ΟΜΗΡΟΣ: Ὀδύσσεια (1.125-1.177)

125 Ὣς εἰπὼν ἡγεῖθ᾽, ἡ δ᾽ ἕσπετο Παλλὰς Ἀθήνη.

οἱ δ᾽ ὅτε δή ῥ᾽ ἔντοσθεν ἔσαν δόμου ὑψηλοῖο,
ἔγχος μέν ῥ᾽ ἔστησε φέρων πρὸς κίονα μακρὴν
δουροδόκης ἔντοσθεν ἐϋξόου, ἔνθα περ ἄλλα
ἔγχε᾽ Ὀδυσσῆος ταλασίφρονος ἵστατο πολλά,
130 αὐτὴν δ᾽ ἐς θρόνον εἷσεν ἄγων, ὑπὸ λῖτα πετάσσας,
καλὸν δαιδάλεον· ὑπὸ δὲ θρῆνυς ποσὶν ἦεν.
πὰρ δ᾽ αὐτὸς κλισμὸν θέτο ποικίλον, ἔκτοθεν ἄλλων
μνηστήρων, μὴ ξεῖνος ἀνιηθεὶς ὀρυμαγδῷ
δείπνῳ ἁδήσειεν, ὑπερφιάλοισι μετελθών,
135 ἠδ᾽ ἵνα μιν περὶ πατρὸς ἀποιχομένοιο ἔροιτο.
χέρνιβα δ᾽ ἀμφίπολος προχόῳ ἐπέχευε φέρουσα
καλῇ χρυσείῃ, ὑπὲρ ἀργυρέοιο λέβητος,
νίψασθαι· παρὰ δὲ ξεστὴν ἐτάνυσσε τράπεζαν.
σῖτον δ᾽ αἰδοίη ταμίη παρέθηκε φέρουσα,
140 εἴδατα πόλλ᾽ ἐπιθεῖσα, χαριζομένη παρεόντων·
δαιτρὸς δὲ κρειῶν πίνακας παρέθηκεν ἀείρας
παντοίων, παρὰ δέ σφι τίθει χρύσεια κύπελλα,
κῆρυξ δ᾽ αὐτοῖσιν θάμ᾽ ἐπῴχετο οἰνοχοεύων.
Ἐς δ᾽ ἦλθον μνηστῆρες ἀγήνορες. οἱ μὲν ἔπειτα
145 ἑξείης ἕζοντο κατὰ κλισμούς τε θρόνους τε.
τοῖσι δὲ κήρυκες μὲν ὕδωρ ἐπὶ χεῖρας ἔχευαν,
σῖτον δὲ δμῳαὶ παρενήεον ἐν κανέοισι,
κοῦροι δὲ κρητῆρας ἐπεστέψαντο ποτοῖο.
οἱ δ᾽ ἐπ᾽ ὀνείαθ᾽ ἑτοῖμα προκείμενα χεῖρας ἴαλλον.
150 αὐτὰρ ἐπεὶ πόσιος καὶ ἐδητύος ἐξ ἔρον ἕντο
μνηστῆρες, τοῖσιν μὲν ἐνὶ φρεσὶν ἄλλα μεμήλει,
μολπή τ᾽ ὀρχηστύς τε· τὰ γάρ τ᾽ ἀναθήματα δαιτός.
κῆρυξ δ᾽ ἐν χερσὶν κίθαριν περικαλλέα θῆκε
Φημίῳ, ὅς ῥ᾽ ἤειδε παρὰ μνηστῆρσιν ἀνάγκῃ.
155 ἦ τοι ὁ φορμίζων ἀνεβάλλετο καλὸν ἀείδειν,
αὐτὰρ Τηλέμαχος προσέφη γλαυκῶπιν Ἀθήνην,
ἄγχι σχὼν κεφαλήν, ἵνα μὴ πευθοίαθ᾽ οἱ ἄλλοι·
«Ξεῖνε φίλ᾽, ἦ καί μοι νεμεσήσεαι ὅττι κεν εἴπω;
τούτοισιν μὲν ταῦτα μέλει, κίθαρις καὶ ἀοιδή,
160 ῥεῖ᾽, ἐπεὶ ἀλλότριον βίοτον νήποινον ἔδουσιν,
ἀνέρος οὗ δή που λεύκ᾽ ὀστέα πύθεται ὄμβρῳ
κείμεν᾽ ἐπ᾽ ἠπείρου, ἢ εἰν ἁλὶ κῦμα κυλίνδει.
εἰ κεῖνόν γ᾽ Ἰθάκηνδε ἰδοίατο νοστήσαντα,
πάντες κ᾽ ἀρησαίατ᾽ ἐλαφρότεροι πόδας εἶναι
165 ἢ ἀφνειότεροι χρυσοῖό τε ἐσθῆτός τε.
νῦν δ᾽ ὁ μὲν ὣς ἀπόλωλε κακὸν μόρον, οὐδέ τις ἡμῖν
θαλπωρή, εἴ πέρ τις ἐπιχθονίων ἀνθρώπων
φῇσιν ἐλεύσεσθαι· τοῦ δ᾽ ὤλετο νόστιμον ἦμαρ.
ἀλλ᾽ ἄγε μοι τόδε εἰπὲ καὶ ἀτρεκέως κατάλεξον·
170 τίς πόθεν εἶς ἀνδρῶν; πόθι τοι πόλις ἠδὲ τοκῆες;
ὁπποίης τ᾽ ἐπὶ νηὸς ἀφίκεο· πῶς δέ σε ναῦται
ἤγαγον εἰς Ἰθάκην; τίνες ἔμμεναι εὐχετόωντο;
οὐ μὲν γάρ τί σε πεζὸν ὀΐομαι ἐνθάδ᾽ ἱκέσθαι.
καί μοι τοῦτ᾽ ἀγόρευσον ἐτήτυμον, ὄφρ᾽ ἐῢ εἰδῶ,
175 ἠὲ νέον μεθέπεις, ἦ καὶ πατρώϊός ἐσσι
ξεῖνος, ἐπεὶ πολλοὶ ἴσαν ἀνέρες ἡμέτερον δῶ
ἄλλοι, ἐπεὶ καὶ κεῖνος ἐπίστροφος ἦν ἀνθρώπων.»

***

Είπε και τράβηξε μπροστά· η Αθηνά Παλλάδα, λάμποντας τα μάτια,
ακολουθούσε, κι οι δυο τους μπήκαν στο μεγάλο δώμα.
Το δόρυ της μετέφερε, για να το στήσει σε ψηλή κολόνα,
το ᾽βαλε μέσα στην καλοξυσμένη θήκη, όπου και τ᾽ άλλα δόρατα
περίμεναν, άνεργα και πολλά, του καρτερόψυχου Οδυσσέα.
Ύστερα την οδήγησε σε θρόνο να καθήσει, λεπτουργημένο κι όμορφο,
130 πάνω του απλώνοντας ύφασμα μαλακό, και στήριγμα στα πόδια της
έσυρε το σκαμνί.
Έφερε πλάι της και το δικό του σκαλισμένο κάθισμα,
παράμερα από τους μνηστήρες, μήπως κι ο ξένος, με τους ξιπασμένους,
χάσει το κέφι του και δεν χαρεί το φαγητό·
ήθελε εξάλλου να ρωτήσει και για τον πατέρα του,
που χρόνια τώρα έλειπε στα ξένα.
Τότε μια παρακόρη έφερε νερό, με τ᾽ όμορφο χρυσό λαγήνι,
τα χέρια τους να πλύνουν, κι έχυνε το νερό από ψηλά
σ᾽ ένα αργυρό λεβέτι· μετά τους έσυρε μπροστά γυαλιστερό τραπέζι,
ενώ η σεβαστή κελάρισσα είχε την έγνοια να τους φέρει ψωμί
140 κι άφθονο φαγητό, ό,τι καλό τής βρέθηκε, να τους ευχαριστήσει.
Στα χέρια του σηκώνοντας ο τραπεζάρχης δίσκους με κρέατα
κάθε λογής, τους τα παρέθεσε, στο πλάι ακούμπησε κούπες χρυσές,
και κάθε τόσο ο κήρυκας περνούσε, γεμίζοντας κρασί τα κύπελλά τους.
Σε λίγο αγέρωχοι οι μνηστήρες μπήκαν κι αυτοί στην αίθουσα,
πήραν με τη σειρά τους θέση σε θρόνους κι αναπαυτικά καθίσματα.
Τότε τους έχυναν νερό στα χέρια τους οι κήρυκες,
δούλες γεμίζαν με ψωμί πλεχτά πανέρια,
έφηβοι τους κρατήρες με πιοτό ξεχείλιζαν,
κι αυτοί τα χέρια τους απλώνουν στο έτοιμο τραπέζι.
150 Και μόνο όταν κόρεσαν τον πόθο τους με το φαΐ και το πιοτό,
τραβούσε άλλα πια η ψυχή τους: τραγούδι, μουσική, χορό —
συμπλήρωμα απαραίτητο σ᾽ ένα καλό τραπέζι.
Τότε κι ο κήρυκας φέρνει και δίνει την πανέμορφη κιθάρα
στου Φήμιου τα χέρια, που τραγουδούσε στους μνηστήρες από ανάγκη·
έκρουσε ωστόσο τις χορδές, ψάχνοντας τον σκοπό για ωραίο τραγούδι.
Την ίδια ώρα ο Τηλέμαχος γύρισε να μιλήσει στη γλαυκόματη Αθηνά,
γέρνοντας το κεφάλι προς το μέρος της, να μην τον πάρουν είδηση οι άλλοι:
«Καλέ μου ξένε, θα με παρεξηγήσεις αν γυμνή τη σκέψη μου σου πω;
Το μέλημά τους, ξένε, είναι αυτά που βλέπεις: κιθάρα και τραγούδι,
160 εύκολο μέλημα, αφού ατιμώρητοι ρημάζουν ξένα αγαθά·
ενός που τα λευκά του οστά, κάπου αφημένα στη στεριά,
τα σάπισε η νεροποντή, ή και το κύμα τα παρασύρει του πελάγου.
Αν όμως στην Ιθάκη γύριζε εκείνος, αν μπρος στα μάτια τους τον έβλεπαν·
όλοι τους λέω πως θα ύψωναν ευχή, πόδια να είχαν ελαφρότερα,
παρά να τους βαραίνει ο πλούτος με μαλάματα και ρούχα.
Μα τώρα αυτός αφανισμένος, όπως αφανίστηκε, με θάνατο άσχημο,
δεν άφησε σ᾽ εμάς καμιά παρηγοριά κι ελπίδα, αν κάποιος από τους
θνητούς στη γη που κατοικούμε ισχυριστεί πως θα γυρίσει·
του γυρισμού του η μέρα χάθηκε και πάει.
Όμως εσύ αποκρίσου σ᾽ ό,τι κι αν σε ρωτήσω, καθαρά και ξάστερα:
170 ποιος είσαι κι από πού; πού βρίσκονται ο τόπος κι οι γονείς σου;
με ποιο καράβι εδώ μας ήλθες; γιατί οι θαλασσινοί σ᾽ οδήγησαν
ως την Ιθάκη; ποιες ήταν οι συστάσεις τους; Λέω πως δεν έφτασες
εδώ πεζός. Απάντησε όμως και σ᾽ αυτό το ερώτημα, δίχως περιστροφές
παρακαλώ· θέλω να μάθω αν έρχεσαι πρώτη φορά στα μέρη μας,
ή μήπως είσαι φίλος πατρικός.
Γιατί κι άλλους πολλούς αυτό το σπίτι καλωσόρισε,
αφού κι εκείνος ήταν κοσμογυρισμένος.»

Ποτέ μην ξεχνάτε τι είστε, ο κόσμος σίγουρα δεν θα το ξεχάσει

Η ζωή κάθε ανθρώπου ξετυλίγεται με έναν τρόπο μοναδικό για τον καθένα. Κάθε σημαντικό γεγονός που βιώνετε αφήνει ένα ίχνος: κάθε επιτυχία, κάθε αποτυχία, κάθε χαρά, κάθε πόνος. Αυτές οι εμπειρίες σας διαμορφώνουν σε εκείνο που είστε πλασμένοι να είστε. Και όταν τις αποκωδικοποιήσετε, θα ανακαλύψετε πως το Σύμπαν έχει ένα σχέδιο για το οποίο είστε πλασμένοι. Είστε εδώ για να εκπληρώσετε τον μοναδικό σας ρόλο, την καριέρα και την αποστολή σας. Η σπουδαιότερη δουλειά σας είναι να αποκαλύψετε την ιστορία σας, να μείνετε αληθινοί σε αυτή και να δράσετε με βάση αυτή.

Από το 2013 ως το 2016 η εταιρεία μου η Mindvalley έχανε ασταμάτητα χρήματα. Μια σειρά από καταστροφικά γεγονότα σχεδόν διέλυσαν την επιχείρηση. Αυτή η τριετής χρονική περίοδος ήταν μια μάχη επιβίωσης. Ένα βράδυ, μετά από μια ακόμη φρικτή μέρα μάχης για επιβίωση, σωριάστηκα απεγνωσμένος σε μια καρέκλα στο τραπέζι της κουζίνας μου. Περνούσα κρίση. Ήταν 11 μ.μ. Ήθελα να χώσω το κεφάλι μου στο μαξιλάρι, να σβήσω τα φώτα και να κοιμηθώ. Αλλά είχα ραντεβού. Είχα κανονίσει ένα τηλεφώνημα με έναν υποψήφιο δάσκαλο στη Mindvalley για να συζητήσουμε την εμφάνισή του σε μια από τις πιο δημοφιλείς μας εκπομπές. Και ευτυχώς δεν το ακύρωσα. Σχημάτισα τον αριθμό του Σρικουμάρ Ράο. Και εκείνο το βράδυ βίωσα την απίστευτη σοφία του για πρώτη φορά.

Ο Ράο είναι ένας διάσημος καθηγητής διοίκησης επιχειρήσεων, ο οποίος δίνει διαλέξεις σε μέρη σαν το Κολούμπια και τη Σχολή Διοίκησης Επιχειρήσεων του Λονδίνου. Τα μαθήματά του έχουν λίστα αναμονής, επειδή οι διαλέξεις του είναι τόσο καινοτόμες. Ο Ράο αναμιγνύει τη σοφία των προ πολλού εκλιπόντων φιλοσόφων και πνευματικών δασκάλων με τις μοντέρνες ιδέες των επιχειρηματικών σχολών της Αμερικής. Δεν πρόκειται για ένα κλασικό μάθημα μεταπτυχιακών φοιτητών. Μοιάζει περισσότερο με το αγαπημένο παιδί του Τζαλαλαντίν Ρουμί και του Τζακ Γουέλς. O Ράο ζει στη Νέα Υόρκη, αλλά δεν είναι ο κλασικός, καβαλημένος Νεοϋορκέζος. Είναι ένας ταπεινός, προσγειωμένος Ινδός. Είναι το είδος του ανθρώπου που λίγες φορές ανοίγει το στόμα του μέσα σε μια ομάδα και μιλά αργά. Αλλά, κάθε φορά που μιλάει, όλοι μέσα στο δωμάτιο το βουλώνουν γιατί ξέρουν πως θα μείνουν με το στόμα ανοιχτό.

Εκείνο το βράδυ ήμασταν δύο άγνωστοι. Αλλά ξέρει να διαβάζει τους ανθρώπους. Ο τόνος της φωνής μου τον έκανε να καταλάβει πως ήμουν στρεσαρισμένος.

≪Βίσεν, αρκετά μιλήσαμε για δουλειές. Είσαι καλά;≫ με ρώτησε.

≪Ναι, καλά είμαι≫ είπα.

Φυσικά ήταν ψέμα. Ο Ράο το γνώριζε αυτό. Έτσι λοιπόν, με ενθάρρυνε περισσότερο. Μου φάνηκε τόσο τρυφερός, τόσο ειλικρινής, που ένιωσα ασφαλής μαζί του. Πάλευα να κρατήσω τη αγωνία μου μέσα μου και τώρα τα άφηνα όλα να ξεχυθούν σαν ένας μπερδεμένος χείμαρρος από εξομολογήσεις.

≪Διαλύομαι, Ράο. Είμαι τόσο αγχωμένος. Η υγεία μου έχει πάει κατά διαόλου. Αμφισβητώ την ικανότητά μου να διοικώ και να είμαι διευθύνων σύμβουλος. Παλεύω να κρατήσω την εταιρεία στην επιφάνεια. Και δεν μπορώ να το μοιραστώ με κανέναν. Τα κρατάω όλα μέσα μου. Απλά, δεν ξέρω τι να κάνω≫ του εξομολογήθηκα.

Ο Ράο με άκουσε. Μετά είπε: ≪Βίσεν, θέλω να σου διαβάσω ένα ποίημα. Άκου μόνο. Είναι ενός ποιητή του 13ου αιώνα που ονομάζεται Ρουμί≫.

≪Εντάξει≫ είπα.

Αλλά στο πίσω μέρος του μυαλού μου σκεφτόμουν: Ποίηση; Σοβαρολογεί τώρα; Εγώ του λέω τα εσώψυχά μου και αυτός θέλει να μου κάνει ένα αναθεματισμένο μάθημα ποίησης;

Αλλά το έκανε.

Εδώ είναι το ποίημα που μου διάβασε ο Ράο:

Όταν τρέχω πίσω από κάτι που νομίζω ότι θέλω,

οι μέρες μου είναι ένα καμίνι αγωνίας και άγχους.

αν καθίσω στον δικό μου χώρο υπομονής,

αυτό που χρειάζομαι κυλάει προς το μέρος μου και,

μάλιστα, χωρίς κόπο. Από αυτό καταλαβαίνω πως

ό,τι θέλω με θέλει επίσης, με ψάχνει και με ελκύει.

Υπάρχει ένα μεγάλο μυστικό σ’ αυτό για όποιον μπορεί να το αδράξει. Εγώ δεν το ’πιασα τότε. Κατάλαβα πραγματικά τι σημαίνει αυτό το ποίημα δυο χρόνια αργότερα. Εκείνο το βράδυ, όμως, ο Ράο με ρώτησε τι σήμαινε το ποίημα και αυτό με οδήγησε στο ταξίδι της κατανόησης. Τώρα, λοιπόν, γυρίζω την ερώτηση σε εσάς.

Τι πιστεύετε πως σημαίνει αυτό το ποίημα;

Κάντε μια παύση για λίγο. Σκεφτείτε την απάντησή σας προτού διαβάσετε παρακάτω. Ακόμη καλύτερα, γράψτε την απάντησή σας. Τι πιστεύετε πως σημαίνει αυτό το ποίημα; Στο τέλος του βιβλίου θα σας το ξαναθυμίσω. Θα σας ζητήσω να σκεφτείτε ξανά τι πιστεύετε πως σημαίνει. Μπορεί να εκπλαγείτε με τη νέα ερμηνεία που θα δώσετε.

Ο Ρουμί φανερώνει πως υπάρχουν στιγμές που νιώθουμε την ανάγκη να τρέξουμε πίσω από αυτό που θέλουμε. Αλλά αυτό που θέλουμε είναι κάτι που πηγάζει πραγματικά από τον ενδότερο εαυτό μας; Ή είναι ένα τεχνητό ≪θέλω≫. μια επιθυμία προγραμματισμένη μέσα μας από την πολιτισμική μας διαπαιδαγώγηση;

Αυτό είναι διαφορετικό από το πραγματικό μας θέλω. Κανείς δεν μπορεί να εξηγήσει αυτές τις στιγμές. Υπάρχουν άνθρωποι, τοποθεσίες, ιδέες τα οποία μας έλκουν χωρίς κάποιο συγκεκριμένο λόγο. Είμαι σίγουρος πως όλοι έχετε βιώσει τέτοιες καταστάσεις. Μπορεί να είναι μια ιδέα που σας τραβάει ή ένα όραμα που σας κρατά ξάγρυπνους τη νύχτα. Μερικές φορές δεν βγάζει κανένα νόημα. Μπορεί να σας φαίνεται απόκοσμο. Όμως, νιώθετε έλξη από αυτό το όραμα, πέρα από κάθε λογική.

Ακριβώς όπως ο καθένας μας έχει μοναδικό δακτυλικό αποτύπωμα, τι θα γινόταν αν έχουμε επίσης μοναδικό ψυχικό αποτύπωμα; Ένα μοναδικό αποτύπωμα της ψυχής μας, με βάση τις εμπειρίες που η ψυχή μας αποζητά να έχει σ’ αυτή τη ζωή;

Ανακαλύπτοντας το αποτύπωμα της ψυχής σας

Έμαθα να ακούω την ψυχή μου. Μπορεί να το λέτε εσωτερική γνώση ή ένστικτο. Είμαι σίγουρος πως κάποιες φορές την έχετε ακούσει κι εσείς. Και όταν την ακούτε, το Σύμπαν σάς στέλνει ό,τι ακριβώς χρειάζεστε. Τότε συμβαίνει η μαγεία.

Το αποτύπωμα της ψυχής σας είναι ένα κρυμμένο σύνολο οδηγιών με το οποίο λειτουργείτε σε συγχρονισμό χωρίς να το αντιλαμβάνεστε. Σε επαγγελματικό επίπεδο, το ψυχικό σας αποτύπωμα δημιουργείται όταν αποκαλύπτετε τις θεμελιώδεις αξίες σας. Αυτό που θα μάθετε στο συγκεκριμένο κεφάλαιο είναι ότι αυτές οι αξίες δεν μπορούν να επινοηθούν. Προέρχονται από εσάς τους ίδιους. Είναι τα ξεχωριστά σημάδια της ψυχής σας. Και θα σας οδηγήσω μέσα από μια διαδικασία στο πώς να το καταφέρετε. Αυτό σημαίνει το να σκέφτεστε όπως ο Βούδας. Αντί να δεσμεύεστε από τις ψευδαισθήσεις του κόσμου, που σας εκπαιδεύουν να θέλετε πράγματα που δεν έχουν καμία σημασία, θα πρέπει να ξεφορτωθείτε την πλύση εγκεφάλου. Όταν μάθετε να ακούτε τη φωνή που είναι αυθεντικά δική σας, θα καταλάβετε τι είναι αυτό που πραγματικά οδηγεί την ψυχή σας να κάνετε σε αυτό τον κόσμο. Και αυτός είναι ο λόγος που είστε πραγματικά πλασμένοι.

Το αποτύπωμα της ψυχής σας αντιπροσωπεύει ένα μοναδικό σύνολο αξιών, που είναι χτισμένες μέσα σας. Οι αξίες κάνουν την κάθε απόφαση απλή. Όταν αποκαλύπτετε τις δικές σας, αποκτάτε ένα νέο, βαθύτερο νόημα στη ζωή σας, το οποίο προσελκύει όσα είναι σε αρμονία με τις αληθινές σας επιθυμίες και απωθεί όσα δεν είναι.

Πάρα πολλοί από εμάς τρέχουμε πίσω από αυτό που νομίζουμε πως θέλουμε γιατί μας έχει γίνει πλύση εγκεφάλου να πιστεύουμε πως αυτές είναι οι ανάγκες μας. Κάνουμε δουλειές που καταστρέφουν την ψυχή μας. Ή χτίζουμε επιχειρήσεις που δεν έχουν σχέση με τις βαθύτερες επιθυμίες μας. Το ξέρω γιατί έχω βρεθεί σε αυτή τη θέση.

Το 2010 ξεκίνησα μια νεοφυή εταιρεία με τη στήριξη επιχειρηματικών κεφαλαίων στον χώρο των ψηφιακών κουπονιών της Σίλικον Βάλεϊ, που ήταν τότε πολύ της μόδας. Δεν μ’ ενδιέφεραν καθόλου τα ψηφιακά κουπόνια. Έγινα συνιδρυτής στην εταιρεία αυτή μόνο και μόνο γιατί γνώριζα πως ο χώρος ήταν ραγδαία αναπτυσσόμενος. Κλείσαμε έναν γύρο χρηματοδότησης δύο εκατομμυρίων δολαρίων και η επιχείρηση απογειώθηκε. Αλλά, έξι μήνες μετά, κατάλαβα πόσο μίζερη είχε γίνει η ζωή μου. Αγχωνόμουν να πάω για δουλειά. Και δεν έβλεπα καμιά αξία στο προϊόν μας. Έτσι, έδωσα τις περισσότερες μετοχές μου στους συνιδρυτές και έπαψα να νιώθω αποτυχημένος.

Έκανα λάθος ξεκινήματα γιατί αγνοούσα εντελώς τις θεμελιώδεις αξίες μου, το αποτύπωμα της ψυχής μου. Αν απλώς ήξερα να κάνω στον εαυτό μου αυτή τη φιλοσοφική ερώτηση που έμαθα χρόνια αργότερα, δεν θα είχα υποστεί όλη αυτή την ταλαιπωρία: Αν είμαι μια ψυχή που επιλέγει μια ανθρώπινη εμπειρία, γιατί είμαι εδώ;

Αν έχετε μια επιτυχημένη επιχείρηση, αν ξεκινάτε μία ή αν διευθύνετε μια ομάδα, αυτό που θα μάθετε σ’ αυτό το κεφάλαιο είναι ζωτικής σημασίας. Μπορεί να αλλάξετε κι εντελώς το παιχνίδι.

Μας έχουν πει να φτιάχνουμε προϊόντα με βάση τι ταιριάζει στην αγορά. Μας έχουν πει να ρωτάμε ≪τι προϊόν θέλετε να πουλήσετε;≫ ή ≪τι ζητάει η αγορά;≫. Αυτές οι ερωτήσεις πρέπει να γίνονται μέσα σε ένα πλαίσιο αξιών. Η ερώτηση που οι περισσότεροι άνθρωποι παραλείπουν να κάνουν είναι: ≪Λαμβάνοντας υπόψη τις αξίες μου, το τι με γεμίζει και το πώς θέλω να αναπτυχθώ, τι ιδιαίτερο και μοναδικό μπορώ να προσφέρω στον κόσμο;≫.

Πριν πάρετε μια δουλειά ή βάλετε μπροστά μια εταιρεία, ξεκινήστε γνωρίζοντας τις αξίες σας. Το βιβλίο σας, το ιστολόγιό σας, τα ρούχα σας, οι διαδικτυακές εφαρμογές σας, η καριέρα σας θα πρέπει να εμπνέονται από το δικό σας μοναδικό σύνολο αξιών. Αν δεν είστε σε ηγετική θέση, το να προσδιορίσετε τις αξίες σας είναι ο ευκολότερος τρόπος για να συντονιστείτε με τους σωστούς ανθρώπους και τη σωστή καριέρα, εκεί που τα ταλέντα σας θα λάμψουν.

Οι αξίες σας είναι αυτές που δίνουν σε σας και σε οτιδήποτε δημιουργείτε αυτή την ιδιαίτερη αιχμή. Και κάτι ακόμη περισσότερο: κάνουν τη δουλειά σας να έχει νόημα για εσάς γνωρίζοντας πως πραγματικά αφήνετε το στίγμα σας στον κόσμο. Οι έρευνες αγοράς, τα δεδομένα, οι έρευνες πελατών είναι κατώτερα από τις αξίες σας. Και, να είστε σίγουροι, οι αξίες σας σχηματίζουν ήδη τις επιλογές σας. Όταν τις αποκαλύψετε ξεκάθαρα, θα σας βοηθήσουν να αποφύγετε τις καταστάσεις που έρχονται σε αντίθεση με τις βαθιά ριζωμένες πεποιθήσεις σας. Η ζωή γίνεται ευκολότερη. Σε αντίθεση με τους περισσότερους ανθρώπους, εσείς θα ξέρετε ποιοι πραγματικά είστε και τι πραγματικά θέλετε.

Σε αυτό το κεφάλαιο θα πάρετε μια γεύση από το μοναδικό αποτύπωμα της ψυχής σας με την αποκάλυψη των αξιών σας.

Αλλά πριν κάνουμε αυτή τη δουλειά, επειδή υπάρχουν πάρα πολλές παρανοήσεις γύρω από τις βασικές αξίες, αφήστε με να ξεκαθαρίσω το τοπίο.

Πυροδοτήστε βαθιές σχέσεις

«Είμαστε όλοι τόσο βαθιά συνδεδεμένοι μεταξύ μας: δεν έχουμε άλλη επιλογή παρά να αγαπάμε τους πάντες. Να είστε ευγενικοί, να κάνετε καλό σε οποιονδήποτε και αυτό θα ανταμειφθεί. Οι χτύποι μιας ευγενικής καρδιάς είναι οι μεγαλύτερες ευλογίες του Σύμπαντος» – —Αμίτ Ράι, Yoga and Vipassana: An Integrated Lifestyle

Οι άνθρωποι επιθυμούν να βρίσκονται μεταξύ τους. Η ανάγκη να ανήκουμε είναι στο DNA μας. Ενώ μπορεί να βλέπουμε τους εαυτούς μας ως ξεχωριστές οντότητες, η αλήθεια είναι ότι συνδεόμαστε με αόρατους δεσμούς. Όταν καταλάβετε πώς να επηρεάζετε αυτό τον χώρο, δημιουργείτε κοινότητες όπου ο καθένας είναι καλύτερα μαζί παρά χώρια.

Αγαπώ τους ανθρώπους. Αλλά, ας είμαστε ειλικρινείς, μπορεί να γίνουμε και κάπως παράλογοι. Αυτό πέρασε από το μυαλό μου για μια σύντομη στιγμή καθώς στεκόμουν σε έναν κύκλο με άλλα εκατό μέλη της ομάδας μου. Βρισκόμασταν σε μια εταιρική εκδρομή σε ένα παραθαλάσσιο ξενοδοχείο, σε ένα εκπληκτικό νησί που ονομάζεται Πενάνγκ, στη βορειοδυτική Μαλαισία.

Ο συντονιστής μας μπήκε στο κέντρο του κύκλου και είπε: ≪Το επόμενο παιχνίδι θα μας κάνει ακόμα πιο ευάλωτους μεταξύ μας. Αλλά ξέρω ότι εσείς, παιδιά, είστε έτοιμοι γι’ αυτό≫.

Τώρα, πριν σας πω τι συνέβη στη συνέχεια, πρέπει να πω το εξής: Γιατί πρέπει να παίζουμε παιχνίδια για να είμαστε αληθινοί μεταξύ μας; Είναι πολύ παράξενο. Και δεν σχολιάζω μόνο τους άλλους. Σίγουρα, ούτε εγώ εξαιρούμαι από αυτό. Αλλά, ας το παραδεχτούμε, ο χώρος εργασίας δεν είναι συνήθως το κατάλληλο μέρος για βαθιές συζητήσεις και βαθιές ανθρώπινες σχέσεις. Μερικές φορές χρειαζόμαστε κάποιο σπρώξιμο για να δημιουργήσουμε βαθύτερες σχέσεις.

Έτσι λοιπόν, αυτή η άσκηση ήταν μέρος της ομαδικής μας εξόρμησης για το 2019, η οποία επικεντρώθηκε αποκλειστικά στο θέμα της σύνδεσης. Ενώ κάποτε οι ομαδικές μας εκδρομές αφορούσαν τη στρατηγική της εταιρείας και τους στόχους και τα βασικά αποτελέσματα (OKR), είχα πάρει το μάθημά μου. Σήμερα οι ομαδικές μας εκδρομές επικεντρώνονται πρώτα στη σύνδεση και το δέσιμο μεταξύ μας. Δεν μιλάμε πολύ για την επιχείρηση ή το όραμα. Αντίθετα, επικεντρωνόμαστε στο να γίνουμε πραγματικά ειλικρινείς, ανοιχτοί και διαφανείς μεταξύ μας.

Όταν εστιάζεις πρώτα στη σύνδεση, όλα τα υπόλοιπα μπαίνουν στη θέση τους. Αυτό ισχύει τόσο για τους ηγέτες όσο και για οποιονδήποτε άλλον στην ομάδα. Και αν δεν είστε επίσημα ηγέτης, να έχετε κατά νου ότι η δεξιότητα της δημιουργίας σχέσεων είναι ίσως το πιο ισχυρό εργαλείο στην εργαλειοθήκη του κρυφού ηγέτη. Πρώτα απ’ όλα, σας δίνει τη δυνατότητα να ανεβείτε αόρατα τα σκαλοπάτια οποιουδήποτε οργανισμού. Το δεύτερο όφελος είναι το κοινωνικό πλεονέκτημα που αποκτάτε όταν έχετε την ικανότητα να μεταμορφώνετε οποιαδήποτε αποδυναμωμένη ομάδα. Αυτό σημαίνει ότι δεν θα χρειαστεί ποτέ να εργαστείτε σε ένα τοξικό περιβάλλον. Και αφού έχει αποδειχθεί επιστημονικά ότι η ποιότητα ζωής καθορίζεται από τους ανθρώπους με τους οποίους περνάτε τον περισσότερο χρόνο, οι σχέσεις έχουν πολύ μεγαλύτερη σημασία από ό,τι νομίζετε.

Εκείνη την ημέρα στην ομαδική μας εξόρμηση, καθώς στεκόμουν σε αυτόν τον κύκλο, είχα μια αίσθηση ασφάλειας και ειρήνης. Αλλά κάτι μου έτρωγε τα σωθικά. Αργότερα έμαθα ότι δεν ήμουν ο μόνος που αισθανόταν έτσι.

Το συγκεκριμένο παιχνίδι ονομαζόταν ≪Άλλος κανείς;≫.

Ένα άτομο στέκεται στο κέντρο του κύκλου. Μοιράζεται κάτι προσωπικό. Κάτι ευαίσθητο. Μετά λέει: ≪Άλλος κανείς;≫. Αν η δήλωση αυτή αντιπροσωπεύει και κάποιον άλλον, τότε μπαίνει και εκείνος στη μέση του κύκλου.

Μόλις το παιχνίδι ζεστάθηκε, έγινε μια παρέλαση θαρραλέων ανθρώπων που έβγαιναν μπροστά ο ένας μετά τον άλλον.

≪Μερικές φορές νιώθω περίεργα σε κοινωνικές μαζώξεις, οπότε προσποιούμαι ότι θέλω να μείνω μόνος μου και απομακρύνομαι ή ασχολούμαι με το τηλέφωνό μου, αλλά στην πραγματικότητα έτσι νιώθω ανασφάλεια≫ δήλωσε ένα άτομο.

≪Υπήρξα θύμα εκφοβισμού στο δημοτικό και μου πήρε πάνω από μια δεκαετία για να το ξεπεράσω≫ είπε ένα άλλο άτομο.

Κάθε φορά κόσμος έμπαινε μαζί τους στο κέντρο. Και υπήρχαν κι άλλοι: ≪Ό,τι και να έχω καταφέρει, ποτέ δεν αισθάνομαι αρκετά καλός≫.

≪Φοβάμαι ότι δεν θα βρω ποτέ σύντροφο και θα μείνω για πάντα μόνος≫.

Στη συνέχεια δήλωσα κι εγώ: ≪Υπήρξαν στιγμές στο παρελθόν όπου ένιωθα τόσο βαθιά και σκοτεινή κατάθλιψη που αναρωτιόμουν αν αξίζει πραγματικά να ζω≫.

Δέκα άτομα μπήκαν μέσα στον κύκλο. Ήταν μια στιγμή φώτισης. Ο τεράστιος φόβος που ένιωσα λίγο πριν πω αυτά τα λόγια διαλύθηκε. Εμείς οι έντεκα στεκόμασταν εκεί και κοιτούσαμε ο ένας τον άλλον. Το μη λεκτικό μήνυμα που στέλναμε ο ένας στον άλλον ήταν: ≪Έχω βρεθεί και εγώ σε αυτή τη θέση. Καταλαβαίνω πώς είναι. Και είμαι εδώ για σένα. Δεν είσαι μόνος≫. Δεν υπήρχαν δάκρυα, μόνο χαμόγελα συμπόνιας και ανακούφισης σε πολλά πρόσωπα καθώς η άσκηση συνεχιζόταν.

Ένιωσα σύνδεση. Το ίδιο και πολλοί άλλοι. Ήταν μια ασυνήθιστη ανταλλαγή συναισθημάτων μεταξύ συναδέλφων. Στην αρχή ήταν ίσως μια σταλιά ενοχλητικό, αλλά οδήγησε σε ένα εκπληκτικό επίπεδο εγγύτητας μεταξύ μας.

Όπως θα μάθετε σε αυτό το κεφάλαιο, η βαθιά σύνδεση αποτελεί βασικό συστατικό μιας κουλτούρας δέσμευσης και μιας ομάδας υψηλής απόδοσης. Όταν οι συνάδελφοι πάνε πιο πέρα από τις ≪επαγγελματικές≫, επιφανειακές σχέσεις και σχετίζονται μεταξύ τους ως άνθρωπος προς άνθρωπο ευημερούν. Αυτό δεν είναι απλώς μια γνώμη δική μου. Υπάρχουν άφθονα επιστημονικά δεδομένα που υποστηρίζουν την αξία των κοινωνικών δεσμών. Η σύνδεση είναι μια βαθιά ριζωμένη επιθυμία για όλους τους ανθρώπους. Τη λαχταράμε. Και όταν την έχουμε στον εργασιακό χώρο, η ζωή και η δουλειά συγχωνεύονται άψογα.

Ως ιδρυτής μιας εταιρείας που ασχολείται με την προσωπική ανάπτυξη, βλέπω ξανά και ξανά πώς οι άνθρωποι παλεύουν μόνοι τους με σκέψεις και εμπειρίες που είναι παγκόσμιες. Έχω παραστεί σε εκατοντάδες βιωματικές εκδηλώσεις μεταμόρφωσης, όπου οι άνθρωποι συνδέονται βαθύτερα από ό,τι συμβαίνει συνήθως δημοσίως ‒ από το φεστιβάλ του Φλεγόμενου Ανθρώπου (Burning Man) μέχρι το A-Fest και το Πανεπιστήμιο Mindvalley. Συμβαίνει κάτι μαγικό όταν οι ομάδες έχουν το ελεύθερο να μοιράζονται πράγματα με αυθεντικό τρόπο. Τότε είναι που εξαφανίζονται οι ανασφάλειες, οι αντιπαραθέσεις, ακόμη και οι παραξενιές. Αυτό επιτρέπει στους ανθρώπους να μετακινηθούν από το αίσθημα της μοναξιάς, της σύγχυσης και του φόβου στο αίσθημα της υποστήριξης, της κατανόησης και του θάρρους.

Οι κοινωνικοί δεσμοί είναι η νούμερο ένα μεταβλητή που αυξάνει τη σωματική υγεία, την ψυχική κατάσταση και την καθημερινή απόδοση ενός ατόμου. Με άλλα λόγια, σχεδόν κάθε ποιότητα που συνδέεται με τη συνολική ικανοποίηση ενός ατόμου από τη ζωή του έχει άμεση σχέση με το πόσο ισχυροί είναι οι κοινωνικοί δεσμοί του. Σήμερα υπάρχουν άφθονα επιστημονικά δεδομένα που τα τεκμηριώνουν όλα αυτά.

Η επιστήμη της Σύνδεσης

Οι άνθρωποι είναι κοινωνικά πλάσματα. Ο προϊστορικός άνθρωπος βασιζόταν στη φυλή του για να επιβιώσει. Το να εκδιωχθεί από αυτήν σήμαινε θάνατος. Η ανάγκη να ανήκουμε δεν είναι στοιχείο του χαρακτήρα μας. Είναι μια απαραίτητη προϋπόθεση επιβίωσης, εγγεγραμμένη στο DNA μας. Αυτός είναι ο λόγος που ένα άτομο αισθάνεται ανίκητο όταν τροφοδοτείται η αίσθηση του ανήκειν. Διαφορετικά, μαραίνεται. Πολυάριθμες νευροεπιστημονικές μελέτες δείχνουν ότι η κοινωνική σύνδεση προκαλεί έντονη δραστηριότητα στο σύστημα ανταμοιβής του εγκεφάλου. Από την άλλη πλευρά, οι εμπειρίες κοινωνικού πόνου (όπως η μοναξιά) προκαλούν δραστηριότητα στις περιοχές του εγκεφάλου που επεξεργάζονται και τον πραγματικό σωματικό πόνο. Μια ραγισμένη καρδιά πονάει κυριολεκτικά.

Μια από τις μεγαλύτερες σε διάρκεια και πιο ποιοτικές μελέτες του Χάρβαρντ ήταν η μελέτη ≪Πολύ ευτυχισμένοι άνθρωποι≫ (Very Happy People) των Εντ Ντίνερ και Μάρτιν Σέλινγκμαν. Διήρκεσε 80 χρόνια και παρακολούθησε τη ζωή 222 ανθρώπων που ελέγχθηκαν διεξοδικά ως προς την αίσθηση πληρότητας στη ζωή τους, μέσα από πολλαπλά φίλτρα αξιολόγησης. Οι επιστήμονες έκαναν διεισδυτική ανάλυση. Έψαξαν τα άπειρα ιατρικά αρχεία των συμμετεχόντων και διεξήγαγαν εκατοντάδες προσωπικές συνεντεύξεις και ερωτηματολόγια. Τα επαναστατικά ευρήματα ήταν ότι οι κοινωνικοί δεσμοί έχουν βαθμό συσχέτισης 0,7 (κάτι τεράστιο στον κόσμο της επιστήμης) με την αίσθηση πληρότητας στη ζωή.

Για σκεφτείτε το. Από όλα όσα ερεύνησε η μελέτη του Χάρβαρντ, μόνο ένας παράγοντας συσχετίστηκε πραγματικά με την ευτυχία. Δεν ήταν ο πλούτος ή η καλή εμφάνιση ή η φήμη ή το να ζεις σε έναν ζεστό τόπο. Η δύναμη των κοινωνικών δεσμών ενός ατόμου είχε τη μεγαλύτερη σημασία.

Έχω γράψει για την έρευνά μου σε υποψήφιους για πρόσληψη και το πώς με οδήγησε στο να εντοπίσω τέσσερις ομάδες βασικών ανθρώπινων αναγκών που διέπουν την κορυφαία απόδοση. Υπάρχουν και άλλα να πω. Αργότερα ασχολήθηκα με το έργο του Άμπραχαμ Μάσλοου και παρατήρησα μια συναρπαστική ομοιότητα: Τα τέσσερα τεταρτημόρια του διαγράμματός μου ταίριαζαν σχεδόν απόλυτα με τα τέσσερα ανώτερα επίπεδα της πυραμίδας του Μάσλοου.

Η τελειομανία μπορεί να οδηγήσει σε κατάθλιψη

Μια πρόσφατη έρευνα που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Journal of Social and Clinical Psychology υποδηλώνει ότι η μη ρεαλιστική ανάγκη για τελειομανία συχνά γεννά κατάθλιψη, κοινωνική αποσύνδεση και έλλειψη κοινωνικής ενσωμάτωσης, μεταξύ άλλων αρνητικών αποτελεσμάτων.

«Ενδιαφέρθηκα για τη διερεύνηση του ρόλου της τελειομανίας στην κατάθλιψη αφού εργάστηκα σε ένα έργο που κατέδειξε ότι η τελειομανία – ένα χαρακτηριστικό προσωπικότητας που συχνά εξιδανικεύεται και επιβραβεύεται στην κοινωνία μας – οδηγεί σε μεγαλύτερη κατάθλιψη με την πάροδο του χρόνου», δήλωσε η επικεφαλής συγγραφέας της έρευνας, ψυχολόγος Katerina Rnic.

Για να κατανοήσει ποια είδη τελειομανίας οδηγούν στην κατάθλιψη, η έρευνα της Rnic επικεντρώθηκε στο μοντέλο κοινωνικής αποσύνδεσης της τελειομανίας (PSDM). Η θεωρία αυτή υποδηλώνει ότι το κάθε είδος τελειομανίας οδηγεί σε μεγαλύτερη αποσύνδεση από τους άλλους, η οποία οδηγεί σε καταθλιπτική διάθεση και άλλα συμπτώματα κατάθλιψης.

«Δεδομένου ότι το διαπροσωπικό άγχος είναι μία από τις κύριες αιτίες της κατάθλιψης, αποφασίσαμε να χρησιμοποιήσουμε το PSDM ως πλαίσιο για να εξετάσουμε αν τα διαπροσωπικά προβλήματα εξηγούν τη σχέση μεταξύ τελειομανίας και κατάθλιψης», δήλωσε η Rnic.

Η Rnic και η ομάδα της δοκίμασαν αυτή τη θεωρία σε μια ομάδα ενηλίκων και διαπίστωσαν ότι όλοι οι τύποι τελειομανίας οδηγούν σε μεγαλύτερη κατάθλιψη ενσταλάζοντας αισθήματα κοινωνικής αποσύνδεσης. Παρακάτω παρατίθεται μια ανάλυση των διαφόρων μορφών τελειομανίας που μελέτησαν οι ερευνητές:

– Η αυτοπροσανατολισμένη τελειομανία είναι μια μορφή τελειομανίας που απαιτεί την τελειότητα από τον εαυτό μας και είναι αυτό που σκέφτονται οι περισσότεροι άνθρωποι όταν μιλούν για τελειομανία.

– Η προσανατολισμένη στους άλλους τελειομανία είναι μια μορφή τελειομανίας που απαιτεί τελειότητα από τους άλλους, όπως τα μέλη της οικογένειας, τους φίλους και τους συναδέλφους.

– Η κοινωνικά προδιαγεγραμμένη τελειομανία είναι ένας τύπος τελειομανίας που θεωρεί ότι οι άλλοι απαιτούν από εσάς να είστε τέλειοι για να εξασφαλίσετε την έγκρισή τους. Οι συγγραφείς επεσήμαναν επίσης ότι η τελειομανία μπορεί να εκφραστεί με διάφορους τρόπους, όπως:

– Η τελειομανής αυτοπροβολή ή η ενεργή προώθηση των ταλέντων και των ικανοτήτων κάποιου για να εντυπωσιάσει τους άλλους. Όπως είναι αναμενόμενο, αυτό το διαπροσωπικό στυλ παρουσιάζει ομοιότητες με τον ναρκισσισμό.

– Μη επίδειξη των ατελειών του ατόμου, όπως η αποφυγή συμμετοχής σε δραστηριότητες που θα μπορούσαν να αποκαλύψουν τις ελλείψεις του.

– Μη αποκάλυψη των ατελειών, ή να μην μοιράζεται κανείς προφορικά τις ατέλειές του, όπως το να αποφεύγει να μιλά για τα λάθη ή τις δυσκολίες του.

Σύμφωνα με την Rnic, οι άνθρωποι συχνά επιδεικνύουν μια παράδοξη επιμονή στις τελειομανείς σκέψεις και συμπεριφορές τους, παρά τις αρνητικές τους συνέπειες.

Αυτό μπορεί να εξηγηθεί από ένα άλλο εύρημα της έρευνάς τους, το οποίο υπογραμμίζει ορισμένα από τα πλεονεκτήματα του να κρατά κανείς τον εαυτό του σε ένα πρότυπο τελειομανίας. Για παράδειγμα, παρόλο που η αυτοπροσανατολισμένη τελειομανία συνδεόταν με μεγαλύτερη κοινωνική αποσύνδεση και κατάθλιψη, συνδεόταν επίσης με μεγαλύτερη επιβεβαίωση της αξίας.

Αυτό μπορεί να συμβαίνει επειδή οι αυτοπροσανατολισμένοι τελειομανείς είναι ιδιαίτερα φιλόδοξοι, ένα χαρακτηριστικό που οι άλλοι μπορεί να θαυμάζουν, καθησυχάζοντας έτσι το τελειομανές άτομο για την αξία του. Η Rnic εξήγησε:

«Η διαπίστωσή μας ότι ορισμένοι τύποι τελειομανίας μπορεί να έχουν πράγματι θετικά αποτελέσματα (ενώ ταυτόχρονα συνδέονται και με αρνητικά αποτελέσματα) αρχίζει να ρίχνει φως στο γιατί οι άνθρωποι συνεχίζουν να επιδιώκουν την τελειότητα παρά τη σκληρή πραγματικότητα της ατέλειας και το κόστος που συνδέεται με την επιδίωξή της». Στη συνέχεια, έκανε ορισμένες προτάσεις για όποιον μπορεί να παλεύει με την τελειομανία:

– Σκεφτείτε πώς η τελειομανία σας έχει βλάψει και πώς η απελευθέρωση από αυτή τελειομανία θα μπορούσε να σας ωφελήσει. Θα είχατε περισσότερο χρόνο για τα πράγματα που σας ευχαριστούν; Θα ήταν ευκολότερο να ξεκινήσετε και να ολοκληρώσετε εργασίες; Θα τα πηγαίνατε καλύτερα με τον σύζυγο ή τον σύντροφό σας;

– Δοκιμάστε πειράματα συμπεριφοράς, όπου εξασκείστε σκόπιμα στο να κάνετε λάθη και να κάνετε πράγματα ατελώς. Στο πλαίσιο αυτών των πειραμάτων, προβλέψτε τι θα συμβεί όταν κάνετε ένα λάθος και στη συνέχεια ακολουθήστε το σχέδιο για να δείτε τι πραγματικά συμβαίνει.

«Οι άνθρωποι συχνά μένουν έκπληκτοι όταν βλέπουν ότι δεν ήρθε τελικά η καταστροφή και ότι υπάρχουν πολλά που μπορούν να ειπωθούν για την ελευθερία του να αγκαλιάζεις την ατέλεια», κατέληξε η Rnic.

Αυτο-αποτελεσματικότητα: Πώς να μη σταματήσουμε ποτέ να πιστεύουμε στον εαυτό μας

Οι γονείς τείνουν να πετούν πολλούς αφορισμούς στα παιδιά τους όταν προσπαθούν να τα ενθαρρύνουν, είτε για να διαβάσουν για ένα διαγώνισμα, είτε να μάθουν να οδηγούν ποδήλατο ή αυτοκίνητο, είτε να εξασκηθούν στο ποδόσφαιρο, είτε να προβάρουν ένα κομμάτι για το ρεσιτάλ πιάνου, και πάει λέγοντας. Σκεφτείτε κλισέ φράσεις όπως: «Ο νους υπερισχύει της ύλης!» ή «Όταν τα πράγματα δυσκολεύουν, οι σκληροί προχωρούν!» κι άλλα τέτοια.

Σίγουρα, τα παιδιά μπορεί να ενοχλούνται από αυτές και άλλες συνηθισμένες εκφράσεις, αλλά μαντέψτε: Οι γονείς κάτι ξέρουν, γιατί αυτού του είδους η ενθάρρυνση ενισχύει τις πεποιθήσεις αυτοαποτελεσματικότητας, και είναι ακριβώς αυτές οι πεποιθήσεις που θα οδηγήσουν σε μεγαλύτερη επιτυχία στη ζωή.

Η αίσθηση της αυτοαποτελεσματικότητάς μας επηρεάζει τη ζωή μας σχεδόν σε ό,τι κάνουμε, από το να μάθουμε να οδηγούμε ή να χειριζόμαστε την μπάλα του ποδοσφαίρου μέχρι να εξελισσόμαστε μέσα σε μια ουσιαστική, προσοδοφόρα καριέρα και να πλοηγούμαστε στις διαπροσωπικές σχέσεις. Όσο χιλιοειπωμένες κι αν είναι κάποιες εκφράσεις τους, οι γονείς προσπαθούν απλώς να ενισχύσουν την αυτοαποτελεσματικότητα σε όσους αγαπούν, επειδή γνωρίζουν ότι η αντιλαμβανόμενη αυτοαποτελεσματικότητά σας έχει πολύ πραγματικές επιπτώσεις στη ζωή σας. Και αυτό ισχύει ακόμη και αν οι δικοί σας δεν έχουν καν ορίσει ποτέ την αυτοαποτελεσματικότητα χρησιμοποιώντας τον ίδιο τον όρο.

Τι σημαίνει ο όρος αυτοαποτελεσματικότητα

Η αυτοαποτελεσματικότητα, σύμφωνα με τον ψυχολόγο που επινόησε τον όρο στα τέλη της δεκαετίας του 1970, Dr. Albert Bandura, είναι οι πεποιθήσεις ενός ατόμου για τις ικανότητές του να επιτύχει πράγματα – όσοι έχουν υψηλά επίπεδα αυτοαποτελεσματικότητας είναι σίγουροι ότι έχουν την ικανότητα να είναι επιτυχείς σε μια σειρά από εργασίες.

Γιατί είναι σημαντική η αυτοαποτελεσματικότητα

Σίγουρα, η υπερβολική αυτοπεποίθηση ή η έλλειψη αληθινής κατανόησης των γνώσεων, των δεξιοτήτων και των ικανοτήτων μας μπορεί να είναι ένα πρόβλημα: ένα άτομο μπορεί να είναι απόλυτα σίγουρο ότι μπορεί να πηδήξει σε ένα ρυάκι αλλά να καταλήξει μούσκεμα, ότι μπορεί να εκφωνήσει έναν τέλειο γαμήλιο λόγο από το πουθενά αλλά να καταλήξει ένα ακατάστατο χάος, ή ότι μπορεί να ξεκινήσει μια επιτυχημένη επιχείρηση μόνο με το θάρρος του αλλά να καταλήξει σε οικονομική καταστροφή.

Αλλά από την άλλη πλευρά, χωρίς υψηλή αυτοαποτελεσματικότητα, κανείς δεν θα μπορούσε όχι μόνο να περάσει στην απέναντι όχθη του ποταμού αλλά και να γίνει όντως ολυμπιονίκης στο άλμα εις μήκος- κανείς δεν θα μπορούσε όχι μόνο να εκφωνήσει μερικές παρατηρήσεις σε ένα μικρό πλήθος αλλά μάλλον να ανέβει στη σκηνή για να εμφανιστεί μπροστά σε χιλιάδες – και αν κανείς δεν τολμούσε ποτέ να επενδύσει σε μια επιχείρηση, κανείς δεν θα έφτασε στην επιχειρηματική επιτυχία.

Η αίσθηση της αποτελεσματικότητας, που μετριάζεται από την αίσθηση της πραγματικότητας, είναι κρίσιμη για την επιτυχία, κι αυτό ισχύει σε όλους τους τομείς της ζωής, από τον επαγγελματικό και τον προσωπικό μέχρι τον ακαδημαϊκό, όπως θα δούμε.

Παραδείγματα αυτοαποτελεσματικότητας

Βρείτε ένα πολύ επιτυχημένο άτομο και σχεδόν πάντα θα έχετε βρει ένα άτομο που πιστεύει ότι είναι ικανό να επιτύχει. Και αυτό ισχύει σε όλους τους τομείς.

Για παράδειγμα, φανταστείτε πρώτα δύο υποψήφιους διδάκτορες που ετοιμάζονται να υπερασπιστούν τις διατριβές τους – φανταστείτε ότι οι φοιτητές έχουν εργαστεί στον ίδιο τομέα, έχουν γράψει εργασίες που είναι αρκετά παρόμοιες και οι δύο αρκετά καλές, και που είναι εξίσου έξυπνοι και ικανοί.

Εδώ είναι η παγίδα: η μία από αυτές τους υποψήφιους διδάκτορες έχει πλήρη εμπιστοσύνη στις ικανότητές της, ενώ η άλλη δεν έχει εμπιστοσύνη στις δικές της ικανότητες. Ποια φοιτήτρια θα κάνει την καλύτερη παρουσίαση;

Ας σκεφτούμε και τη διάσημη φράση του Τόμας Έντισον που είπε κάποτε: «Η ευφυΐα είναι 1% έμπνευση και 99% ιδρώτας». Ποιος είναι πρόθυμος να δώσει όλο αυτόν τον ιδρώτα, δηλαδή την προσπάθεια;

Και μπορείτε να δείτε παραδείγματα για το πώς οι άνθρωποι με υψηλή αυτοαποτελεσματικότητα τείνουν να είναι επιτυχημένοι στις τέχνες, στον αθλητισμό, στην πολιτική και αλλού – ένα μυαλό και ένα πνεύμα συντονισμένα στην επιτυχία τείνουν να οδηγούν το σώμα σε επιτεύγματα.

Πώς να αναπτύξουμε αυτοαποτελεσματικότητα

Τι σημαίνει να έχει κανείς υψηλή αυτοαποτελεσματικότητα; Σημαίνει ότι έχετε περισσότερες πιθανότητες να είστε ιδιαίτερα επιτυχημένοι. Και για τη μέτρηση της αυτοαποτελεσματικότητας, μπορείτε να στραφείτε σε ένα ερωτηματολόγιο αυτοαποτελεσματικότητας γνωστό ως «γενικευμένη κλίμακα αυτοαποτελεσματικότητας» ή GSE, που δημιουργήθηκε από τους ψυχολόγους Ralf Schwarzer και Matthias Jerusalem.

Απαντήστε σε κάθε μία από αυτές τις ερωτήσεις σε μια κλίμακα από το 1-5 και, όπως μπορείτε να μαντέψετε, όσο υψηλότερη είναι η βαθμολογία, τόσο υψηλότερη είναι η αυτοαποτελεσματικότητα:

– «Θα μπορέσω να επιτύχω τους περισσότερους από τους στόχους που έχω θέσει για τον εαυτό μου»

– «Όταν αντιμετωπίζω δύσκολα καθήκοντα, είμαι βέβαιος ότι θα τα καταφέρω»

– «Γενικά, πιστεύω ότι μπορώ να επιτύχω αποτελέσματα που είναι σημαντικά για μένα»

– «Πιστεύω ότι μπορώ να πετύχω σχεδόν σε κάθε στόχο που βάζω στο μυαλό μου»

– «Θα μπορέσω να ξεπεράσω με επιτυχία πολλές προκλήσεις»

– «Είμαι βέβαιος ότι μπορώ να αποδώσω αποτελεσματικά σε πολλά διαφορετικά καθήκοντα»

– Σε σύγκριση με άλλους ανθρώπους, μπορώ να κάνω τις περισσότερες εργασίες πολύ καλά»

– «Ακόμα και όταν τα πράγματα είναι δύσκολα, μπορώ να αποδώσω αρκετά καλά»

Αυτοαποτελεσματικότητα έναντι αυτοεκτίμησης

Ο πρωταρχικός λεξικογραφικός ορισμός του όρου αυτοεκτίμηση είναι: ένας ρεαλιστικός σεβασμός ή μια ευνοϊκή εντύπωση για τον εαυτό μας, αυτοσεβασμός. Όπως μπορείτε να δείτε, πουθενά εκεί μέσα δεν γίνεται καμία αναφορά στις ικανότητες ή την επάρκεια κάποιου – ή στην αντίληψή τους, γνωστή και ως αίσθημα αυτοαποτελεσματικότητας. Με απλά λόγια, η αυτοεκτίμηση και η αυτοαποτελεσματικότητα δεν είναι συνώνυμα, δεν είναι καν αλληλοεξαρτώμενα.

Υπάρχουν, με άλλα λόγια, πολλοί άνθρωποι που δεν έχουν καμία έλλειψη αυτοεκτίμησης ή αυτοαγάπης, που γνωρίζουν ότι είναι καλοί και αξιοπρεπείς άνθρωποι άξιοι σεβασμού, καλοσύνης και δικαιοσύνης, οι οποίοι ωστόσο δεν πιστεύουν ιδιαίτερα στις ικανότητές τους. Η υψηλή αυτοαποτελεσματικότητα μπορεί να ενισχύσει την αυτοεκτίμηση, αλλά η αυτοεκτίμηση δεν αποτελεί θεμελιώδες συστατικό της αυτοαποτελεσματικότητας.

Από την άλλη πλευρά, οι άνθρωποι με πολύ χαμηλή αίσθηση αυτοεκτίμησης τείνουν επίσης να έχουν χαμηλή αυτοαποτελεσματικότητα. Τα καλά νέα είναι ότι η κλίμακα της αυτοαποτελεσματικότητας είναι μεταβαλλόμενη, και όχι μόνο από το ένα άτομο στο άλλο, αλλά μέσα στον καθένα μας. Μπορείτε να οικοδομήσετε την αυτοαποτελεσματικότητα με την πάροδο του χρόνου, καθώς αντιμετωπίζετε τα δύσκολα καθήκοντα με την πιο αισιόδοξη δυνατή στάση κάθε φορά, εξασκώντας την αυτορρύθμιση έναντι των ανησυχιών και των αρνητικών σκέψεων και πιστεύοντας στον εαυτό σας όσο περισσότερο μπορείτε.

Με προσπάθεια, με την πάροδο του χρόνου θα καλλιεργήσετε την αυτοαποτελεσματικότητα και θα βελτιώσετε τις συναισθηματικές αντιδράσεις που έχετε στα δύσκολα καθήκοντα και τις προκλήσεις, με ευτυχές αποτέλεσμα τα πραγματικά βελτιωμένα αποτελέσματα, και όλα αυτά επειδή αφήνετε το νου και τη δική σας αυτοαποτελεσματικότητα να σας οδηγήσουν.

Εν κατακλείδι, ένα άτομο μπορεί να φτάσει στην επιτυχία, αρκεί πρώτα να πιστέψει ότι η επιτυχία είναι ένα αρκετά πιθανό αποτέλεσμα.

Γιατί η τιμωρία σε μια κακή συμπεριφορά δεν έχει αποτέλεσμα

«Έκανα κάτι κακό – και τώρα τι;». Η ενοχή μπορεί μερικές φορές να κάνει τη δουλειά της ως συνείδησή μας και να μας βοηθήσει να συνειδητοποιήσουμε ότι χρειάζεται να διορθώσουμε κάτι. Αλλά το να αισθάνεστε άσχημα επειδή κάνατε κάτι λάθος ή επειδή πληγώσατε κάποιον δεν είναι μια αποτελεσματική μέθοδος προώθησης της κατάλληλης δράσης για να κάνετε κάτι καλύτερο ή/και να επανορθώσετε.

Όταν η ενοχή και ο πόνος πάρουν άλλη τροπή, μπορούν να μας καταναλώσουν και να γίνουν το επίκεντρο της κατάστασης, προκαλώντας συναισθηματική παράλυση και αυτοαπορρόφηση αντί για ανάπτυξη και μάθηση.

Όταν η ενοχή γυρίζει μπούμερανγκ (ακόμα κι αν μας αξίζει να τη νιώθουμε)

Ο James, ένας έξυπνος και σκεπτόμενος νεαρός, έκανε τελικά το βήμα να ξεκινήσει ψυχοθεραπεία για να εξομολογηθεί κάτι που έκανε όταν ήταν έφηβος και το οποίο γνώριζε ότι ήταν καταδικαστέο. Τον καταδίωκε η ντροπή και οι τύψεις και αισθανόταν ότι του άξιζε να υποφέρει επ’ αόριστον γι’ αυτό το παράπτωμα. Αυτά τα συναισθήματα οδήγησαν σε εθιστικές συμπεριφορές – όπως συμβαίνει συχνά – για να ξεφύγει από τον πόνο.

Η θεραπεύτρια του δούλεψε μαζί του για να προσπαθήσει να κατανοήσει ποια ήταν η πρόθεση, τα συναισθήματα και η νοοτροπία του όταν συνέβη η παράβαση. Ήταν σημαντικό να καταστήσει σαφείς τις σημερινές του αξίες, καθώς αυτή η σύγκρουση μεταξύ των αξιών του και της συμπεριφοράς του ήταν η αιτία της εσωτερικής του σύγκρουσης. Όμως, καθώς τον υποστήριζε στο να αφήσει πίσω του την καταστροφική και αυτοτιμωρούμενη ντροπή και ενοχή, παρατήρησε τη δική της εσωτερική σύγκρουση. Μήπως με τον τρόπο αυτό θα επιδοκίμαζε τη συμπεριφορά του;

Αναλογιζόμενη αυτό το ερώτημα, η θεραπεύτρια υπενθύμισε στον εαυτό της ότι η υπερβολική ή χρόνια ενοχή στην πραγματικότητα παρεμποδίζει την ενσυναίσθηση, την κρίση και την ικανότητα ανάληψης θετικής δράσης. Αν και είναι αντιφατικό, όταν η ενοχή χρησιμοποιείται για να τιμωρήσει κανείς τον εαυτό του ή επιβάλλεται σε άλλους ανθρώπους για να τους ελέγξει, δεν είναι αποτελεσματική αν ο στόχος είναι η βελτίωση της συμπεριφοράς. Επιπλέον, η υπερβολική ενοχή και η τιμωρία μπορεί να ενεργοποιήσει τη ντροπή και τις καταστροφικές ή αυτοκαταστροφικές παρορμήσεις, πυροδοτώντας απαγορευμένες συμπεριφορές.

Αυτό όμως σημαίνει ότι πρέπει να αφήνουμε τον εαυτό μας (ή τους άλλους) να «ξεφύγει» και να επιτρέπουμε στην κακή συμπεριφορά να είναι απαλλαγμένη από συνέπειες ή ηθική εξέταση;

Η διαφορά μεταξύ τιμωρίας και συνεπειών (και γιατί έχει σημασία)

Ο πόνος δεν βοήθησε τον James να γίνει καλύτερος άνθρωπος και, στην πραγματικότητα, τον απέσπασε από το να επικεντρωθεί σε αυτό που ήταν σημαντικό. Για να τον βοηθήσει να γίνει καλύτερος, η θεραπεία του επικεντρώθηκε στο τι παρακινούσε τη συμπεριφορά του εκείνη τη στιγμή, τον αντίκτυπο που είχε η παράβασή του στους άλλους, τι σήμαινε η εσωτερική του σύγκρουση και πώς να την υπομείνει. Δεδομένων των αξιών του, το να αντέξει την πραγματικότητα του πόνου που προκάλεσε και το πώς ένιωθε γι’ αυτό ήταν η φυσική συνέπεια.

Μόλις ο James μπόρεσε να αντιμετωπίσει αυτή την πραγματικότητα και να μην ξεφύγει μέσω της ντροπής, μπόρεσε να διοχετεύσει τις τύψεις του σε αποφασιστικότητα να ανταποκριθεί στις αξίες του στις σχέσεις και να ενεργήσει σύμφωνα με το άτομο που ήθελε να είναι.

Οι συνέπειες με αυτόν τον τρόπο απαιτούν από τους ανθρώπους να αναλάβουν την ευθύνη για τις πράξεις τους ή/και να επανορθώσουν. Οι συνέπειες είναι ουδέτερες και δεν υποκινούνται από θυμό. Στόχος είναι η θετική αλλαγή της συμπεριφοράς και όχι ο πόνος.

Η τιμωρία, από την άλλη πλευρά, συνήθως υποκινείται από θυμό και την επιθυμία να επιδοθεί (ή να προκληθεί) ντροπή και πόνος για ένα αντιληπτό ή πραγματικό το σφάλμα. Η νοοτροπία της τιμωρίας περιλαμβάνει την εστίαση στο ζήτημα του «αξίζει» την τιμωρία. Θέλουμε να υποφέρει και ο παραβάτης (είτε εμείς είτε κάποιος άλλος).

Αν και είναι ανθρώπινο να θέλουμε να ισοφαρίσουμε, είναι σημαντικό να έχουμε κατά νου ότι ο πόνος δεν αποτελεί απαραίτητα κίνητρο για θετική ανάπτυξη και συχνά οδηγεί σε πιο ανεπιθύμητη συμπεριφορά – όπως συνέβη με τον Τζέιμς – αυξάνοντας την αυτοαπορρόφηση, τη ντροπή και την ανάγκη διαφυγής.

Επιπλέον, η τιμωρία, παρά το γεγονός ότι αισθάνεστε (προσωρινά) «ικανοποιημένοι», σημαίνει ότι εξακολουθείτε να είστε παγιδευμένοι στο να ελέγχεστε από αυτό που συνέβη, αντί να λύνετε το πρόβλημα.

Ο ρόλος του μαθήματος

Όταν σκέφτεστε πώς να τιμωρήσετε κάποιον (συμπεριλαμβανομένου του εαυτού σας) και θέλετε να «δώσετε ένα μάθημα», κάντε στον εαυτό σας τις εξής ερωτήσεις: Ποιο είναι το πραγματικό «μάθημα» που θα διδαχθεί; Ποιος είναι ο στόχος σας; Ποιος θα είναι ο πραγματικός αντίκτυπος ή το αποτέλεσμα της τιμωρίας;

Η τιμωρία και η διαπόμπευση των παιδιών, για παράδειγμα, τους δίνει μια αίσθηση ντροπής που βασίζεται στον εαυτό τους και συχνά οδηγεί σε κρυφή επανάσταση. Μπορεί στην πραγματικότητα να συμπεριφέρονται καλύτερα, αλλά το μάθημα που μαθαίνουν είναι πώς να αποφεύγουν την τιμωρία στρεφόμενα προς τα μέσα, αποκρύπτοντας και καλύπτοντας. Επιπλέον, τους μαθαίνει να είναι υπάκουα αντί να έχουν κριτική σκέψη και να σκεφτούν.

Πώς μπορούμε να καταλάβουμε αν η ενοχή που τρέφουμε (ή προκαλούμε) είναι παθολογική

Η απάντηση βρίσκεται στο πώς η ενοχή επηρεάζει τις σχέσεις μας, ποιο «μάθημα» παίρνουμε πραγματικά και αν εμπνέει εποικοδομητική αλλαγή (ή μας τραβά σε μια δίνη ντροπής ή/και εθιστικής συμπεριφοράς). Η υγιής ενοχή είναι συνείδηση με ένα σχέδιο δράσης πέρα από τον πόνο.

Η ανάκαμψη είναι το κλειδί

Τα ομαδικά αθλήματα μας δίνουν ένα καλό μοντέλο για το πώς οι άνθρωποι μπορούν να χειριστούν το δυσάρεστο αίσθημα για κάτι που έκαναν, να ανακάμψουν και να βελτιωθούν. Μερικές φορές, οι καλοί παίκτες δεν αποδίδουν αποτελεσματικά, κοστίζοντας τη νίκη της ομάδας.

Στη συνέντευξη μετά το παιχνίδι, είναι σαφές ότι αισθάνονται άσχημα που απογοήτευσαν τους συμπαίκτες τους. Αλλά, ταυτόχρονα, γνωρίζουν ότι η πιο ουσιαστική συγγνώμη είναι να ανακάμψουν ώστε να μπορέσουν να σκοράρουν ξανά, αντί να επικεντρώνονται στο να νιώθουν άσχημα και να αυτομαστιγώνονται. Κατά παράλληλο τρόπο, οι συμπαίκτες τους φαίνεται να γνωρίζουν ενστικτωδώς ότι πρέπει να τους χτυπήσουν στην πλάτη για ενθάρρυνση και να τους πουν να επιστρέψουν στο παιχνίδι, ώστε να τους βοηθήσουν να κερδίσουν τη σεζόν.

Επαγωγικός και παραγωγικός συλλογισμός

Επαγωγή ή επαγωγικός λογισμός, και συχνά επαγωγική λογική, είναι η κίνηση από το επιμέρους προς το γενικό, από το παρατηρημένο στο μη παρατηρούμενο, από το γνωστό στο άγνωστο, μία γενίκευση από την εμπειρία.epagogiki-logiki

Δηλαδή βγάζουμε συμπέρασμα από κάποιες εικασίες ή υποθέσεις ή παρατηρήσεις ενός γεγονότος, που όμως δεν είναι κατοχυρωμένο. Για παράδειγμα, η επαγωγική σκέψη χρησιμοποιείται ως εξής:

Κάθε κοράκι που έχει παρατηρηθεί είναι μαύρο.
Άρα, όλα τα κοράκια είναι μαύρα.
Το προηγούμενο είναι ένα τυπικό παράδειγμα επαγωγικής λογικής: επάγεται το γενικό από το μερικό. Εννοείται ότι το συμπέρασμα δεν είναι βέβαιο γιατί αν δεν παρατηρήσουμε όλα τα κοράκια στη φύση (πράγμα αδύνατον), τότε ίσως και να υπάρχουν κάποια σπάνια κυανόχρωμα κοράκια.

Δεν είναι όμως επαγωγική σκέψη το παρακάτω συμπέρασμα:

Οι νεαροί οδηγοί παίρνουν πολλές κλήσεις για υπερβολική ταχύτητα.
Άρα όλοι οι νεαροί οδηγοί οδηγούν υπερβολικά γρήγορα.

Σε αυτό το παράδειγμα, η βασική πρόταση δεν βασίζεται σε κάποια βεβαιότητα. Δεν έχει πάρει κάθε νεαρός οδηγός κλήση. Ίσως γενικά οι νεαροί οδηγοί να προτιμούν τις μεγάλες ταχύτητες (όπως και τα περισσότερα κοράκια είναι μαύρα) αλλά η πρόταση βασίζεται περισσότερο σε ευσεβείς πόθους παρά σε πραγματικές παρατηρήσεις.

Το πρόβλημα της επαγωγής συνίσταται στο ότι δεν μπορούμε ποτέ να είμαστε βέβαιοι πως το μη παρατηρημένο θα είναι όμοιο με το παρατηρημένο και στο ότι το μέλλον θα μοιάζει με το παρελθόν. Γι’ αυτό και το συμπέρασμα ενός επαγωγικού επιχειρήματος δε συνάγεται με λογική αναγκαιότητα από τις προκείμενες. H λύση του προβλήματος της επαγωγής προϋποθέτει πως η φύση χαρακτηρίζεται από ομοιομορφία και ό,τι συμβαίνει στη φύση μια φορά θα συμβαίνει πάλι σταθερά κάτω από τις ίδιες σχέσεις.

Η τυπική λογική που διδάσκεται κυρίως είναι παραγωγική (απαγωγική) και όχι επαγωγική. Στον παραγωγικό συλλογισμό το συμπέρασμα είναι υποπερίπτωση ή εξειδίκευση κάποιας υπόθεσης. Θεωρείται ο πιο σημαντικός και ασφαλής τρόπος επιχειρηματολογίας, καθώς είναι σχετικά εύκολο να ελεγχθεί η εγκυρότητα και η ορθότητά του. Για παράδειγμα:

Όλα τα μέταλλα όταν θερμαίνονται διαστέλλονται.
Άρα οι σιδηροτροχιές του τρένου το καλοκαίρι διαστέλλονται.
Από τη γενική θέση οδηγούμαστε στην κρίση για το μερικό κατά λογική ακολουθία. Κατά κανόνα η υπόθεση είναι πιο ισχυρή από το συμπέρασμα.

Ορισμένοι φιλόσοφοι έχουν ισχυριστεί ότι σχημάτισαν συστήματα επαγωγικής λογικής, αλλά αποτελεί αντικείμενο αντιπαράθεσης το αν μία επαγωγική λογική θα ήταν ποτέ εφικτή.

Σε αντίθεση με τον παραγωγικό λογισμό, ο επαγωγικός λογισμός δεν μας οδηγεί απαραιτήτως σε συμπεράσματα τα οποία είναι εξίσου βέβαια όσο και οι προκείμενες προτάσεις. Για παράδειγμα, το συμπέρασμα ότι όλοι οι κύκνοι είναι λευκοί ήταν κάποτε σωστό, μέχρι που αποικίστηκε η Αυστραλία και είδαμε κύκνους άλλου χρώματος.

Η κλασική φιλοσοφική ανάλυση του προβλήματος της επαγωγής, δηλαδή της αναζήτησης κάποιας δικαιολόγησης για τον επαγωγικό λογισμό, πραγματοποιήθηκε από τον Σκώτο Ντέιβιντ Χιουμ. Ο Χιουμ εξήρε το ότι η λογική της καθημερινότητάς μας βασίζεται σε επαναλαμβανόμενα εμπειρικά μορφώματα, αντί για παραγωγικώς έγκυρα επιχειρήματα.

Αντί για τον μη προσοδοφόρο φιλοσοφικό σκεπτικισμό για τα πάντα, τάχθηκε υπέρ του πρακτικού σκεπτικισμού που βασίζεται στην κοινή λογική, ο οποίος αποδέχεται το αναπόφευκτο της επαγωγής.

Αν και η επαγωγή συχνά προσεγγίζεται ως μέθοδος πρόβλεψης του μέλλοντος από το παρελθόν, στην ευρύτερη έννοιά της περιλαμβάνει τον σχηματισμό συμπερασμάτων σχετικά με τα μη παρατηρημένα με βάση τα όσα έχουν ήδη παρατηρηθεί. Οποιοδήποτε συμπέρασμα για το παρελθόν με βάση σύγχρονα δεδομένα (π.χ. Αρχαιολογία) αποτελεί επαγωγή. Η επαγωγή μπορεί να εφαρμοστεί όχι μόνον χρονικά αλλά και τοπικά. Για παράδειγμα, τα συμπεράσματα που αντλούμε για το υπόλοιπο σύμπαν προέρχονται από παρατηρήσεις στον δικό μας γαλαξία και η οργάνωση της εθνικής οικονομικής πολιτικής βασίζεται στις τοπικές οικονομικές αποδόσεις.

Το επαγωγικό πρόβλημα έχει προκαλέσει πολλές συζητήσεις και είναι ιδιαίτερα σημαντικό στη φιλοσοφία της επιστήμης: ισχύει πραγματικά η επαγωγή, και αν ναι, γιατί;

Ο έξυπνος άνθρωπος δεν έχει ανάγκη από δόγματα και γίνεται ο αυστηρότερος κριτής του εαυτού του

Ρωτάτε απευθείας τη συνείδησή σας. Εννοείται, εντελώς αμερόληπτα. Τουλάχιστον αυτό πιστεύετε.

Όμως, πόσο ανόθευτη και ειλικρινής είναι η ενδοσκόπηση; Ο Σουηδός ψυχολόγος Πέττερ Γιόχανσον παρουσίασε σε εθελοντές δύο πορτρέτα, γρήγορα κι από απόσταση, ζητώντας να του πουν ποιο από τα δύο πρόσωπα έβρισκαν πιο ευχάριστο. Έπειτα τους έδειξε από κοντά τη φωτογραφία που είχαν προτιμήσει ζητώντας τους να εξηγήσουν γιατί έβρισκαν αυτό το πρόσωπο πιο συμπαθητικό. Αλλά, την τελευταία στιγμή, ταχυδακτυλουργικά, άλλαξε τις φωτογραφίες. Οι περισσότεροι εθελοντές δεν πρόσεξαν το κόλπο και δικαιολόγησαν λεπτομερώς γιατί αυτή η φωτογραφία (η ψεύτικη) τους άρεσε περισσότερο. 

Συμπέρασμα: Η ενδοσκόπηση δεν είναι αξιόπιστη. Όταν κάνουμε ενδοσκόπηση για να εξερευνήσουμε τα βάθη της ψυχής μας, κατασκευάζουμε κάτι.

