Hic vir, hic est, tibi quem promitti saepius audis, / Augustus Caesar, divi genus, aurea condet /saecula qui rursus Latio regnata per arva / staurno quondam, super et Garamantas et Indos/ proferet imperium.Αυτός ο ανήρ, αυτός είναι εκείνος δια τον οποίον έχεις ακούσει συχνά, ότι προφήτεψαν, /ο Αύγουστος Καίσαρ, γόνος θεού, που ένα Χρυσόν Αιώνα θα επανεγκαθιδρύσει στο Λάτιο, στα ίδια εκείνα εδάφη, /που κάποτε εξουσίαζε ο Κρόνος, και που ακόμη και πέρα από τις χώρες των Γαραμάντων και των Ινδών θα επεκτείνει την κυριαρχία του.
(Βιργιλίου, Αινειάς. VI. 791-4.)
H Tρίτη Περίοδος της Ιστορίας της Λατινικής Λογοτεχνίας έχει ονομαστεί από τους φιλολόγους η Εποχή της Ακμής ή του Χρυσού αιώνος (Auree Aetas). Τα χρονικά της όρια, πάντα συμβατικά τρόπον τινά, όταν μιλάμε για τέτοιες οριοθετήσεις στις ιστορίες των εκάστοτε λογοτεχνιών, βρίσκονται μεταξύ του 80 π.Χ. και του 14 μ.Χ., ειδικότερα δε κατά την διακυβέρνηση του Οκταβιανού Αυγούστου από το 27 π.Χ. μέχρι τα 14 μ.Χ. Πολιτικά τούτη η περίοδος είναι ταραγμένη και στιγματισμένη από εμφύλιους και εξωτερικούς πολέμους. Μπορεί πολιτισμικά αυτή η εποχή να μας άφησε πολλά από τα διαμάντια των λατινικών γραμμάτων αλλά στρατιωτικά και πολιτικά σημαδεύτηκε από δολοφονίες, εξεγέρσεις και στάσεις. Δεν έλειψαν, όμως, και οι επιτυχίες στους εξωτερικούς πολέμους. Αν θέλουμε να σκιαγραφήσουμε ακροθιγώς τα ιστορικά γεγονότα της περιόδου, που εξετάζουμε θα εντοπίζαμε το ακόλουθο σχήμα.
Η διαμάχη Σύλλα και Μαρίου ανοίγει την αυλαία της, ακολουθεί η διαμάχη Πομπηίου και Κράσσου, αργότερα οι Μιθριδατικοί Πόλεμοι προς Ανατολάς, η συνομωσία του Κατιλίνα κατά την Υπατεία του Μάρκου Τυλλίου Κικέρωνος και ο Γαλατικός Πόλεμος, που διεξήγαγε ο Ιούλιος Καίσαρ στην Εκείθεν των Άλπεων Γαλατία. Ύστερα επέρχεται η ρήξη μεταξύ του Ιουλίου Καίσαρος και του Πομπηίου Μάγνου, εκπρόσωπος της νέας τάξης πραγμάτων ο ένας και εκπρόσωπος της Συγκλήτου ο έτερος. Ο Εμφύλιος αυτός πόλεμος λήγει με την οριστική ήττα του Πομπηίου στα Φάρσαλα. Ο Ιούλιους Καίσαρας, ωστόσο θα δολοφονηθεί από τον Βρούτο και τους συνεργούς του στις Ειδούς του Μαρτίου το 55 π.Χ. Τότε εγκαθιδρύεται η Πρώτη Τριανδρία του Οκταβιανού, του Μάρκου Αντωνίου και του Λέπιδου, ο Κικέρων αφήνει τη τελευταία του πνοή με βίαιο τρόπο λίγο αργότερα ενώ η μάχη στους Φιλίππους κλείνει τη ταραγμένη και αιματοβαμμένη αυτή περίοδο.
Κοινωνικά και ατομικά παρατηρείται αυτό το καιρό μία έκλιση των ηθών λόγω του άκρατου πλουτισμού και της χλιδής (luxuria), που οδηγούσε εν τέλει στην υιοθέτηση ενός τριφυλού τρόπου ζωής, που ομοίαζε με τα ειωθότα της Ανατολής. Αυτήν ακριβώς την συμπεριφορά στηλιτεύουν αρκετοί συγγραφείς της περιόδου με προεξάρχοντα τον ιστορικό Τίτο Λίβιο, ο οποίος είναι τόσο απογοητευμένος από τα ήθη της εποχής του, ώστε στρέφεται στις εποχές του μύθου της ιδρύσεως της Ρώμης και των πρώτων βασιλέων της. Την ίδια εποχή, ο Οβίδιος ανακηρύττει εαυτόν εκπρόσωπο και μοναδικό αοιδό της Αφροδίτης και ψάλλει για τον Έρωτα αδιαφορώντας επιδεικτικά, όπως ο ίδιος δηλώνει, για κάθε πικρόχολο Κάτωνα, αναφερόμενος στις αυστηρές ηθικές επιταγές μίας άλλης εποχής του Κάτωνος του Τιμητού.
Γλωσσικά η λατινική γλώσσα φτάνει στη τελική της διαμόρφωση, αποκρυσταλλώνονται τα κλασικά λατινικά γράμματα, με πρωτεργάτες τον Κικέρωνα στο επίπεδο της φιλοσοφίας, της επιστολογραφίας και της ρητορικής και με τον Ιούλιο Καίσαρα σε επίπεδο ιστοριογραφίας στο περίφημο ιστορικό του έργο Comentarii De Bello Gallico. Η λατινική διάλεκτος, πλέον, ηγεμονεύει σε ολόκληρη την Ιταλία ενώ οι άλλες διάλεκτοι, όσες είχαν επιβιώσει, παραγκωνίζονται σημαντικά λόγω της κατάληψης ολόκληρης της Ιταλίας από τους κατοίκους του Λατίου. Πλέον πολλοί μεταγενέστεροι συγγραφείς και των αυγούστειων χρόνων θα επανέρχονται τακτικά σε αυτόν τον κλασικισμό.
Αυτά τα χρόνια συρρέουν στη Ρώμη και πολλοί Έλληνες λόγιοι με αποτέλεσμα την έντονη ελληνική επίδραση στη λογοτεχνία. Εξέχον παράδειγμα αυτής της πρακτικής ο Στωικός Διόδωρος. Την αντίθετη πορεία ακολουθούν και πολλοί Ρωμαίοι, όπως ο Κικέρων, που πραγματοποίησε ταξίδια στην Θεσσαλονίκη και την Αθήνα.
Ένα αξιοσημείωτο γεγονός αποτελεί και η ίδρυση των πρώτων βιβλιοθηκών στη Ρώμη, όταν ο Σύλλας και ο Λούκουλος φέρνουν πολλά βιβλία στην Ρώμη. Έτσι, οι αρχαικές αντιλήψεις των χωρικών και αγροτών Ρωμαίων εναντίον των γραμμάτων αρχίζουν να εκλείπουν σημαντικά. Δημιουργούνται πολλές σχολές, οι περισσότερες ρητορικές ενώ το δημοκρατικό καθεστώς, που περνά πολλές κρίσεις τούτη τη περίοδο, ευνοεί την δυναμική επανεμφάνιση της ρητορικής στη λογοτεχνία. Ουσιαστικά εκείνη την εποχή αρχίζει να διαμορφώνεται το πρώτο φιλολογικό και αναγνωστικό κοινό στην αιώνια πόλη με την δημιουργία και του πρώτου εκδοτικού οίκου αργότερα από τον Αττικό. Εκδόσεις κατά τις πέντε ή δέκα χιλιάδες, όλες γραμμένες από δούλους γίνονταν ανάρπαστες σε λίγους μήνες δίνοντας ώθηση στο εμπόριο του βιβλίου, κυρίως για τις ανώτερες κοινωνικές τάξεις της εποχής. Ο ίδιος ο Αύγουστος αργότερα θα προτρέπει τον Τιβέριο να μην αγνοεί και να φροντίζει τα γράμματα και τους πάσης φύσεως λογοτέχνες.
Πλέον, πέρα του κλασικού ελληνισμού του 5ου αι. π.Χ. και της λογοτεχνικής του παραγωγής εκτιμάται και το υλικό της ελληνιστικής περιόδου. Άλλωστε στην Αλεξάνδρεια έχει σταματήσει ο παραγωγικός χαρακτήρας και έχει επικρατήσει ο φιλολογικός για αυτό και δημιουργούνται οι πρώτες γραμματικές, επικρατεί η αρχαιομάθεια και διατυπώνονται κριτικές πάνω σε προγενέστερα έργα. Ο Βάρρων, αυτή την εποχή, είναι ο μεγαλύτερος Ρωμαίος φιλόλογος.
Την εποχή αυτή εμφανίζονται μεγάλα ονόματα της Λατινικής Λογοτεχνίας ενώ καλλιεργούνται νέα λογοτεχνικά είδη. Αξίζει να αναφέρουμε, πλάι σε αυτούς, που ήδη αναφέρθησαν, τον νεωτερικό ποιητή Κάτουλο, τον ιστορικό Σαλλούστιο, τον ποιητή Οβίδιο, τον ιστοριογράφο Τίτο Λίβιο και τον επικό δημιουργό Βιργίλιο. Η Ιστοριογραφία, η Ρητορική, η Φιλοσοφία και το Έπος ακμάζουν αυτή τη περίοδο. Παράλληλα καλλιεργείται η επιστολογραφία, η λυρική ποίηση, η σάτιρα και το δράμα.
Τελικά μετά την επικράτηση του Οκταβιανού κατά την Ναυμαχία στο Άκτιο (Bellum Actiacum) εγκαινιάζεται η περίοδος της μεγάλης ειρήνης, της Pax Romana, που αν και δεν αποτέλεσε έναν Χρυσό Αιώνα, όμοιο με αυτόν του Περικλέους εν τούτοις παρείχε μία σχετική ευημερία, πρόοδο και ανάπτυξη στην Ρωμαική Αυτοκρατορία. Αν και ο Αύγουστος και οι υμνητές του, όπως ο Βιργίλιος επιθυμούν να παραδίδουν την εικόνα μίας παραδείσιας εποχής, εφάμιλλη της διακυβερνήσεως του Κρόνου, μέσω της θρησκείας, της λογοτεχνίας και της ρητορικής η πραγματικότητα δεν ταυτίζεται πλήρως με τις θέσεις τους.
Το έργο, που αναλάμβανε ο νέος Αυτοκράτωρ ήταν τιτάνιο. Η κοινωνική συνοχή και οι τάξεις της ρωμαικής κοινωνίας είχαν ανατραπεί –ρόλο έπαιξαν σαφώς οι μεταρρυθμίσεις των Γράκχων - , η χώρα έβγαινε βαθιά τραυματισμένη από τους εμφυλίους αλλά και τους εξωτερικούς πολέμους σε Ελλάδα, Ισπανία, Βόρεια Αφρική και Κεντρική Ευρώπη ενώ τα κρατικά ταμεία ήταν άδεια. Ουσιαστικά ο Αύγουστος χρειαζόταν να τονώσει το θρησκευτικό και δημοκρατικό αίσθημα των Ρωμαίων συμπατριωτών του μέσω ηπίων μεταρρυθμίσεων, ώστε να κερδίσει την εύνοια τους. Η δύναμη της Λογοτεχνίας ως μέσον προπαγάνδας και όχι μόνο δεν ήταν αλλότρια με αυτό το σκοπό.
Ο Αύγουστος ήταν ένας ελέω Θεού Μονάρχης αλλά ταυτόχρονα ένας πολίτες primus inter pares. Το όραμα της εσωτερικής ανασυγκροτήσεως και μεταρρυθμίσεως του Κράτους ένωσε πολλούς ανθρώπους των τεχνών και των γραμμάτων στις γραμμές του νεαρού και επίδοξου ηγέτη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο Μαικήνας, ο προστάτης και χορηγός μίας σειράς ποιητών, όπως ο Βιργίλιος και ο Οράτιος.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Steven Hijmans, ‘’Ο Αύγουστος και η Χρυσή Εποχής της Ρώμης’’
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου