H ευθύνη

Αν κανείς ανατρέξει στο λεξικό κι αναζητήσει το λήμμα «ευθύνη», θα διαπιστώσει πως αυτό έχει τρεις έννοιες, διακριτές μεν αλλά συνήθως εκλαμβάνονται ως μια ενιαία από το σύγχρονο πολίτη. Είναι η υποχρέωση σε ένα καθήκον και μια εντολή, είναι η υπαιτιότητα για ένα γεγονός ή ένα συμβάν και τέλος είναι η αρμοδιότητα που έχει αποδοθεί εκ του νόμου ή εθιμικά σε κάποιο πρόσωπο, φυσικό ή νομικό.

Σε κάθε περίπτωση, η ευθύνη συνεπάγεται λογοδοσία κι αυτό είναι σημαντικό να μην το ξεχνάμε, κάτι που κατά τη γνώμη μας συμβαίνει συχνά στις μέρες μας (ίσως και στις μέρες τούτου του τόπου από τότε που απαλλάχθηκε από τον τουρκικό ζυγό κι εντεύθεν…).

Στους αρχαίους Έλληνες, ειδικά κατά την περίοδο της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, ευθύνη (εύθυνα: ισιώνω κυριολεκτικά, τιμωρώ μεταφορικά) ήταν η θεσμοθετημένη λογοδοσία των αξιωματούχων (σ.σ.: Οι επιφορτισμένοι με την «ευθυγράμμιση» σε περίπτωση παρεκτροπής ήταν οι «Εύθυνοι» ενώ οι ελεγχόμενοι ήταν οι «υπεύθυνοι». Όσοι εξαιρούνταν από τη διαδικασία ήταν οι «ανυπεύθυνοι» ή «ανεύθυνοι»).

Πέραν όμως από αυτή, τη θεσμοθετημένη λογοδοσία, η οποία αφορούσε κυρίως ζητήματα οικονομικά, κάθε πολίτης την περίοδο εκείνη είχε μέσα του βαθιά ριζωμένη την έννοια και το καθήκον της πολιτικής ευθύνης, δηλαδή της προσωπικής του ευθύνης απέναντι στην πόλη-κράτος αλλά και το κοινωνικό σύνολο μέσα στο οποίο ζούσε. Είχε την αίσθηση του καθήκοντος αφενός για να κάνει ό,τι καλύτερο μπορεί για την πόλη του κι αφετέρου για να μην κάνει κάτι που θα τη βλάψει. Αυτή η υποχρέωση για τη μέριμνα του συνόλου ενίοτε ξεπερνούσε ακόμα και τις δικές του προσωπικές επιδιώξεις. Δε θα ήταν υπερβολή αν ισχυριστεί κανείς πως ακριβώς αυτό το σημείο, το γεγονός δηλαδή πως οι πολίτες προέτασσαν το κοινό συμφέρον έναντι του προσωπικού, αποτέλεσε τον ακρογωνιαίο λίθο πάνω στο οποίο γεννήθηκε και ανδρώθηκε η Αθηναϊκή Δημοκρατία.

Από το Αριστοτελικό «πρότερον δε τη φύσει πόλις ή οικία και έκαστος ημών έστιν» (ως προς τη φυσική τάξη των πραγμάτων η πόλη προηγείται της οικογένειας και του καθενός από εμάς ξεχωριστά), έχουμε φτάσει στο σήμερα όπου έχουμε πια θεσμοθετημένη την… παραγραφή της ευθύνης λόγω παρέλευσης κάποιου χρονικού διαστήματος, μπορεί άλλωστε κανείς να ανατρέξει στο άρθρο 3 του Ν.3126/2003, του περίφημου νόμου περί ευθύνης Υπουργών.

Αλλά δε θα πρέπει κανείς να σταθεί εκεί, ούτε καν στις γνωστές ρήσεις «Έχουμε επίγνωση των ευθυνών μας», «Αναλαμβάνουμε την ευθύνη» κλπ. Ούτε βεβαίως να επαναπαυθούμε στο νεοελληνικό εφεύρημα του «για όλα φταίνε οι άλλοι»! Διότι είναι απολύτως βέβαιο πως δε φταίνε για όλα οι άλλοι, δεν είναι όμως βέβαιη ούτε η ικανότητα να φέρουν σε πέρας τις υποθέσεις εκείνοι τους οποίους έχουμε εξουσιοδοτήσει δια της ψήφου μας να αναλάβουν την ευθύνη γι’ αυτό.

Αν κάποιος είναι άμοιρος ευθυνών, αυτός σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να είναι ο λαός. Διότι αυτός είναι κυρίαρχος κι αναζητά ευθύνες, αλλά, όπως σοφά δίδαξε ο Σόλωνας, «όταν αξιώνεις ευθύνες από τους άλλους πρέπει πρώτα να αναλαμβάνεις τις δικές σου». Ο λαός σε καμία περίπτωση δεν είναι απρόσωπος, είμαστε όλοι εμείς οι πολίτες αυτού του τόπου που έχουμε το δικαίωμα του εκλέγειν και του εκλέγεσθαι. Όλοι ανεξαιρέτως. Ως εκ τούτου, καλό θα ήταν να σταματήσει εδώ αυτή η «ευθυνολογία» που έχει ποτίσει ακόμα και το DNA μας τα τελευταία χρόνια κι ας σταθούμε στο ύψος των περιστάσεων, αναλαμβάνοντας ο καθένας από εμάς το μερίδιο της πολιτικής ευθύνης που μας αναλογεί.

Να σταματήσει η ανέξοδη αποποίηση της ευθύνης, διότι η πρακτική αυτό το μόνο αποτέλεσμα που έχει είναι απλώς να μεταθέτει τα προβλήματα πιο πίσω στο χρόνο, να τα διαιωνίζει και ταυτόχρονα να τα γιγαντώνει. Δε φταίει κανείς ξένος για την κατάντια της χώρας. Δε φταίει ο γείτονας. Ούτε καν οι εχθροί μας. Εμείς οι ίδιοι φταίμε διότι έχουμε αποποιηθεί την ιδιότητα του «Εύθυνου» απέναντι στον εαυτό μας και με ψευτοδικαιολογίες προσπαθούμε να εξωραΐσουμε τα τεκταινόμενα και την ασχήμια της Δημοκρατίας του σήμερα.

Ας το αναλογιστούμε αυτό καλά την επόμενη φορά που θα κληθούμε να αποφασίσουμε για το μέλλον της χώρας και θα εξουσιοδοτήσουμε κάποιον για να μας εκπροσωπήσει. Αλλά, σημαντικότερο όλων αυτό, καλό θα ήταν να μην ξεχνάμε τις υποχρεώσεις μας απέναντι στην πολιτεία και το κράτος, ούτε στις μελλοντικές γενιές στις οποίες έχουμε την υποχρέωση να λογοδοτήσουμε. Όλοι μας.