Ο Ιαπετός

Ο Ιαπετός ήταν ένας από τους έξι γηραιότερους Τιτάνες, γιος του Ουρανού και της Γαίας. Σύμφωνα με την μυθολογία (Ησίοδος «Θεογονία») ο Ουρανός κάθε βράδυ κατέβαινε στην γη και ζευγάρωνε με την Γαία, αλλά όλως παραδόξως μισούσε τους απογόνους τους οποίους έτικτε η σύντροφός του.

Έτσι κάποια στιγμή άρχισε να φυλακίζει τους νεότερους εξ’ αυτών στα Τάρταρα, γεγονός που προξένησε πόνο και οργή στην Γαία, η οποία αφού κατασκεύασε δρεπάνι από πυριτόλιθο ζήτησε από τους γιούς της να ευνουχίσουν τον Ουρανό και να πετάξουν τα γεννητικά του όργανα στην θάλασσα.

Ο Κρόνος ως πλέον φιλόδοξος αποδέχθηκε την παράκληση της μητέρας του και μαζί με τα αδέρφια του συνωμότησαν εναντίον του πατέρα τους, προετοιμάζοντας ενέδρα, ενώ επρόκειτο να ξαπλώσει με τη Γαία. Συγκεκριμένα ο Ιαπετός, ο Κρείος (ή Κριός) ο Κοίος και ο Υπερίων τοποθετήθηκαν στις τέσσερις γωνίες του κόσμου, όπου αφού συνέλαβαν τον Ουρανό, τον ακινητοποίησαν, ενώ ο Κρόνος κρυμμένος στο κέντρο, τον ευνούχισε με το δρεπάνι και πέταξε τα γεννητικά του όργανα στην θάλασσα. Από το αίμα που διασκορπίσθηκε στην γη, γεννήθηκαν οι Γίγαντες, οι Ερινύες, οι Μελιάδες (Νύμφες) και οι Τελχίνες (δαίμονες) ενώ από τους όρχεις του που έπεσαν στην θάλασσα γεννήθηκε η Αφροδίτη.

Σε αυτόν τον μύθο, ο Ιαπετός και οι τρεις αδελφοί αντιπροσωπεύουν τους τέσσερεις κοσμικούς πυλώνες που εμφανίζονται στην Κοσμογονία και οι οποίοι τηρούν χωριστά τον ουρανό από την γη. Ο Ιαπετός χωρίς αμφιβολία ήταν ο πυλώνας της Δύσης, θέση την οποία αργότερα ανέλαβε ο γιος του Άτλαντας.

Ο Ιαπετός μπορεί επίσης να θεωρηθεί ως ο Τιτάνας θεός της «θνητής ζωής». Όντως, οι γιοι του Προμηθέας και Επιμηθέας εμφανίζονται ως δημιουργοί της ανθρωπότητας και άλλων θνητών πλασμάτων.

Οι Τιτάνες τελικά καθαιρέθηκαν από το Δία και ρίχθηκαν στο λάκκο των Ταρτάρων, τα οποία ο Ησίοδος περιγράφει ως κενό το οποίο βρίσκεται κάτω από τα θεμέλια του σύμπαντος, όπου γη, ουρανός και θάλασσα έχουν τις ρίζες τους. Σε αυτό το σημείο από κοσμολογικής απόψεως, οι Τιτάνες μετετράπησαν από κάτοχοι του ουρανού, σε κάτοχοι ολόκληρου του Κόσμου. Σύμφωνα με τον Πίνδαρο και τον Αισχύλο (στο χαμένο έργο Προμηθέας Αδέσμευτος) οι Τιτάνες τελικά απελευθερώθηκαν από τον λάκκο μετά από επιείκεια του Δία.

Σύμφωνα με τον Απολλόδωρο ο Ιαπετός παντρεύτηκε την Ασία (κόρη του αδελφού του Ωκεανού) η οποία γέννησε τον Άτλαντα, τον Προμηθέα, τον Επιμηθέα και τον Μενοίτιο ο οποίος σφαγιάσθηκε από τον Δία, κατά τον πόλεμο εναντίον των Τιτάνων και πετάχτηκε στα Τάρταρα. Άλλες αναφορές θέλουν ως σύζυγο του Ιαπετού την Κλυμένη η οποία ήταν επίσης κόρη του Ωκεανού, ενώ άλλες αναφέρουν ως συζύγους την Τηθίδα, την Ασοπίδα και την Λιβύη


Ο ευνουχισμός του Ουρανού από τον Κρόνο_τοιχογραφία των Giorgio Vasari & Cristofano Gherardi_1560 _Sala di Cosimo I_Palazzo Vecchio

Ο Υγίνος ο οποίος συγχέει τους Τιτάνες με τους Γίγαντες, εντάσσει τον Ιαπετό στους Γίγαντες και τον θεωρεί γιό του Τάρταρου. Σύμφωνα με τον Όμηρο ο Ιαπετός φυλακίστηκε μαζί με τον Κρόνο στα Τάρταρα και ο Σίλιος ο Ιταλικός το συσχετίζει με το γεγονός ότι ετάφη στην Ιναρίμη (σημερινή νήσος Ίσκια στην Ιταλία). Όντας πατέρας του Προμηθέα, θεωρείτο από τους αρχαίους Έλληνες ως πρόγονος του ανθρώπινου γένους. Οι απόγονοί του Προμηθέας, Άτλαντας κ.ά πολλές φορές αναφέρονται με τα πατρωνυμικά τους ονόματα ως Ιαπετίδαι, ή Ιαπετονίδαι. (Ησιόδου «Θεογονία» 528, Οβίδιος «Μεταμορφώσεις» iv 631, Πινδάρου «Ωδές» ix 59).

Ο Ιαπετός ίσως υπήρξε ο Τιτάνας ο οποίος ήταν υπεύθυνος να αποδίδει στους θνητούς την πεπερασμένη μοίρα τους. Όπως οι αδελφοί του, ήταν ο θεός του χρόνου, ο μεγάλος θόλος του ουρανού που μετρούσε τον χρόνο. Περιγράφεται δε από τον Όμηρο ως ένας από τους πλέον καταστροφικούς Τιτάνες, καθήμενος δίπλα στον Κρόνο στα βάθη του λάκκου Τάρταρου.

Στον Ιαπετό και την Κλυμένη θα μπορούσαν να αποδοθούν πολλές θεϊκές αρμοδιότητες. Ως θεός της θνησιμότητας, ο Ιαπετός είναι «μέσο διάτρησης» (από την λέξη ιαπτώ) ή ο θεός του βίαιου θανάτου. Η σύζυγός του Κλυμένη, υπό αυτήν την έννοια, θα ήταν μία Χθόνια θεά (Κάτω Κόσμου) και πράγματι η αρσενική μορφή του ονόματός της «Κλύμενος» συνήθως αναφέρεται ως ευφημιστικός τίτλος του θεού Άδη.

Ο Ιαπετός και η Κλυμένη θα μπορούσαν να είναι θεοί της κατασκευής. Η ονομασία Ιαπετός ή διατρυπών, επί παραδείγματι παραπέμπει σε δόρυ, ένα αντικείμενο που κατασκευάζεται. Η Κλυμένη από την άλλη πλευρά, μοιράζεται το όνομά της με τον τεχνίτη – θεό Ήφαιστο, ο οποίος είχε το προσωνύμιο Κλύμενος στην ομηρική ποίηση.

Οι δυνάμεις της θνησιμότητας και δεξιοτεχνίας, εμφανίζονται στους χαρακτήρες των γιων του Ιαπετού, τους Προμηθέα και Επιμηθέα, θεότητες οι οποίοι δημιούργησαν τα θνητά πλάσματα από πηλό.

Οι γιοι του Ιαπετού περιγράφονται ως διαθέτοντες ορισμένα από τα χειρότερα ανθρώπινα γνωρίσματα: σε διανοητικό επίπεδο, ο Προμηθέας είναι υπερβολικά πονηρός και πανούργος, ο Επιμηθέας είναι άδολος και ανόητος, ο Άτλας υπερβολικά τολμηρός και αλαζονικός και ο Μενοίτιος επιρρεπής σε παρορμητικές και βίαιες ενέργειες, ελαττώματα τα οποία τους οδήγησαν στον αφανισμό. Ο Ιαπετός και η οικογένειά του θεωρήθηκαν πρόγονοι της ανθρωπότητας, η οποία κληρονόμησε τις χειρότερες ιδιότητες των τεσσάρων γιων: κομπασμό, ραδιουργία, βλακεία, υπερβολική τόλμη και βία.

Τέλος ο Ιαπετός ίσως ταυτίζεται με τον Κευθώνυμο, έναν μυστηριώδη δαίμονα του Κάτω Κόσμου, που κατονομάζεται ως πατέρας του Μενοίτη, βοσκού του Άδη. Είναι λογικό λοιπόν να υποθέσουμε ότι ο Μενοίτης ταυτίζεται με τον γιο του Ιαπετού, τον Μενοίτιο.

Το όνομά του δόθηκε στον τρίτο μεγαλύτερο φυσικό δορυφόρο του πλανήτη Κρόνου και ενδέκατο κατά σειρά μεγέθους, δορυφόρο του ηλιακού συστήματος.