Ο Θουκυδίδης θεωρείται από πολλούς ο µμεγαλύτερος ιστορικός που έζησε ποτέ. Έργο του, η εξιστόρηση του 27ετούς πολέµου (431-404) µμεταξύ Αθήνας και Σπάρτης. Μία από τις µμεγαλύτερες συνεισφορές του στην κατοπινή ιστοριογραφία ήταν η διάκριση µεταξύ βαθύτερων και επιφανειακών αιτίων του πολέµου. Ο Werner Jaeger υποστηρίζει ότι ο Θουκυδίδης δανείστηκε την ιδέα του περί του αιτίου από την ιατρική επιστήµη. Στις αρχές της αρχαίας ελληνικής ιατρικής γίνεται για πρώτη φορά η διάκριση µεταξύ των πραγματικών αιτίων και των συμπτωμάτων µιας ασθένειας.
Κάθε φορά που εκδηλώνεται µια νόσος ξεσπά ένας πόλεµος, άλλοτε µικρός και άλλοτε µεγάλος. Η νόσος είναι ο εισβολέας, ενώ ο ασθενής είναι αυτός που δέχεται την επίθεση. Όταν ο επιτιθέµενος είναι µικρής ισχύος και ο αµυνόµενος ισχυρός, η νόσος µπορεί να παρέλθει χωρίς ιδιαίτερες επιπτώσεις. Όταν όµως τα πράγµατα είναι σοβαρά και δύσκολα, ο ιατρός καλείται να παίξει έναν ρόλο που δεν διαφέρει από τον ρόλο του στρατηγού στην πρόληψη, την πρόβλεψη ή τον σχεδιασµό και την διεξαγωγή του πολέµου.
Πρώτη γραµµή αµύνης παραµένει, βεβαίως, ο ασθενής. Από άποψη σηµασίας, δεύτερη γραµµή αµύνης είναι τα αγαπηµένα πρόσωπα του ασθενούς. Τρίτη, οι ιατροί και τα θεραπευτικά µέσα. Σε αυτό το σκηνικό, σπουδαίο ρόλο διαδραµατίζει το στοιχείο της Πίστεως, όταν υπάρχει, στον ασθενή αλλά και στους άλλους συντελεστές.
Ο Ηράκλειτος θεωρεί ότι ο πόλεµος είναι κοινός σε όλα τα πράγµατα. Εκφράζει µάλιστα µια γενικότερη αντιπαράθεση που υπάρχει στον κόσµο, κατά την προσπάθεια επιβολής τού ενός επί του άλλου. Ο Ακινάτης, τον 11ο αιώνα, πιστεύει στην Ειρήνη, αλλά θεωρεί ότι οι µονάρχες έχουν καθήκον να αναλαµβάνουν πολεµική δράση προκειµένου να υπερασπιστούν το Κράτος. Ο Suarez, τον 17ο αιώνα, διετύπωσε την θεωρία του δίκαιου πολέµου, για τον οποίο ισχύουν τρεις προϋποθέσεις: πρώτον, διεξάγεται από την νόµιµη εξουσία· δεύτερον, η αιτία του είναι δίκαιη· τρίτον, διέπεται από µετριοπάθεια κατά την διεξαγωγή του και κατά την επιβολή ειρήνης. Σε ανάλογο πλαίσιο κινείται και η πολεµική δράση της µαχόµενης ιατρικής.
Ο Hobbes, επίσης τον 17o αιώνα, διετύπωσε το δόγµα «πόλεµος όλων εναντίον όλων», για να στηρίξει την σηµασία του πολέµου για την ζωή στην φύση και την ισορροπία στην φυσική κατάσταση. Τον 19o αιώνα, ο πολύς Nietzsche δεν θα κρύψει τον θαυµασµό του για τον πόλεµο και την επικίνδυνη διαβίωση. Λέει ότι ένας καλός πόλεµος καθαγιάζει κάθε αίτιο και υποστηρίζει την θεωρία του για την κατίσχυση του υπερανθρώπου στην διαµάχη µεταξύ της ηθικής του «κυρίου» και της ηθικής του «δούλου». Στην ηθική του δούλου εντάσσει την χριστιανική διδασκαλία περί ταπεινοφροσύνης, υποχωρητικότητας και ανεκτικότητας. Ως γνωστόν, µία αρχή του ήταν: «Ο Θεός απέθανε». Η µικρή µου εµπειρία µού έχει διδάξει ότι σε όσους πιστεύουν ο Θεός δίνει ζωή.
Είναι πλέον κοινός τόπος ότι η ασφαλέστερη οδός προς την υγιεινή ζωή περνά µέσα από την διαδικασία της πρόληψης. Από την στιγµή όµως που ο ιατρός εµπλέκεται στον πόλεµο που προκάλεσε η νόσος, καλείται να ταξινοµήσει και να αντιµετωπίσει τα προβλήµατα που αναφύονται.
Προτού αναφερθώ στην διαδικασία της διάγνωσης, θα πάω πίσω στον Θουκυδίδη και σε µια µορφή για την οποία δεν κρύβει τον θαυµασµό του: τον Περικλή, ο οποίος άφησε την σφραγίδα του στην πολιτισµική και πολιτική ανάπτυξη της Αθήνας. Ιδού µια συνοπτική παρουσίαση του Περικλή από τον Θουκυδίδη.
Καθ’ όλη την διακυβέρνησή του σε καιρό ειρήνης έδειξε µεγάλη σωφροσύνη και διαφύλαξε την ασφάλεια της πολιτείας, η οποία υπό την ηγεσία του έγινε πολύ ισχυρή. Όταν ήλθε ο πόλεµος, φάνηκε ότι είχε εκτιµήσει σωστά την δύναµη των Αθηνών. Μετά τον θάνατό του, δυόµισι χρόνια αργότερα, φάνηκε ακόµη περισσότερο πόσο σωστές ήταν οι προβλέψεις του. Υποστήριζε ότι οι Αθηναίοι θα νικούσαν, πρώτον, αν δεν παρασύρονταν από τις προκλήσεις των Λακεδαιµονίων να δώσουν µάχη στην ξηρά· δεύτερον, αν φρόντιζαν το ναυτικό τους· τρίτον, αν δεν επεδίωκαν να επεκτείνουν την εξουσία τους όσο διαρκούσε ο πόλεµος· και, τέταρτον, αν δεν εξέθεταν την πολιτεία σε κίνδυνο.
Η πρόκληση είναι µεγάλη: να φροντίζεις ώστε να αποτρέπεις τα προβλήµατα και τις επιπλοκές και, επίσης, να έχεις προσχεδιάσει τις κινήσεις για την αντιµετώπιση των αναφυόµενων προβληµάτων.
Ας ακολουθήσουµε τις αρχές του Περικλέους για την Νίκη: οι κινήσεις µας οφείλουν να είναι προσχεδιασµένες και να µη λειτουργούν σαν απάντηση στην πρόκληση του αντιπάλου· να αξιοποιούµε καλύτερα τον τοµέα στον οποίο υπερέχουµε (µπορούµε να ζητήσουµε την βοήθεια άλλων συναδέλφων ή να παραπέµψουµε ασθενή σε κάποιον ειδικό επί του θέµατος)· και, σύµφωνα µε την τρίτη αρχή του Περικλέους, όταν υπάρχει ένα νόσηµα εν εξελίξει, δεν είναι φρόνιµο να ανοίγουµε άλλα µέτωπα. Εφαρµόσιµη είναι και η τέταρτη αρχή, «δεν εκθέτουµε την πολιτεία σε κίνδυνο». Εντούτοις, η αρχή αυτή δεν µπορεί να εκπληρωθεί απολύτως, διότι όλες οι θεραπευτικές παρεµβάσεις, όπως και οι µη παρεµβάσεις, εµπεριέχουν κινδύνους. Είναι, ασφαλώς, σηµαντικό να λαµβάνεται µέριµνα, ώστε ο ασθενής να είναι ενήµερος για τους κινδύνους και να µη «ριψοκινδυνεύει» ο ιατρός παραβλέποντας ότι αποδέκτης του κινδύνου είναι ο ασθενής. Σχετική είναι η ρήση του Περικλέους: «Περισσότερο φοβούµαι τα δικά µας σφάλµατα παρά τα σχέδια του εχθρού».
Το πνεύµα του Περικλέους συµµεριζόταν και ο Αρχίδαµος. Ο έµπειρος βασιλιάς ήταν αντίθετος µε την άµεση έναρξη του πολέµου, επικαλούµενος την πειθαρχία και την τιµή των Σπαρτιατών. Επιπλέον, υποστήριζε ότι η παραδοσιακή πολιτική της βραδύτητας και της αναβλητικότητας απέβαιναν πάντα προς όφελος της Σπάρτης. Είναι συγκινητική η επίκλησή του:
Ας µην εξαρτούµε την ελπίδα µας από τα λάθη των εχθρών µας, αλλά από τα κατάλληλα µέτρα, που εµείς θα πάρουµε. Και να θυµάστε, δεν διαφέρει πολύ άνθρωπος από άνθρωπο. Ας σκεφτούµε ψύχραιµα και ας µη βιαστούµε να πάρουµε µέσα σε λίγη ώρα µιαν απόφαση από την οποία κρέµονται τόσες ζωές, τόσος πλούτος, τόσες πολιτείες και τόση δόξα. Αν βιαστείτε τώρα να αρχίσετε τον πόλεµο, θα αργήσετε πολύ να τον τελειώσετε αφού θα είστε απροετοίµαστοι.
Ο λόγος του Αρχίδαµου θα µπορούσε να είναι ένα καλό µάθηµα προς τους ιατρούς, για το πώς πρέπει να ζυγίζουν τα υπέρ και τα κατά µιας θεραπείας, πότε να ξεκινούν και πότε να τελειώνουν.
Πώς όµως τοποθετείται ο ιατρός κατ’ αναλογίαν µε όσα φαίνεται να σκέφτονται και να πράττουν οι ηγέτες των αντιµαχοµένων στον πόλεµο; Αφ’ ης στιγµής έχουµε εκδήλωση νόσου, κινείται η διαδικασία της διάγνωσης. Αξίζει να αναφερθεί ότι πολλές ασθένειες θεραπεύονται αυτοµάτως, χωρίς την παρέµβαση του ιατρού. Επίσης, πολλές φορές οι θεραπείες είναι αναποτελεσµατικές, αν όχι επιζήµιες. Άρα, είναι καθοριστική η ορθή διαγνωστική προσέγγιση, η οποία στηρίζεται στην σχολαστική λήψη του ιστορικού από τον ασθενή και πληροφοριών ακόµη και από συγγενικά πρόσωπα, στην λεπτοµερή αντικειµενική εξέταση και στην επικουρία του εργαστηρίου. Η πείρα και η λειτουργία του ανθρώπινου εγκεφάλου συµπληρώνουν τον κύκλο της διάγνωσης.
Φτάνοντας στην στιγµή των αποφάσεων για την θεραπεία, οφείλουµε να σταθµίσουµε την βαρύτητα της νόσου, την αντοχή του ασθενούς, το προσδοκώµενο ευεργετικό αποτέλεσµα και τις πιθανές παρενέργειες των θεραπευτικών µέσων. Επίσης, το κόστος σε χρόνο και χρήµα έχει σηµασία. Ο ασθενής έχει προσωπικότητα και δικαιούται σεβασµό. Υπεροψία και δογματισμός εκ µέρους του ιατρού είναι ανεπίτρεπτες και συχνά καταστροφικές ιδιότητες.
Αξίζει να κάνουµε ένα ακόµη άλµα στον Θουκυδίδη και να γνωρίσουµε τον Αλκιβιάδη, που, µέσα από ένα παραλήρηµα αυτοπροβολής και υπεραισιοδοξίας, έπεισε τους Αθηναίους να αναλάβουν την µοιραία εκστρατεία στην Σικελία. Αντίθετος προς αυτήν ήταν ο Νικίας, ώριµος στρατηγός, ο οποίος, παρά την διαφωνία του, συµµετείχε στην εκστρατεία επειδή επρόκειτο για απόφαση του δήµου, αλλά δεν επέστρεψε ζωντανός.
Οι λόγοι του Νικία θα µπορούσαν να βρίσκονται σε κάθε εξεταστήριο, θάλαµο ή χειρουργείο σαν κατευθυντήριες γραµµές για την λήψη αποφάσεων και την εφαρµογή θεραπείας.
Ας µην πάρουµε βιαστικά απόφαση για έναν πόλεµο που δεν µας αφορά. Είναι ανοησία να εκστρατεύει κανείς εναντίον εκείνων που δεν θα µπορέσει να υποτάξει ακόµη και αν τους νικήσει. Αν όµως νικηθεί δεν θα βρίσκεται στην κατάσταση που ήταν πριν. ∆εν πρέπει να επαίρεται κανείς από τις ατυχίες που παθαίνει ο αντίπαλός του, αλλά πρέπει να αντλεί αυτοπεποίθηση από την υπεροχή του στην στρατηγική.
Ο Αλκιβιάδης, που καµαρώνει επειδή τον εκλέξατε στρατηγό, σας εξωθεί στην εκστρατεία έχοντας στο µυαλό του το δικό του συµφέρον. Μην παρασυρθείτε να διακινδυνεύσετε την τύχη της Πολιτείας µόνο και µόνο για να του δώσετε την ευκαιρία να δοξαστεί. Σπάνια πετυχαίνει κανείς όταν κινείται από το πάθος, ενώ µε προβλεπτικότητα µπορεί να πετύχει πολλά. Ο καλός άρχοντας εξυπηρετεί όσο µπορεί την πατρίδα αλλά τουλάχιστον δεν την βλάπτει εκουσίως.
Στην άσκηση της ιατρικής είναι υπαρκτός ο κίνδυνος των επιπτώσεων της νοοτροπίας Αλκιβιάδη. Αρκεί να οδηγήσουµε κάποιον σε Σικελική Εκστρατεία, και ας παραµένουµε στρατηγοί µέχρι το τέλος. Παραδείγµατα, οι περιπτώσεις όπου εφαρµόζεται µια θεραπεία σε ασθενή που δεν την αντέχει ή επιχειρείται χειρουργική θεραπεία όταν οι συνολικές εφεδρείες είναι πολύ µειωµένες.
Στον πόλεµο, τα λάθη οδηγούν σε ήττες και καταστροφές. Στην ιατρική, σε κακή εξέλιξη της νόσου και ενίοτε σε θάνατο. Χρειάζεται συνεχής επαγρύπνηση µε εσωτερικούς µηχανισµούς ελέγχου αλλά και ευπρόσδεκτη κρίση έξωθεν. Ευτυχής όποιος κάνει όσο το δυνατόν λιγότερα λάθη· ευτυχέστερος όποιος τα συνειδητοποιήσει ή του υποδειχθούν από κάποιον άλλον.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου