Πόσες φορές δεν λέμε ότι κοιτάζοντας έναν ωραίο πίνακα ή ένα όμορφο πρόσωπο «ξεκουράζονται» τα μάτια και το μυαλό μας; Η ομορφιά ασκεί επάνω μας μεγάλη δύναμη, γι’ αυτό και έχει υμνηθεί σε όλες τις εποχές. Για τον ίδιο ακριβώς λόγο έχει επίσης προβληματίσει καλλιτέχνες, λογοτέχνες, φιλοσόφους αλλά και μελετητές της τέχνης οι οποίοι έχουν αναζητήσει συγκεκριμένους «κανόνες» που τη δημιουργούν, τις ιδιότητες που μπορούν να κάνουν κάτι – ή κάποιον – να μας φαίνεται όμορφος. Η αναζήτηση έχει αποβεί μάταιη, αφού τα πρότυπά της φαίνεται να αλλάζουν ανά τους αιώνες και τους πολιτισμούς, αδυνατώντας να μας προσφέρουν μια «οικουμενική» αντίληψή της. Η επιστήμη υποστηρίζει ωστόσο ότι βρήκε ένα αντικειμενικό «μέτρο» της ομορφιάς, που ισχύει για όλους τους ανθρώπους: ο ζωτικός του χώρος βρίσκεται ακριβώς μέσα στον εγκέφαλό μας.Υπάρχει ένα αντικειμενικό μέτρο για την ομορφιά; Ολοι, ή αν όχι όλοι, τουλάχιστον οι περισσότεροι, θα σας απαντήσουν «όχι», επικαλούμενοι χιλιετίες φιλοσοφικής και καλλιτεχνικής αναζήτησής του. Ο Σεμίρ Ζέκι όμως, καθηγητής Νευροαισθητικής στο University College του Λονδίνου, διαφωνεί. Εχει μάλιστα και αποδείξεις για να στηρίξει την άποψή του, αφού με τις μελέτες του έχει εντοπίσει έναν αντικειμενικό «δείκτη» ο οποίος μπορεί να φανερώσει αν ο καθένας από εμάς εκλαμβάνει ένα έργο τέχνης ως ωραίο ή άσχημο. Η ανακάλυψή του ταράζει κάπως τα νερά αποκλίνοντας από την καθιερωμένη οδό και μεταθέτοντας την «πηγή» τού θαυμασμού από το αντικείμενό του στο ίδιο το υποκείμενο. Επιβεβαιώνει όμως κατά κάποιον τρόπο τον Πλάτωνα, όπως και το γνωστό αγγλοσαξονικό ρητό ότι η ομορφιά βρίσκεται στα μάτια εκείνου που την κοιτάζει. Μόνο που τελικά, όπως αποδεικνύεται, η ομορφιά δεν βρίσκεται στα μάτια μας, αλλά στον εγκέφαλό μας.
Ομορφιά ίσον αγάπη;
Οι πιο πρόσφατες μελέτες του Σεμίρ Ζέκι πάντως φαίνονται να συνδέουν το «κέντρο» της ομορφιάς με την αγάπη: όπως έδειξαν, η ίδια περιοχή που «ανάβει» όταν βλέπουμε ένα έργο τέχνης που θεωρούμε ωραίο, «φωτίζεται» επίσης όταν κοιτάζουμε ένα πρόσωπο που αγαπάμε. Το γεγονός, εκτός του ότι επαληθεύει με έναν τρόπο μυριάδες «άσημες» ερωτικές εξομολογήσεις, αλλά και εκατοντάδες «διάσημες» σελίδες της λογοτεχνίας, δείχνει ακόμη πιο έντονα πόσο πολύπλοκο είναι το ζήτημα.
Οι μελέτες δείχνουν ότι τόσο τα οπτικά όσο και τα ακουστικά ερεθίσματα ακολουθούν συγκεκριμένη πορεία μέσω του οπτικού ή του ακουστικού συστήματος ώσπου, σε κάποια στιγμή, διαχωρίζονται και διοχετεύονται είτε προς τον έσω κογχομετωπιαίο φλοιό είτε προς την αμυγδαλή. «Αυτό» θεωρεί ο κ. Ζέκι «σημαίνει ότι κάπου στον εγκέφαλο υπάρχει κάποιο φίλτρο, κάποιος μηχανισμός, ο οποίος αποφασίζει πού θα στείλει τα σήματα. Ο επόμενος στόχος της νευροαισθητικής, ο οποίος έχει τεράστια σημασία για όλη τη νευροβιολογία, είναι να κατανοήσει αυτή την παρέμβαση».
Για τον διάσημο καθηγητή μας μιλά η κ. Μαρία Αναγνωστούλη-Πουλημένου, επίκουρη καθηγήτρια Νευρολογίας, Α' Πανεπιστημιακή Κλινική, Αιγινήτειο Νοσοκομείο
«Ο καθηγητής Zeki άλλαξε πολλά στην επιστήμη. Μέχρι τη δεκαετία του 1980, πιστεύαμε και μαθαίναμε στην Ιατρική Σχολή ότι ο εγκεφαλικός οπτικός φλοιός αποτελείται από την κύρια περιοχή στον ινιακό λοβό, όπου διαβάζεται σε ένα πρώτο επίπεδο το οπτικό ερέθισμα, και άλλες παρακείμενες περιοχές, όπου αναγνωρίζεται αυτό ολοκληρωμένα. Κατ' αυτόν τον τρόπο θεωρούσαμε ότι αντιλαμβάνεται πλήρως ο άνθρωπος το ορώμενο αντικείμενο. Με εκτεταμένα πειράματα, που ξεκίνησε στη δεκαετία του 1960 σε πιθήκους, ο καθηγητής κατάφερε να αναδείξει ότι υπάρχουν πολλά υπο-συστήματα στον οπτικό φλοιό, άλλο ως "κεντρική πύλη" εισόδου των οπτικών ερεθισμάτων (περιοχή V1), άλλο ως δέκτης του χρώματος (περιοχή V4) και άλλο για την επεξεργασία της κίνησης (περιοχή V5) ή της μορφής. Δηλαδή, ανέδειξε τη λειτουργική εξειδίκευση».
- Με αρωγό την Τέχνη;
«Εδειξε ότι αυτές οι επιμέρους "μικροσυνειδήσεις" του οπτικού εγκεφάλου δρουν με κάποια διαφορά χρόνου, έτσι πρώτα ενεργοποιείται η περιοχή η υπεύθυνη για το χρώμα, μετά αυτή για τη μορφή και στο τέλος αυτή για την κίνηση. Αυτή η εμβριθής ενασχόληση με την ανατομία και τη φυσιολογία του οπτικού εγκεφάλου μαζί με την οξυδερκή και βαθιά αγάπη του για την τέχνη τον οδήγησαν στη μελέτη πολλών έργων τέχνης ποικίλων τεχνοτροπιών, ως προϊόντων της λειτουργίας του εγκεφάλου. Κατέληξε στη διαπίστωση ότι πολλοί προικισμένοι εικαστικοί καλλιτέχνες εμπνέονται και εργάζονται με ένα τέτοιον τρόπο, σαν να διερευνούν και αυτοί τον τρόπο λειτουργίας του οπτικού εγκεφάλου· κατά μία έννοια μπορούν να θεωρηθούν νευροεπιστήμονες».
- Η Νευροαισθητική;
«Είναι ένας σχετικά νέος κλάδος των Νευροεπιστημών, που έχει πρωτοεισαχθεί από τον καθ. Zeki στα μέσα της δεκαετίας του 1990. Διερευνά ποιες περιοχές του ανθρώπινου εγκεφάλου ενεργοποιούνται όταν ο εθελοντής κοιτάζει ένα έργο τέχνης, που κατά την άποψή του το αξιολογεί ως όμορφο, ή ακούει ένα μουσικό κομμάτι που το αξιολογεί ως ευχάριστο και τα αντίθετά τους. Με λίγα λόγια, η Νευροαισθητική δεν έχει ως αντικείμενο μελέτης το έργο τέχνης, αλλά τον εγκέφαλο και τα δαιδαλώδη νευρωνικά του δίκτυα».
- Οι εξισώσεις;
«Σε πρόσφατα πειράματα ο καθηγητής έδειξε ότι η περιοχή του κογχομετωπιαίου φλοιού, μέρος του συστήματος ανταμοιβής του εγκεφάλου, ενεργοποιείται τόσο με θεωρούμενα όμορφα έργα τέχνης, αλλά και με ωραίες μαθηματικές εξισώσεις, όπως το πυθαγόρειο θεώρημα. Ηταν από τους πρώτους που χρησιμοποίησαν τη Λειτουργική Μαγνητική Τομογραφία, προκειμένου να διεξαγάγει τα πειράματά του, που ανέδειξαν πολλά εκπληκτικά στοιχεία για τον τρόπο λειτουργίας του οπτικού μας συστήματος και της παράλληλης οργάνωσής του».
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου