ΠΩΣ ΑΚΡΙΒΩΣ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΗΚΕ Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΩΝ ΤΩΝ ΛΑΩΝ ΣΤΟΥΣ ΟΠΟΙΟΥΣ ΕΠΕΒΛΗΘΗΚΑΝ
«Όταν οι ιεραπόστολοι πρωτοήρθαν στην γη μας, αυτοί είχαν τις Βίβλους και εμείς τη γη. Πενήντα χρόνια μετά, εμείς είχαμε τις Βίβλους και εκείνοι είχαν την γη».Τζόμο Κενιάτα
Θα πληροφορηθούμε, αρκετά κατατοπιστικά για το θέμα αυτό, από τον Vittorio Lanternari, μέλος του οργανισμού «ΔΙΕΘΝΗΣ ΕΝΩΣΗ ΓΙΑ ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΩΝ ΛΑΩΝ». Ο λόγος του, από τον οποίο θα παραθέσουμε αποσπάσματα, εκφωνήθηκε σε συνέδριο, του προαναφερθέντος οργανισμού, και είναι γραμμένος στο βιβλίο «Ο ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΜΟΣ», έκδ. «Ηρόδοτος», 1987.«… Ο πολιτιστικός ιμπεριαλισμός, ανάλογα με τις περιπτώσεις, μπορεί να λειτουργήσει στο χώρο της θρησκείας, της οικονομίας, της κοινωνίας και της πολιτικής, της δικαιοσύνης, της παιδαγωγικής και της εκπαίδευσης, της γλώσσας.
Για να έλθουμε σε συγκεκριμένες περιπτώσεις, παραδείγματα θρησκευτικού ιμπεριαλισμού μαρτυρούνται από την ιστορία των κατακτήσεων, των ιεραποστολών, των σχέσεων ανάμεσα σε ιεραποστολές και ιθαγενείς κοινωνίες. Οι Ισπανοί «conquistadores» του Hernanto Cortez και του Francisco Pizarro ήταν φορείς μιας συγκεκριμένης ιδεολογίας – που διαδόθηκε από την εκκλησία στην υπηρεσία της ισπανικής μοναρχίας – για την οποία η σφαγή των Αζτέκων του Μεξικού και των Ίντιος της αυτοκρατορίας των Ίνκας στο Περού, όπως και η καταστροφή των λειψάνων του πολιτισμού τους, ήταν άγια πράξη και θέλημα θεού.To «απαρτχάιντ» στη Νότια Αφρική και Ροδεσία είχε την ιστορική του καταγωγή στην καλβινιστική ιδεολογία των «μπόερς», λευκών αποίκων της περιοχής.Η υποχρεωτική κατάργηση των παραδοσιακών θρησκευτικών τελετών και η επιβολή ποινών για τους παραβάτες, υπήρξαν σταθερά χαρακτηριστικά της πολιτιστικής πολιτικής των ιεραποστολών στους πλέον διάφορους λαούς της Αμερικής και της Ωκεανίας κατά τη διάρκεια των προηγούμενων αιώνων.
Οι ιεραποστολικές εκκλησίες ζήτησαν, ενάντια στο κίνημα «Kimbangista» του τότε Βελγικού Κογκό, που εμπνέονταν από ένα χριστιανισμό με αυτονομιστικό προσανατολισμό, την επέμβαση των πολιτικών αρχών, την καταδίωξη των οπαδών της θρησκείας και την εξαφάνιση του προφήτη ιδρυτή της. Όπως φαίνεται, ο θρησκευτικός ιμπεριαλισμός συχνά περιλαμβάνει πρωτοβουλίες πολιτικής απομόνωσης, καταστροφής του πολιτισμού ακόμα και γενοκτονίας.
Η διάδοση του Ευαγγελίου, όπως παρατηρεί ο Wachtel αναφερόμενος στο Περού, είναι μια πραγματική επίθεση…Εύγλωττες περιπτώσεις τεχνολογικού ιμπεριαλισμού είναι π.χ. εκείνες στις οποίες αποικιακές διοικήσεις και κυβερνήσεις κρατών, που πρόσφατα έχουν επιτύχει την ανεξαρτησία τους, επιβάλλουν στους ιθαγενείς που ζουν στα χωριά, να αντικαταστήσουν τις παραδοσιακές σκηνές ή καλύβες, που χρησιμοποιούσαν για κατοικία, με σπίτια κτισμένα με τσιμέντο ευρωπαϊκού τύπου.Οι ιθαγενείς χάνουν μαζί με τις καλύβες τους το ρυθμό της ζωής, την παραδοσιακή συμμετοχή και συνοχή που συνέδεε τους κατοίκους μεταξύ τους στα παραδοσιακά συστήματα, πέφτοντας συχνά σε μια αρκετά σοβαρή κατάσταση πολιτιστικής και ψυχολογικής αποσύνθεσης.
Η επιβολή τεχνικών εξοπλισμών σύγχρονου τύπου αντί των παραδοσιακών, οδήγησε πολλές φορές σε αντιδράσεις διάλυσης μέσα στις ιθαγενείς κοινωνίες, καταστρέφοντας σημαντικά συστήματα συνεργασίας που στηρίζονταν προηγουμένως στην αρχή της αμοιβαιότητας και του κύρους και τα αντικατέστησε με την τάση για υποκειμενισμό στη βάση του υλικού κέρδους και της ιδιωτικής συσσώρευσης.
Ο τεχνο-οικονομικός ιμπεριαλισμός εισήγαγε τα νομισματικά συστήματα, με τη στρατολογία εργατικής δύναμης για τις εργασίες στις εγκαταστάσεις των λευκών, ώστε να εξυπηρετηθούν τα συμφέροντα της οικονομικής εκμετάλλευσης, με καταστρεπτικές συνέπειες για τον παραδοσιακό πολιτισμό.
Ακόμα η επιβολή ρούχων ευρωπαϊκού τύπου για να καλυφθεί η γύμνια, είναι το προϊόν μιας τυφλά εθνοκεντρικής αντιμετώπισης, που πολλές φορές – π.χ. στους Ίντιος του Αμαζονίου – οδήγησε σ’ ένα τρόπο ζωής παράδοξα αφύσικο και ανθυγιεινό, με μια σειρά συνεπειών για την υγιεινή των κοινοτήτων.
Ο πολιτιστικός ιμπεριαλισμός, στον καθαρά οικονομικό χώρο ανάπτυξε ένα σοβαρό καταστρεπτικό πρόγραμμα σε βάρος όλης της ηθικο-κοινωνικής κοινοτικής τάξης, πάνω στην οποία βασίζονταν οι παραδοσιακές κοινωνίες. Αρκεί να σκεφθεί κανείς την υποχρεωτική επιβολή της καλλιέργειας των «cash- crops» (κερδοφόρων καλλιεργειών) στην Αφρική στα νότια της Σαχάρας σ’ αντικατάσταση των παραδοσιακών «food- crops» (καλλιεργειών διατροφής).
Με πρόσχημα τις επιφανειακά προοδευτικές ανακαινίσεις, φροντίζοντας αποκλειστικά τα εμπορικά συμφέροντα των Ευρωπαίων, ξεριζωνόταν το παραδοσιακό σύστημα ιδιοκτησίας γης, που ήταν αρχικά συλλογικό, και εγκαινιαζόταν μια ατομιστική ηθική με τη διάλυση των αρχέγονων κοινοτικών αξιών. Η κατάσταση δεν άλλαξε με την αποαποικιοποίηση, δεδομένου ότι συνεχίζονται οι διαδικασίες για την καταστροφή του πολιτισμού, πολύ συχνά χωρίς επεξεργασία, ή χωρίς αντικατάσταση αντισταθμιστικών αξιών.
Θα πληροφορηθούμε, αρκετά κατατοπιστικά για το θέμα αυτό, από τον Vittorio Lanternari, μέλος του οργανισμού «ΔΙΕΘΝΗΣ ΕΝΩΣΗ ΓΙΑ ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΩΝ ΛΑΩΝ». Ο λόγος του, από τον οποίο θα παραθέσουμε αποσπάσματα, εκφωνήθηκε σε συνέδριο, του προαναφερθέντος οργανισμού, και είναι γραμμένος στο βιβλίο «Ο ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΜΟΣ», έκδ. «Ηρόδοτος», 1987.«… Ο πολιτιστικός ιμπεριαλισμός, ανάλογα με τις περιπτώσεις, μπορεί να λειτουργήσει στο χώρο της θρησκείας, της οικονομίας, της κοινωνίας και της πολιτικής, της δικαιοσύνης, της παιδαγωγικής και της εκπαίδευσης, της γλώσσας.
Για να έλθουμε σε συγκεκριμένες περιπτώσεις, παραδείγματα θρησκευτικού ιμπεριαλισμού μαρτυρούνται από την ιστορία των κατακτήσεων, των ιεραποστολών, των σχέσεων ανάμεσα σε ιεραποστολές και ιθαγενείς κοινωνίες. Οι Ισπανοί «conquistadores» του Hernanto Cortez και του Francisco Pizarro ήταν φορείς μιας συγκεκριμένης ιδεολογίας – που διαδόθηκε από την εκκλησία στην υπηρεσία της ισπανικής μοναρχίας – για την οποία η σφαγή των Αζτέκων του Μεξικού και των Ίντιος της αυτοκρατορίας των Ίνκας στο Περού, όπως και η καταστροφή των λειψάνων του πολιτισμού τους, ήταν άγια πράξη και θέλημα θεού.To «απαρτχάιντ» στη Νότια Αφρική και Ροδεσία είχε την ιστορική του καταγωγή στην καλβινιστική ιδεολογία των «μπόερς», λευκών αποίκων της περιοχής.Η υποχρεωτική κατάργηση των παραδοσιακών θρησκευτικών τελετών και η επιβολή ποινών για τους παραβάτες, υπήρξαν σταθερά χαρακτηριστικά της πολιτιστικής πολιτικής των ιεραποστολών στους πλέον διάφορους λαούς της Αμερικής και της Ωκεανίας κατά τη διάρκεια των προηγούμενων αιώνων.
Οι ιεραποστολικές εκκλησίες ζήτησαν, ενάντια στο κίνημα «Kimbangista» του τότε Βελγικού Κογκό, που εμπνέονταν από ένα χριστιανισμό με αυτονομιστικό προσανατολισμό, την επέμβαση των πολιτικών αρχών, την καταδίωξη των οπαδών της θρησκείας και την εξαφάνιση του προφήτη ιδρυτή της. Όπως φαίνεται, ο θρησκευτικός ιμπεριαλισμός συχνά περιλαμβάνει πρωτοβουλίες πολιτικής απομόνωσης, καταστροφής του πολιτισμού ακόμα και γενοκτονίας.
Η διάδοση του Ευαγγελίου, όπως παρατηρεί ο Wachtel αναφερόμενος στο Περού, είναι μια πραγματική επίθεση…Εύγλωττες περιπτώσεις τεχνολογικού ιμπεριαλισμού είναι π.χ. εκείνες στις οποίες αποικιακές διοικήσεις και κυβερνήσεις κρατών, που πρόσφατα έχουν επιτύχει την ανεξαρτησία τους, επιβάλλουν στους ιθαγενείς που ζουν στα χωριά, να αντικαταστήσουν τις παραδοσιακές σκηνές ή καλύβες, που χρησιμοποιούσαν για κατοικία, με σπίτια κτισμένα με τσιμέντο ευρωπαϊκού τύπου.Οι ιθαγενείς χάνουν μαζί με τις καλύβες τους το ρυθμό της ζωής, την παραδοσιακή συμμετοχή και συνοχή που συνέδεε τους κατοίκους μεταξύ τους στα παραδοσιακά συστήματα, πέφτοντας συχνά σε μια αρκετά σοβαρή κατάσταση πολιτιστικής και ψυχολογικής αποσύνθεσης.
Η επιβολή τεχνικών εξοπλισμών σύγχρονου τύπου αντί των παραδοσιακών, οδήγησε πολλές φορές σε αντιδράσεις διάλυσης μέσα στις ιθαγενείς κοινωνίες, καταστρέφοντας σημαντικά συστήματα συνεργασίας που στηρίζονταν προηγουμένως στην αρχή της αμοιβαιότητας και του κύρους και τα αντικατέστησε με την τάση για υποκειμενισμό στη βάση του υλικού κέρδους και της ιδιωτικής συσσώρευσης.
Ο τεχνο-οικονομικός ιμπεριαλισμός εισήγαγε τα νομισματικά συστήματα, με τη στρατολογία εργατικής δύναμης για τις εργασίες στις εγκαταστάσεις των λευκών, ώστε να εξυπηρετηθούν τα συμφέροντα της οικονομικής εκμετάλλευσης, με καταστρεπτικές συνέπειες για τον παραδοσιακό πολιτισμό.
Ακόμα η επιβολή ρούχων ευρωπαϊκού τύπου για να καλυφθεί η γύμνια, είναι το προϊόν μιας τυφλά εθνοκεντρικής αντιμετώπισης, που πολλές φορές – π.χ. στους Ίντιος του Αμαζονίου – οδήγησε σ’ ένα τρόπο ζωής παράδοξα αφύσικο και ανθυγιεινό, με μια σειρά συνεπειών για την υγιεινή των κοινοτήτων.
Ο πολιτιστικός ιμπεριαλισμός, στον καθαρά οικονομικό χώρο ανάπτυξε ένα σοβαρό καταστρεπτικό πρόγραμμα σε βάρος όλης της ηθικο-κοινωνικής κοινοτικής τάξης, πάνω στην οποία βασίζονταν οι παραδοσιακές κοινωνίες. Αρκεί να σκεφθεί κανείς την υποχρεωτική επιβολή της καλλιέργειας των «cash- crops» (κερδοφόρων καλλιεργειών) στην Αφρική στα νότια της Σαχάρας σ’ αντικατάσταση των παραδοσιακών «food- crops» (καλλιεργειών διατροφής).
Με πρόσχημα τις επιφανειακά προοδευτικές ανακαινίσεις, φροντίζοντας αποκλειστικά τα εμπορικά συμφέροντα των Ευρωπαίων, ξεριζωνόταν το παραδοσιακό σύστημα ιδιοκτησίας γης, που ήταν αρχικά συλλογικό, και εγκαινιαζόταν μια ατομιστική ηθική με τη διάλυση των αρχέγονων κοινοτικών αξιών. Η κατάσταση δεν άλλαξε με την αποαποικιοποίηση, δεδομένου ότι συνεχίζονται οι διαδικασίες για την καταστροφή του πολιτισμού, πολύ συχνά χωρίς επεξεργασία, ή χωρίς αντικατάσταση αντισταθμιστικών αξιών.
Ακόμα στο χώρο της πολιτικής οργάνωσης… ο πολιτιστικός ιμπεριαλισμός οδήγησε στην καταστροφή των αρχαϊκών πολιτικών οργανισμών, στην εμπορευματοποίηση του ρόλου των ιθαγενών πολιτικών αντιπροσώπων, με αποτέλεσμα να συντριβεί όλο το σύστημα των ηθικοθρησκευτικών αξιών που είχε σχέση με την αρχική πολιτική οργάνωση…
Ο νομικός ιμπεριαλισμός ήταν φυσικό να μεταφυτέψει ένα σύγχρονο ευρωπαϊκό δίκαιο σε κοινωνίες και πολιτισμούς που στηρίζονταν σε συστήματα τοπικών εθιμικών κανόνων, σε άμεση σχέση με το σύστημα ηθικο-κοινωνικών αξιών. Πρότυπα συμπεριφοράς επικυρωμένα σαν νόμιμα, που είχαν επιβληθεί σαν υποχρεωτικά από τις παραδοσιακές συνήθειες, τιμωρούνταν σύμφωνα με το νέο δίκαιο, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί ένα κενό ή ένας νομοθετικός δυαδισμός, παράγοντας μεγάλων αναταραχών, με την κρυφή διατήρηση παράνομων ή ημιπαράνομων εθίμων…
Σημαντική είναι η επέμβαση του πολιτιστικού ιμπεριαλισμού στον παιδαγωγικό-διδακτικό χώρο, που ακόμα και σήμερα βαρύνει πολλά κράτη… Η αποικιοκρατία τροποποιούσε το εκπαιδευτικό σύστημα αποσπώντας το από την καθημερινή ζωή, για να εντυπώσει στο άτομο μια σειρά από χρησιμοποιήσιμες γνώσεις με στόχο την αποτελεσματικότερη διοίκηση της αποικίας. «Στόχευε στην παραγωγή, μέσα από την σχολική εκπαίδευση, του αναγκαίου, για την καλή λειτουργία του διοικητικού μηχανισμού, γηγενούς εξαρτημένου προσωπικού» (Moumouni)…
Το σχολείο προμήθευε ένα ολόκληρο σύστημα από γνώσεις και σκέψεις που προσανατολίζονταν κατ’ αποκλειστικό τρόπο στον ευρωκεντρισμό. Οι συνέπειες αυτής της καταστροφικής για τον πολιτισμό διαδικασίας αντανακλώνται, στο γενικό ψυχολογικό επίπεδο, με την αλλοτρίωση…
Ο Σαμοανός διανοούμενος Albert Wendt, μιλώντας για τη σημερινή εκπαίδευση στους πολιτισμούς των νησιών της Ωκεανίας παραπονιέται ότι «το σημερινό εκπαιδευτικό σύστημα στην Ωκεανία χρησιμεύει για να παράγει τους πλέον ασήμαντους τροχούς της κοινωνικής ζωής, δηλαδή υπαλλήλους και εισπράκτορες, μαζί με λίγους επαγγελματίες, τόσους ώστε να συντηρηθεί ο διοικητικός μηχανισμός»..
Στις αποικιακές σχέσεις μεγάλο μέρος της σχολικής εκπαίδευσης συνδέεται με τη διδασκαλία της γλώσσας του αποικιοκράτη και ένα σταθερό γνώρισμα του πολιτιστικού ιμπεριαλισμού παίρνει το ειδικό χαρακτηριστικό του γλωσσικού ιμπεριαλισμού…
… όταν επιβάλλεται η ηγεμονική γλώσσα, ξεριζώνεται η πρωτότυπη γλωσσική κληρονομιά και αντικαθίστανται τα μητρικά γλωσσικά ιδιώματα ήδη από τα πρώτα χρόνια της σχολικής εκπαίδευσης».
«Εξαιτίας των πολλαπλών δεσμών που υπάρχουν ανάμεσα στη γλώσσα και τον πολιτισμό – γράφει ο Αφρικανός Balihuta – είναι φυσικό ότι το σχολείο, τουλάχιστον στα πρώτα στάδια της γενικής εκπαίδευσης, χρησιμοποιεί τα τοπικά γλωσσικά ιδιώματα με τρόπο ώστε το μικρό παιδί να μυηθεί μέσα από τη γλώσσα του στον πολιτισμό του», και να γίνει σεβαστή η αυθεντικότητα και η πολιτιστική ταυτότητα της ιθαγενούς ομάδας. Πράγματι, κανένα χαρακτηριστικό του πολιτισμού όσο η μητρική γλώσσα δεν συγκεντρώνει μέσα του τη πολιτιστική ταυτότητα ενός πολιτισμού.
Η κατάργηση της μητρικής γλώσσας στη βασική εκπαίδευση σημαίνει όχι μόνο πολιτιστικό, αλλά και ακόμα φυσικό βιασμό της ιθαγενούς κοινωνίας. Υπάρχουν στη διάθεσή μας ανθρωπολογικές, ψυχολογικές και ιατρικές μελέτες που εξετάζουν τις συνέπειες ενός παρόμοιου γλωσσικού ιμπεριαλισμού σε μερικές τοπικές κοινότητες που βρίσκονται σε κατάσταση εξάρτησης…
… στη Γροιλανδία, τα παιδιά των Εσκιμώων διδάσκονται στο σχολείο ήδη από τα πρώτα χρόνια τη δανική γλώσσα από δανούς δασκάλους… Μετά από ιατρικές μελέτες που έγιναν από την Elisabeth Cass με αντικείμενο τα παιδιά που υφίστανται αυτή τη μεταχείριση, παρατηρήθηκαν σ’ αυτά όχι μόνο ψυχικός αποπροσανατολισμός, αλλά και παθολογικές βλάβες, ασθένειες στα μάτια, σαν αποτέλεσμα καταστροφής της διάρθρωσης του εσωτερικού ηθικού και πολιτιστικού τους κόσμου που συνδέεται με τη μητρική γλώσσα…
Πράγματι, βία μπορεί να εξασκηθεί σ’ ένα λαό όχι μόνο με την άμεση γενοκτονία – όπως έγινε και γίνεται με τους κατοίκους του Αμαζονίου – σκορπίζοντας δηλητήρια στα νερά των ποταμών ή πυροβολώντας με αεροπλάνα από τον ουρανό τα χωριά των ιθαγενών. Υπάρχει μια άλλη βία, φαινομενικά μόνο πιο ήπια, αλλά που οδηγεί εξίσου στην καταστροφή των πολιτισμών και των λαών και είναι μια βία που εξασκείται με τον πολιτιστικό ιμπεριαλισμό στις πλέον διαφορετικές μορφές που μπορεί να πάρει: τεχνολογικός, οικονομικός, νομικός, θρησκευτικός, παιδαγωγικός και γλωσσικός. Με αυτόν γίνεται προσπάθεια καταστροφής καθαυτής της πολιτιστικής ταυτότητας της ανθρώπινης ομάδας.
Η εξαναγκαστική απόρριψη του πολιτισμού που εξασκείται στις εθνικές και γλωσσικές μειονότητες και στους πρώην αποικιοκρατούμενους πληθυσμούς στο όνομα φαινομενικά φιλανθρωπικών, προοδευτικών, αφιλοκερδών σκοπών, στην πραγματικότητα εξασφαλίζει στόχους οικονομικής επέκτασης και εκμετάλλευσης από τις οικονομικά και πολιτικά ηγεμονικές ομάδες.
Επιπλέον πέρα από τις διαδικασίες κοινωνικο-πολιτιστικής μεταμόρφωσης που αναλαμβάνονται αυθόρμητα από αυτές τις μειονότητες και τους πληθυσμούς, η εξαναγκαστική απόρριψη του πολιτισμού φέρνει μαζί της καταστροφικά για τους ανθρώπους αποτελέσματα με την εξάλειψη των εθνικών, πολιτιστικών, κοινωνικών αξιών που κάθε λαός και κάθε πολιτισμός επεξεργάστηκε με τη δική του υπεραιωνόβια ιστορία.
Με την βίαιη καταστροφή του πολιτισμού τους, οι ομάδες και οι λαοί καταδικάζονται να χάσουν την ταυτότητά τους, μέχρις ότου ωριμάσει μέσα τους – όπως σε μερικές περιπτώσεις άρχισε να συμβαίνει (βλ. αραβικά κράτη) – μια κριτική αυτογνωσία, τέτοια ώστε να μπορέσουν να αντιπαραταχθούν επαναστατικά στις μέχρι σήμερα κυρίαρχες δυνάμεις του νεοαποικισμού.
Αν μέχρι εδώ αναφερθήκαμε σε ακραίες περιπτώσεις που αφορούν το αποικιακής ή και δουλικής ακόμα εποχής παρελθόν, σήμερα ο πολιτιστικός ιμπεριαλισμός δεν είναι λιγότερο επίκαιρος από πριν, και μάλιστα με ανανεωμένες και δόλιες μορφές. Ενεργοποιήθηκε με τους πιο θελκτικούς και διαβρωτικούς τρόπους από τις πολυεθνικές τού καταναλωτισμού και αφορά τόσο τον Τρίτο Κόσμο όσο και την ίδια τη δυτική μας κοινωνία, στα πιο διαφορετικά της στρώματα.
Αφού ο Τρίτος Κόσμος χρησιμοποιήθηκε σαν παραγωγός πρώτων υλών και προμηθευτής εργατικής δύναμης – όπως είπαμε πιο πάνω – οι πολυεθνικές εταιρίες επιβάλλουν στα κράτη του τα προϊόντα τους όχι σύμφωνα με την ελεύθερη εκλογή των λαών τους, αλλά υπακούοντας σε μια οικονομική πολιτική που εισάγει, για δικό της κέρδος, σημαντικές τροποποιήσεις στους παραδοσιακούς πολιτισμούς και, με βάση αυτές, διαιωνίζει την παλιά αποικιακή σχέση: σύγχρονα διευκολύνονται από τη συνειδητή ή ασυνείδητη συνεργασία των τοπικών καθεστώτων και των τοπικών αστικών τάξεων ή της γραφειοκρατίας, που λειτουργούν πολύ συχνά εξυπηρετώντας ιδιωτικά κέρδη, και στρέφονται στην απόκτηση «κύρους» που λανθασμένα ταυτίζεται με τα σύμβολα του καταναλωτισμού…
Με τη διαβρωτική και καταστρεπτική για τον πολιτισμό οργάνωση, χαρακτηριστική των πολυεθνικών, παρασύρει άμεσα τους πληθυσμούς και τις κοινωνικές τάξεις μέσα στις ίδιες τις βιομηχανικές κοινωνίες, με τρόπο ώστε να υλοποιείται ο «εσωτερικός» πολιτιστικός ιμπεριαλισμός.
Έτσι λειτουργούν οι προνομιούχες τάξεις (οικονομική, επιχειρησιακή και πολιτική αριστοκρατία) σε βάρος των εξαρτημένων και μικρομεσαίων αστικών τάξεων, των εθνικοπολιτιστικο-γλωσσικών μειονοτήτων.
Ο πολιτιστικός ιμπεριαλισμός του καταναλωτισμού οδηγεί τη συχνότερα και υπόγεια παρά φανερή και βίαιη απειλή του ενάντια στην ίδια την ταυτότητα αυτών των ομάδων, αυτών των κοινωνικών τάξεων, αυτών των μειονοτήτων που υφίστανται πιο άμεσα την καταστροφική για τον πολιτισμό σύγκρουση».
Ο νομικός ιμπεριαλισμός ήταν φυσικό να μεταφυτέψει ένα σύγχρονο ευρωπαϊκό δίκαιο σε κοινωνίες και πολιτισμούς που στηρίζονταν σε συστήματα τοπικών εθιμικών κανόνων, σε άμεση σχέση με το σύστημα ηθικο-κοινωνικών αξιών. Πρότυπα συμπεριφοράς επικυρωμένα σαν νόμιμα, που είχαν επιβληθεί σαν υποχρεωτικά από τις παραδοσιακές συνήθειες, τιμωρούνταν σύμφωνα με το νέο δίκαιο, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί ένα κενό ή ένας νομοθετικός δυαδισμός, παράγοντας μεγάλων αναταραχών, με την κρυφή διατήρηση παράνομων ή ημιπαράνομων εθίμων…
Σημαντική είναι η επέμβαση του πολιτιστικού ιμπεριαλισμού στον παιδαγωγικό-διδακτικό χώρο, που ακόμα και σήμερα βαρύνει πολλά κράτη… Η αποικιοκρατία τροποποιούσε το εκπαιδευτικό σύστημα αποσπώντας το από την καθημερινή ζωή, για να εντυπώσει στο άτομο μια σειρά από χρησιμοποιήσιμες γνώσεις με στόχο την αποτελεσματικότερη διοίκηση της αποικίας. «Στόχευε στην παραγωγή, μέσα από την σχολική εκπαίδευση, του αναγκαίου, για την καλή λειτουργία του διοικητικού μηχανισμού, γηγενούς εξαρτημένου προσωπικού» (Moumouni)…
Το σχολείο προμήθευε ένα ολόκληρο σύστημα από γνώσεις και σκέψεις που προσανατολίζονταν κατ’ αποκλειστικό τρόπο στον ευρωκεντρισμό. Οι συνέπειες αυτής της καταστροφικής για τον πολιτισμό διαδικασίας αντανακλώνται, στο γενικό ψυχολογικό επίπεδο, με την αλλοτρίωση…
Ο Σαμοανός διανοούμενος Albert Wendt, μιλώντας για τη σημερινή εκπαίδευση στους πολιτισμούς των νησιών της Ωκεανίας παραπονιέται ότι «το σημερινό εκπαιδευτικό σύστημα στην Ωκεανία χρησιμεύει για να παράγει τους πλέον ασήμαντους τροχούς της κοινωνικής ζωής, δηλαδή υπαλλήλους και εισπράκτορες, μαζί με λίγους επαγγελματίες, τόσους ώστε να συντηρηθεί ο διοικητικός μηχανισμός»..
Στις αποικιακές σχέσεις μεγάλο μέρος της σχολικής εκπαίδευσης συνδέεται με τη διδασκαλία της γλώσσας του αποικιοκράτη και ένα σταθερό γνώρισμα του πολιτιστικού ιμπεριαλισμού παίρνει το ειδικό χαρακτηριστικό του γλωσσικού ιμπεριαλισμού…
… όταν επιβάλλεται η ηγεμονική γλώσσα, ξεριζώνεται η πρωτότυπη γλωσσική κληρονομιά και αντικαθίστανται τα μητρικά γλωσσικά ιδιώματα ήδη από τα πρώτα χρόνια της σχολικής εκπαίδευσης».
«Εξαιτίας των πολλαπλών δεσμών που υπάρχουν ανάμεσα στη γλώσσα και τον πολιτισμό – γράφει ο Αφρικανός Balihuta – είναι φυσικό ότι το σχολείο, τουλάχιστον στα πρώτα στάδια της γενικής εκπαίδευσης, χρησιμοποιεί τα τοπικά γλωσσικά ιδιώματα με τρόπο ώστε το μικρό παιδί να μυηθεί μέσα από τη γλώσσα του στον πολιτισμό του», και να γίνει σεβαστή η αυθεντικότητα και η πολιτιστική ταυτότητα της ιθαγενούς ομάδας. Πράγματι, κανένα χαρακτηριστικό του πολιτισμού όσο η μητρική γλώσσα δεν συγκεντρώνει μέσα του τη πολιτιστική ταυτότητα ενός πολιτισμού.
Η κατάργηση της μητρικής γλώσσας στη βασική εκπαίδευση σημαίνει όχι μόνο πολιτιστικό, αλλά και ακόμα φυσικό βιασμό της ιθαγενούς κοινωνίας. Υπάρχουν στη διάθεσή μας ανθρωπολογικές, ψυχολογικές και ιατρικές μελέτες που εξετάζουν τις συνέπειες ενός παρόμοιου γλωσσικού ιμπεριαλισμού σε μερικές τοπικές κοινότητες που βρίσκονται σε κατάσταση εξάρτησης…
… στη Γροιλανδία, τα παιδιά των Εσκιμώων διδάσκονται στο σχολείο ήδη από τα πρώτα χρόνια τη δανική γλώσσα από δανούς δασκάλους… Μετά από ιατρικές μελέτες που έγιναν από την Elisabeth Cass με αντικείμενο τα παιδιά που υφίστανται αυτή τη μεταχείριση, παρατηρήθηκαν σ’ αυτά όχι μόνο ψυχικός αποπροσανατολισμός, αλλά και παθολογικές βλάβες, ασθένειες στα μάτια, σαν αποτέλεσμα καταστροφής της διάρθρωσης του εσωτερικού ηθικού και πολιτιστικού τους κόσμου που συνδέεται με τη μητρική γλώσσα…
Πράγματι, βία μπορεί να εξασκηθεί σ’ ένα λαό όχι μόνο με την άμεση γενοκτονία – όπως έγινε και γίνεται με τους κατοίκους του Αμαζονίου – σκορπίζοντας δηλητήρια στα νερά των ποταμών ή πυροβολώντας με αεροπλάνα από τον ουρανό τα χωριά των ιθαγενών. Υπάρχει μια άλλη βία, φαινομενικά μόνο πιο ήπια, αλλά που οδηγεί εξίσου στην καταστροφή των πολιτισμών και των λαών και είναι μια βία που εξασκείται με τον πολιτιστικό ιμπεριαλισμό στις πλέον διαφορετικές μορφές που μπορεί να πάρει: τεχνολογικός, οικονομικός, νομικός, θρησκευτικός, παιδαγωγικός και γλωσσικός. Με αυτόν γίνεται προσπάθεια καταστροφής καθαυτής της πολιτιστικής ταυτότητας της ανθρώπινης ομάδας.
Η εξαναγκαστική απόρριψη του πολιτισμού που εξασκείται στις εθνικές και γλωσσικές μειονότητες και στους πρώην αποικιοκρατούμενους πληθυσμούς στο όνομα φαινομενικά φιλανθρωπικών, προοδευτικών, αφιλοκερδών σκοπών, στην πραγματικότητα εξασφαλίζει στόχους οικονομικής επέκτασης και εκμετάλλευσης από τις οικονομικά και πολιτικά ηγεμονικές ομάδες.
Επιπλέον πέρα από τις διαδικασίες κοινωνικο-πολιτιστικής μεταμόρφωσης που αναλαμβάνονται αυθόρμητα από αυτές τις μειονότητες και τους πληθυσμούς, η εξαναγκαστική απόρριψη του πολιτισμού φέρνει μαζί της καταστροφικά για τους ανθρώπους αποτελέσματα με την εξάλειψη των εθνικών, πολιτιστικών, κοινωνικών αξιών που κάθε λαός και κάθε πολιτισμός επεξεργάστηκε με τη δική του υπεραιωνόβια ιστορία.
Με την βίαιη καταστροφή του πολιτισμού τους, οι ομάδες και οι λαοί καταδικάζονται να χάσουν την ταυτότητά τους, μέχρις ότου ωριμάσει μέσα τους – όπως σε μερικές περιπτώσεις άρχισε να συμβαίνει (βλ. αραβικά κράτη) – μια κριτική αυτογνωσία, τέτοια ώστε να μπορέσουν να αντιπαραταχθούν επαναστατικά στις μέχρι σήμερα κυρίαρχες δυνάμεις του νεοαποικισμού.
Αν μέχρι εδώ αναφερθήκαμε σε ακραίες περιπτώσεις που αφορούν το αποικιακής ή και δουλικής ακόμα εποχής παρελθόν, σήμερα ο πολιτιστικός ιμπεριαλισμός δεν είναι λιγότερο επίκαιρος από πριν, και μάλιστα με ανανεωμένες και δόλιες μορφές. Ενεργοποιήθηκε με τους πιο θελκτικούς και διαβρωτικούς τρόπους από τις πολυεθνικές τού καταναλωτισμού και αφορά τόσο τον Τρίτο Κόσμο όσο και την ίδια τη δυτική μας κοινωνία, στα πιο διαφορετικά της στρώματα.
Αφού ο Τρίτος Κόσμος χρησιμοποιήθηκε σαν παραγωγός πρώτων υλών και προμηθευτής εργατικής δύναμης – όπως είπαμε πιο πάνω – οι πολυεθνικές εταιρίες επιβάλλουν στα κράτη του τα προϊόντα τους όχι σύμφωνα με την ελεύθερη εκλογή των λαών τους, αλλά υπακούοντας σε μια οικονομική πολιτική που εισάγει, για δικό της κέρδος, σημαντικές τροποποιήσεις στους παραδοσιακούς πολιτισμούς και, με βάση αυτές, διαιωνίζει την παλιά αποικιακή σχέση: σύγχρονα διευκολύνονται από τη συνειδητή ή ασυνείδητη συνεργασία των τοπικών καθεστώτων και των τοπικών αστικών τάξεων ή της γραφειοκρατίας, που λειτουργούν πολύ συχνά εξυπηρετώντας ιδιωτικά κέρδη, και στρέφονται στην απόκτηση «κύρους» που λανθασμένα ταυτίζεται με τα σύμβολα του καταναλωτισμού…
Με τη διαβρωτική και καταστρεπτική για τον πολιτισμό οργάνωση, χαρακτηριστική των πολυεθνικών, παρασύρει άμεσα τους πληθυσμούς και τις κοινωνικές τάξεις μέσα στις ίδιες τις βιομηχανικές κοινωνίες, με τρόπο ώστε να υλοποιείται ο «εσωτερικός» πολιτιστικός ιμπεριαλισμός.
Έτσι λειτουργούν οι προνομιούχες τάξεις (οικονομική, επιχειρησιακή και πολιτική αριστοκρατία) σε βάρος των εξαρτημένων και μικρομεσαίων αστικών τάξεων, των εθνικοπολιτιστικο-γλωσσικών μειονοτήτων.
Ο πολιτιστικός ιμπεριαλισμός του καταναλωτισμού οδηγεί τη συχνότερα και υπόγεια παρά φανερή και βίαιη απειλή του ενάντια στην ίδια την ταυτότητα αυτών των ομάδων, αυτών των κοινωνικών τάξεων, αυτών των μειονοτήτων που υφίστανται πιο άμεσα την καταστροφική για τον πολιτισμό σύγκρουση».
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου