ΑΙΣΧΥΛΟΣ - Ἑπτὰ ἐπὶ Θήβας (526-567)

ΑΓ. οὕτως γένοιτο. τὸν δὲ πέμπτον αὖ λέγω,
πέμπταισι προσταχθέντα Βορραίαις πύλαις,
τύμβον κατ᾽ αὐτὸν Διογενοῦς Ἀμφίονος·
ὄμνυσι δ᾽ αἰχμὴν ἣν ἔχει, μᾶλλον θεοῦ
530 σέβειν πεποιθὼς ὀμμάτων θ᾽ ὑπέρτερον,
ἦ μὴν λαπάξειν ἄστυ Καδμείων βίᾳ
Διός· τόδ᾽ αὐδᾷ μητρὸς ἐξ ὀρεσκόου
βλάστημα καλλίπρῳρον, ἀνδρόπαις ἀνήρ.
στείχει δ᾽ ἴουλος ἄρτι διὰ παρηίδων,
535 ὥρας φυούσης, ταρφὺς ἀντέλλουσα θρίξ.
ὁ δ᾽ ὠμόν, οὔτι παρθένων ἐπώνυμον,
537 φρόνημα, γοργὸν δ᾽ ὄμμ᾽ ἔχων, προσίσταται
547 Παρθενοπαῖος Ἀρκάς· ὁ δὲ τοιόσδ᾽ ἀνὴρ
548 μέτοικος, Ἄργει δ᾽ ἐκτίνων καλὰς τροφάς.
549 [πύργοις ἀπειλεῖ τοῖσδ᾽ ἃ μὴ κραίνοι θεός]
545 ἐλθὼν δ᾽ ἔοικεν οὐ καπηλεύσειν μάχην,
546 μακρᾶς κελεύθου δ᾽ οὐ καταισχυνεῖν πόρον.
538 οὐ μὴν ἀκόμπαστός γ᾽ ἐφίσταται πύλαις·
τὸ γὰρ πόλεως ὄνειδος ἐν χαλκηλάτῳ
540 σάκει, κυκλωτῷ σώματος προβλήματι,
Σφίγγ᾽ ὠμόσιτον προσμεμηχανημένην
γόμφοις ἐνώμα, λαμπρὸν ἔκκρουστον δέμας,
φέρει δ᾽ ὑφ᾽ αὑτῇ φῶτα Καδμείων ἕνα,
ὡς πλεῖστ᾽ ἐπ᾽ ἀνδρὶ τῷδ᾽ ἰάπτεσθαι βέλη.
550 ΕΤ. εἰ γὰρ τύχοιεν ὧν φρονοῦσι πρὸς θεῶν,
αὐτοῖς ἐκείνοις ἀνοσίοις κομπάσμασιν·
ἦ τἂν πανώλεις παγκάκως τ᾽ ὀλοίατο.
ἔστιν δὲ καὶ τῷδ᾽, ὃν λέγεις τὸν Ἀρκάδα,
ἀνὴρ ἄκομπος, χεὶρ δ᾽ ὁρᾷ τὸ δράσιμον,
555 Ἄκτωρ, ἀδελφὸς τοῦ πάρος λελεγμένου·
ὃς οὐκ ἐάσει γλῶσσαν ἐργμάτων ἄτερ
εἴσω πυλῶν ῥέουσαν ἀλδαίνειν κακά,
οὐδ᾽ εἰσαμεῖψαι θηρὸς ἐχθίστου δάκος
[εἰκὼ φέροντα πολεμίας ἐπ᾽ ἀσπίδος]
560 ἔξωθεν εἴσω. τῷ φέροντι μέμψεται,
πυκνοῦ κροτησμοῦ τυγχάνουσ᾽ ὑπὸ πτόλιν.
θεῶν θελόντων κἂν ἀληθεύσαιμ᾽ ἐγώ.

ΧΟ. ἱκνεῖται λόγος διὰ στηθέων, [στρ. γ]
τριχὸς δ᾽ ὀρθίας πλόκαμος ἵσταται·
565 μεγάλα μεγαληγόρων κλύοντες
ἀνοσίων ἀνδρῶν, εἰ θεοὶ θεοί,
τούσδ᾽ ὀλέσειαν ἐν γᾷ.

***

ΑΓΓΕΛΙΟΦΟΡΟΣ
Ο θεός να δώσει· κι έρχομαι στον πέμπτο τώρα
που τάχτηκε στη Βορεινή την πέμπτη πύλη,
στου Αμφίονα του Διογέννητου κοντά το μνήμα·
κι ομώνει στο κοντάρι αυτός, πὄχει στο χέρι
και που με πίστη το τιμά κι απ᾽ το θεό του
530 κι από το φως του πιότερο, πως θα κουρσέψει
την πόλη των Καδμείων και στου Δία το πείσμα.
Έτσι μιλάει κι αυτός, ωριόκορμο βλαστάρι
από βουνίσια μάνα, αντρόπαιδο λεβέντης,
που ότι και ξεμυτάει στο μάγουλό του τ᾽ άνθος,
535 σγουρής τρίχας πυκνής που η πρώτ᾽ η νιότη αδρύνει.
Κι όμως μ᾽ άγριαν ορμή, που διόλου δεν ταιριάζει
με το παρθενικό όνομά του, και με κάτι
μάτια που βγάζουν σπίθες, καταδώ ζυγώνει
ο Αρκαδηνός Παρθενοπαίος· που ενώ είναι ξένος,
με τα όλα του εννοεί το χρέος της θροφής του
να ξεπλερώσει στο Άργος· κι ήρθε, φαίνεται, όχι
να εμπορευτεί τον πόλεμο, κι ουδέ το δρόμο
το μακρινό που διάβηκε, να τον ντροπιάσει.
Κι ακόμπαστος κι αυτός στις πύλες μπρος δε στέκει·
γιατί το ντρόπιασμα της πόλης μας απάνω
στη χάλκινή του ασπίδα, σκέπη του κορμιού του,
540 στριφογυρνούσε: καρφωτή με τέχνη εικόνα
ξώκρουστη, φανταχτή, της ωμοφάγας Σφίγγας
μ᾽ έναν κάτω απ᾽ τα νύχια της απ᾽ τους Καδμείους,
που επάνω του τα πιότερα να χτυπούν βέλη.


ΕΤΕΟΚΛΗΣ
550 Να ᾽ταν απ᾽ τους θεούς τα επίχειρα να βρίσκαν
των λογισμών των, και να χάνονταν πανάθλια
μαζί με κείνες τις ανόσιες καύχησές των.
Μα και γι᾽ αυτό σου τον Αρκάδα βρίσκετ᾽ ένας
με δίχως κομπασμούς, μα που η δεξιά του βλέπει
τί έχει να κάνει — ο Άχτορας, αδερφός τ᾽ άλλου
που είπαμε πριν· που δε θ᾽ αφήσει έτσι μια γλώσσα
δίχως φράχτες να πλημμυρήσει μες στα κάστρα
για να πληθύνει συμφορές, ούτε και νά ᾽μπει
στην πόλη εκείνος, πὄχει την εικόνα τ᾽ άγριου
και μισητού θεριού σ᾽ εχθρικιά ασπίδα επάνω·
560 μ᾽ απ᾽ όξω αυτή, παράπονα μαζί του θα ᾽χει,
όταν θα τρώει πυκνές κρουξιές κάτω απ᾽ την πόλη.
Και πρώτα ο θεός, πιστεύω πως δε θά ᾽βγω ψεύτης.

ΧΟΡΟΣ
Περνάει ο φόβος μες στα στήθια μου
κι ορθές σηκώνουνται της κεφαλής μου οι τρίχες
ν᾽ ακούω τα μεγάλα λόγια των,
που από μεγάλο οι ανόσιοι κομπάζουν στόμα.
Μα άμποτε να τους ξολοθρέψουν οι θεοί
σ᾽ αυτό το χώμα.

Αλλαγή είναι το κλειδί των συνειδητών σχέσεων

Εμείς οι ίδιοι επιλέγουμε με ποιον και πώς θα είμαστε σε κάθε στιγμή. Αν θέλουμε να αλλάξουμε τις σχέσεις μας, πρέπει να αλλάξουμε τον εαυτό μας.

Αν θέλετε την αλλαγή, τότε αλλάξτε: κάθε στιγμή, μέρα με τη μέρα. Καθώς εσείς αλλάζετε, οι σχέσεις σας θα αλλάξουν επίσης. Μπορεί να είστε μόνοι, μπορεί να είστε με κάποιον σύντροφο με τον οποίο αισθάνεστε τελματωμένοι ή μπορεί ακόμα να έχετε μια υγιή σχέση την οποία θέλετε να διατηρήσετε για πάντα. Σε όποια από τις παραπάνω περιπτώσεις κι αν ανήκετε, η λύση είναι πάντα η ίδια: «Αλλαγή»!

Θα πρέπει να αγκαλιάσετε και να αποδεχτείτε ό,τι θέλετε και να ελευθερώσετε ό,τι δεν θέλετε πια στη ζωή σας. Είναι δική σας ευθύνη το να μην αλυσοδένετε τον εαυτό σας σε παλιές συνήθειες ή συμπεριφορές – πράγμα που σημαίνει ότι αλυσοδένετε τον εαυτό σας σε σχέσεις που πλέον δεν μπορούν να σας εξυπηρετήσουν.

Δεν μπορείτε να ελέγξετε τους άλλους, αλλά μπορείτε να ελέγξετε τον εαυτό σας. Αυτό δεν σημαίνει ότι η δέσμευση σε μία σχέση πρέπει να αποφεύγεται. Δέσμευση μπορεί να είναι η υψηλότερη έκφραση της αγάπης μεταξύ δύο ανθρώπων. Αλλά εσείς οφείλετε στον εαυτό σας και τη σχέση σας να κάνετε μια ερώτηση: Σε τι δεσμεύεστε; Και τι είναι η δέσμευσή σας;

Δέσμευση σημαίνει να στοχεύετε στην καλύτερη δυνατή ανάπτυξη και εξέλιξη για τη σχέση σας – για σας και για το σύντροφό σας. Δέσμευση δεν σημαίνει να είστε για πάντα αλυσοδεμένοι σε μια ανεκπλήρωτη, μάταιη ή ξεπερασμένη σχέση. Η επιλογή και η ευθύνη είναι δική σας και ο λόγος που μπορεί να βρίσκεστε σε μία τέτοια σχέση είναι γιατί έχετε κάνει μια λάθος δέσμευση. Έχετε δεσμεύσει τον εαυτό σας να μην αλλάζει, και πολλές φορές, ακόμα χειρότερα, έχετε δεσμεύσει και τον σύντροφό σας να μην αλλάξει ούτε εκείνος. Αυτό όμως είναι αδύνατο!

Θα πρέπει σε αυτό το διάστημα της μεγάλης αλλαγής να ευθυγραμμιστούμε με τους ανώτερους εαυτούς μας. Αυτό οφείλει να είναι η πρώτη μας προτεραιότητα. Καθώς αυτό συμβαίνει όμως, μπορεί κάποιες σχέσεις να καταρρεύσουν, να τελειώσουν. Αυτό όμως είναι κάτι αναγκαίο, είναι η δέσμευσή στους εαυτούς μας να εκπληρώσουμε το μεγαλύτερο πεπρωμένο μας.

Καθώς ευθυγραμμιζόμαστε, αυξάνεται η συχνότητα μας. Και καθώς αυξάνεται η συχνότητα μας, παρατηρούμε παλιές σχέσεις που δεν μοιράζονται τις αξίες μας, τα ιδανικά μας, τη δέσμευσή μας για την πνευματική ανάπτυξη και εξέλιξη, να απομακρύνονται.

Απελευθερωνόμαστε και ταυτόχρονα θλιβόμαστε για αυτήν την απώλεια. Αυτό όμως ανοίγει τη πόρτα για να εισέλθει στη ζωή μας ένα καινούργιο πρόσωπο. Έχοντας επίγνωση ότι οι σχέσεις αυτές αποτελούνται από όντα των οποίων η πρώτη δέσμευση είναι η υπηρεσία προς την ανθρωπότητα και το μονοπάτι της συνειδητής εξέλιξης. Αυτές οι σχέσεις μπορούν να ονομαστούν «συνειδητές σχέσεις». Με αυτή την σταθερή εσωτερική τοποθέτηση, θα προσελκύσετε έναν σύντροφο με τις ίδιες προθέσεις. Και εάν ο σύντροφός σας είναι κάποιος ο οποίος είναι στην ίδια πορεία, μπορείτε να συνεχίσετε να αναπτύσσεστε και να εξελίσσεστε σε ένα κοινό πνευματικό μονοπάτι.

Η πιο ειλικρινής δέσμευση που μπορούμε να κάνουμε με τον σύντροφό μας, είναι να μοιραζόμαστε το πνευματικό γήινο μονοπάτι για όσο διάστημα εξυπηρετεί την εξέλιξή μας και το Θείο Σχέδιο. Η μεγαλύτερη μας πρόκληση σε αυτές «τις συνειδητές σχέσεις» είναι να ανοίξουμε την καρδιά μας πλήρως και ελεύθερα, χωρίς το φόβο του πόνου της απώλειας. Όπως όλα τα άλλα, οι σχέσεις αρχίζουν, μεγαλώνουν, τελειώνουν. Εάν φοβάστε από την αρχή ότι η σχέση αυτή μπορεί να τελειώσει, τότε η συμπόρευση σας θα καταστεί πολύ δύσκολη, διότι αυτός ο φόβος επιβάλλει την ακινησία στην κοσμική κίνηση. Όσο και να προσπαθήσετε, αυτό δεν μπορεί να συμβεί. Πρέπει να ανοίξουμε πλήρως τις καρδιές μας και να βιώσουμε όλα τα στάδια της σχέσης, προκειμένου να προχωρήσουμε στην πορεία της ψυχής μας.

Αν υπάρχει μια δέσμευση μεταξύ των δύο συντρόφων να αναπτυχθούν μαζί, θα πρέπει να δεσμευτούν και στην διαδικασία της αλλαγής: στην αλλαγή του εαυτού τους, στην αλλαγή του ενός προς τον άλλον και στην αλλαγή των σχέσεών τους συνολικά. Ναι, υπάρχει ο κίνδυνος της απώλειας, της απώλειας της σχέσης, αλλά υπάρχει επίσης ο «κίνδυνος» για τη μεγαλύτερη ανταμοιβή: μιας μόνιμα αυξανόμενης αγάπης, που γίνεται ολοένα και πιο πλούσια προσεγγίζοντας την πληρότητα…

Αυτό δεν μπορείτε να το γνωρίζετε, αλλά ούτε μπορείτε και να το καθορίσετε. Το μόνο που μπορείτε να κάνετε είναι να αφεθείτε στο ρεύμα της αλλαγής. Εάν αυτό το ρεύμα σας οδηγεί και τους δύο με την ίδια ταχύτητα, τότε θα ταξιδεύετε για πάντα μαζί. Εάν δεν γίνεται αυτό, τότε θα πρέπει να βρεθεί ένα πιο κατάλληλο πρόσωπο για σας.

Δεν έχω χρόνο πια...

Δεν έχω χρόνο πια για ανώφελες συζητήσεις, με ανόητους κολλημένους "ανθρώπους", σε δόγματα, ιδεολογίες και στερεότυπα. Θέλω να μιλάω με ανθρώπους που οραματίζονται έναν καλύτερο κόσμο, που πιστεύουν στον άνθρωπο, που αναζητούν το νόημα της ζωής, σε κάθε μικρές και μεγάλες στιγμές. Ανθρώπους με γνώσεις, παιδεία, κουλτούρα, με αναζητήσεις.

Ανθρώπους που πιστεύουν πως το να είσαι καλύτερος άνθρωπος είναι μια καθημερινή κατάκτηση. Ανθρώπους που προσπαθούν για αυτό τον λόγο, να ενεργούν πάντα με το καλύτερο μέρος τους, όχι λόγω κάποιου είδους εξαναγκασμού, αλλά εκ πεποιθήσεως.

Ανθρώπους με βάθος που μιλάνε με συναίσθημα, ανθρώπους που δεν κορνάρουν μόλις ανάψει πράσινο, που δεν παρκάρουν όπου και όπως θέλουν, που δεν προσπαθούν να πάρουν την σειρά στο ταμείο, ανθρώπους που δεν ζουν μόνο για τον εαυτό τους, ανθρώπους που πιστεύουν πως όποιος φωνάζει: "Ξέρεις ποιος είμαι εγώ ρε;", πάσχει όχι μόνο από εγωκεντρισμό αλλά και αμνησία.

Δεν έχω πια χρόνο να ασχοληθώ με τις μετριότητες.

Δε θέλω να βρίσκομαι σε συγκεντρώσεις όπου παρελαύνουν παραφουσκωμένοι εγωισμοί.

Με ενοχλεί η ζήλια και όσοι προσπαθούν να καταστρέψουν εκείνους που θαυμάζουν, να υποτιμήσουν τους ικανότερους για να οικειοποιηθούν τη θέση τους, το ταλέντο τους και την τύχη τους.

Μισώ να είμαι μάρτυρας των ελαττωμάτων που γεννά η μάχη για ένα μεγαλοπρεπές αξίωμα.

Δεν έχω χρόνο για ατέλειωτες φλυαρίες, για άχρηστες συζητήσεις θεμάτων που σχετίζονται με τις ζωές των άλλων που δεν αποτελούν μέρος της ζωής τους.

Δεν έχω πια χρόνο για να διαχειριστώ τις ευαισθησίες των ανθρώπων που παρά τη χρονολογική τους ηλικία είναι ανώριμοι.

Δεν έχω πια χρόνο για ατέρμονες συγκεντρώσεις όπου συζητούνται πράγματα που γνωρίζω από πριν ότι δε θα καταλήξουν πουθενά.

Δεν μπορώ να δεχτώ και να ανεχτώ τους καιροσκόπους.

Οι άνθρωποι δεν συζητούν πια για το περιεχόμενο, μετά βίας κάνουν λόγο απλά για τις ετικέτες. Ο χρόνος μου είναι σπάνιος για να συζητώ για τους τίτλους, τις ετικέτες. Θέλω την ουσία, η ψυχή μου βιάζεται...

Θέλω να ζήσω δίπλα σε ανθρώπους που παραμένουν άνθρωποι. Που ξέρουν να γελούν με τα λάθη τους. Που δεν επαίρονται για το θρίαμβό τους. Που δε θεωρούν τον εαυτό τους εκλεκτό, πριν από την ώρα τους. Που δεν αποφεύγουν τις ευθύνες τους. Που υπερασπίζονται την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.

Και που το μόνο που επιθυμούν είναι να βαδίζουν μαζί με την αλήθεια και την ειλικρίνεια.

Το ουσιώδες είναι αυτό που αξίζει τον κόπο στη ζωή.

Θέλω να περιτριγυρίζομαι από πρόσωπα που ξέρουν να αγγίζουν την καρδιά των ανθρώπων... Άνθρωποι τους οποίους τα σκληρά χτυπήματα της ζωής τους δίδαξαν πως μεγαλώνει κανείς με απαλά αγγίγματα στην ψυχή.

Ναι, βιάζομαι, αλλά μόνο για να ζήσω με την ένταση που μόνο η ωριμότητα μπορεί να σου χαρίσει.

Σκοπεύω να μην πάει χαμένο κανένα από τα κεράσια που μου απομένουν... Είμαι σίγουρος ότι ορισμένα θα είναι πιο νόστιμα απ' όσα έχω ήδη φάει.

Σκοπός μου είναι να φτάσω ως το τέλος ικανοποιημένος και σε ειρήνη με τη συνείδησή μου και τους αγαπημένους μου.

Εύχομαι και ο δικός σου να είναι ο ίδιος γιατί με κάποιον τρόπο θα φτάσεις κι εσύ...»

Ήλιος, ο παντεπόπτης οφθαλμός του Διός και της Αδράστειας

Για τους αρχαίους πολιτισμούς, υπήρχε η πεποίθηση ότι ο ορατός ήλιος ήταν μάλλον μια αντανάκλαση, παρά η ίδια η πηγή της ηλιακής δύναμης. Η αντανάκλαση ενός αόρατου πνευματικού ήλιου, πηγής της ζωής, του φωτός της ψυχής και της αλήθειας, ο παντεπόπτης οφθαλμός του Διός και της Αδράστειας.

Για την Ελληνική κοσμοαντίληψη ο ηλιακός δίσκος συνδεόταν τόσο με τον Δία-πατέρα όσο και με τον Απόλλωνα και τον Διόνυσο – ο οποίος συχνά ταυτίζεται μαζί του όπως αναφέρει και ο Πλούταρχος (Κισσεός Απόλλων, Βακχείος μάντης – Δελφικά), ενώ στην Αττική Φλύα λατρευόταν ο Απόλλων Διονυσόδοτος.

Ο Απόλλων φωτίζει το νου ενώ ο Διόνυσος την καρδιά, και εδώ έγκειται η δημιουργική συνύπαρξή τους καθώς και ο αρμονικός συγκερασμός λογικής και συναισθήματος που διαμορφώνουν μια υγιή συνείδηση. Στην Ησιόδειο κοσμογονία πατέρας του ήλιου είναι ο Υπερίων, αλλά στο δωδεκάθεο ο Απόλλων είχε πατέρα του τον Δία όπως και ο Διόνυσος.

Σύμφωνα με την μυσταγωγική και μυθαγωγική διδασκαλία της αρχαιότητας, υπάρχουν τρεις ήλιοι σε κάθε ηλιακό σύστημα που αναλογούν στα τρία κέντρα ζωής, δηλαδή σε νου, ψυχή και σώμα. Τους ονόμαζαν τριπλό φως ή τριπλό Λόγο.

Πνευματικό ήλιο,
Ψυχικό ήλιο και,
Φυσικό ήλιο.

 Στην ιεραρχική δομή του μεγάλου αυτοκράτορα Ιουλιανού προηγείται ο υπέρτατος ήλιος που ταυτίζεται με την Ιδέα του Σύμπαντος, το νοητό σύμπαν στο οποίο υπάγονται οι ανώτερες αρχές και τα γενεσιουργά αίτια εκδήλωσης ολόκληρης της δημιουργίας. Κατόπιν ακολουθεί ο νοερός ήλιος, η γόνιμη πηγή του νοερού φωτός, ενώ ο φυσικός ήλιος αποτελεί την ορατή αντανάκλαση του αιώνιου κόσμου των Ιδεών. Έχουμε δηλαδή την τρισήλιο θεότητα ή, κατά το αρχαιοελληνικό σύστημα:

Tον Υπερίωνα-Δία,
τον Απόλλωνα-Φοίβο και,
τον Διόνυσο,

οι οποίοι αποτελούν τους επικεφαλής των τριών κόσμων του Ιάμβλιχου.

 Γενικότερα σε όλους τους αρχαίους πολιτισμούς, υπήρχε η πεποίθηση ότι ο ορατός ήλιος είναι μάλλον μια αντανάκλαση, παρά η ίδια η πηγή της ηλιακής δύναμης. Η αντανάκλαση ενός αόρατου πνευματικού ήλιου, πηγής της ζωής, του φωτός της ψυχής και της αλήθειας, ο παντεπόπτης οφθαλμός του Διός και της Αδράστειας. Αναφέρει σχετικά ο Πλάτων (Επινομίς):

«Όλα όσα βρίσκονται στον ουρανό είναι ζωντανά όντα, έχουν αποτελέσει το θεϊκό γένος των άστρων και έχουν το καλύτερο σώμα και την πιο τέλεια ψυχή. Κάποιος θεός είναι η αιτία και δεν γίνεται διαφορετικά».

Ο Πυθαγόρας αποκαλούσε Υπεριονίδη τον νοητό ήλιο που έχει το είναι του πάνω από όλα, και όχι τον φυσικό ήλιο. Αλλά και την Μονάδα αποκαλούσε Υπεριονίδα, διότι «υπερείναι πάντων τη ουσία». 

Οι Πυθαγόρειοι δίδασκαν ότι όλα τα ουράνια σώματα περιστρέφονται αρμονικά γύρω από ένα πύρινο αόρατο κέντρο που το ονόμαζαν κεντρικό ή κοσμικό πυρ, πηγή της δύναμης και της ζωής του κόσμου, αλλά δεν το ταύτιζαν με το φυσικό σώμα του ήλιου, τον οποίο θεωρούσαν απλώς ως ένα ουράνιο σώμα. Επίσης, η αρχαία φυσική των Ερμητικών παρέδιδε ότι:

 «ο εμπύρειος κόσμος αποτελείται από εν δράσει δυνάμεις όλου του σύμπαντος και εκτείνεται από τον κεντρικό ήλιο έως τους άλλους ήλιους, οι οποίοι, μαζί με τον δικό μας, όλοι βρίσκονται μέσα στην ίδια σφαίρα έλξης. Επί όλων αυτών ο κεντρικός ήλιος ασκεί εποπτεία.»

«Ο ήλιος είναι πύρινος», έλεγε ο Ιπποκράτης, «αλλά στο πυρ που κυριαρχεί σε όλα και κυβερνά τα πάντα βρίσκεται η ψυχή και ο νους». Παρόμοια ο Δημόκριτος ανέφερε ότι «ο θεός είναι νους που βρίσκεται σε σφαιροειδές πυρ και αυτός είναι η ψυχή του κόσμου», και ο Πλάτων (Νόμοι 5 - Ι):

«Όλοι βλέπουν το σώμα του ήλιου αλλά κανένας δεν διακρίνει την ψυχή του. Υπάρχουν όμως ελπίδες ότι αυτό που είναι απρόσιτο στις αισθήσεις μας μπορεί να γίνει αντιληπτό μόνο με το νου. Και έτσι, ας προσπαθήσουμε να αντιληφθούμε τον ήλιο. Άσχετα αν η ψυχή βρίσκεται μέσα στον ήλιο και τον χρησιμοποιεί σαν άρμα ή τον σπρώχνει από έξω, ή έχει κάποιον άλλο τρόπο, καθένας μας πρέπει να θεωρεί αυτή την ψυχή θεό.»

Για αυτό τον λόγο, τόσο οι αρχαίοι πολιτισμοί, τιμούσαν την ώρα της ανατολής και χαιρετούσαν τον ήλιο με διαφορετικούς τρόπους. Έτσι, οι Πυθαγόρειοι «εγείρονταν πριν ανατείλει ο ήλιος και παρατηρούσαν, μόλις ανατείλει, να προσευχηθούν» (Ιάμβλιχος). Επίσης ο Σωκράτης, μετά το τέλος του Συμποσίου, «έμεινε όρθιος μέχρι που χάραξε η αυγή και ανέτειλε ο ήλιος. Έπειτα, αφού προσευχήθηκε στον ήλιο, απομακρύνθηκε» (Πλάτων, Συμπόσιο).

Συνοψίζοντας αν καταφέρει κάποιος να τη θέλησή του με το πνευματικό ή Απολλώνιο ερεβοκτόνο φως, κυριαρχώντας απόλυτα στο εγώ του (Απολλώνια κυριαρχία) και επιτυγχάνοντας την καθαρή ζωτικότητα (Διόνυσος), με απώτερο σκοπό να προσεγγίσει την εσωτερική αρμονία και τη γνώση του θείου (Ζευς). Το κέντρο εκείνο, με το οποίο ταυτίζεται όποιος επιτύχει την αυτογνωσία.

Την ομορφιά που αξίζει, την βλέπεις στην ψυχή

Την ομορφιά που κρύβω μέσα μου μπορεί να μην την νιώσεις, να μην την δεις, να μην την αισθανθείς.
Την αγάπη που νιώθω για όλα και για όλους μπορεί να μην την αισθάνεσαι, αλλά εγώ την νιώθω κι αυτό μου αρκεί.
Η ψυχή είναι αυτή που μετράει τα ντεσιμπέλ της καλοσύνης μας, το βαρόμετρο των ματιών μας.
Γεννάει ήχους που σκαλώνουν σε ανθρώπους που γνωρίζουμε, που αγαπάμε.
Κι όταν χαμογελάμε, χαμογελάνε και τα μάτια μας, χαμογελάει μαζί και ο κάθε μορφασμός του προσώπου μας.
Γι’ αυτό χαμογέλασε και θα φανεί η καλοσύνη της ψυχής στα μάτια σου και σε κάθε πτυχή της μορφής σου.
Ακόμη κι όταν πονάμε φαίνεται καθαρά στα μάτια μας.
Μην πληγώσεις κανέναν, γιατί ο κάθε άνθρωπος έχει τις δικές του ανησυχίες, τα δικά του προβλήματα και τον δικό του δρόμο.
Κι αν δεν μπορείς να τον αγαπήσεις, τουλάχιστον μην τον πληγώσεις.
Το πιο σημαντικό είναι η ομορφιά της ψυχής μας.
Είναι ο τρόπος που βλέπουμε και αντιμετωπίζουμε ότι συναντάμε και ότι μας αγγίζει.
Είναι στιγμές που μπορεί να χανόμαστε και να τα χάνουμε και οι ίδιοι με τον εαυτό μας.
Είναι κάποιες στιγμές που μπορεί να νιώθουμε ακόμα και ντροπή.
Όσοι έχουν συνείδηση αισθάνονται κι έτσι.
Είναι στιγμές που το βαθύ μας συναίσθημα μας αναποδογυρίζει.
Μας κάνει να είμαστε κάτι άλλο απ’ αυτό που θα θέλαμε στην πραγματικότητα.
Ένιωσα έτσι πολλές φορές και δεν ντρέπομαι να το παραδεχθώ.
Δεν είμαι τέλεια, κάνω άπειρα λάθη, αλλά προσπαθώ με νύχια και με δόντια να μην πληγώνω, να μην προκαλώ πόνο.
Γιατί ξέρω τι σημαίνει να πονάς. Μα πάνω απ’ όλα θέλω να κρατάω την ψυχή μου καθαρή.
Κι είναι στιγμές που μέσα σε κάποιους χώρους αλλάζεις, αποκτάς άλλη υπόσταση.
Είναι οι στιγμές που πρέπει με όμορφο τρόπο να αποχωρήσεις.
Να φύγεις μακριά και να σώσεις την ομορφιά της ψυχής σου.
Την όποια ομορφιά που έχει αξία για εσένα.
Γιατί το σημαντικότερο απ’ όλα είναι η ομορφιά της ψυχής μας.

Μη συγχωρείς και μην ξεχνάς, γίνεσαι θύμα

Αν μπορούσα, θα πλήρωνα τους ανθρώπους με το ίδιο νόμισμα.

Δε θα έμενα μόνο σε ξεσπάσματα θυμού και σε καβγάδες, κι ύστερα, σαν να μην έγινε τίποτα, να τους χαμογελάω όπως πριν.

Θα θύμωνα για χρόνια, όχι για στιγμές. Όποιος ξεχνάει, χάνεται και χάνεται γιατί οι άνθρωποι είμαστε εκμεταλλευτές.

Τοκογλύφοι στις ζωές των άλλων εκμεταλλευόμαστε τις αδυναμίες τους και πατάμε μέχρι να αδειάσουν οι καρδιές τους. Εκεί που δε θα έχουν άλλο να δώσουν.

Αυτοί που τσαντίζονται και μετά το ξεχνάνε είναι θύματα. Ενώ εκείνοι που θυμώνουν και το κρατάνε, είναι ωραίοι τύποι, πολύ τους γουστάρω. Χωρίς περιστροφές και γιατί. Με πείραξες; Τελείωσες. Κυνικά και χωρίς συναίσθημα.

Άσπρο, μαύρο. Μου κάνεις, δε μου κάνεις. Καθάρια πράγματα, ντόμπρα.

Έτσι κρατάνε στις ζωές τους μόνο αυτούς που πραγματικά τους κάνουν. Όλους τους άλλους τους μπλοκάρουν, τους διαγράφουν σαν να μην υπήρξαν ποτέ.

Για αυτό σας λέω, εάν ήταν θέμα επιλογής, θα επέλεγα να πληρώνω τους ανθρώπους με το ίδιο νόμισμα.

Αυτούς που με πλήγωσαν θα τους πλήγωνα χωρίς να σκεφτώ τα αποτελέσματα. Αυτούς που με πόνεσαν θα τους πονούσα και θα τους έσβηνα.

Ανύπαρκτοι και ξένοι θα μου ήταν πια. Φάτσες περαστικών που συναντάς μεσημέρι Δευτέρας στην Ομόνοια που δε σε ενδιαφέρει να γνωρίσεις. Ζητιάνοι που προσπερνάς χωρίς να σε απασχολεί η ιστορία τους.

Έτσι, και τις κακές στιγμές θα ξεχνούσα και θα γέμιζα με θετικά συναισθήματα.
Θα τους έβριζα με όλη μου τη δύναμη και θα έμενα για πάντα στο θυμό μου. Δε θα τον ξεχνούσα ποτέ. Θα πέρναγαν τα χρόνια, θα πέρναγαν και οι φίλοι και ίσως να κράταγα μόνο τα νεύρα μου για εκείνους. Εκείνους όμως ποτέ.

Θα μάθαινα από τα λάθη και θα κλεινόμουν στη δική μου πραγματικότητα. Θα άλλαζα τον κόσμο όπως τα χθεσινά μου ρούχα και δε θα με ένοιαζε τίποτα. Ειλικρινά σας το λέω.

Δυο χαστούκια, πέντε έξι βλαστήμιες και έξω από την πόρτα.

Εκείνοι που θυμώνουν πολύ και ύστερα το ξεχνάνε είναι υποκριτές. Υποκριτές του εαυτού τους και των άλλων. Συμβιβασμένοι σε αστείες πραγματικότητες, αλκοολικές. Νοθευμένες φιλίες, ανακατεμένες με απωθημένα. Φωσφορικές σχέσεις, κακοί μπελάδες που τελειώνουν άδοξα με μια μικρή αφορμή και με τεράστιες αιτίες.

Για μερικές στιγμές ισοπεδώνουν τα πάντα και ύστερα τρέχουν να τα ξανακάνουν όπως πριν.
Λερώνουμε το στόμα μας και την διάθεσή μας. Ανάβουμε τσιγάρο τρέμοντας και βγάζουμε όσα κρύβαμε για καιρό μέσα μας. Βρίζουμε, βλασφημούμε, κατηγορούμε και ύστερα τα ξεχνάμε.

Συγχωρούμε τα λάθη και μετά εκείνα επαναλαμβάνονται και ξανά συγχωρούμε. Φαύλος κύκλος σε ζωή που δεν περιμένει. Μένουν οι λάθος άνθρωποι στη ζωή μας, αυτοί που μας εκνευρίζουν, που μας πληγώνουν, και στο τέλος μένουμε εμείς και η τρύπα στο νερό που έχουμε φτιάξει.

Έτσι συνεχίζει η ζωή. Με καβγάδες που έμειναν στα λόγια. Με λόγια που λέμε και ύστερα μετανιώνουμε. Με πλασματικούς θυμούς. Στιγμές πυροτεχνήματα σε ουρανό καλοκαιριού.
Με παρέες που αντάλλαξαν λόγια βαριά και ύστερα αγκαλιάζονται μελωδικά σε μια συναυλία.
Με έρωτες που έσκισαν φωτογραφίες και ύστερα τις κόλλησαν με σελοτέιπ μαζί.
Με οικογένειες που κρύβουν πληγές που προσπαθούν να επουλώσουν με γάζες.

Και περνάει ο χρόνος. Με θυμούς που χάθηκαν σε δρόμους περίπλοκους.
Ενώνονται οι άνθρωποι, ξεχνάνε και δεν πληρώνουν με νομίσματα, αλλά με συναίσθημα.
Μα αν μπορούσα να διαλέξω, θα θύμωνα, θα το κράταγα για πάντα και θα τους πλήρωνα όλους με το ίδιο νόμισμα.

Όμως δεν μπορώ να διαλέξω, γαμώτο.

Το πρόσωπο που σας αγαπάει δεν σας κάνει να υποφέρετε

Όποιος σας αγαπάει σας κάνει ευτυχισμένους, σας κάνει να αισθάνεστε ότι πετάτε και, πάνω απ’ όλα, καταβάλλει κάθε προσπάθεια να σας δώσει χαρά.

Πολύ συχνά οι άνθρωποι πιστεύουν στην κλασική ιδέα ότι αγάπη σημαίνει πόνος και ότι τα δάκρυά τους αποτελούν φυσιολογικό μέρος του να έχουν μια σχέση.

Η ιδέα αυτή έχει τις ρίζες της σε μια ξεπερασμένη εικόνα της ερωτικής αγάπης και σε μια διαστρεβλωμένη αντίληψη για το τι σημαίνει πραγματικά στοργή και για το ποιες είναι οι βάσεις μιας υγιούς σχέσης που χαρακτηρίζεται από αφοσίωση. Αυτές οι λανθασμένες ιδέες έχουν πληγώσει συντρόφους πολλών γενιών.

Στο σημερινό άρθρο θέλουμε να σας προσκαλέσουμε να σκεφτείτε λίγο περισσότερο πάνω σε αυτή την ιδέα.

Το πρόσωπο που σας αγαπάει δεν σας κάνει να υποφέρετε

Ίσως κάποια στιγμή στη ζωή σας κάποιο κοντινό σας πρόσωπο είπε: «έτσι έχουν τα πράγματα, μένεις ή φεύγεις. Στις σχέσεις πάντοτε κάποιος θα υποφέρει. Είναι φυσιολογικό».

Μερικές φορές αυτό που θεωρείται «φυσιολογικό» μπορεί να περιλαμβάνει επικίνδυνες διαστάσεις που είναι καταστροφικές. Για το λόγο αυτό είναι σημαντικό να γίνει σαφές ότι αγάπη δεν σημαίνει πόνος και ότι το πρόσωπο που σας κάνει να κλαίτε σε μια σχέση δεν σας αγαπάει πραγματικά ή σας αγαπάει με «λανθασμένο, μη υγιή τρόπο».

Ερωτική αγάπη ή αγάπη που αποδέχεται τον πόνο

Όσο περισσότερος ο πόνος, όσο περισσότερο το πάθος, όσο μεγαλύτερη η κτητικότητα, τόσο δυνατότερη η αγάπη. Αυτή είναι μία από τις πιο κλασικές ιδέες που έχουν διαμορφώσει το ιδανικό της ερωτικής αγάπης που βρίσκουμε στις ταινίες ή στα βιβλία.

• Ωστόσο, είτε το πιστεύετε είτε όχι, η ιδέα αυτή συνεχίζει να επικρατεί σε μεγάλο βαθμό στους νέους ανθρώπους και στους εφήβους. Πιστεύουν πως, όταν ο σύντροφός τους αντιδρά με ζήλια ή κτητικότητα, αυτό είναι σαφές σημάδι αγάπης, κάτι που μπορεί να τους κάνει να βρεθούν σε πολύ επικίνδυνα είδη σχέσεων.
• Επίσης σε αυτά τα πρώτα στάδια καταλαβαίνουν μονάχα την έννοια της ερωτικής αγάπης που είναι γεμάτη πάθος. Μπορεί να μην καταφέρνουν να συνειδητοποιήσουν ότι μια ήρεμη αμοιβαία αγάπη σηματοδοτεί την είσοδο σε ένα πιο ώριμο και πιο σταθερό στάδιο.
• Μια άλλη παρανόηση που συχνά συνδέεται με την ερωτική αγάπη είναι η ιδέα ότι ο πόνος είναι αναπόφευκτος. Μπορεί να πιστεύετε ότι τα δάκρυα είναι αναπόφευκτα, κάτι που πρέπει να δεχτείτε και να ανεχτείτε. Αυτό δεν συνιστάται ούτε ενδείκνυται.

Σήμερα είναι εύκολο να βρούμε ανθρώπους παγιδευμένους σε δυστυχισμένες ή καταστρεπτικές σχέσεις στις οποίες η αυτοεκτίμησή τους έχει καταστραφεί εντελώς ή παγιδευμένους σε σχέσεις εξάρτησης όπου και οι δύο σύντροφοι ανέχονται τον πόνο και τα δάκρυα.

Αντί αυτού πρέπει να μάθετε να πιστεύετε στην ιδέα ότι η αγάπη δεν θα πρέπει να προκαλεί πόνο.

Είναι σημαντικό να επισημανθεί ότι η υγιής και η αληθινή αγάπη ποτέ δεν επιδιώκει την καταστροφή.

Συνειδητή αγάπη, ώριμη αγάπη

Κανένας δεν γεννιέται γνωρίζοντας τα πάντα για την αγάπη. Είναι κάτι που μαθαίνεται μέσα από την απογοήτευση, τον πόνο μερικές φορές, ακόμα και την απομάκρυνση του ατόμου από μια σχέση για να ανακαλύψει ξανά τον εαυτό του.

• Μην κατηγορείτε ποτέ τον εαυτό σας για αποτυχία ούτε να αρχίσετε να πιστεύετε ότι «αγάπη σημαίνει πόνος». Αυτό δεν είναι αλήθεια ή τουλάχιστον δεν θα έπρεπε να είναι.
• Η συνειδητή αγάπη πάντα ξεκινά από κάτι τόσο απλό και ουσιαστικό όσο το να λέτε «αγαπώ τον εαυτό μου» πρώτα.
• Μόνο όταν αισθάνεστε σιγουριά όσον αφορά στην αυτοεκτίμησή σας και έχετε μια σαφή ιδέα για το τι αξίζετε, μπορείτε να αρχίσετε να έχετε υγιείς, υπεύθυνες και ευτυχισμένες σχέσεις.
• Ώριμη αγάπη είναι εκείνη που θέλει το καλύτερο για τους συντρόφους και, για να το επιτύχει, ξεκινά πάντα από τη σχέση του καθενός με τον εαυτό του.
• Ένα άτομο με αυτοπεποίθηση και καλή αυτεπίγνωση δεν θα παγιδευτεί στους φόβους του ή στη μανία του ελέγχου επειδή ανησυχεί για μια πιθανή προδοσία.

Το πρόσωπο που σας αγαπάει και σας σέβεται, θα σας εμπιστεύεται και δεν θα σας προδώσει.

Όποιος σας αγαπάει πρέπει να σας κάνει ευτυχισμένους

Η επιδίωξη της ευτυχίας των ανθρώπων που αγαπάτε: πρόκειται για μια αρετή που διαμορφώνει αυτό που είστε. Είναι ανώφελο να προκαλείτε δάκρυα ή πόνο και όλοι όσοι πιστεύουν ότι αυτό είναι σωστό ή φυσιολογικό έχουν μια διαστρεβλωμένη και καταστρεπτική άποψη για τι είναι σχέσεις.

• Μερικοί πιστεύουν ότι είναι φυσιολογικό να βιώνουν πόνο με το σύντροφό τους και αυτό έχει ένα πολύ σαφή σκοπό: τον έλεγχό του.
• Στο μεταξύ μερικοί εκπλήσσονται βλέποντας ότι στενοχώρησαν το σύντροφό τους και λένε: «πάντοτε θίγεσαι από τα πάντα και ό,τι κάνω σε πληγώνει».

Σε αυτή την περίπτωση έχετε να κάνετε με κάποιο άτομο που δεν μπορεί να δείξει ενσυναίσθηση και να αναλάβει την ευθύνη των πράξεών του.

Το πρόσωπο που σας αγαπάει αληθινά θα προσπαθεί να σας κάνει ευτυχισμένους, φέρνοντας το χαμόγελο στο πρόσωπό σας και τη χαρά ακόμα και τις βροχερές μέρες.

Κάθε χαμόγελο είναι μέρος αυτού του κρυμμένου μηχανισμού της σχέσης σας που βασίζεται στην ευτυχία, στην αμοιβαιότητα και στην εμπιστοσύνη.

Οταν οι άνθρωποι σε απογοητεύουν

Ξεκινάς από μικρός τη συνειδητή διαδρομή σου και έχεις τόση δίψα για τη ζωή… Έχεις ανάγκη να γνωρίσεις ανθρώπους, να εμπιστευτείς, να πιστέψεις στο καλοπροαίρετο, να ρουφήξεις τη γνώση, να κάνεις κάτι σημαντικό, να βρεις απαντήσεις σε ό,τι σε βασανίζει υπαρξιακά, να ερωτευτείς, να νιώσεις πλήρης. Ανυπομονείς για τη στιγμή που θα μεγαλώσεις και θα βρεις το «δρόμο» σου, όπως όλοι σου λένε.

Μεγαλώνοντας ανακαλύπτεις ότι όλα εκείνα που κάποτε σου φάνταζαν απλά, δεν είναι και τόσο απλά τελικά. Στην πορεία βιώνεις ματαιώσεις, προδοσίες, κακίες, ψέματα και παρόλο που πονάς, πείθεις τον εαυτό σου ότι όλα αυτά γίνονται για να δυναμώσεις, για να αποκτήσεις δεξιότητες, για να ωριμάσεις.

Πιστεύεις ακόμα στο «καλό» και αρνείσαι πεισματικά με το ρομαντισμό και την αφέλεια της νεανικής ηλικίας σου ότι τα πράγματα μπορεί τελικά να είναι τόσο πεζά και ωμά. Αρνείσαι το γεγονός ότι η πραγματικότητα μπορεί να είναι τόσο σκληρή και γκρίζα. Ως αντίδοτο σε ό,τι σε πληγώνει, εσύ συνεχίζεις να καλλιεργείς τα όνειρά σου, τις φιλοδοξίες σου, τους στόχους σου. Νιώθεις ότι κάτι καλύτερο σε περιμένει και ότι απλά δεν έχει έρθει ακόμα. Περιμένεις με ενθουσιασμό, αισιοδοξία και ανυπομονησία.

Ο χρόνος περνάει και αρχίζει και κλονίζεται η εμπιστοσύνη σου σε εκείνο το «καλύτερο». Προσπαθείς να μείνεις ανεπηρέαστος σε ό,τι σκυθρωπό, απαισιόδοξο και ισοπεδωτικό υπάρχει γύρω σου. Αντιστέκεσαι με όλο σου το «είναι» γιατί είναι ό,τι σου έχει μείνει από εκείνη την παιδική αθωότητα που σου «έταζε» όλα όσα μπορούσες σαν παιδί να ονειρευτείς, όλα όσα ήθελες να ανακαλύψεις και να γευτείς.

Ξαφνικά νιώθεις ότι κινδυνεύεις να γίνεις και εσύ γκρίζος. Και αυτό ίσως είναι το χειρότερο από όλα. Ψάχνεις από κάπου να πιαστείς. Το μόνο που μπορείς να σκεφτείς είναι να πιαστείς από τους ανθρώπους γύρω σου. Αναζητάς μια έμπνευση, ένα βλέμμα, μια σκέψη, μια ιδεολογία, ένα όραμα, μια αξία. Έχεις επιθυμήσει να νιώσεις ζωντανός. Θέλεις να βρεις ξανά τα βασικά συστατικά που κάποτε σε έκαναν να γελάς από το τίποτα, να νιώθεις γεμάτος με το τίποτα και να ζεις μέσα από τη ζεστασιά των δικών σου ανθρώπων.

Ξαφνικά, συνειδητοποιείς ότι μάλλον δεν σκέφτονται όλοι όπως εσύ. Και δυσκολεύεσαι να το αποδεχτείς. Νιώθεις ότι όλοι γύρω σου έχουν αλλάξει. (Ίσως και οι άλλοι να σκέφτονται το ίδιο για σένα). Το μόνο που αντιλαμβάνεσαι, ωστόσο, έντονα γύρω σου είναι μια ατέρμονη βιασύνη από όλους για όλα.

Οι άνθρωποι δεν έχουν χρόνο για συναισθήματα, δεν έχουν χρόνο για στιγμές. Τα προβλήματα πληθαίνουν, οι πιέσεις αυξάνονται, οι ευθύνες και οι υποχρεώσεις πολλαπλασιάζονται και ο άνθρωπος μοιάζει να προδίδει ο ίδιος τον εαυτό του: σταματάει να ονειρεύεται. Δεν το κάνει επίτηδες και πολλές φορές δεν το συνειδητοποιεί παρά μόνο αργότερα, σε βάθος χρόνου.

Αναρωτιέσαι αν όλοι είναι εγκλωβισμένοι σε μια εκδοχή του εαυτού τους η οποία «κουβαλάει» περισσότερα «πρέπει» από ότι «θέλω». Ο φόβος, το άγχος, το συμφέρον, ο εγωισμός, η απαξίωση της αλήθειας, της εντιμότητας και της ειλικρίνειας έχουν ως αποτέλεσμα να κυκλοφορούμε όλοι μας με τα «προσωπεία» μας.

Ενώ μιλάμε μεταξύ μας δεν επικοινωνούμε ουσιαστικά, ενώ είμαστε σε ερωτικές σχέσεις δεν ερωτευόμαστε αυθεντικά, ενώ λέμε ότι νοιαζόμαστε με την πρώτη αναποδιά τείνουμε να εγκαταλείπουμε και να φεύγουμε. Ενώ είμαστε σε παρέες, νιώθουμε πιο μόνοι από ποτέ…

Κάνοντας τον απολογισμό σου ως άνθρωπος, στέκεσαι μπροστά στον καθρέφτη σου και δεν μπορείς να βγάλεις άκρη. Δυσκολεύεσαι να πείσεις τον εαυτό σου ότι όλα θα πάνε καλά. Λαμβάνεις καθημερινά τόσα αρνητικά ερεθίσματα που νιώθεις ότι αλλάζεις εξαιτίας τους.

Προσπαθείς να αντισταθείς, αλλά η διάβρωση είναι τόσο αργή και ύπουλη που δεν μπορείς εύκολα να την αναγνωρίσεις. Νιώθεις –όσο κι αν δεν το θες- μια βαθιά απογοήτευση: αναρωτιέσαι τι πήγε τόσο λάθος στον πολιτισμό μας που στο όνομα της ειρήνης σκοτώνουμε, που στο όνομα της εκάστοτε θρησκείας καταδιώκουμε και αφανίζουμε, που στο όνομα της οικονομικής ανάπτυξης εξαθλιώνουμε όλο και περισσότερο τους οικονομικά αδύναμους.

Πόσα άλλα τέτοια παράδοξα συμβαίνουν στον κόσμο μας… Πώς μπορείς να μείνεις ανεπηρέαστος από όλα αυτά και να εστιάσεις στη δική σου πορεία; Πώς μπορείς να παρακάμψεις τον ευτελισμό της ανθρώπινης ζωής και αξιοπρέπειας και να παραμείνεις ρομαντικός;

Δυσκολεύεσαι να βρεις απαντήσεις που θα κατευνάσουν τις σκέψεις σου και θα σε καθησυχάσουν. Το μόνο ίσως που σε παρηγορεί είναι η διαπίστωση ότι παρόλο που σαν μονάδα δεν μπορείς να αλλάξεις πολλά στον κόσμο σου, ωστόσο μπορείς να γίνεις ο ίδιος -σαν άτομο- ο φορέας της αλλαγής που οραματίζεσαι!

Τουλάχιστον, έτσι, μπορείς να κοιμάσαι λιγότερο «ένοχος» μπροστά σε ό,τι γύρω σου τρομαχτικά αλλάζει προς το χειρότερο…

Σας επηρεάζει ακόμα η γέννηση σας;

Κατανοώντας την περιγεννητική μήτρα και πως μπορεί να επηρεάσει τη ζωή μας.

 

Ακριβώς όπως ένας σπόρος περιέχει το σχέδιο για τη ζωή ενός φυτού, η ιστορία δημιουργίας ενός ανθρώπου έχει μια βαθιά επίδραση στη ζωή του. Σύμφωνα με τον πατέρα της Διαπροσωπικής Ψυχολογίας Στάνισλαβ Γκροφ, πιθανώς να επηρεάζεστε από την γέννηση σας περισσότερο από όσο συνειδητοποιείτε. Η προοπτική του Γκροφ υποστηρίζεται από πρωτοποριακή έρευνα στον τομέα της προ-περιγεννητικής ψυχολογίας. Υπάρχει ένα βιολογικό καλούπι συναισθηματικών εντυπώσεων και μοτίβων που συχνά μπορούν να εντοπιστούν πίσω στην πρώτη εμφάνιση σας στον κόσμο. Ο Γκροφ αναφέρεται σε αυτά ως βασικές περιγεννητικές μήτρες (BPM) και η κατανόηση τους μπορεί να αποκαλύψει πολλά για εσάς όπως και να προσφέρει μια σπουδαία δομή για την απελευθέρωση παλαιών μοτίβων, επούλωση και ανάπτυξη.

 

«Η διαπροσωπική ψυχολογία μπορεί να ονομαστεί η ψυχολογία της πνευματικότητας και εκείνων των περιοχών του ανθρώπινου μυαλού που αναζητούν τις ανώτερες σημασίες της ζωής και που κινούνται πέρα από τα περιορισμένα όρια του εγωισμού για να έχουν πρόσβαση σε μια ενισχυμένη ικανότητα σοφίας, δημιουργίας, άνευ ορίων αγάπης και συμπόνιας.» – British Psychological Society, Shamanism and Spirituality in Therapeutic Practice

 

Η θεραπεία είναι ένα προσωπικό ταξίδι που αναλαμβάνουμε ως άτομα, αλλά τα μοτίβα που θεραπεύουμε είναι συχνά διαγενεακά, τα οποία εκτείνονται πολύ πιο πίσω, πριν γεννηθούμε. Σε βιολογικό επίπεδο, είναι καταπληκτικό να σκεφτείτε ότι το αυγό από το οποίο γεννηθήκατε εσείς κυριολεκτικά μεταφέρθηκε από την γιαγιά σας. Αφού η μητέρα σας ανέπτυξε τα αυγά της ενώ ήταν έμβρυο στη μήτρα της μητέρας της. Οι μηχανισμοί αντιγραφής, τα μοτίβα του στρες, του οικογενειακού συστήματος καθώς και τα κοινωνικά και οικονομικά περιβάλλοντα μέσω αυτών μας έχουν αφήσει αποτυπώματα που ακόμα ταξινομούμε. Το όμορφο για την προσέγγιση της θεραπείας από αυτή την προοπτική είναι ότι η προσωπική μας θεραπεία φέρνει επίσης λύση στο ευρύτερο δίκτυο των σχέσεων μας που κινείται προς τα εμπρός και προς τα πίσω με τον χρόνο.

 

Σύμφωνα με τη σύγχρονη έρευνα, τα πιο ισχυρά από αυτά τα αποτυπώματα συμβαίνουν ενώ βρισκόμαστε στη μήτρα και κατά τα πρώτα χρόνια μετά τη γέννηση μας. Στο «Η βία είναι προληπτική διαταραχή του εγκεφάλου» διερευνήσαμε το έργο του Robin Grille, το οποίο καλύπτει την ανάπτυξη του εγκεφάλου κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής. Οι βασικές περιγεννητικές μήτρες (BPM) όπως ορίζονται από τον Στάνισλαβ Γκροφ, χωρίζονται σε τέσσερις διαφορετικές φάσεις τοκετού και αυτά τα συγκεκριμένα στάδια μιας γέννας έχουν διαχρονικές επιρροές στη συναισθηματική ζωή μας και στην εμπειρία της πραγματικότητας.

«Η Δυτική Επιστήμη προσεγγίζει μια αλλαγή στο παράδειγμα των άνευ προηγουμένων αναλογιών που θα αλλάξει τις αντιλήψεις μας για την πραγματικότητα και την ανθρώπινη φύση, θα γεφυρώσει το χάσμα ανάμεσα στην αρχαία σοφία και τη σύγχρονη επιστήμη και θα συμβιβάσει τις διαφορές μεταξύ της ανατολικής πνευματικότητας και του δυτικού ρεαλισμού.» – Stan Grof from Beyond the Brain

Για να κατανοήσουμε την λογική πίσω από αυτή την έρευνα πρέπει να εξετάσουμε τι ο Γκροφ ονομάζει «συστήματα συμπυκνωμένης εμπειρίας» ή COEX. Ένα παράδειγμα αυτής της έννοιας θα ήταν το πώς όταν κάποιος σε μια συζήτηση πει μια αστεία ιστορία όλοι οι υπόλοιποι αρχίζουν να γελούν. Κάτι που τους κάνει να θυμηθούν δικές τους αστείες ιστορίες. Όταν το κάνουμε αυτό για κάθε είδους ισχυρή συναισθηματική μνήμη (χαρά, λύπη, τρόμο κτλ.) εύκολα αρχίζουμε να ανακαλούμε τις μνήμες όλων των παρόμοιων εμπειριών που μας προκάλεσαν τα ίδια συναισθήματα. Η έρευνα βασίζεται στην προϋπόθεση ότι τα συναισθήματα μας και οι ιστορίες που συνδέονται με αυτές τις εμπειρίες είναι στενά συνδεδεμένα με τον ψυχισμό μας. Ο Γκροφ άρχισε να ψάχνει την ρίζα της εμπειρίας, την πρώτη φορά που νιώσαμε αυτά τα συναισθήματα. Η αναγνώριση αυτών των εμπειριών παρέχει μια συνεκτική γενεαλογία ή μια «ιστορία» για τα συναισθηματικά και ψυχολογικά πρότυπα.

 

«Με μια άμεση ανακεφαλαίωση, προσελκύουμε ασυνείδητα ή ελκυόμαστε από συγκεκριμένες καταστάσεις και/ή ανθρώπους που αναδημιουργούν την ακριβή δυναμική του αρχικού τραύματος. Για παράδειγμα, αν βιώσαμε έντονη πίεση κατά τη διάρκεια της γέννησης που ήταν συντριπτική, την αναβιώνουμε με το να βρισκόμαστε σε σχέσεις και εργασιακά περιβάλλοντα όπου νιώθουμε συνεχώς πίεση και κατακλυσμένοι.» -Enhancing the Future

Ο συναισθηματικός μας εγκέφαλος αναπτύσσεται νωρίτερα από τον ορθολογικό και τον γλωσσικό, έτσι πολλά από αυτά τα πρότυπα έχουν ρίζες που πηγαίνουν πίσω στην ύπαρξη μας στην μήτρα και στην γέννηση μας. Καθώς ο Γκροφ προσδιόριζε αυτά τα τέσσερα πρωταρχικά στάδια, άρχισε να παρατηρεί αρχέτυπους συσχετισμούς για κάθε στάδιο και πρότυπα και για το πώς σχετίζονται με την συναισθηματική μας ζωή.

 

Το πρώτο στάδιο- Το αμνιακό σύμπαν

Η BPM I είναι η φάση του εμβρύου που επιπλέει μέσα στη μήτρα σε μια διαχρονική κατάσταση. Ανάλογα με την συναισθηματική και σωματική υγεία της μητέρας, το περιβάλλον και τη διατροφή, μπορεί να είναι μια ευχάριστη ή δυσάρεστη εμπειρία.

• Οι θετικές εμπειρίες αυτού του σταδίου συνδέονται με την αίσθηση της ενότητας, της διαχρονικότητας, του μυστηρίου και της υπερβατικότητας.
• Οι αρνητικές εμπειρίες αυτού του σταδίου συνδέονται με την αίσθηση της αδικίας και της απεμπλοκής από τη ζωή.

 

Η δεύτερη φάση- Η κοσμική καταπίεση

Η BPM II είναι η φάση όπου η μήτρα αρχίζει να κλείνει, μας συμπιέζει και μας ωθεί προς τη γέννηση. Δεδομένου ότι δεν αιωρούμαστε πλέον, αυτή η φάση είναι η πρώτη φορά που αρχίζουμε να παρατηρούμε την κίνηση του χρόνου μαζί με την αντίθεση ανάμεσα στην ευρυχωρία και στην συμπίεση, την αρχή της δυαδικότητας. Οι ορμονικές αλλαγές περιλαμβάνουν τη μείωση του οξυγόνου και την πίεση των συσπάσεων κατά της κλειστής τραχήλου.

• Οι θετικές εμπειρίες αυτού του σταδίου συνδέονται με τον ενθουσιασμό για μια νέα προοπτική ή την ενσωμάτωση νέων πληροφοριών ή σοφίας.
• Οι αρνητικές εμπειρίες αυτού του σταδίου συνδέονται με μια αίσθηση επικείμενης κρίσης ή φόβου ή αντίστασης στις νέες εξελίξεις της ζωής.

 

Η Τρίτη φάση- Ο αγώνας Θανάτου-Αναγέννησης

Η BPM III είναι όταν μπαίνομε πραγματικά στο τούνελ της γέννησης. Αυτό το αυξημένο άγχος ή συμπίεση σχετίζεται με τον αγώνα και την επίτευξη του φωτός στο τέλος του τούνελ.

• Μια θετική εμπειρία αυτού του σταδίου είναι η ροή- η κατάσταση συνείδησης όπου οι ικανότητες ταιριάζουν απόλυτα με τις αντιλήψεις- όπου φροντίζετε τα πράγματα καθώς αυτά έρχονται σχεδόν αυτόματα. Έχετε δεσμευτεί με τα καθήκοντα σας με την μέγιστη απόδοση.
• Μια αρνητική εμπειρία αυτού του σταδίου είναι η αίσθηση ότι είστε συμπιεσμένοι ή ακόμα και συνθλιμμένοι από τις συνθήκες της ζωής ή καταπιεσμένοι από το να αγωνιστείτε για τις απαιτήσεις της ζωής.

 

Η τέταρτη φάση- Η εμπειρία του Θανάτου-Αναγέννησης

Η BPM IV είναι η εμφάνιση μας από το τούνελ της γέννας στον κόσμο.

• Το μωρό υπάρχει στο τούνελ της γέννας, η διαδικασία της γέννησης ολοκληρώνεται και η ζωή αρχίζει. Αυτό το στάδιο συνδέεται με την απελευθέρωση, τη χαρά, την ευκολία και το σημαντικότερο, με την ελευθερία.

Κάθε μια από αυτές τις φάσεις αντιπροσωπεύει κυριολεκτικά τη δική μας προσωπική ιστορία δημιουργίας, οπότε δεν αποτελεί έκπληξη το πόσο βαθιά μπορούν να μας επηρεάσουν στη διάρκεια της ζωής μας. Ωστόσο, αυτό δεν είναι καταστροφικό επειδή η σχέση μας με αυτές τις μνήμες, όταν γίνεται συνειδητή, μπορεί να μας ενδυναμώσει ανεξάρτητα από τις ποικίλες θετικές/αρνητικές μας εμπειρίες.

 

Αν αυτές οι πληροφορίες σαν κάνουν να αναρωτιέστε τι μπορείτε να κάνετε για να θεραπευτείτε ή να επιλύσετε αυτά τα βαθύτερα συναισθήματα, δεν είστε μόνοι. Είναι σημαντικό να υποδεχτείτε ακόμη και τις αρνητικές πτυχές της ιστορίας σας με αγάπη, χωρίς κριτική και με συμπόνια. Αυτές είναι οι ενέργειες που σας βοήθησαν να διαμορφωθείτε, δεν είστε θύμα, είστε ένα ισχυρό ον και είστε εδώ για να μεταμορφώσετε και να εξελίξετε αυτά τα συναισθήματα. Το να μπορείτε να αποδεχτείτε και να κατανοήσετε αυτό από μια ευρύτερη οπτική γωνία θα σας επιτρέψει να «γίνετε φίλοι» με τη διαδικασία σας. Γνωρίζοντας ότι κάθε φάση δίνει τη θέση της στην επόμενη και συνεχίζουμε να περνάμε μέσα από αυτές, όλες οι μεταβάσεις της ζωής μας επιτρέπουν να χαλαρώνουμε και να «αναπνέουμε μέσω των συσπάσεων».

 

Αυτό το συναρπαστικό ταξίδι ανακάλυψης μπορεί να οδηγήσει σε μια βαθύτερη αίσθηση σύνδεσης με τον εαυτό σας και μπορεί επίσης να ανοίξει έναν όμορφο διάλογο με την οικογένεια σας. Οι συνομιλίες με τους γονείς ή τα παιδιά σχετικά με αυτή την ισχυρή φάση της ζωής μπορούν να ενδυναμώσουν την σχέση, τη συμπόνια και την κοινή αίσθηση ότι όλοι είμαστε εδώ για να θεραπεύσουμε τα πράγματα που έχουν περάσει μέσα από τις γενιές. Καθώς το κάνουμε ο καθένας ξεχωριστά, βοηθάμε όλους τους γύρω μας να εξελιχθούν και να θεραπευτούν φτιάχνοντας τη ζωή μας ως διαπροσωπικά όντα πλούσια και όμορφα!

 

Όλοι γνωρίζουμε πως είναι η αίσθηση της καταπίεσης από διάφορες συναισθηματικές καταστάσεις. Αναγνωρίζοντας αυτές τις καταστάσεις ως βιολογικές μήτρες, θα είμαστε πιο δυνατοί, για να περιηγηθούμε σε αυτές με χάρη. Αυτό είναι ζωτικής σημασίας ώστε να δημιουργήσετε τη ζωή που ονειρεύεστε. Το καλύτερο με το να πιαστείτε σε μια περιγεννητική μήτρα είναι ότι συνειδητά απελευθερώνετε τον εαυτό σας από αυτή!

Οκτώ «ΜΗΝ» για μια πιο ευτυχισμένη πραγματικότητα

«Το να είσαι ευτυχισμένος δεν σημαίνει ότι όλα είναι τέλεια. Σημαίνει ότι αποφάσισες να δεις πέρα από τις ατέλειες.» έτσι είχε πει κάποτε κάποιος άγνωστος σοφός. Ζούμε σε ένα κόσμο που τον περιτριγυρίζει η τελειομανία, ο κοινωνικός σχολιασμός και η σύγκριση. Ζούμε στον κόσμο που το κυνήγι της ευτυχίας έχει γίνει κάτι σαν «αυτοσκοπός» και όμως όταν ρωτήσεις τον διπλανό σου «τι θα σε έκανε ευτυχισμένο» δεν ξέρει ποια απάντηση να σου δώσει. Το τι κάνει κάποιον ευτυχισμένο είναι υποκειμενικό και έχει να κάνει με τις εκάστοτε ανάγκες τις εποχής...

 

Μην συγκρίνεσαι.

Έχεις αναρωτηθεί ποτέ πόσο κακό σου κάνει να συγκρίνεις την ζωή σου με τις ζωές των άλλων; Αρχικά είναι σαν να αρνείσαι τον εαυτό σου. Ναι, η τάδε έχει καλύτερη σιλουέτα και ο τάδε αποδίδει καλύτερα στην δουλειά, όμως αυτοί είναι αυτοί και εσύ είσαι εσύ. Το να παραλληλίζεις τα «θέλω» σου με τα ήδη «έχω» των άλλων σε σπρώχνει σε ένα μονοπάτι δύσβατο και ανούσιο.

 

Μη φοβάσαι το «όχι».

Μερικές φορές νομίζουμε πως με το να διευκολύνουμε τους άλλους, ωφελούμε και τον εαυτό μας. Ναι, αυτό αληθεύει, μα όλα θέλουν και ένα μέτρο. Πες «όχι» και μην καταπιέζεσαι. Δεν είναι επιλήψιμο να μην είσαι διαθέσιμος, μα είναι να βάζεις τον εαυτό σου σε δεύτερη μοίρα.

 

Μη ζεις στο χθες.

Πόσες φορές κοιτάμε παλιές φωτογραφίες και αναλογιζόμαστε πόσο καλυτέρα ήταν τότε. Ως εκ τούτου, επίτρεψέ μου να σου υπενθυμίσω πως και τότε κάτι άλλο έψαχνες… Η απάντηση στην ευτυχία σου έγκειται στο σήμερα.. στο τώρα!

 

Μην κοιτάς τι σου λείπει.

Προσπάθησε να μην ξοδεύεις την φαιά ουσία σου στο τι δεν έχεις, μα επικεντρώσου στο τι έχεις. Είμαι βέβαιος πως έχεις μια οικογένεια που σε στηρίζει με τον δικό της τρόπο, φίλοι που είναι εκεί όταν τους χρειάζεσαι και μνήμες που μπορούν να χαρίσουν στο πρόσωπό σου ένα μεγάλο χαμόγελο.

 

Μην θες πολλά περισσότερα.

Δεν έχουμε αυτάρκεια.. Χρειαζόμαστε το καλύτερο κινητό, το νέο τάμπλετ, τα λιγότερα κιλά, την μεγαλύτερη αποδοχή και περισσότερη αγάπη. Αδιαλείπτως κάτι θα λείπει από το πάζλ της ιδανικής ζωής μας. Ναι, να αναζητάς το κάτι επιπλέον μα αυτό κοίτα να μην είναι πολύ ψηλά διότι ίσως και ποτέ να μην το φτάσεις.

 

Μην παραπονιέσαι.

Τα παράπονα είναι ένα υπερφορτωμένο φορτίο που βουλιάζει την ψυχή σου. Κάποτε μια γνωστή σταμάτησε να παραπονιέται για μια σαρανταριά μέρες. Οι 40 ημέρες μετατράπηκαν σε 5 χρόνια, ποτέ δεν ξανακοίταξε πίσω και ζει την κάθε μέρα καλυτέρα από την προηγούμενη.

 

Μην έχεις ενοχές.

Ενοχές γιατί δεν μίλησες σωστά, ενοχές γιατί όταν σε προσέβαλαν δεν είχες το θάρρος να υψώσεις το ανάστημά σου… Πόσες ευθύνες θα σου απορρίψεις, δες τα πράγματα λίγο πιο απλά και δώσε άφεση αμαρτιών σε ό,τι δεν πήγε όπως ήθελες.

 

Μην κατακρίνεις.

Μην κατακρίνεις τους γύρω σου όποιοι και αν είναι αυτοί. Κάθε απόφαση ζωής έχει ένα άλφα υπόβαθρο από κάτω… Είμαστε όλοι άνθρωποι που έχουν δικαίωμα στο λάθος… Όταν κοιτάς πολύ τη ζωή των άλλων ξεχνάς να δίνεις την κατάλληλη σημασία στην δικιά σου..

 

Η ευτυχία είναι αυτό που ζεις στην κάθε σου στιγμή… Η ευτυχία είναι οι άνθρωποι που αγαπάς, το πρώτο σου φιλί, ο πρώτος σας καβγάς. Ευτυχία είναι να δίνεις γιατί το θες και να παίρνεις δίχως να αισθάνεσαι υποχρεωμένος. Ευτυχία είναι να πετάς στα σύννεφα και να νιώθεις ισορροπημένος.

Και επειδή το θέμα το απαιτεί, δεν θέλω να παραλείψω και να μην θυμίσω στους ηγεμόνες

Οι ηγεμόνες κυρίως οι νέοι, συνάντηοαν μεγαλύτερη πίστη και ωφέλεια σε εκείνους τους άνδρες οι οποίοι στην αρχή της εξουσίας τους θεωρήθηκαν ύποπτοι, παρά σ’ εκείνους που στην αρχή ήταν έμπιστοι. Ο Παντόλφο Πετρούτσι, ηγεμόνας της Σιένας, κυβερνούσε το κράτος του περισσότερο με εκείνους τους οποίους υποπτευόταν παρά με τους άλλους. Αυτή όμως η περίπτωση δεν μπορεί να γενικευτεί, επειδή ποικίλλει ανάλογα με τις περιστάσεις. Θα πω μόνο το εξής:

Ο ηγεμόνας με ιδιαίτερη ευκολία , μπορεί να κερδίζει εκείνους τους ανθρώπους που στην αρχή της ηγεμονίας του ήταν εχθροί και λόγω του χαρακτήρα τους έχουν ανάγκη να στηριχτούν κάπου για να διατηρηθούν. Αυτοί νιώθουν ιδιαίτερα υποχρεωμένοι να τον υπηρετούν με πίστη, επειδή γνωρίζουν πως πρέπει να διαγράψουν με τις πράξεις τους την κακή γνώμη που ο ηγεμόνας είχε γι’ αυτούς. Κι έτσι ο ηγεμόνας ωφελείται περισσότερο από αυτούς παρά από εκείνους οι οποίοι, υπηρετώντας τον με υπερβολική αξιοπιστία, αδιαφορούν για τα συμφέροντά του.

Και επειδή το θέμα το απαιτεί, δεν θέλω να παραλείψω και να μην θυμίσω στους ηγεμόνες οι οποίοι πρόσφατα απέκτησαν μια χώρα με βοήθεια από το εσωτερικό της να σκεφτούν καλά ποιος είναι ο λόγος που έσπρωξε όσους τους βοήθησαν να το κάνουν. Κι αν ο λόγος δεν είναι μια φυσική συμπάθεια προς τον ηγεμόνα, αλλά μόνο και μόνο γιατί δεν ήταν ευχαριστημένοι με το παλιό καθεστώς, με μεγάλο κόπο και δυσκολία θα μπορέσει να τους διατηρήσει φίλους του, επειδή είναι αδύνατον να καταφέρει να τους ικανοποιήσει. Εξετάζοντας προσεκτικά την αιτία αυτού του πράγματος με παραδείγματα από γεγονότα αρχαία και σύγχρονα, θα δείτε πως είναι πολύ πιο εύκολο να κάνεις φίλους εκείνους που ήταν ευχαριστημένοι με το παλιό καθεστώς και γι’ αυτό ήταν εχθροί σου, παρά εκείνους που λόγω της δυσαρέσκειάς τους έγιναν φίλοι σου και σε βοήθησαν να κατακτήσεις το κράτος.

ΝΙΚΟΛΟ ΜΑΚΙΑΒΕΛΙ, Ο ΗΓΕΜΟΝΑΣ

Και οι δύο πλευρές φαίνονται να έχουν δίκιο εξίσου

[Οι Πυρρωνιστές] κράτησαν για τον εαυτό τους ένα θαυμαστό στρατηγικό πλεονέκτημα, αφού απάλλαξαν τον εαυτό τους από τη φροντίδα της αυτοάμυνας. Δεν τους νοιάζει ποιος τους επιτίθεται, αρκεί κάποιος να τους επιτίθεται: κάνουν τη δουλειά τους με οτιδήποτε. Αν νικήσουν, το επιχείρημά σας χωλαίνει· αν νικήσετε, το δικό τους χωλαίνει. Αν χάσουν, επαληθεύουν πως υπάρχει άγνοια· εσείς το επαληθεύετε. Αν αποδείξουν πως τίποτα δεν καθίσταται μέρος της γνώσης, όλα είναι μια χαρά· αν δεν καταφέρουν να το αποδείξουν, πάλι όλα είναι μια χαρά. Έτσι λοιπόν βρίσκοντας για κάθε πράγμα αιτίες εξίσου ισχυρές υπέρ και κατά, είναι πιο εύκολο ν’ αναβάλλει κανείς την κρίση του υπέρ της μιας ή της άλλης πλευράς.

Και επιδεικνύουν πως είναι πολύ πιο έτοιμοι να βρουν πως οτιδήποτε είναι λανθασμένο παρά αληθινό, [να αποδείξουν] τι δεν είναι, παρά τι είναι και [να εκφράσουν] τι δεν πιστεύουν, παρά τι πιστεύουν.

Οι τυπικές εκφράσεις τους είναι: “δεν ορίζω τίποτα· δεν είναι περισσότερο έτσι από ό,τι είναι αλλιώς· δεν είναι ούτε το ένα ούτε το άλλο· δεν το καταλαβαίνω· και οι δύο πλευρές φαίνονται να έχουν δίκιο εξίσου· είναι εξίσου σωστό να μιλάει κανείς και υπέρ και κατά”. (ΣΕΞΤΟΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ)

Τίποτα σε αυτούς τους ανθρώπους δεν φαίνεται αληθινό, που δεν μπορεί επίσης να φαίνεται ψεύτικο. Η ιερή τους λέξη είναι ἐπέχω, πάει να πει “κρατώ σε εκκρεμότητα, δεν κινούμαι [προς τη μια ή την άλλη πλευρά]”. Αυτές οι εκφράσεις, καθώς και άλλες παρόμοιες είναι επωδοί τους, έτσι που το αποτέλεσμά τους είναι μια καθαρή, ολοκληρωτική και πλήρης αιώρηση κρίσης, σε διαρκή αναβολή. Κάνουν χρήση της λογικής τους για να ρωτούν και να διαλέγονται, όχι όμως για να καταλήγουν σε επιλογές και αποφάσεις. Αν κανείς βάλει με το νου του μιαν αέναη ομολογία άγνοιας, μια δυνατότητα κρίσης δίχως κλίση και δίχως τάση [προς τη μια πλευρά ή την άλλη], για οποιοδήποτε θέμα και αν πρόκειται, τότε μπορεί να αντιληφθεί τι είναι ο Πυρρωνισμός.

Σε ότι αφορά τις πράξεις της ζωής, συμμορφώνονται με τον κοινό κανόνα. Θεωρούν πρέπουσα την αποδοχή των φυσικών τάσεων και την υποταγή τους σε αυτές, την παρακίνηση και τον καταναγκασμό των παθών, τους ορισμούς των νόμων και των εθίμων, καθώς και [τη διδασκαλία] των παραδοσιακών τεχνών. (ΣΕΞΤΟΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ)

Γιατί ο Θεός δεν θέλει να γνωρίζουμε, αλλά να χρησιμοποιούμε αυτά τα πράγματα. (ΚΙΚΕΡΩΝ)

Αφήνουν τις καθημερινές πράξεις τους να οδηγούνται από αυτά τα πράγματα, δίχως να επιβεβαιώνουν τίποτα ούτε να προσκολλώνται σε τίποτα. Τα κατά φαντασία, τα ανύπαρκτα και ψεύτικα προνόμια που ο άνθρωπος ιδιοποιήθηκε, ισχυριζόμενος ότι έτσι κηδεμονεύει, τακτοποιεί και ορίζει την αλήθεια, ο Πύρρων καλή τη πίστει τα απαρνήθηκε και τα εγκατέλειψε.

Ωστόσο δεν υπάρχει φιλοσοφική σχολή που να μην είναι υποχρεωμένη να επιτρέψει στο σοφό της (αν θέλει να ζήσει) να αποδεχτεί αρκετά πράγματα, που δεν είναι σε θέση να κατανοήσει ούτε να αντιληφθεί ούτε να αποδεχτεί.

Νιώθει τις προτροπές των αισθήσεών του, τις υπαγορεύσεις του πνεύματός του. Έστω κι αν δεν βρίσκει καθόλου μέσα του αυτό το ιδιαίτερο και μοναδικό ίχνος [του δικαιώματος] να κρίνει, έστω κι αν αντιλαμβάνεται πως δεν πρέπει να δεσμεύει τη συγκατάθεσή του σε τίποτα, δεδομένου ότι κάποιο ψέμα μπορεί να έχει κάθε ομοιότητα με την αλήθεια, δεν παραλείπει να επιτελεί πλήρως και με άνεση τα καθήκοντα της ζωής του. Πόσοι τομείς γνώσης υπάρχουν που επαγγέλλονται ότι στηρίζονται σε εικασίες μάλλον παρά σε γνώσεις και που, επειδή αδυνατούν να διακρίνουν την αλήθεια από το ψέμα, ακολουθούν μόνο και μόνο ότι φαίνεται πιθανό;

Υπάρχει, λένε [οι Πυρρωνιστές], και η αλήθεια και το ψέμα. Υπάρχει μέσα μας τρόπος να τα αναζητήσουμε, όχι όμως να τα εξακριβώσουμε τελεσιδίκως: δεν διαθέτουμε καμία λυδία λίθο. Θα είμαστε σε καλύτερη κατάσταση αν εγκαταλείπαμε τα ερωτήματά μας και πλάθαμε τον εαυτό μας σύμφωνα με τη φυσική τάξη του κόσμου.

Μια ψυχή απαλλαγμένη από την προκατάληψη έχει πετύχει θαυμαστή πρόοδο προς την πνευματική ηρεμία.

Ο ΚΑΛΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΤΟΥ ΣΕΤΣΟΥΑΝ

Στην παραβολή Ο ΚΑΛΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΤΟΥ ΣΕΤΣΟΥΑΝ που τελείωσε το 1941 ο Μπρεχτ θέτει το ερώτημα:

Μέχρι ποιο σημείο μπορεί να παραμείνει καλός ο άνθρωπος που ζει μέσα σ’ εξευτελιστικές συνθήκες;

Τρεις Θεοί που κατέβηκαν στη γη διασχίζουν όλο το Σετσουάν αναζητώντας ένα καλόψυχο άνθρωπο. Ενώ από παντού τους έδιωχναν, μόνον η πόρνη Σεν Τε δέχεται να τους φιλοξενήσει. Φεύγοντας οι θεοί, για να την ανταμείψουν της δίνουν χρήματα με τα οποία η Σεν Τε αγοράζει ένα καπνοπωλείο και αποφασίζει στο εξής να ζήσει κάνοντας το καλό.

Αμέσως όμως η φήμη της καλοσύνης της θα προσελκύσει στο μαγαζί της πλήθος φτωχών και απατεώνων που θα ζουν σε βάρος της.

Μην αντέχοντας την εκμετάλλευση που υφίσταται από φτωχούς και πλούσιους, η Σεν Τε αναγκάζεται να εφεύρει έναν αδίστακτο ξάδερφο, τον Σούϊ Τα, που εμπνέει φόβο στους φτωχούς και σεβασμό στους πλούσιους, και που ξέρει να εφαρμόζει κατά γράμμα τους ανελέητους νόμους της αγοράς.

Μεταμφιέζεται λοιπόν, η Σεν Τε σε Σούϊ Τα και έτσι κατορθώνει να σώσει το μαγαζάκι της απ’ τους τρακαδόρους.

Γίνεται καπνοβιομήχανος και εκμεταλλεύεται τους φτωχούς που πριν βοηθούσε.

Η καλοσυνάτη Σεν Τε απέτυχε, ο ανηλεής Σούϊ Τα θριαμβεύει.

“Μπορεί λοιπόν ο άνθρωπος να είναι καλός;”

“Δεν είναι αυτό το ζήτημα. Αφού οι κοινωνικές συνθήκες δεν μας επιτρέπουν να είμαστε καλοί, πρέπει ν’ αρχίσουμε αλλάζοντας τις συνθήκες”.

Ακόμη και οι θεοί δεν μπορούν να βοηθήσουν πια σε τίποτα.

ΘΕΟΣ:
“Α, πολύ ωραίος μα την αλήθεια αυτός ο κόσμος!
Παντού δυστυχία, προστυχιά και απελπισία!
Ακόμα και τα τοπία κατάντησαν αποκρουστικά: Τα όμορφα δέντρα είναι κουτσουρεμένα κι έχουν γίνει τηλεγραφόξυλα, και πέρα από τα βουνά, βαριά σύννεφα καπνού και βροντές από κανόνια!
Πουθενά, πουθενά ούτε ένας καλός άνθρωπος!”.

ΘΕΟΣ:
“Φοβάμαι πως οι οδηγίες μας όλες είναι για πέταμα.
Οι άνθρωποι σκοτώνονται στη δουλειά, ίσα – ίσα για τον επιούσιο.
Οι καλές προθέσεις τούς φέρνουν στο χείλος της αβύσσου κι οι καλές πράξεις τους γκρεμίζουν μέσα σ’ αυτήν!”

ΚΟΙΝΟ:
“ΠΟΙΟ ΕΙΝΑΙ ΕΠΙΤΕΛΟΥΣ ΤΟ ΔΙΔΑΓΜΑ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ;”
“Πολυαγαπημένο μου κοινό, το ξέρω πως η λύση αυτή τίποτα δεν αξίζει.
Το πώς θα πάψει αυτό το κακό ψάχτε να το βρείτε μονάχοι σας.
Πήγαινε, ψάξε, αγαπημένο μου κοινό, μια κατάλληλη λύση πρέπει να υπάρχει.

ΠΡΕΠΕΙ! ΠΡΕΠΕΙ!”
Με την παραβολή αυτή, ο Μπρεχτ εξηγεί με απλό τρόπο τα πολύπλοκα φαινόμενα της κοινωνίας μας (τον πόλεμο, τον πληθωρισμό, τη θρησκεία, τον ρατσισμό κλπ).
Δεν αρκείται στη νατουραλιστική αναπαράσταση αλλά αναλύει μεθοδικά τους μηχανισμούς λειτουργίας αυτών των φαινομένων.

ΜΠΡΕΧΤ

Ο Αριστοτέλης, τα «Πολιτικά» και οι παρανοήσεις

Χωρίς αμφιβολία, ο ρόλος του νομοθέτη, αναδεικνύεται από τον Αριστοτέλη σε βασικότερο παράγοντα διαμόρφωσης του πολιτεύματος. Σχεδόν όλα τα ζητήματα που εξετάζονται, τίθεται ως στόχος ή ως μέριμνα του νομοθέτη. Η επιμονή του Αριστοτέλη στο νόμο έχει δημιουργήσει παρεξηγήσεις, καθώς υπάρχουν φωνές που υποστηρίζουν την απολυταρχική εκδοχή του αριστοτελικού ιδανικού πολιτεύματος. Πολλοί αναλυτές, παρακινούμενοι από τη λεπτομερειακή νομοθετική παρέμβαση σε όλα, διαπιστώνουν την καταπίεση του πολίτη  ισχυριζόμενοι ότι δεν του αφήνεται κανένα περιθώριο αυτενέργειας.

 

Ιδιαίτερα η αριστοτελική πεποίθηση ότι «οι πολίτες ανήκουν στο κράτος» επικαλείται ως επιστέγασμα του ανελεύθερου ή ως άποψη που παραπέμπει ευθέως σε απολυταρχικά καθεστώτα. «Κάθε ρύθμιση, όσο καλές προθέσεις και να έχει, δεν παύει να αποτελεί στέρηση της ελευθερίας. Στον ισχυρισμό του Αριστοτέλη ότι όλοι οι πολίτες “ανήκουν στο κράτος” ο αναγνώστης δεν μπορεί παρά να αναγνωρίσει τη βρεφική φωνή του ολοκληρωτισμού».

 

Όμως, η αντίληψη ότι «κάθε ρύθμιση αποτελεί στέρηση της ελευθερίας» είναι εκ διαμέτρου αντίθετη με την αριστοτελική εκδοχή του νόμου, που τίθεται απολύτως απελευθερωτικά. Για τον Αριστοτέλη ο ολοκληρωτισμός, με τη μορφή της τυραννίας, είναι η κατάλυση του νόμου προς εξυπηρέτηση των συμφερόντων που έχουν την ισχύ, είτε αυτά τίθενται από την επικράτηση των λίγων πλουσίων είτε του ενός τυράννου είτε των πολλών φτωχών.

 

Η επιβολή της ισχύος που δεν εμπεριέχει την αξία (αλλά μόνο τη δύναμη) είναι μορφή τυραννίας, άσχετα με τον αριθμό των ανθρώπων που μπορεί να την υποστηρίζουν. Γι’ αυτό και την αθηναϊκή δημοκρατία την αποκαλούσε τυραννία του όχλου. Γιατί τα ψηφίσματα που κατέλυαν το νόμο άνοιγαν το πεδίο στους ανερχόμενους δημαγωγούς να προβάλουν τις προσωπικές τους επιδιώξεις σαν συλλογικό συμφέρον. Για τον Αριστοτέλη η κατάλυση του νόμου – απ’ όπου κι αν προέρχεται – είναι πολιτική διαστρέβλωση, που τελικά θα επιφέρει το ανελεύθερο.

 

Από την άλλη, η πεποίθηση ότι οι πολίτες ανήκουν στο κράτος δεν είναι μόνο αριστοτελικό, αλλά θα λέγαμε αρχαιοελληνικό πρόταγμα, αφού η επισήμανση της προτεραιότητας του όλου (πόλη) σε σχέση με το μέρος (πολίτης) έχει διατυπωθεί και από το Σωκράτη και από τον Περικλή. Η αριστοτελική άποψη που θέλει τους πολίτες να ανήκουν στο κράτος δεν επισφραγίζει το ανελεύθερο (όπως θα μπορούσε να το διακρίνει κανείς στο Σωκράτη με την προσωποποίηση του νόμου, που έχοντας ως μέσα την πειθώ και την ανάγκη καθορίζει την ανθρώπινη συμπεριφορά, ενδεχομένως, ξεπερνώντας αναφαίρετα προσωπικά όρια), αλλά προεκτείνει την αντίληψη της ακεραιότητας του συνόλου, ως διασφάλιση της ατομικής. Γιατί ο Αριστοτέλης δεν προχωρά σε αυστηρές υποδείξεις (όπως ο Σωκράτης) για να καθορίσει τη συμπεριφορά των πολιτών, ούτε επικαλείται τη βία ως ρυθμιστικό παράγοντα του πολιτεύματος. Αντίθετα, προτάσσει την ατομική αξία κάθε πολίτη και θεωρεί το νόμο υπεύθυνο για την αναγνώριση αυτής της αξίας, ως υπέρτατη αρχή.

 

Εξάλλου, και η αποφθεγματική ρήση του Περικλή που επιλέγει την προσωπική φτώχεια μέσα σε μια πλούσια πόλη (κι όχι το αντίθετο) είναι το πρόταγμα της συλλογικότητας που θα επιφέρει την ευτυχία και σε ατομικό επίπεδο. Κι εδώ, βέβαια, δε γίνεται υπαινιγμός για τη συνολική ταύτιση των πολιτικών απόψεων του Αριστοτέλη και του Περικλή (ή του Περικλή και του Σωκράτη), αλλά για το συγκεκριμένο πρόταγμα του όλου. Η αριστοτελική άποψη ότι ο πολίτης ανήκει στην πόλη δεν παραπέμπει στον ολοκληρωτισμό (τον οποίο ο Αριστοτέλης έχει καταδικάσει απερίφραστα σε όλες του τις μορφές), αλλά στην αντίληψη της ευτυχίας που χαράσσεται μέσα από τη συλλογικότητα.

 

Αν ο Αριστοτέλης πράγματι αγαπούσε την ελευθερία, τότε οπωσδήποτε δεν την αγαπούσε αρκετά. Το κράτος του είναι ιδιαίτερα απολυταρχικό. Τι δεν πήγε καλά; Ορισμένοι ενδέχεται να παρατηρήσουν ότι ο Αριστοτέλης έκανε λάθος ήδη από την αρχή. Αν το αποδεχτούμε αυτό, τότε εύκολα μπορούμε να φανταστούμε ότι το κράτος, προσπαθώντας με ζήλο να βελτιώσει την ανθρώπινη κατάσταση, ενδέχεται να παρέμβει σε κάθε τομέα της ανθρώπινης ζωής και να αναγκάσει τα μέλη του να πράξουν οτιδήποτε θα τα καταστήσει ευτυχισμένα.

 

Πέρα από την αστήρικτη κλιμάκωση: «βρεφική φωνή του ολοκληρωτισμού….. ιδιαίτερα απολυταρχικό», πέρα από τις ασάφειες: «ορισμένοι», «ενδέχεται», ακόμη και παραβλέποντας ότι υπονοείται «ένα λάθος από την αρχή», το οποίο, όμως, ποτέ δεν κατονομάζεται, η τοποθέτηση αυτή είναι απολύτως άδικη απέναντι σ’ ένα φιλόσοφο, που σε κάθε βήμα της σκέψης του, είχε ως βασικότερη μέριμνα την ανθρώπινη ελευθερία. Η καταδίκη της τυραννίας, η διαρκής αναφορά στον ελεύθερο άνθρωπο και η αναγνώριση της αξίας ως μορφή ελευθερίας το καταδεικνύουν επαρκώς. (Κι ας μην αναλωθούμε στις προφανείς αναχρονιστικές απόψεις για τη δουλεία και τη γυναίκα, που πρέπει να εκληφθούν περισσότερο ως επιταγές της εποχής κι όχι ως καταστρατήγηση της ελευθερίας).

 

Εξάλλου, και στον τελικό ορισμό της ηθικής αρετής, όπως προκύπτει από τα «Ηθικά Νικομάχεια», αυτό που προτάσσεται είναι η ελεύθερη βούληση (μαζί με τον εθισμό, την υποκειμενική μεσότητα και τη λογική). Με άλλα λόγια, η απόκτηση της αρετής, και σε ατομικό επίπεδο, πρέπει να εμπεριέχει την ελεύθερη επιλογή, αφού, διαφορετικά, ματαιώνεται.

 

Το κράτος επεμβαίνει ακόμη πριν τη γέννησή μας: “εάν λοιπόν ο νομοθέτης οφείλει να εξασφαλίσει εκ των προτέρων πώς θα καταστούν άριστα τα σώματα των ανατρεφομένων, πρέπει προπαντός να μεριμνήσει για τη συζυγική ένωση, πότε δηλαδή και ποιοι θα μετέρχονται εις γάμου κοινωνία”. Η παρέμβαση συνεχίζεται κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και εντείνεται κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας, κυρίως σε σχέση με την εκπαίδευση.

 

Οι επισημάνσεις αυτού του είδους κρίνονται και πάλι άδικες κι εσφαλμένες, αφού ο Αριστοτέλης δεν έχει πρόθεση να καθοδηγήσει συμπεριφορές, αλλά να υπενθυμίσει ότι η εγκυμοσύνη σε πολύ νεαρές ηλικίες είναι ιδιαιτέρως επιβλαβής για την υγεία των γυναικών και γι’ αυτό θα ήταν καλό να γεννάν μετά τα δεκαοχτώ, άποψη που εν πολλοίς ισχύει και σήμερα. Η μεγάλη θνησιμότητα των ανήλικων γυναικών που εγκυμονούν θα ήταν παράλογο να αφήσει απαθή το νομοθέτη – στο όνομα της ελευθερίας. Θα λέγαμε ότι είναι θέμα αντίληψης. Εάν κάποιος θεωρεί ότι η απαγόρευση των δωδεκάχρονων να εγκυμονούν είναι στέρηση της ελευθερίας τους, ο Αριστοτέλης θεωρεί ότι είναι προστασία. Αποδεχόμενοι ότι και ο σύγχρονος νομοθέτης, όπως και η παγιωμένη κοινωνική αντίληψη, κινούνται περισσότερο προς αυτή την κατεύθυνση, γίνεται αντιληπτό ότι η ελευθερία, απευθύνεται κυρίως σε προϊστορικές εποχές.

 

Κατ’ επέκταση, οι εντυπώσεις που δημιουργούνται σε σχέση με το αριστοτελικό απόσπασμα «πότε δηλαδή και ποιοι θα μετέρχονται εις γάμου κοινωνία» είναι κενές περιεχομένου, αφού, πέρα από το «πότε», που έχει εξηγηθεί, το «ποιοι» δεν αφορά την παρέμβαση  του νομοθέτη στην επιλογή των ζευγαριών, αλλά την αποφυγή γάμου ελεύθερων με δούλους. (Ας μην ταυτίζονται οι απόψεις περί δουλείας με τις απόψεις περί ελευθερίας. Όσο οξύμωρο κι αν ακούγεται είναι δύο εντελώς διαφορετικά θέματα). Αλλά και σχετικά με τις αντιλήψεις του Αριστοτέλη για την εκπαίδευση, ότι δηλαδή είναι θέμα πολιτικό κι ότι πρέπει να είναι κοινή για όλους, η σύγχρονη νομοθεσία και πάλι θα τον δικαιώσει.

 

Αναφορικά με το θέμα της εγκυμοσύνης, όπου ο Αριστοτέλης προτείνει ελαφρές σωματικές ασκήσεις και περπάτημα, (υποδεικνύει μάλιστα ο νομοθέτης να επιβάλει στις εγκυμονούσες να πηγαίνουν περπατώντας για να εκτελέσουν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα στους θεούς – προστάτες του τοκετού) θα λέγαμε ότι ακολουθούνται οι σύγχρονες ιατρικές επιταγές και προφανώς δεν τίθεται θέμα ελευθερίας. Αλλά ακόμη κι αν κάποιος εκλαμβάνει την ιατρική ως καταπίεση, ο Αριστοτέλης, υποστηρίζοντας την ατομική ελευθερία μέχρι τα άκρα, στο έβδομο βιβλίο των «Πολιτικών» παραθέτει: «ούτε έργο του γιατρού ούτε του πλοιάρχου έργο είναι να πείσει ή να πιέσει τους βρισκόμενους σε θεραπευτική αγωγή ασθενείς και τους επιβάτες αντίστοιχα» (1324b 29 – 31). Με άλλα λόγια, ακόμη και για να σωθεί κανείς πρέπει πρωτίστως να το θέλει. Υπό αυτούς τους όρους, κάθε κατηγορία για πρόθεση καταπάτησης ατομικών δικαιωμάτων κρίνεται απολύτως ανεδαφική.

 

Οι απόψεις του Αριστοτέλη, που υποστηρίζουν την ιδιοκτησία και καταδικάζουν την κοινοκτημοσύνη «Τα μέσα παραγωγής δε θα ανήκουν στο κράτος ούτε αυτό θα κατευθύνει την οικονομία αλλά η νομοθεσία θα διασφαλίζει ότι η οικονομική συμπεριφορά των πολιτών θα ρυθμίζεται ορθά». Για να καταλήξει: «Η φωνή του κράτους, αν και ανύπαρκτη ως προς τις οικονομικές υποθέσεις, θα είναι όμως δυνατή αναφορικά με κοινωνικά θέματα».

 

Ο χαρακτηρισμός «ανύπαρκτη» σχετικά με τη διάθεση του αριστοτελικού κράτους να ρυθμίσει τις οικονομικές υποθέσεις, αποτελεί ξεκάθαρη διαστρέβλωση. Σαν να μη διακήρυξε ο Αριστοτέλης την αναγκαιότητα της παρέμβασης του νομοθέτη προς ενίσχυση της μεσαίας τάξης. Σαν να μην καταδίκασε την επιθυμία, αλλά και τη δυνατότητα, του άμετρου πλουτισμού. Σαν να μην ασχολήθηκε με το κοινωνικό πρόβλημα της άμετρης φτώχειας. Σαν να μην επανέλαβε τα όρια, όπως τα έθεσε ο Πλάτωνας στους «Νόμους», που θέλουν τον πλουσιότερο να μην μπορεί να είναι περισσότερο από πέντε φορές πιο πλούσιος από τον πιο φτωχό.

 

Η έννοια της αξίας που επικαλείται ο Αριστοτέλης, η οποία εκδηλώνεται και περιουσιακά. Η κοινοκτημοσύνη και ο καταναγκασμός της περιουσιακής ισότητας είναι, για τον Αριστοτέλη, ισοπέδωση και απαξίωση του άξιου. Ο άξιος πρέπει να απολαμβάνει περισσότερα και γιατί τα αξίζει και για να αποτελέσει κοινωνικό πρότυπο, ώστε να τον μιμηθούν. Αλλά ο νόμος οφείλει να βάλει τα περιουσιακά όρια· ακόμη και ο αξιότερος θα εντάσσεται μέσα σ’ αυτά. Με άλλα λόγια, η περιουσία δε θα λειτουργεί ούτε ως κοινωνική πρόκληση ούτε ως έναυσμα για την κατάλυση του νόμου. Γι’ αυτό και ο νόμος πρέπει να παραμένει ισχυρός.

 

Όμως, θα λέγαμε ότι τέτοιου είδους απόψεις δεν αποτελούν έκπληξη. Η παραφθορά και η ιδιοποίηση των αριστοτελικών ιδεών – προς πάσα κατεύθυνση – είναι πολύ συνηθισμένο φαινόμενο. Ο Αριστοτέλης επικρίθηκε, αποθεώθηκε, παραφράστηκε, πολεμήθηκε κι έγινε αντικείμενο οικειοποίησης ακόμη και από χώρους που δεν τον αφορούν στο ελάχιστο. Ο λόγος του φάνηκε ιδιαίτερα προσφιλής για κάθε είδους επιστημονική,  πολιτική, ακόμη και θρησκευτική κατανάλωση. Και δε θα ήταν υπερβολή, αν λέγαμε ότι ακόμη και σήμερα το ζήτημα δεν έχει καταλαγιάσει.