Οι Έλληνες του Ομήρου

Μούσα, τραγούδα το θυμό του ξακουστού Αχιλέα,
τον έρμο! π' όλους πότισε τους Αχαιούς φαρμάκια,
και πλήθος έστειλε ψυχές λεβέντικες στον Άδη
οπλαρχηγώνε, κι” έθρεψε με τα κορμιά τους σκύλους
κι όλα τα όρνια (του Διός έτσι είχε η γνώμη ορίσει).
Ιλιάδα Α-1.

Στην αρχαιότητα, τουλάχιστον μέχρι τα ομηρικά χρόνια, «Ελλάς» ονομαζόταν κυρίως ένα μικρό μέρος της Θεσσαλίας, μεταξύ του Ενιπέως και του Ασωπού ποταμού· εκεί κατοικούσαν οι Μυρμιδόνες και ήταν χτισμένη η πόλη Ελλάς, η οποία ιδρύθηκε από τον Έλληνα, τον γιο του Δευκαλίωνα· σύμφωνα με κάποιους, ο Όμηρος την «συγχέει μετά της Φθίας και άλλων μερών της Θεσσαλίας.» (9) Σ’ αυτή τη χώρα έγινε αργότερα βασιλιάς ο Πηλέας και στη συνέχεια ο Αχιλλέας, που ήταν γιος του. Στη δεύτερη ραψωδία της Ιλιάδας διαβάζουμε: «…τοῖς δὲ τριήκοντα γλαφυραὶ νέες ἐστιχόωντο. / Νῦν αὖ τοὺς ὅσσοι τὸ Πελασγικὸν Ἄργος ἔναιον, / οἵ τ᾽ Ἄλον οἵ τ᾽ Ἀλόπην οἵ τε Τρηχῖνα νέμοντο, / οἵ τ᾽ εἶχον Φθίην ἠδ᾽ Ἑλλάδα καλλιγύναικα, / Μυρμιδόνες δὲ καλεῦντο καὶ Ἕλληνες καὶ Ἀχαιοί, / τῶν αὖ πεντήκοντα νεῶν ἦν ἀρχὸς Ἀχιλλεύς.» (Ιλιάδα-Β-683). Απόδοση: «Μ᾿ αυτούς μαζί ακολουθούσαν τριάντα βαθιά καράβια. / Και τώρα, αυτοί που κατοικούσαν στο Πελασγικό Άργος, / και αυτοί που ζούσαν στην Άλο και στην Αλόπη, και στην Τραχίνα, / και όσοι είχαν τη Φθία και την Ελλάδα με τις όμορφες γυναίκες / και λέγονταν Μυρμιδόνες και Έλληνες και Αχαιοί, / αυτοί είχαν πενήντα καράβια, και αρχηγός τους ήταν ο Αχιλλέας.» (5)

Ο Ιάκωβος Πολυλάς (4) αποδίδει τους στίχους ως εξής: «Κι είχαν τριάντα βαθουλά κατόπι τους καράβια. / Και απ’ τ’ Άργος το Πελασγικόν όσ’ ήλθαν και απ’ την Άλον / και απ’ την Τρηχίνα πληθυσμοί και απ’ την Αλόπην όσοι / κι όσοι απ’ την καλλιγύναικα Ελλάδα και την Φθίαν, / και Μυρμιδόνες και Αχαιοί και Έλληνες λεγόνταν, / πενήντα πλοία και αρχηγός εις όλους ο Πηλείδης.»

Οι Μυρμιδόνες

Οι Μυρμιδόνες, ως αρχαίος πολεμικός λαός, και η πόλη τους (ἄστυ περικλυτόν) αναφέρονται πολλές φορές στην Οδύσσεια: «…τὴν ἄρ᾿ ὅ γ᾿ ἔνθ᾿ ἵπποισι καὶ ἅρμασι πέμπε νέεσθαι / Μυρμιδόνων προτὶ ἄστυ περικλυτόν, οἷσιν ἄνασσεν. Απόδοση: «Την έστελνε λοιπόν με αλόγατα κι αμάξια για το κάστρο / των Μυρμιδόνων το περίλαμπρο, που αφέντευε ο γαμπρός του» (Δ-8). Η Φθία τοποθετείται στο νοτιοανατολικό άκρο της Θεσσαλίας και θεωρείται πατρίδα του Αχιλλέα και του Πατρόκλου. Το βασίλειό των Μυρμιδόνων εκτεινόταν από τα Φάρσαλα και τον Σπερχειό μέχρι τη Μελιταία, τη Φθία και την Αλόπη. (5)

Οι Πελασγοί

Κατά τον ιστορικό Θουκυδίδη, (πιθ.455-399 π.Χ.), στα ομηρικά χρόνια και νωρίτερα, το όνομα Ελλάς δεν είχε ακόμη γενική χρήση· στον ελλαδικό χώρο κάθε περιοχή ονομαζόταν ανάλογα με το φύλο που την κατοικούσε· οι αρχαίοι Πελασγοί φέρονται ως το πολυπληθέστερο: «Νομίζω μάλιστα ότι το όνομα αυτό ούτε είχε δοθή ακόμη εις όλην την χώραν, ούτε καν υπήρχε προ του Έλληνος, υιού του Δευκαλίωνος, αλλά τα διάφορα φύλα, και εις μεγαλυτέραν έκτασιν το Πελασγικόν, έδιδαν το όνομά των εις τα υπ” αυτών κατοικούμενα διαμερίσματα.» (7)

Τα ομηρικά έθνη

Η λέξη έθνος στα ομηρικά έπη σημαίνει μάλλον το πλήθος, τη συγκέντρωση ανθρώπων, όπως λόγου χάρη οι οπλίτες, οι συμπολεμιστές: «Τὸν δ᾽ ὡς οὖν ἐνόησεν Ἀλέξανδρος θεοειδὴς / ἐν προμάχοισι φανέντα, κατεπλήγη φίλον ἦτορ, / ἂψ δ᾽ ἑτάρων εἰς ἔθνος ἐχάζετο κῆρ᾽ ἀλεείνων. (Γ-30) Απόδοση: «Μα ως τον νογήθηκε ο θεόμορφος Αλέξαντρος να βγαίνει / μεσ᾿ απ᾿ τους πρόμαχους, τα σάστισε και κόπηκε η χολή του, / και πίσω εχώθη στους συντρόφους του, του Χάρου να ξεφύγει.» (5)

Σε άλλους στίχους δηλώνει πάλι πλήθος, σύνολο λαών, ανθρώπων: «Δηΐφοβόν τε Πάριν τ᾽ ἐσορῶν καὶ Ἀγήνορα δῖον, / οἵ οἱ ἅμ᾽ ἡγεμόνες Τρώων ἔσαν· αὐτὰρ ἔπειτα / λαοὶ ἕπονθ᾽, ὡς εἴ τε μετὰ κτίλον ἕσπετο μῆλα / πιόμεν᾽ ἐκ βοτάνης· γάνυται δ᾽ ἄρα τε φρένα ποιμήν· / ὣς Αἰνείᾳ θυμὸς ἐνὶ στήθεσσι γεγήθει / ὡς ἴδε λαῶν ἔθνος ἐπισπόμενον ἑοῖ αὐτῷ. (Ιλιάδα -Ν-490) Απόδοση: «…το Δήφοβο και τον Αντήνορα θωρώντας και τον Πάρη· / το όμοια κι αυτοί τους Τρώες ρηγάδευαν, και πίσω τους φουσάτα / τους ακλουθούσαν, ως τα πρόβατα ξοπίσω απ᾿ τον προλάτη, / απ᾿ τη βοσκή ως τραβούν για πότισμα, και χαίρεται ο τσοπάνης· / παρόμοια κι η καρδιά αναγάλλιασε μέσα στου Αινεία τα στήθη, / πλήθος φουσάτα ως είδε πίσω του να ξεκινούν μαζί του.» (5)

Με τη σημασία του πλήθους των όμοιων ή ομοειδών πραγμάτων βρίσκουμε ακόμη: «…ἔστι δέ τις ποταμὸς Μινυήϊος εἰς ἅλα βάλλων / ἐγγύθεν Ἀρήνης, ὅθι μείναμεν Ἠῶ δῖαν / ἱππῆες Πυλίων, τὰ δ᾽ ἐπέρρεον ἔθνεα πεζῶν. / Είναι ένας ποταμός που χύνεται στη θάλασσα, ο Μινύος, / πλάι στην Αρήνη· εκεί προσμέναμε με τ᾿ άλογα οι Πυλιώτες / την άγια αυγή· κι ερχόταν πίσω μας σμάρι πυκνό η πεζούρα. (Ιλιάδα -Λ-724) (5)

Η Ελλάς

Σύμφωνα με τον ιστορικό Θουκυδίδη, «είναι προφανές ότι η χώρα που καλείται σήμερον Ελλάς δεν ήτο μονίμως κατοικημένη εξ αρχής, αλλ” εγίνοντο εις το παρελθόν συχναί μεταναστεύσεις και οι κάτοικοι χωρίς πολλάς δυσκολίας εγκατέλειπαν τας εστίας των, εξαναγκαζόμενοι εις τούτο από νέους πολυαριθμοτέρους εκάστοτε εποίκους. Καθόσον ούτε το εμπόριον, όπως σήμερον διεξάγεται, υπήρχε τότε, ούτε ασφαλής διά ξηράς ή διά θαλάσσης συγκοινωνία, και καθένας εξεμεταλλεύετο το έδαφος, το οποίον είχε υπό την κατοχήν του, τόσον μόνον όσον ήρκει διά την συντήρησίν του.» (7)

Δεν υπάρχει παντού μεγάλος συγκεντρωμένος πλούτος, ούτε τείχη, μόνιμες οχυρώσεις και γη που καλλιεργείται· οι κάτοικοι, ολιγαρκείς και ολιγοδίαιτοι, μετακινούνται συνεχώς, λόγω των συχνών ληστρικών επιδρομών: «Ούτε πλούτον εσώρευαν, ούτε την γην εφύτευαν, τόσον μάλλον καθόσον αι εγκαταστάσεις των δεν ήσαν ωχυρωμέναι και ως εκ τούτου εφοβούντο μήπως από στιγμής εις στιγμήν άλλοι επιδρομείς επέλθουν και τους αφαιρέσουν κάθε τι που έχουν. Επειδή, εξ άλλου, επίστευαν ότι οπουδήποτε ημπορούν να εξασφαλίσουν την αναγκαίαν καθημερινήν τροφήν, εμετανάστευαν όχι απροθύμως και δι” αυτό δεν ήσαν ισχυροί ούτε κατά το μέγεθος των πόλεων, ούτε κατά την πολεμικήν γενικώς παρασκευήν.» (7)

Σε άλλες, πιο εύφορες περιοχές, η συσσώρευση χρημάτων και αγαθών φέρνει αύξηση της δύναμης ορισμένων ομάδων και συγκρούσεις εμφύλιες που αποδυναμώνουν τις πόλεις και τις κάνουν πιο ευάλωτες: «Αλλά τα ευφορώτερα προ πάντων διαμερίσματα υπέκειντο εις διηνεκείς μεταβολάς των κατοίκων – όπως, λόγου χάριν, αι επαρχίαι, αι οποίαι σήμερον ονομάζονται Θεσσαλία και Βοιωτία, και το μεγαλύτερον μέρος της Πελοποννήσου, εκτός της Αρκαδίας, και από την άλλην Ελλάδα τα καλύτερα μέρη. Διότι η ευφορία της γης έφερεν αύξησιν της δυνάμεως ωρισμένων προσώπων, η οποία επροκάλει εμφυλίους σπαραγμούς, από τους οποίους τα διαμερίσματα αυτά εφθείροντο τόσον μάλλον, καθόσον ήσαν περισσότερον εκτεθειμένα εις εξωτερικάς επιδρομάς.» (7)

Η Αττική

Η Αττική επειδή το έδαφός της ήταν άγονο και φτωχό (διὰ τὸ λεπτόγεων), «υπήρξε ανέκαθεν απηλλαγμένη από στάσεις και διά τον λόγον αυτόν διετήρησε πάντοτε τους ιδίους κατοίκους.» Η περιοχή αυξάνει σε πληθυσμό και αποστέλλονται οι πρώτοι άποικοι στην Ιωνία: «Και έχομεν εδώ απόδειξιν του ισχυρισμού μου ότι, λόγω της μεταναστεύσεως, τα άλλα μέρη της Ελλάδος δεν ηυξήθησαν εις πληθυσμόν όπως η Αττική. Διότι οι δυνατώτεροι από εκείνους, όσοι, ένεκα εξωτερικών πολέμων ή εσωτερικών στάσεων εξεδιώκοντο από την άλλην Ελλάδα, κατέφευγαν εις τας Αθήνας ως εις τόπον ασφαλή, και, πολιτογραφούμενοι, κατέστησαν την πόλιν, ευθύς από τους παλαιότατους χρόνους, ακόμη πλέον πολυάνθρωπον, εις τρόπον ώστε επειδή η Αττική απέβη ανεπαρκής διά τον πληθυσμόν της πόλεως οι Αθηναίοι απέστειλαν αποικίας εις την Ιωνίαν.» (7)

Από την εποχή που ο Έλλην και οι γιοι του έγιναν ισχυροί στη Φθιώτιδα, γράφει ο Θουκυδίδης, οι κάτοικοι των άλλων πόλεων ζητούσαν τη βοήθειά τους και τα διάφορα φύλα, εξαιτίας της επικοινωνίας αυτής, ονομάζονταν όλο και περισσότερο Έλληνες, «μολονότι πολύς επέρασε καιρός πριν το όνομα τούτο ημπορέση να επικράτηση γενικώς.» (7)

Δαναοί, Αργίτες και Αχαιοί

Στον Όμηρο βρίσκουμε την απόδειξη για τα προηγούμενα: «…μολονότι έζησε πολύ ύστερον και από τα Τρωικά, πουθενά δεν ονόμασε με το όνομα αυτό όλους, ούτε άλλους εκτός εκείνων που ακολούθησαν τον Αχιλλέα από την Φθιώτιδα, οι οποίοι ήσαν και οι πρώτοι Έλληνες, αλλ” αποκαλεί αυτούς εις τα ποιήματά του γενικώς Δαναούς και Αργείους και Αχαιούς. Ούτε βαρβάρους, άλλωστε, μνημονεύει διά τον λόγον, ως νομίζω, ότι ούτε οι Έλληνες είχαν ακόμη διακριθή διά κοινού αντιθέτου ονόματος.» Δαναοί καλούνται γενικώς οι αρχαίοι κάτοικοι του Άργους, οι Αργίτες του ομώνυμου βασιλείου ή και το σύνολο των Ελλήνων που εκστράτευσαν στην Τροία: «τῷ γὰρ ἐπὶ φρεσὶ θῆκε θεὰ λευκώλενος Ἥρη· / κήδετο γὰρ Δαναῶν, ὅτι ῥα θνῄσκοντας ὁρᾶτο. Απόδοση: «η Ήρα, η θεά η κρουσταλλοβράχιονη, τον είχε λέω φωτίσει, / περίσσια που γνοιαζόταν, βλέποντας οι Αργίτες να πεθαίνουν.», «ἐπεὶ οὔ τις Ἀχαιῶν τόσσ᾿ ἐμόγησεν, / ὅσσ᾿ Ὀδυσεὺς ἐμόγησε καὶ ἤρατο. – Απόδοση: « …γιατί κανείς Αργίτης / δεν τράβηξε ποτέ όσα τράβηξε και μόχτησε ο Οδυσσέας.» (5)

Ο Δαναός ήταν γιος του βασιλιά της Αιγύπτου Βήλου και της Αγχινόης ή Αγχιρρόης, μιας θυγατέρας του Νείλου, και αδελφός του Αιγύπτου· φέρεται ακόμα ως απόγονος του θεού Ποσειδώνα. Ο Βήλος αρχικά ζούσε στην αρχαία «Λιβύα», όπου ήρθε σε σύγκρουση με τον αδερφό του για το ζήτημα του θρόνου· αναγκάστηκε στη συνέχεια να φύγει από τη χώρα, ταξίδεψε μέχρι την Πελοπόννησο, έδιωξε τον Βασιλιά του Άργους Γελάνωρα και κατέλαβε ο ίδιος την εξουσία, περίπου το 1150 π.Χ. Σύμφωνα με την μυθολογική παράδοση, πενήντα κόρες του Δαναού, οι καλούμενες Δαναΐδες, παντρεύτηκαν πενήντα γιους του Αιγύπτου, κατά την επιθυμία του Βήλου. Ωστόσο, την πρώτη νύχτα του γάμου, με διαταγή του πατέρα τους που ήθελε να πάρει εκδίκηση, οι πενήντα θυγατέρες σκότωσαν τους γιους του Αιγύπτου σκίζοντας την καρδιά τους μ’ ένα μαχαίρι που είχαν κρυμμένο, μόλις αποκοιμήθηκαν. Η τιμωρία για την ανόσια πράξη τους ήταν ν’ αντλούν αιωνίως νερό από ένα πηγάδι, προσπαθώντας να γεμίσουν ένα τρύπιο πιθάρι (ο πίθος των Δαναΐδων). Όλες οι Δαναΐδες εκτέλεσαν πιστά την εντολή του πατέρα τους, εκτός από τη μεγαλύτερη στην ηλικία, την Υπερμήστρα, η οποία ερωτεύθηκε τον Λυγκέα και αρνήθηκε να τον σκοτώσει· εξαιτίας αυτού, φυλακίσθηκε από τον Δαναό, αλλά την ελευθέρωσε η θεά του έρωτα, η Αφροδίτη (6)

Ο ποιητής Όμηρος

Η σύγχρονη έρευνα, και ειδικότερα όσοι δέχονται ότι ο Όμηρος μπορεί να θεωρηθεί πραγματικό πρόσωπο, τοποθετεί τη ζωή του στον 8ο αι. π.Χ. και θεωρεί πιθανό ότι ήταν Ίωνας ραψωδός, συνεχιστής μιας μακραίωνης παράδοσης ηρωικών αφηγήσεων, που συνέθεσε την Ιλιάδα γύρω στο 750 π.Χ. και την Οδύσσεια (αν όντως συνέθεσε και τα δύο έργα) γύρω στα 710 π.Χ. (2). Ερευνητές έχουν υποστηρίξει ότι η χρονολογία που δίνει ο αρχαίος ιστορικός Ερατοσθένης: 1194-1184 π.Χ., είναι πιθανότατα η πιο έγκυρη, καθώς συμφωνεί και με αρχαιολογικά στοιχεία που υποδεικνύουν ότι την ίδια εποχή ξέσπασε καταστροφική πυρκαγιά στην Τροία. (3)

Οπωσδήποτε τα διάφορα ελληνικά φύλα, «επί των οποίων το όνομα των Ελλήνων, λόγω κοινότητος της γλώσσης, εξηπλώνετο διαδοχικώς από μίαν περιφέρειαν εις άλλην, έως ότου επεξετάθη ακολούθως επί του συνόλου των», δεν οργάνωσαν καμία κοινή πολεμική επιχείρηση πριν από τα Τρωικά, εξαιτίας της αδυναμίας τους και της έλλειψης αμοιβαίας επικοινωνίας. (7) Άλλωστε, και την εκστρατεία κατά της Τροίας τότε μόνον την επιχείρησαν από κοινού, όταν είχαν ήδη αποκτήσει αξιόλογη εμπειρία της θάλασσας και κατάφεραν να ναυπηγήσουν σχετικά μεγάλα και δυνατά πλοία. (11)

Η ενότητα του αρχαίου ελληνικού κόσμου θα γίνει πράξη μπροστά στον περσικό κίνδυνο. Αν και προηγήθηκαν ολόκληροι αιώνες εμφύλιων πολέμων -συχνά με τη βοήθεια του μηδικού χρυσού- οι Σπαρτιάτες και οι Αθηναίοι, οι δύο ισχυρότερες ελληνικές δυνάμεις της εποχής, αποφασίζουν ν’ αντιμετωπίσουν από κοινού τις ισχυρές στρατιές της περσικής αυτοκρατορίας. Οι επικές πολεμικές συγκρούσεις στις Θερμοπύλες (480 π.Χ.), τον Μαραθώνα (490 π.Χ), τη Σαλαμίνα (480 π.Χ) και τις Πλαταιές (479 π.Χ) δεν καθόρισαν απλώς τις τύχες των ελληνικών πόλεων αλλά επηρέασαν σε σημαντικότατο βαθμό τις ιστορικές εξελίξεις σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή ήπειρο και τη μορφή του λεγόμενου δυτικού πολιτισμού.

Δεν υπάρχει ούτε σήμερα γενικώς αποδεκτή σημασία για την έννοια «έθνος»· το περιεχόμενο της έννοιας αναπροσαρμόζεται μάλλον αναλόγως με τις επιδιώξεις ισχύος ποικίλων συλλογικών υποκειμένων· από την άλλη, μια περιγραφική, επιστημονική διατύπωση γίνεται δύσκολη, λόγω της ατέλειωτης ποικιλομορφίας των «εθνών» που εμφανίστηκαν στην ιστορία. Προς το παρόν, ας μείνουμε στον Ηρόδοτο, ο οποίος μάς δίνει έναν πρώτο ορισμό: «ὅμαιμόν, ὁμόγλωσσον, ὁμότροπον»· Στην αρχή των Μηδικών πολέμων, οι Πέρσες προτείνουν διάφορες συνθήκες, με σκοπό να διασπάσουν τη διαφαινόμενη συμμαχία της Σπάρτης με την Αθήνα· ο εκπρόσωπος των Αθηναίων, θέλοντας να πείσει τους Σπαρτιάτες να συμπράξουν εναντίον των Περσών λέει:

«Γιατί είναι πολλά και μεγάλα αυτά που μας εμποδίζουν να το κάνουμε αυτό, έστω κι αν το θέλαμε, πρώτα πρώτα και πάνω απ᾽ όλα τα αγάλματα και οι ναοί των θεών που πυρπολήθηκαν κι έγιναν ερείπια, που μας υποχρεώνουν να πάρουμε τη μεγαλύτερη εκδίκηση που μπορούμε, και πολύ λιγότερο να συνομολογήσουμε συνθήκες μ᾽ αυτόν που τα έπραξε· και κατόπιν ο ελληνισμός, ένας κόσμος που στις φλέβες του κυλά το ίδιο αίμα (ὅμαιμόν) και που μιλά την ίδια γλώσσα (ὁμόγλωσσον) κι έχει κοινά τα λατρευτικά κέντρα των θεών και θυσίες και συνήθειες ίδιες κι απαράλλαχτες (ἤθεά τε ὁμότροπα) — η προδοσία όλων αυτών θα ήταν αίσχος για τους Αθηναίους.» (11)

Στον απεσταλμένο του Μαρδονίου απάντησαν ως εξής: «Πως ο Μήδος έχει δύναμη πολλαπλάσια απ᾽ τη δική μας, αυτό το ξέρουμε κι από μόνοι μας και δεν υπάρχει λόγος να μας κατακρίνεις. Αλλά όμως η λαχτάρα της λευτεριάς μάς παρακινεί να τον αντιμετωπίσουμε μ᾽ όση δύναμη έχουμε.»
---------------------------
Πηγές και παραπομπές

1. Δ. Δημητράκου, Μέγα Λεξικόν όλης της ελληνικής γλώσσης, εκδ. Δομή, Αθήνα, 1953. Στα λήμματα Δαναός, Δαναοί. Δαναΐδαι.
2. https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%8C%CE%BC%CE%B7%CF%81%CE%BF%CF%82
3. https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A4%CF%81%CF%89%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CF%82_%CF%80%CF%8C%CE%BB%CE%B5%CE%BC%CE%BF%CF%82
4. ΙΛΙΑΔΟΣ-ΡΑΨΩΔΙΑ Β΄, Μετάφραση: ΙΑΚΩΒΟΥ  ΠΟΛΥΛΑ http://www.mikrosapoplous.gr/iliada/BIBLIO_2_591_710.htm
5. http://users.uoa.gr/~nektar/arts/tributes/omhros/ Απόδοση στα νέα ελληνικά, Νίκου Καζαντζάκη και Ιωάννη Καρκιδή.
6. Δ. Δημητράκου, Μέγα Λεξικόν όλης της ελληνικής γλώσσης, εκδ. Δομή, Αθήνα, 1953. Στα λήμματα Δαναός, Δαναοί. Δαναΐδαι.
7. Θουκυδίδου Ιστορίαι (Μετάφραση Ελευθέριου Βενιζέλου) https://www.mikrosapoplous.gr/thucy/vivlia/vivlio1.htm
8. G.L. Hammond (1972). Ιστορία της Μακεδονίας, Μαλλιάρης παιδεία, 1995 https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%95%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AC_%CF%86%CF%8D%CE%BB%CE%B1
9. 146 σ. Νικόλαος Λωρέντης, Λεξικό των αρχαίων μυθολογικών, ιστορικών και γεωγραφικών κύριων ονομάτων Ελλάς, εκ της τυπογραφίας Αντωνίου Μπένκου, Βιέννη, 1837.
10. ΗΡΟΔΟΤΟΣ Ἱστορίαι (8.140α.1-8.144.5). «Καὶ αὐτοὶ τοῦτό γε ἐπιστάμεθα ὅτι πολλαπλησίη ἐστὶ τῷ Μήδῳ δύναμις ἤ περ ἡμῖν, ὥστε οὐδὲν δεῖ τοῦτό γε ὀνειδίζειν. ἀλλ᾽ ὅμως ἐλευθερίης γλιχόμενοι ἀμυνεύμεθα οὕτω ὅκως ἂν καὶ δυνώμεθα.» & «Τὸ μὲν δεῖσαι Λακεδαιμονίους μὴ ὁμολογήσωμεν τῷ βαρβάρῳ κάρτα ἀνθρωπήιον ἦν. ἀτὰρ αἰσχρῶς γε οἴκατε, ἐξεπιστάμενοι τὸ Ἀθηναίων φρόνημα ἀρρωδῆσαι, ὅτι οὔτε χρυσός ἐστι γῆς οὐδαμόθι τοσοῦτος οὔτε χώρη κάλλεϊ καὶ ἀρετῇ μέγα ὑπερφέρουσα, τὰ ἡμεῖς δεξάμενοι ἐθέλοιμεν ἂν μηδίσαντες καταδουλῶσαι τὴν Ἑλλάδα. [8.144.2] πολλά τε γὰρ καὶ μεγάλα ἐστὶ τὰ διακωλύοντα ταῦτα μὴ ποιέειν μηδ᾽ ἢν ἐθέλωμεν, πρῶτα μὲν καὶ μέγιστα τῶν θεῶν τὰ ἀγάλματα καὶ τὰ οἰκήματα ἐμπεπρησμένα τε καὶ συγκεχωσμένα, τοῖσι ἡμέας ἀναγκαίως ἔχει τιμωρέειν ἐς τὰ μέγιστα μᾶλλον ἤ περ ὁμολογέειν τῷ ταῦτα ἐργασαμένῳ, αὖτις δὲ τὸ Ἑλληνικόν, ἐὸν ὅμαιμόν τε καὶ ὁμόγλωσσον, καὶ θεῶν ἱδρύματά τε κοινὰ καὶ θυσίαι ἤθεά τε ὁμότροπα, τῶν προδότας γενέσθαι Ἀθηναίους οὐκ ἂν εὖ ἔχοι.» Μετάφραση Άγγελου Βλάχου. http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/library/browse.html?text_id=30&page=215

11. Κατάλογος των ελληνικών φύλων του N.G.L. Hammond:

Δυτικοί Έλληνες

Δωριείς

Υλλείς (βορειοανατολική Πελοπόννησος, δωρικές αποικίες),

Δυμάνες νοτιοδυτική Πελοπόννησος, δωρικές αποικίες)

Πάμφυλοι (νοτιοανατολική Πελοπόννησος, δωρικές αποικίες)

Κεφαλλήνες

Κεφαλλήνες (Κεφαλονιά, Ιθάκη)

Δουλιχιείς (Λευκάδα και γύρω νήσοι)

Κουρήτες (νοτιοδυτική Αιτωλοακαρνανία)

Αιτωλοί

Ηλείοι (Ηλεία)

Ακαρνάνες (Ακαρνανία)

Ευρυτάνες (κεντρική και νότια Ευρυτανία)

Αγραίοι (βόρεια Ευρυτανία)

Απέραντοι (βόρεια Ευρυτανία)

Οφιονείς (ανατολική Αιτωλοακαρνανία)

Αποδωτοί (ανατολική Αιτωλοακαρνανία)

Βοιωτοί (Βοιωτία)

Θεσσαλοί (πεδινή Θεσσαλία)

Φωκείς

(Φωκίδα)

Λοκροί 

(ανατολική και δυτική Λοκρίδα)

Ηπειρώτες 

Άβαντες (βόρεια Ήπειρος, Εύβοια, Χίος)

Αθαμάνες (Αθαμανικά όρη)

Αίθικες (βορειοδυτική Θεσσαλία)

Αμφιλόχοι (περιοχή Βάλτου, Αμφιλοχία)

Αργεστές (Δευρίοπος, περιοχή Πριλάπου, Π.Γ.Δ.Μ.)

Αφείδαντες (περιοχή Τεγέας Αρκαδίας)

Ατίντανες (περιοχή Αχρίδας)

Βυλλίονες (βόρεια Ήπειρος)

Γενεάτες (Δευρίοπος, περιοχή Μοριχόβου, Π.Γ.Δ.Μ.)

Δέξαροι (βόρεια Ήπειρος, δυτικά της λίμνης Αχρίδας), μετέπειτα και Δασσαρήτες

Ελιμιώτες (Γρεβενά και νότια Κοζάνη)

Θεσπρωτοί (Θεσπρωτία)

Κασσωπαίοι (Πρέβεζα)

Λυγκιστές (Φλώρινα, Πελαγονία)

Μολοσσοί (Ιωάννινα)

Ορέστες (Καστοριά)

Παραυαίοι (βόρεια Ήπειρος)

Παρωραίοι (μεταξύ Τυμφαίων και Μολοσσών)

Σελλοί (περιοχή Δωδώνης)

Τάλαρες (βορειοδυτική Θεσσαλία)

Τυμφαίοι (βόρεια Πίνδος, Γρεβενά)

Χάονες (βόρεια Ήπειρος)

Μακεδνοί

Μακεδόνες (Μακεδονία, κυρίως Ημαθία, Πέλλα, Θεσσαλονίκη και Πιερία)

Μάγνητες (όρη Όσσας, Πηλίου)

Ανατολικοί ή Κεντρικοί Έλληνες

Αιολείς 

Περραιβοί (βορειοανατολική Θεσσαλία)

Αινιάνες (δυτική κοιλάδα Σπερχειού)

Λαπίθες (πεδινή Θεσσαλία)

Μινύες (πεδινή Θεσσαλία, αργότερα στις αιολικές αποικίες)

Φλεγύες (πεδινή Θεσσαλία, αργότερα στις αιολικές αποικίες)

Δόλοπες (νοτιοδυτική Θεσσαλία)

Έλληνες (νοτιοανατολική Θεσσαλία)

Φθίοι (νοτιοανατολική Θεσσαλία)

Μυρμιδόνες (νοτιοανατολική Θεσσαλία)

Μαλιείς (ανατολική κοιλάδα Σπερχειού)

Οιταίοι (όρος Οίτη)

Επειοί (βορειοδυτική Πελοπόννησος)

Αχαιοί (βορειοδυτική Πελοπόννησος, Ζάκυνθος)

Αρκάδες 

Αρκτάνες (κεντρική Πίνδος)

Αζάνες (Αρκαδία, Κύπρος)

Νότιοι Έλληνες 

Ίωνες 

Αργαδείς (νότια Αττική και ιωνικές αποικίες)

Γελέοντες (νότια Αττική και ιωνικές αποικίες)

Αιγικορείς (όρη Πάρνηθας, Πεντέλης και ιωνικές αποικίες)

Όπλητες (περιοχή Μαραθώνος, βόρεια Αττική)

(Αν θέλετε να μεγεθύνετε τον επόμενο χάρτη ή οποιαδήποτε φωτογραφία, κάντε δεξί κλικ και επιλέξτε άνοιγμα εικόνας σε νέα καρτέλα)

Χάρτης της Ομηρικής Ελλάδας