ΡΗΤΟΡΙΚΗ: ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ - Ὀλυνθιακὸς γ΄ (3) (14-20)

[14] Οὐ μὴν οὐδ᾽ ἐκεῖνό γ᾽ ὑμᾶς ἀγνοεῖν δεῖ, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, ὅτι ψήφισμ᾽ οὐδενὸς ἄξιόν ἐστιν, ἂν μὴ προσγένηται τὸ ποιεῖν ἐθέλειν τά γε δόξαντα προθύμως [ὑμᾶς]. εἰ γὰρ αὐτάρκη τὰ ψηφίσματ᾽ ἦν ἢ ὑμᾶς ἀναγκάζειν ἃ προσήκει πράττειν ἢ περὶ ὧν γραφείη διαπράξασθαι, οὔτ᾽ ἂν ὑμεῖς πολλὰ ψηφιζόμενοι μικρά, μᾶλλον δ᾽ οὐδὲν ἐπράττετε τούτων, οὔτε Φίλιππος τοσοῦτον ὑβρίκει χρόνον· πάλαι γὰρ ἂν εἵνεκά γε ψηφισμάτων ἐδεδώκει δίκην.

[15] ἀλλ᾽ οὐχ οὕτω ταῦτ᾽ ἔχει· τὸ γὰρ πράττειν τοῦ λέγειν καὶ χειροτονεῖν ὕστερον ὂν τῇ τάξει, πρότερον τῇ δυνάμει καὶ κρεῖττόν ἐστιν. τοῦτ᾽ οὖν δεῖ προσεῖναι, τὰ δ᾽ ἄλλ᾽ ὑπάρχει· καὶ γὰρ εἰπεῖν τὰ δέοντα παρ᾽ ὑμῖν εἰσιν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, δυνάμενοι, καὶ γνῶναι πάντων ὑμεῖς ὀξύτατοι τὰ ῥηθέντα, καὶ πρᾶξαι δὲ δυνήσεσθε νῦν, ἐὰν ὀρθῶς ποιῆτε.

[16] τίνα γὰρ χρόνον ἢ τίνα καιρόν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, τοῦ παρόντος βελτίω ζητεῖτε; ἢ πόθ᾽ ἃ δεῖ πράξετ᾽, εἰ μὴ νῦν; οὐχ ἅπαντα μὲν ἡμῶν προείληφε τὰ χωρί᾽ ἅνθρωπος, εἰ δὲ καὶ ταύτης κύριος τῆς χώρας γενήσεται, πάντων αἴσχιστα πεισόμεθα; οὐχ οὕς, εἰ πολεμήσαιεν, ἑτοίμως σώσειν ὑπισχνούμεθα, οὗτοι νῦν πολεμοῦσιν; οὐκ ἐχθρός; οὐκ ἔχων τὰ ἡμέτερα; οὐ βάρβαρος; οὐχ ὅ τι ἂν εἴποι τις;

[17] ἀλλὰ πρὸς θεῶν πάντ᾽ ἐάσαντες καὶ μόνον οὐχὶ συγκατασκευάσαντες αὐτῷ, τότε τοὺς αἰτίους οἵτινες τούτων ζητήσομεν; οὐ γὰρ αὐτοί γ᾽ αἴτιοι φήσομεν εἶναι, σαφῶς οἶδα τοῦτ᾽ ἐγώ. οὐδὲ γὰρ ἐν τοῖς τοῦ πολέμου κινδύνοις τῶν φυγόντων οὐδεὶς ἑαυτοῦ κατηγορεῖ, ἀλλὰ τοῦ στρατηγοῦ καὶ τῶν πλησίον καὶ πάντων μᾶλλον, ἥττηνται δ᾽ ὅμως διὰ πάντας τοὺς φυγόντας δήπου· μένειν γὰρ ἐξῆν τῷ κατηγοροῦντι τῶν ἄλλων, εἰ δὲ τοῦτ᾽ ἐποίει ἕκαστος, ἐνίκων ἄν.

[18] καὶ νῦν, οὐ λέγει τις τὰ βέλτιστα· ἀναστὰς ἄλλος εἰπάτω, μὴ τοῦτον αἰτιάσθω. ἕτερος λέγει τις βελτίω· ταῦτα ποιεῖτ᾽ ἀγαθῇ τύχῃ. ἀλλ᾽ οὐχ ἡδέα ταῦτα· οὐκέτι τοῦθ᾽ ὁ λέγων ἀδικεῖ — πλὴν εἰ δέον εὔξασθαι παραλείπει. εὔξασθαι μὲν γάρ, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, ῥᾴδιον, εἰς ταὐτὸ πάνθ᾽ ὅσα βούλεταί τις ἁθροίσαντ᾽ ἐν ὀλίγῳ· ἑλέσθαι δ᾽, ὅταν περὶ πραγμάτων προτεθῇ σκοπεῖν, οὐκέθ᾽ ὁμοίως εὔπορον, ἀλλὰ δεῖ τὰ βέλτιστ᾽ ἀντὶ τῶν ἡδέων, ἂν μὴ συναμφότερ᾽ ἐξῇ, λαμβάνειν.

[19] εἰ δέ τις ἡμῖν ἔχει καὶ τὰ θεωρικὰ ἐᾶν καὶ πόρους ἑτέρους λέγειν στρατιωτικούς, οὐχ οὗτος κρείττων; εἴποι τις ἄν. φήμ᾽ ἔγωγε, εἴπερ ἔστιν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι· ἀλλὰ θαυμάζω εἴ τῴ ποτ᾽ ἀνθρώπων ἢ γέγονεν ἢ γενήσεται, ἂν τὰ παρόντ᾽ ἀναλώσῃ πρὸς ἃ μὴ δεῖ, τῶν ἀπόντων εὐπορῆσαι πρὸς ἃ δεῖ. ἀλλ᾽, οἶμαι, μέγα τοῖς τοιούτοις ὑπάρχει λόγοις ἡ παρ᾽ ἑκάστου βούλησις, διόπερ ῥᾷστον ἁπάντων ἐστὶν αὑτὸν ἐξαπατῆσαι· ὃ γὰρ βούλεται, τοῦθ᾽ ἕκαστος καὶ οἴεται, τὰ δὲ πράγματα πολλάκις οὐχ οὕτω πέφυκεν.

[20] ὁρᾶτ᾽ οὖν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, ταῦθ᾽ οὕτως, ὅπως καὶ τὰ πράγματ᾽ ἐνδέχεται καὶ δυνήσεσθ᾽ ἐξιέναι καὶ μισθὸν ἕξετε. οὔ τοι σωφρόνων οὐδὲ γενναίων ἐστὶν ἀνθρώπων, ἐλλείποντάς τι δι᾽ ἔνδειαν χρημάτων τῶν τοῦ πολέμου εὐχερῶς τὰ τοιαῦτ᾽ ὀνείδη φέρειν, οὐδ᾽ ἐπὶ μὲν Κορινθίους καὶ Μεγαρέας ἁρπάσαντας τὰ ὅπλα πορεύεσθαι, Φίλιππον δ᾽ ἐᾶν πόλεις Ἑλληνίδας ἀνδραποδίζεσθαι δι᾽ ἀπορίαν ἐφοδίων τοῖς στρατευομένοις.

***
ΠΙΣΤΕΙΣ (§§ 14-32)
[14] Επίσης, Αθηναίοι, ούτε και εκείνο εσείς τουλάχιστον πρέπει να αγνοείτε, ότι ένα ψήφισμα δεν έχει καμιά αξία, αν δεν συνοδεύεται από τη θέληση να εκτελείτε με προθυμία αυτά τουλάχιστον που αποφασίσατε. Γιατί, αν τα ψηφίσματα είχαν από μόνα τους τη δύναμη ή να σας αναγκάζουν να εκτελείτε όσα πρέπει ή να φέρουν εις πέρας τους στόχους για τους οποίους προτάθηκαν, ούτε εσείς, παρά τα πολλά ψηφίσματα, θα είχατε τόσο μικρά αποτελέσματα, ή μάλλον κανένα αποτέλεσμα, ούτε ο Φίλιππος θα είχε φερθεί αλαζονικά για τόσο μακρό χρονικό διάστημα. Γιατί, αν εξαρτιόταν από τα ψηφίσματα, θα είχε τιμωρηθεί εδώ και καιρό.

[15] Δεν είναι όμως έτσι τα πράγματα. Γιατί η πράξη, ενώ ως προς τη χρονική σειρά έρχεται μετά την εισήγηση και την απόφαση, παρ᾽ όλα αυτά στη σημασία προηγείται και είναι σπουδαιότερη. Η πράξη λοιπόν πρέπει να προστεθεί, τα άλλα δύο υπάρχουν. Γιατί και άνθρωποι ικανοί να πουν αυτά που πρέπει υπάρχουν σε σας, Αθηναίοι, και σεις είστε οι πιο ευφυείς απ᾽ όλους να αντιλαμβάνεστε όσα λέγονται, και θα μπορέσετε και να τα υλοποιήσετε, αρκεί να ενεργήσετε σωστά.

[16] Ποιά λοιπόν εποχή ή ποιάν ευκαιρία καλύτερη από τη σημερινή περιμένετε, Αθηναίοι; Πότε, αν όχι τώρα, θα κάνετε όσα πρέπει; Δε μας έχει προλάβει ο άνθρωπος αυτός και δεν έχει καταλάβει όλα τα οχυρά μας; Και αν αποκτήσει τον έλεγχο και αυτής της περιοχής, δε θα πάθουμε τα χειρότερα από όλους; Δεν πολεμούν τώρα αυτοί στους οποίους υποσχόμασταν ότι θα τρέξουμε να τους σώσουμε, αν πολεμούσαν εναντίον του Φιλίππου; Δεν είναι εχθρός μας; Δεν κατέχει τις κτήσεις μας; Δεν είναι βάρβαρος; Δεν είναι ό,τι και αν πει κανείς γι᾽ αυτόν;

[17] Αλλά για όνομα των θεών, θα ψάχνουμε να βρούμε ποιοί είναι οι αίτιοι γι᾽ αυτά, όταν πια θα αφήσουμε τα πάντα στην τύχη τους και θα έχουμε σχεδόν συμβάλει στις επιτυχίες του; Γιατί δεν θα παραδεχτούμε ότι είμαστε υπεύθυνοι εμείς οι ίδιοι, είμαι σίγουρος γι᾽ αυτό. Γιατί κανένας λιποτάκτης στους κινδύνους του πολέμου δεν κατηγορεί τον εαυτό του· κατηγορεί τον στρατηγό, τον διπλανό του και όλους τους άλλους μάλλον, εκτός από τον εαυτό του, ενώ η ήττα έχει προέλθει ασφαλώς από όλους όσοι εγκατέλειψαν τη θέση τους. Γιατί αυτός που κατηγορεί τους άλλους θα μπορούσε να μείνει στη θέση του, και αν ο καθένας έκανε αυτό, θα νικούσαν.

[18] Ας υποθέσουμε ότι τώρα δεν λέει κάποιος τα καλύτερα. Ας σηκωθεί κάποιος άλλος να προτείνει κάτι καλύτερο, ας μη κατηγορεί τον προηγούμενο. Κάποιος τρίτος προτείνει κάτι καλύτερο. Με το καλό αυτά να κάνετε. Δεν είναι ευχάριστα αυτά, λέτε. Δε φταίει σ᾽ αυτό ο ρήτορας, εκτός και αν έπρεπε να ευχηθεί κάτι και το παρέλειψε. Γιατί το να κάνει κανείς ευχές, Αθηναίοι, είναι εύκολο πράγμα, αρκεί να συγκεντρώσει στην ίδια φράση όλα όσα επιθυμεί. Το να επιλέξει όμως κανείς, όταν πρόκειται να ληφθούν αποφάσεις για ζωτικά ζητήματα, δεν είναι το ίδιο εύκολο. Αλλά εσείς πρέπει να επιλέξετε τα καλύτερα αντί για τα ευχάριστα, όταν δεν μπορείτε να αποκτήσετε και τα δυο μαζί.

[19] Αν όμως κάποιος μπορεί και τα θεωρικά να αφήσει ανέπαφα και να προτείνει σε μας άλλους πόρους για τις στρατιωτικές ανάγκες, δεν είναι αυτός ο καλύτερος; Ναι. Θα μπορούσε να πει κάποιος. Συμφωνώ κι εγώ, Αθηναίοι, αν βέβαια κάτι τέτοιο είναι δυνατό. Αλλά αμφιβάλλω αν έχει συμβεί ή θα συμβεί ποτέ σε άνθρωπο, ώστε, αν ξοδέψει αυτά που έχει σε πράγματα περιττά, να βρει πόρους για τα απαραίτητα από χρήματα που του λείπουν. Αλλά σε τέτοια λογική μεγάλο ρόλο παίζει, νομίζω, η επιθυμία του κάθε ανθρώπου· γι᾽ αυτό ακριβώς και το πιο εύκολο πράγμα είναι η αυταπάτη, γιατί ό,τι ο καθένας επιθυμεί, αυτό φαντάζεται ως αληθινό· τα πράγματα όμως τις πιο πολλές φορές από τη φύση τους είναι διαφορετικά.

[20] Δείτε λοιπόν αυτά, Αθηναίοι, όπως το επιτρέπει η κατάσταση, και τότε θα μπορέσετε να εκστρατεύσετε και θα έχετε και το μισθό σας. Δεν ταιριάζει αλήθεια σε φρόνιμους και γενναίους ανθρώπους να φορτώνονται έτσι εύκολα τέτοιες ντροπές, αν από έλλειψη μισθού αποφεύγουν τη στράτευση· ούτε να αρπάζουν τα όπλα και να βαδίζουν εναντίον των Κορινθίων και των Μεγαρέων και από την άλλη να αφήνουν τον Φίλιππο να εξανδραποδίζει ελληνικές πόλεις, επειδή δεν έχουν εφόδια για το στρατό.