχε, μόνο αυτά που του έλειπαν. Τελικά ο σοφός είχε δίκιο.

Η παγίδα μέσα στην οποία πιάνονται οι πάντες

Όλο το ζήτημα είναι να κατανοήσεις την παγίδα μέσα στην οποία πιάνονται οι πάντες. Παρατήρησε απλώς υπομονετικά την όλη κατάσταση: «Ακόμη κι αν φτάσω στο ανώτατο σκαλοπάτι της σκάλας και τι έγινε;» Απλώς είσαι κρεμασμένος από τον ουρανό. Δεν υπάρχει πουθενά αλλού να πας.

Ασφαλώς δεν μπορείς  να κατέβεις κάτω, επειδή οι άνθρωποι θα αρχίσουν να σε κοροϊδεύουν: «Πού πας; Τι συνέβη; Ηττήθηκες;» Δεν μπορείς να κατέβεις κάτω και δεν μπορείς να πας αλλού, επειδή δεν υπάρχει ανώτερο σκαλοπάτι, οπότε είσαι κρεμασμένος από τον ουρανό, υποκρινόμενος ότι έχεις φτάσει. ότι έχεις βρει το νόημα της ζωής. Και ξέρεις πολύ καλά ότι δεν έχεις τίποτα. Απλώς είσαι ένας ανόητος που έχασες όλη σου τη ζωή. Τώρα δεν υπάρχει πιο πάνω να πας και αν κατέβεις κάτω, τότε οι πάντες θα σε κοροϊδεύουν…

Ο άνθρωπος προσπαθεί συνεχώς με κάθε τρόπο να κάνει κάτι ανώτερο, κάτι ιδιαίτερο, κάτι ανώτερο. Όλα αυτά όμως είναι σκέτη πολιτική. Και μόνο ο υποδεέστερος άνθρωπος ενδιαφέρεται γι’ αυτά. Ο άνθρωπος που είναι ευφυής, έχει κάτι πιο σημαντικό να κάνει. Η ευφυΐα δεν μπορεί να σπαταλιέται σε τρίτης κατηγορίες πολιτικές, σε άσχημες πολιτικές, σε βρώμικες πολιτικές…

Και τι είναι η ιστορία; Αποκόμματα από εφημερίδες αρχαίων χρόνων. Αν πας και βοηθήσεις κάποιον, καμία εφημερίδα δεν πρόκειται να το δημοσιεύσει. Αν όμως πας και σκοτώσεις κάποιον, θα το γράψουν όλες οι εφημερίδες. Και τι άλλο είναι η ιστορία, από ανθρώπους που έχουν αφήσει πληγές πάνω στην ανθρώπινη συνειδητότητα; Αυτό το λες εσύ ιστορία: Αυτά είναι σκέτα σκουπίδια!

Είναι παράξενο που τα πραγματικά λουλούδια της ευφυΐας δεν αναφέρονται καν. Εμείς όμως γνωρίζουμε μόνο ένα είδος κόσμου – τον κόσμο όπου επικρατεί το δίκαιο του ισχυρότερου.

Πολλή γνώμη, λίγη γνώση

Λέγεται πως υπάρχουν περισσότερες γνώμες απ’ ότι άνθρωποι, κι αυτό είναι αλήθεια. Από αυτό θα επινοήθηκε η ψήφιση κατά πλειοψηφία, γιατί όταν υπάρχουν περισσότερα από τρία άτομα, η συναίνεση είναι σχεδόν αδύνατη: πάντα υπάρχει κάποιος που θα έχει διαφορετική γνώμη και που δε θα είναι διατεθειμένος να υποχωρήσει.

Οι άνθρωποι συνηθίζουμε να έχουμε γνώμη για όλα.

Για ό,τι γνωρίζουμε με βεβαιότητα, για ό,τι πιστεύουμε με κλειστά μάτια, για ό,τι σκεφτόμαστε χωρίς να το στριφογυρνάμε και πολύ στο μυαλό, ακόμα και για κάτι που δεν του έχουμε αφιερώσει ούτε δύο σκέψεις.

Επειδή προτιμάμε να λέμε κάτι παρά να σωπαίνουμε και να δείχνουμε ότι δεν ξέρουμε για τι πράγμα μιλάμε.

Δεν είχαμε την ευκαιρία να μάθουμε να σωπαίνουμε στην Ακαδημία του Πλάτωνα.

Όπως είπε ο Τζον Φ. Κέννεντυ στην εναρκτήρια ομιλία του:

Ο μεγάλος εχθρός της αλήθειας πολύ συχνά δεν είναι το ψέμα, αποφασισμένο, κατασκευασμένο και ανέντιμο, αλλά ο μύθος, επίμονος, πειστικός και εξωπραγματικός.
Πολύ συχνά γραπωνόμαστε από τα κλισέ των προγόνων μας. Υποτάσσουμε όλα τα γεγονότα σε ένα σετ προκατασκευασμένων ερμηνειών.
Απολαμβάνουμε το βόλεμα της γνώμης χωρίς το ξεβόλεμα της σκέψης.

Πρόσφατες μελέτες αποδεικνύουν ότι εξαρτιόμαστε όλο και περισσότερο από το τι λένε οι άλλοι στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Σε τέτοιο σημείο που ένα οποιοδήποτε σχόλιο μπορεί να κάνει κάποιον να περάσει όλη τη νύχτα ξάγρυπνος ή να πάθει κρίση άγχους.

Κι όλα αυτά γιατί είναι εύκολο να μιλάμε για να μιλάμε, να δίνουμε τη γνώμη μας και να προσπαθούμε να πείσουμε τους άλλους.

Αλλά, όπως τόνιζε ο Μπέρτραντ Ράσελ στα Σκεπτικιστικά δοκίμια:

“Οι γνώμες που διατηρούνται με πάθος είναι πάντα αυτές που δεν έχουν μια καλή βάση. Το πάθος είναι το μέτρο εκείνων που δεν έχουν μια λογική πεποίθηση”.

Έτσι, λοιπόν, πρέπει να στεκόμαστε και να σκεφτόμαστε τη γνώμη μας και να έχουμε επίγνωση του ότι τα λόγια μας θα τα ακούσουν ή θα τα διαβάσουν και, προπαντός, θα τα θυμούνται.
Αυτά είναι το σήμα κατατεθέν μας και μας προσδιορίζουν ως ανθρώπους.

Εγκαταλελειμμένο γονίδιο ενεργοποιήθηκε ξανά και προστατεύει τους ελέφαντες από τον καρκίνο

Ένα εγκαταλελειμμένο γονίδιο που ξαναπόκτησε στην εξελικτική πορεία τη λειτουργικότητά του και συμβάλει στην ανθεκτικότητα των ελεφάντων στον καρκίνο αποκάλυψαν ερευνητές από το Πανεπιστήμιο του Σικάγο σε πρόσφατη δημοσίευσή τους στο περιοδικό Cell Reports.

Το αίνιγμα γιατί οι ελέφαντες εμφανίζουν σπάνια καρκίνο παρόλη τη μεγάλη μάζα κυττάρων που διαθέτουν απασχολεί χρόνια τους ερευνητές. Το πρόβλημα διατυπώθηκε σαφώς το 1970 από τον Richard Peto, ο οποίος παρατήρησε πως παρόλο που μέσα στο ίδιο είδος όσο περισσότερη μάζα έχει ένας οργανισμός τόσο περισσότερες πιθανότητες υπάρχουν για να αναπτυχθεί καρκίνος, δεν ισχύει το ίδιο για οργανισμούς που ανήκουν σε διαφορετικά είδη, όπως ο άνθρωπος με τον ελέφαντα. Το παράδοξο του Peto (Peto’s paradox) όπως ονομάστηκε, παραμένει άλυτο μέχρι και σήμερα, παρόλο που οι επιστήμονες αρχίζουν και προσεγγίζουν κάποιες πιθανές λύσεις.

Μία από αυτές τις λύσεις θα μπορούσε να είναι η ύπαρξη γονιδίων σε μεγάλα ζώα όπως ο ελέφαντας, τα οποία δεν υπάρχουν σε μικρότερα θηλαστικά. Μία τέτοια περίπτωση φαίνεται πως βρήκαν οι ερευνητές από τις ΗΠΑ. O μεταγραφικός παράγοντας LIF μπορεί να λειτουργήσει είτε κατασταλτικά απέναντι σε όγκους κυττάρων είτε ευνοϊκά ως προς την ανάπτυξη των όγκων αυτών. Οι ερευνητές έψαξαν στο γονιδίωμα 53 θηλαστικών για ψευδογονίδια του LIF, δηλαδή για γονίδια που έχουν χάσει τη λειτουργικότητά τους κατά τη διάρκεια της εξελικτικής διαδικασίας. Σχεδόν όλα τα θηλαστικά είχαν ένα μοναδικό γονίδιο LIF, εκτός από τρία είδη τα οποία 7-11 επιπλέον αντίγραφα του γονιδίου LIF. Ανάμεσα σε αυτά τα είδη, είναι και ο αφρικανικός ελέφαντας. «Τα γονίδια διπλασιάζονται συχνά. Μερικές φορές αντιγράφονται λανθασμένα, και παράγουν μη λειτουργικές εκδοχές που ονομάζονται ψευδογονίδια. Συχνά τα αναφέρουμε ως νεκρά γονίδια», σημείωσε ο καθηγητής Vincent Lynch στην ιστοσελίδα του Πανεπιστημίου του Σικάγο.

Για να διερευνήσουν εάν αυτά τα αντίγραφα του γονιδίου LIF (ψευδογονίδια) εκφράζουν κάποια πρωτεΐνη, οι ερευνητές αλληλούχισαν το RNA των κυττάρων αυτών των ειδών χρησιμοποιώντας την τεχνική RNA-seq, η οποία εντοπίζει και αλληλουχεί τα προϊόντα όλων των γονιδίων σε μια δεδομένη χρονική στιγμή. Με έκπληξη βρήκαν πως το ψευδογονίδιο LIF6 εκφραζόταν σε κάποια κύτταρα του ελέφαντα. Υπερεκφράζοντας το γονίδιο αυτό σε κυτταρικές καλλιέργειες, οι ερευνητές διαπίστωσαν πως το LIF6 επάγει την απόπτωση των κυττάρων, δηλαδή τον θάνατό τους. Επίσης, βρήκαν πως σε περίπτωση βλάβης του DNA η έκφραση του γονιδίου αυξάνεται προκαλώντας πάλι απόπτωση. Το LIF6 κωδικοποιεί μια πρωτεΐνη η οποία μεταφέρεται στα μιτοχόνδρια, που είναι η ενεργειακή μηχανή του κυττάρου, και προκαλεί βλάβες σε αυτά οδηγώντας το κύτταρο στο θάνατο. «Αυτό το νεκρό γονίδιο επανήλθε στη ζωή. Όταν ενεργοποιείται από μία βλάβη του DNA, σκοτώνει το κύτταρο γρήγορα. Αυτό είναι ευεργετικό, επειδή ο οργανισμός απαλλάσσεται από ένα κύτταρο το οποίο μπορεί να είναι η αφορμή εμφάνισης ενός καρκίνου», συμπληρώνει ο καθηγητής Vincent Lynch.

Οι επιστήμονες υποθέτουν πως το γονίδιο αυτό έδωσε την ευκαιρία στους ελέφαντες να αποκτούν τόσο μεγάλο μέγεθος, και άρα άρχισε να λειτουργεί πριν ο ελέφαντας πάρει το σημερινό γνώριμο μέγεθος. Οι ερευνητές της ομάδας θα εστιάσουν τώρα στο σηματοδοτικό μονοπάτι που εμπλέκεται ο μεταγραφικός παράγοντας LIF6, για να καταλάβουν με ποιον τρόπο το γονίδιο επάγει την απόπτωση.

Edward Lorenz: μετεωρολόγος και πατέρας της θεωρίας του Χάους

Ο Edward Lorenz (1917 – 2008) ήταν ένας Αμερικανός μετεωρολόγος που προσπάθησε να προβλέψει τον καιρό με τους υπολογιστές, αλλά τελείως συμπτωματικά προκάλεσε τη δημιουργία ενός νέου επιστημονικού πεδίου, της θεωρίας του αιτιοκρατικού χάους. Με την ανακάλυψη του χάους ο Lorenz βρήκε ότι με αυτό επηρεάζεται βαθιά ένα μεγάλο φάσμα βασικών επιστημών, φέρνοντας έτσι δραματικές αλλαγές στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τη φύση, όπως έκανε και ο Ισαάκ Νεύτωνας,.

 

Ένα διάγραμμα του παράξενου ελκυστή Lorenz για τιμές r = 28, σ = 10, b = 8/3

Άνοιξε το δρόμο σε αυτό που ορισμένοι αποκαλούν τρίτη επιστημονική επανάσταση στον 20ο αιώνα, μετά τις θεωρίες της σχετικότητας και της κβαντομηχανικής. Αποδεικνύοντας ότι συγκεκριμένα ντετερμινιστικά συστήματα έχουν προβλέψιμα όρια, ο Lorenz έβαλε το τελευταίο καρφί στο φέρετρο του Καρτεσιανού σύμπαντος. 

 

Ο Lorenz είναι καλύτερα γνωστός για την έννοια του φαινομένου της «πεταλούδας», η ιδέα ότι μια μικρή διαταραχή σαν το χτύπημα των φτερών μιας πεταλούδας, μπορεί να έχει τεράστιες συνέπειες.

 

Η τυχαία ανακάλυψη του χάους από τον του Lorenz ήρθε το χειμώνα του 1961, όταν ο Lorenz έτρεχε τις προσομοιώσεις του καιρού χρησιμοποιώντας ένα απλό υπολογιστικό μοντέλο. Μια ημέρα, θέλησε να επαναλάβει μία προσομοίωση για μια μεγαλύτερη περίοδο, αλλά αντί να επαναλάβει ολόκληρη την προσομοίωση, άρχισε να την τρέχει δεύτερη φορά από τη μέση, ξαναεισάγοντας τους αριθμούς που είχε πάρει από το πρώτο τρέξιμο της προσομοίωσης με τις αρχικές συνθήκες.

 

Το πρόγραμμα ήταν το ίδιο, έτσι τα καιρικά σχέδια της δεύτερης επανάληψης έπρεπε να ήταν ακριβώς εκείνων της πρώτης. Αντί όμως  να δει ένα ίδιο σχέδιο, τα δύο σχέδια του καιρού άρχισαν να αποκλίνουν γρήγορα σε δύο απολύτως ξεχωριστές πορείες.

 

Πρώτα, σκέφτηκε ότι ο υπολογιστής δυσλειτουργούσε. Μετά συνειδητοποίησε ότι δεν είχε εισαγάγει τις αρχικές συνθήκες ακριβώς. Ο υπολογιστής αποθήκευε τους αριθμούς με μια ακρίβεια έξι δεκαδικών, όπως 0.506127, ενώ ο Lorenz, για να γλιτώσει χώρο στο έντυπο των αποτελεσμάτων κόνταινε τους αριθμούς με τρία δεκαδικά, 0.506. Αυτή λοιπόν η μικρή απόκλιση των αριθμών που εισήγαγε ο Lorenz, λιγότερο από 0,1 τοις εκατό, άλλαξε εντελώς το τελικό αποτέλεσμα.

 

Ακόμα κι αν το μοντέλο του ήταν αρκετά απλό, ο Lorenz συνειδητοποίησε ότι αυτό σήμανε ότι η τέλεια καιρική πρόβλεψη ήταν μια φαντασία.

 

Μια τέλεια πρόβλεψη θα απαιτούσε όχι μόνο ένα τέλειο μοντέλο, αλλά και την τέλεια γνώση του αέρα, της θερμοκρασίας, της υγρασίας και άλλων συνθηκών παντού σε όλο τον κόσμο, σε μια στιγμή του χρόνου. Ακόμη και μια μικρή απόκλιση θα μπορούσε να οδηγήσει σε ένα απολύτως διαφορετικό καιρό.

 

Ο Lorenz δημοσίευσε τα συμπεράσματά του το 1963 και η επιστημονική του ανακοίνωση ήταν ένα αριστούργημα σαφήνειας του γιατί ο καιρός είναι απρόβλεπτος.

 

Την επόμενη χρονιά ο Lorenz δημοσίευσε μια άλλη εργασία που περιέγραφε πώς μια μικρή αλλαγή των παραμέτρων σε ένα μοντέλο, θα μπορούσε να παραγάγει μια τεράστια διαφορετική συμπεριφορά, που μπορεί να μετασχηματίσει κανονικά, περιοδικά γεγονότα σε ένα φαινομενικά τυχαίο χαοτικό σχέδιο. Η θεωρία του απέδειξε ένα χαοτικό μοντέλο σε μια πραγματική κατάσταση.

 

Κάποτε μίλησε για την ουσία των ιδεών του: «Προβλεψιμότητα: Το χτύπημα των φτερών μιας πεταλούδας στη Βραζιλία πυροδοτεί έναν ανεμοστρόβιλο στο Τέξας;»

 

Ο Lorenz δεν ήταν ο πρώτος που σκόνταψε πάνω στο χάος. Στο τέλος του 19ου αιώνα, ο μαθηματικός Henri Poincarι έδειξε ότι ο βαρυτικός χορός τριών μόνο ουράνιων σωμάτων ήταν απελπιστικά σύνθετος για να υπολογιστεί, ακόμα κι αν οι κρυμμένες εξισώσεις της κίνησης ήταν απλές. Αλλά τα συμπεράσματα του Poincarι ξεχάστηκαν στα πρώτα τρία τέταρτα του 20ού αιώνα.

Αλλά οι δημοσιεύσεις του Lorenz μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’70 δεν είχαν προσελκύσει πολλούς επιστήμονες.

 

Ο Lorenz γεννήθηκε το 1917 στο Κοννέκτικατ και αφού έλαβε το πτυχίο του στα μαθηματικά από το κολέγιο Dartmouth το 1938, έκανε εν συνεχεία μεταπτυχιακές σπουδές στο Χάρβαρντ το 1940. Εργάστηκε ως ειδικός στις καιρικές προβλέψεις κατά τη διάρκεια του Β! παγκόσμιου πολέμου. Ακολούθως σπούδασε μετεωρολογία και έκανε το διδακτορικό του στη μετεωρολογία στο ΜΙΤ.

 

«Ως παιδί πάντα με ενδιέφερε να κάνω πράγματα με τους αριθμούς και με ενθουσίαζαν οι αλλαγές του καιρού» έγραψε στην αυτοβιογραφία του. Ενώ παρέμεινε ενεργός σχεδόν ως το τέλος της ζωής του, και στην έρευνα και στις υπαίθριες δραστηριότητες.

Αρχαία Ελληνική Ιστοριογραφία: Μεθοδολογία της ιστορικής έρευνας - Μύθος και ιστοριογραφία

Η κριτική στον μύθο είναι άρρηκτα συνυφασμένη με τη γέννηση της αρχαίας ιστοριογραφίας. Ταυτόχρονα όμως οι αρχαίοι ιστορικοί, παρά τις επιμέρους διαφορές μεταξύ τους ως προς τη στάση τους απέναντι στους μύθους, ουδέποτε μπόρεσαν να απαλλαγούν εντελώς από αυτούς· τον ιστορικό τουλάχιστον πυρήνα των παραδεδομένων μύθων δεν τον έθεσαν ποτέ (ή πολύ σπάνια) σε αμφισβήτηση.

 

Ο Εκαταίος ο Μιλήσιος, ο σημαντικότερος από τους λογογράφους που επηρέασε ποικιλοτρόπως τον Ηρόδοτο, διατυπώνει ως εξής την εισαγωγική φράση του έργου του Γενεαλογίαι (απ. 1): Ἑκαταῖος Μιλήσιος ὧδε μυθεῖται· τάδε γράφω, ὥς μοι δοκεῖ ἀληθέα εἶναι· οἱ γὰρ Ἑλλήνων λόγοι πολλοί τε καὶ γελοῖοι, ὡς ἐμοὶ φαίνονται, εἰσίν [αυτά τα λέει ο Εκαταίος από τη Μίλητο·γράφω τα παρακάτω έτσι όπως νομίζω ότι ανταποκρίνονται στην αλήθεια· γιατί όσα λέγουν οι Έλληνες είναι, καθώς μου φαίνεται, πολλά και γελοία]. Η κριτική των λόγων, δηλαδή των μύθων, και η αναζήτηση της αλήθειας αποτελούν ένα και το αυτό -το πρωταρχικό μέλημα του «ιστορικού». Στη βάση της κριτικής αυτής βρίσκεται ο νόμος του πιθανού, του εύλογου (απ. 27 λόγον … εἰκότα) -θα μπορούσε κανείς να τον ονομάσει κριτήριο της κοινής λογικής. Ωστόσο, ακόμη και αν εφαρμοσθεί συστηματικά, η κριτική μέθοδος του Εκαταίου δεν έχει τη δυνατότητα να μετατρέψει τα γεγονότα του μύθου σε ιστορικά γεγονότα· ο Εκαταίος, όπως έχει γραφεί, απομάκρυνε μεν από τον θρύλο ό,τι φαινόταν αντίθετο στην καθημερινή εμπειρία, του αφαίρεσε όμως κάθε ζωντάνια (Lendle 18). Παραδείγματα αυτής της προσπάθειας εξορθολογισμού των μύθων αποτελεί το απ. 19, όπου απορρίπτεται η αναφορά του Ησίοδου στους πενήντα γιους του Αιγύπτου και προτείνεται, προφανώς ως πιο εύλογος ο αριθμός «κάτω από είκοσι» (παῖδες δέ, [ἐόντες], ὡς μὲν Ἡσίοδος ἐποίησε πεντήκοντα, ὡς ἐγὼ δέ, οὐδὲ εἴκοσι), ή το απ. 26, όπου ο Εκαταίος πάλι αντιπαρατίθεται στον Ησίοδο και προσπαθεί να εξορθολογίσει τον μύθο του Γηρυόνη: δεν πρόκειται για έναν τρικέφαλο γίγαντα που ζούσε στο νησί Ερύθεια έξω από τις στήλες του Ηρακλή ή στη γη των Ιβήρων, αλλά για έναν βασιλιά στην περιοχή της Αμπρακίας και Αμφιλοχίας· με τον εξορθολογισμό αυτόν του μύθου ο άθλος του Ηρακλή, η κλοπή των βοδιών του γίγαντα και η μεταφορά τους στις Μυκήνες, μπορούσε να θεωρηθεί μια θαυμαστή, αλλά όχι απίθανη πράξη. Ωστόσο, η εφαρμογή από τον Εκαταίο του κριτηρίου του πιθανού δεν είναι συστηματική· σε άλλα σημεία του έργου του αποδέχεται λ.χ. τον μύθο της σκύλας που γέννησε ένα ξύλο από το οποίο φύτρωσε ένα κλήμα (απ. 15), τον κριό του Φρίξου και της Έλλης που είχε ανθρώπινη φωνή (απ. 17), την ερωτική συνεύρεση του Δία με την Δανάη (απ. 21) ή τον Αμφιάραο που κοιμίζει τους ελέφαντες οι οποίοι φρουρούν τον βασιλιά των Ινδών (απ. 33).

 

Σε γενικές γραμμές ανάλογη, δηλαδή επαμφοτερίζουσα, είναι και η στάση του πατέρα της ιστορίας, του Ηροδότου (Said 82 κ.ε.). Στο προοίμιο του έργου του επιχειρεί πρώτα να εξορθολογίσει τους μύθους που αναφέρονται σε απαγωγές γυναικών μεταξύ Ελλήνων και βαρβάρων (λ.χ. στον μύθο της Ιούς ένας κυβερνήτης Φοινικικού πλοίου αντικαθιστά τον Δία), για να ολοκληρώσει το προοίμιο (1.5.3) με μια εμφατική απόρριψη κάθε ευθύνης για την ακρίβεια των μύθων που μόλις αφηγήθηκε (ἐγὼ δὲ περὶ μὲν τούτων οὐκ ἔρχομαι ἐρέων ὡς οὕτως ἢ ἄλλως κως ταῦτα ἐγένετο) και να δηλώσει ότι σημείο εκκίνησης της ιστορίας του θα είναι αυτός «που ο ίδιος ξέρω ότι πρώτος άρχισε τα άδικα έργα στους Έλληνες· αυτόν πρώτα θα παρουσιάσω και θα προχωρήσω στη συνέχεια της ιστορίας μου σταματώντας το ίδιο σε μικρές και μεγάλες πόλεις ανθρώπων».

 

H ίδια στάση κατά περίπτωση εξορθολογισμού αλλά και απόρριψης των μύθων απαντά σε ολόκληρο το έργο του. Έτσι, ο Ηρόδοτος θεωρεί «ανόητο» (εὐήθη) τον μύθο σύμφωνα με τον οποίο ο Ηρακλής, που οι Αιγύπτιοι οδηγούσαν σε βωμό για να τον θυσιάσουν, κατόρθωσε να ξεφύγει φονεύοντας «πολλές μυριάδες» Αιγυπτίων (2.45), αφού ο λαός αυτός ούτε καν ζώα δεν θυσιάζει και ο Ηρακλής, ένας θνητός κατά τους Αιγυπτίους, δεν ήταν δυνατό να έχει τόση δύναμη. Από την άλλη πλευρά αποδέχεται την παράδοση σύμφωνα με την οποία η Ελένη, αντί να μεταβεί στην Τροία, παρέμεινε στην Αίγυπτο στο παλάτι του Πρωτέα· και εδώ το κύριο επιχείρημα είναι το κριτήριο του εύλογου: αν η Ελένη ήταν στην Τροία, όταν την πολιορκούσαν οι Αχαιοί, είναι βέβαιο ότι οι Τρώες θα την είχαν παραδώσει, με ή χωρίς τη θέληση του Πάρη, από την αρχή της πολιορκίας ή έστω αργότερα, στον Μενέλαο, διότι δεν μπορεί να ήταν τόσο φρενοβλαβεῖς αυτοί και ο Πρίαμος και να προτιμούσαν να θέσουν σε θανάσιμο κίνδυνο την πόλη τους, απλώς και μόνο για να συνεχίσει ο Πάρης να συζεί με την Ελένη (2.120.2). Ένα ακόμη κλασικό παράδειγμα εξορθολογισμού του μύθου αποτελεί η ιστορία της ιέρειας από τις Θήβες της Αιγύπτου που πουλήθηκε από Φοίνικες πειρατές σε Έλληνες (όπως διηγούνται οι Αιγύπτιοι) ή του μαύρου περιστεριού που (όπως διηγούνται οι ιέρειες της Δωδώνης) αφού πέταξε από τον ίδιο τόπο της Αιγύπτου, προέτρεψε με ανθρώπινη φωνή τους κατοίκους της περιοχής να ιδρύσουν το μαντείο του Δία (2.55 κ.ε.). Ο Ηρόδοτος με μια εκτενή επιχειρηματολογία θεωρεί ότι η αναφορά στο περιστέρι ερμηνεύεται από το γεγονός ότι η Αιγύπτια ιέρεια που ίδρυσε το μαντείο της Δωδώνης ήταν αλλοδαπή και η γλώσσα που μιλούσε φαινόταν σαν του πουλιού· όταν οι ίδιες οι ιέρειες ισχυρίζονται ότι ύστερα από καιρό το περιστέρι μίλησε με ανθρώπινη φωνή αυτό σημαίνει ότι η Αιγύπτια ιέρεια άρχισε να μιλάει ελληνικά (2.57.2: ἐπεὶ τέωι τρόπωι ἂν πελειάς γε ἀνθρωπηίηι φωνῆι φθέγξαιτο) και όταν, τέλος, λένε ότι το περιστέρι ήταν μαύρο θέλουν να πουν ότι η γυναίκα ήταν Αιγύπτια.

 

Ο Θουκυδίδης επιχειρεί και αυτός από την πλευρά του να εξορθολογίσει τον μύθο με τη βοήθεια της μεθόδου του εἰκάζειν (της συναγωγής δηλαδή συμπερασμάτων) από την αξιοποίηση αρχαιολογικών, εθνολογικών και γεωγραφικών τεκμηρίων ή σημείων, αλλά και της ερμηνείας ποιητικών κυρίως πηγών· τα βασικά όμως «γεγονότα» των μύθων, όπως και οι μυθικοί πρωταγωνιστές τους δεν αμφισβητούνται. Έτσι, στην περίφημη «Αρχαιολογία» (κεφ. 2-19 στο 1ο βιβλίο της Ιστορίας) ο Τρωικός πόλεμος λ.χ. ή ο Έλληνας, ο γιος του Δευκαλίωνα, ο Μίνωας, ο Πέλοπας, ο Ατρέας, ο Ηρακλής ή ο Αγαμέμνονας αντιμετωπίζονται ως ιστορικά γεγονότα/ιστορικές μορφές. Σημαντικό ρόλο επίσης στην «απομυθοποίηση» του παρελθόντος διαδραματίζει η σύγχρονη εμπειρία του Θουκυδίδη: το μυθικό παρελθόν επανερμηνεύεται με βάση τους όρους και τις συνθήκες της εποχής του Πελοποννησιακού πολέμου· τα δύο στοιχεία στα οποία βασίζεται ο ισχυρισμός της «Αρχαιολογίας» ότι όλοι οι προηγούμενοι πόλεμοι ήταν λιγότερο σημαντικοί από τον Πελοποννησιακό, η ναυτική ισχύς και τα οικονομικά μέσα, είναι εκείνα που καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό την αθηναϊκή πολιτική κατά τις παραμονές και κατά τη διάρκεια του πολέμου αυτού.

 

Αυτή η εικόνα του εξορθολογισμού/μερικής απόρριψης αλλά και αποδοχής του μύθου κυριαρχεί και στη μεταγενέστερη ιστοριογραφία· ο Πολύβιος λ.χ. από τη μια πλευρά απορρίπτει ρητά τους μύθους ή επικρίνει πορηγούμενους ιστορικούς για την άκριτη υιοθέτησή τους (κυρίως τον Τίμαιο), αλλά δέχεται ως κατά βάση ιστορικό τον Τρωικό πόλεμο (34.2.9-11). Ο Λουκιανός, τέλος, στο σύγγραμμα Πῶς δεῖ ἱστορίαν συγγράφειν, θα δώσει τη συμβουλή οι ιστορικοί να μνημονεύουν μεν τους μύθους, όταν χρειάζεται, αλλά ταυτόχρονα να δηλώνουν ότι δεν αναλαμβάνουν την ευθύνη για την αξιοπιστία τους και να τους θέτουν υπό την κρίση των αναγνωστών τους (κεφ. 60: καὶ μὴν καὶ μῦθος, εἰ τις παρεμπέσοι, λεκτέος μέν, οὐ μὴν πιστωτέος πάντως, ἀλλ'ἐν μέσωι θετέος τοῖς ὅπως ἂν ἐθέλωσιν εἰκάσουσι περὶ αὐτοῦ).