Η πεποίθηση ότι με την αυτοεξέταση βρίσκουμε το αληθινό και το σωστό ονομάζεται Ψευδαίσθηση της ενδοσκόπησης. Και δε γλιτώνει κανείς απ’ αυτή. Επειδή είμαστε τόσο σίγουροι για τις πεποιθήσεις μας, όταν κάποιος δε μοιράζεται την οπτική μας πάνω στα πράγματα παρουσιάζουμε τριών ειδών αντιδράσεις: 

Αντίδραση 1: Η «υπόθεση της άγνοιας» – ο άλλος απλούστατα δεν έχει τις αναγκαίες πληροφορίες. Αν ήταν ενημερωμένος, θα συμφωνούσε μαζί μας. Πρέπει απλώς να τον διαφωτίσουμε πάνω στο ζήτημα. Έτσι σκέφτονται οι ακτιβιστές – νομίζουν ότι μπορούν να πείσουν τους άλλους πληροφορώντας τους.

Αντίδραση 2: Η «υπόθεση της ηλιθιότητας» – παρόλο που ο άλλος διαθέτει τις αναγκαίες πληροφορίες, ο εγκέφαλός του δεν έχει αναπτυχθεί αρκετά, πράγμα που τον εμποδίζει να εξάγει τα σωστά συμπεράσματα. Απλούστατα, ο άλλος είναι βλαξ. Αυτή η αντίδραση είναι ιδιαιτέρως διαδεδομένη στους γραφειοκράτες που θέλουν να προστατέψουν τους «ηλίθιους» καταναλωτές από τον εαυτό τους.

Αντίδραση 3: Η «υπόθεση της κακίας» – ο άλλος έχει τις σωστές πληροφορίες, τις καταλαβαίνει, αλλά επιζητεί την αντιπαράθεση. Έχει κακές προθέσεις. Έτσι αντιμετωπίζουν πολλοί πιστοί τους άπιστους: οι άπιστοι είναι οι εκλεκτοί του διαβόλου.

Συμπέρασμα: Τίποτα δεν είναι πειστικότερο από τα δικά μας πιστεύω. Το να επιμένεις στις θέσεις σου πάση θυσία είναι φυσικό αλλά και επικίνδυνο. Η ενδοσκόπηση, αυτό το βλέμμα προς τα ενδότερά μας, είναι εν πολλοίς κατασκευή. Αν έχετε υπερβολική εμπιστοσύνη στον εαυτό σας για μεγάλο χρονικό διάστημα, υπάρχει κίνδυνος το ξύπνημα να είναι πολύ οδυνηρό. Κατά συνέπεια, όσο πιο ισχυρές είναι οι πεποιθήσεις σας, άλλο τόσο πιο κριτικός πρέπει να είστε απέναντι στον εαυτό σας. Ο έξυπνος άνθρωπος δεν έχει ανάγκη από δόγματα και γίνεται ο αυστηρότερος κριτής του εαυτού του.

Όπως οι μεγαλύτερες γενιές έτσι κι οι νέοι μολονότι στην αρχή δυσφορούν σύντομα φοβούνται να διαφωνήσουν με την κοινωνία

Όσο η επιτυχία είναι ο στόχος μας, δεν θα καταφέρουμε να ξεφορτωθούμε τον φόβο, αφού η επιθυμία για επιτυχία μοιραία προκαλεί τον φόβο της αποτυχίας. Γι’ αυτόν τον λόγο οι νέοι δεν πρέπει να διδάσκονται τη λατρεία της επιτυχίας. Οι περισσότεροι αναζητούν την επιτυχία στη μια ή στην άλλη της μορφή, σε γήπεδα του τένις, στον επιχειρηματικό κόσμο ή στην πολιτική. Όλοι θέλουμε να φτάσουμε στην κορυφή, και τούτη η επιθυμία προκαλεί συνεχείς συγκρούσεις μέσα μας και μας κάνει να συγκρουόμαστε με τους γείτονές μας οδηγεί σε ανταγωνισμό, σε φθόνο, σε έχθρα κι εντέλει σε πόλεμο.

Όπως οι μεγαλύτερες γενιές έτσι κι οι νέοι επιδιώκουν την επιτυχία και την ασφάλεια μολονότι στην αρχή δυσφορούν, σύντομα γίνονται ευυπόληπτοι και φοβούνται να διαφωνήσουν με την κοινωνία. Τα τείχη των επιθυμιών τους αρχίζουν να τους περιβάλλουν, ευθυγραμμίζονται με την κοινωνία και παίρνουν τα ηνία της εξουσίας. Η δυσφορία τους, που είναι η ίδια η φλόγα της διερεύνησης, της αναζήτησης, της κατανόησης, εξασθενεί λίγο λίγο ώσπου σβήνει και τη θέση της παίρνει η επιθυμία για μια καλή δουλειά, έναν πλούσιο γάμο, μια επιτυχημένη σταδιοδρομία, τα οποία όλα είναι πόθος για περισσότερη ασφάλεια.

Δεν υπάρχει ουσιαστική διαφορά ανάμεσα στους μεγάλους και στους μικρούς, αφού κι οι δυο είναι δέσμιοι των επιθυμιών και της ικανοποίησής τους. Η ωριμότητα δεν είναι ζήτημα ηλικίας έρχεται με την κατανόηση. Το φλογερό ερευνητικό πνεύμα μπορεί να ξυπνά πιο εύκολα στους νέους, διότι οι μεγαλύτεροι σε ηλικία άνθρωποι έχουν κακοποιηθεί απ’ τη ζωή, οι συγκρούσεις τούς έχουν φθείρει, ενώ ο θάνατος στις διάφορες μορφές του καραδοκεί. Τούτο δεν σημαίνει ότι είναι ανίκανοι για συνειδητή διερεύνηση, παρά μόνο ότι είναι πιο δύσκολο γι’ αυτούς, Πολλοί ενήλικες είναι ανώριμοι και παιδιαρίζουν αρκετά, γεγονός που συντελεί στη σύγχυση και στη δυστυχία του κόσμου…

Την ασφάλεια και την επιτυχία κυνηγάμε οι περισσότεροι κι ο νους που αναζητεί την ασφάλεια, που ποθεί την επιτυχία δεν είναι ευφυής και, ως εκ τούτου, δεν είναι ικανός για ενιαία δράση. Η ενιαία δράση είναι εφικτή μονάχα όταν έχει κανείς επίγνωση της διαμόρφωσής του, των φυλετικών, εθνικών, πολιτικών και θρησκευτικών προκαταλήψεών του δηλαδή, μονάχα όταν συνειδητοποιεί ότι οι συνήθειες του εαυτού είναι πάντοτε διαχωριστικές.

Η ζωή είναι ένα βαθύ πηγάδι. Μπορεί να πάει κανείς σε αυτό με μικρούς κουβάδες και να τραβήξει λίγο νερό ή μπορεί να πάει με μεγάλα δοχεία και να αντλήσει άφθονο νερό που θα τον θρέψει και θα τον συντηρήσει.

Βολταίρος: Η γη βρίθει ανθρώπων oι οποίοι δεν αξίζουν ούτε να τους μιλά κανείς

Πάντοτε, εντούτοις, η αύξηση της ροπής για απομόνωση και μοναχικότητα είναι στον κάθε άνθρωπο άμεσα συναρτημένη με την διανοητική του άξια, καθώς ή ροπή αυτή -όπως ειπώθηκε- δεν είναι μία ροπή αμιγώς φυσική, προκληθείσα από την ανάγκη, αλλά απλώς το αιτιατό ορισμένων εμπειριών και του στοχασμού επ’ αυτών, συγκεκριμένα της διάγνωσης σχετικά με το άθλιο ποιόν, τόσο από ηθική όσο και από διανοητική άποψη, της συντριπτικής πλειονότητας των ανθρώπων. Της διάγνωσης, μάλιστα, -και τούτο είναι το χείριστο- ότι στο εκάστοτε άτομο τα ηθικά και τα διανοητικά ελαττώματα συνωμοτούν και αλληλοβοηθούνται, ούτως ώστε να προκύπτουν τα παντοειδή εκείνα βδελυρά φαινόμενα που καθιστούν την συναναστροφή με τους περισσότερους ανθρώπους δυσάρεστη, αν όχι ανυπόφορη.

Η κατάληξη είναι ότι, παρόλο που σ’ αυτόν τον κόσμο υπάρχουν ουκ ολίγα πολύ άσχημα πράγματα, το πλέον άσχημο είναι και παραμένει η ανθρώπινη κοινωνία, ώστε ο Βολταίρος, ο κοινωνικός αυτός Γάλλος, αναγκάσθηκε να πει: la terre est couverte de gens qui ne meritent pas qu’on leur parle.
«η γή βρίθει ανθρώπων oι οποίοι δεν αξίζουν ούτε να τους μιλά κανείς»
[Επιστολή της 21.06.1762 στον Μ.le Cardinal de Bernis]

Τον ίδιο αυτό λόγο κατονομάζει, και ο Πετράρχης – ο πράος αυτός άνθρωπος που αγαπούσε τόσο σφοδρά κι επίμονα την μοναχικότητα – για τούτη την κλίση του:

Βίο μοναχικό πάντοτε αποζητούσα (τα ρυάκια το ξέρουν, η ύπαιθρος και τα δάση)
Εκείνους τους κουτούς, στρεβλούς και φαύλους ν’ αποφύγω
Που απ’ τον δρόμο για τον ουρανό έχουν ξεστρατίσει.
(Πετράρχης, Σονέττο 221)

MOLIERE: Η εκδήλωση ψεύτικων αντιδράσεων οικειότητας είναι ειδικότητα της πόρνης, όχι του τίμιου ανθρώπου

Τον Ιούνιο του 1666 ο Μολιέρος εξέδωσε την κωμωδία Ο Μισάνθρωπος (Le Misanthrope), μία σάτιρα σχετικά με την υποκριτική ευγένεια και την ανέντιμη κολακεία στην βασιλική αυλή αλλά και στα σαλόνια του Παρισιού. Η ασυνήθιστα έντονα αυτοβιογραφικά αποτυπωμένη φιγούρα του Αλσεστ, του πρωταγωνιστή του Μισάνθρωπου, αντικατοπτρίζει την απέχθεια του Μολιέρου και την μη θέληση του να ενταχθεί στη ζωή της βασιλικής αυλής, όπου κυριαρχούσε το ψεύδος, η υποκρισία, οι ίντριγκες και η κολακεία.

Ο Μολιέρος με τον Μισάνθρωπο δεν σκιαγραφεί μόνο μια κοινωνία κι ένα σύστημα ασκώντας κριτική, αλλά κι έναν ανθρώπινο χαρακτήρα διαχρονικό που αντιτάσσεται στη διάβρωση, τη χυδαιότητα, την υποκρισία, τα ύποπτα συμφέροντα και τον αμοραλισμό. Ασυμβίβαστος επιτίθεται προς όλους και προς όλα έως τη στιγμή που αναγκάζεται να αποχωρήσει από την κοινωνία αυτή για να μπορέσει “να ζήσει ως τίμιος άνθρωπος”.

ΑΛΣΕΣΤ: …Δεν ξέρω τι μυαλά κουβαλάτε εσύ κι άλλοι που κάνετε τους μοντέρνους, πάντως εγώ τις σιχαίνομαι αυτές τις δήθεν κοινωνικότητες. Γιατί να ξεγοφιάζεσαι στις υποκλίσεις, γιατί να στεγνώνει η γλώσσα σου από τα ψεύτικα λόγια και γιατί να ορκίζεσαι φιλίες με τον ίδιο τρόπο και στους άξιους και τους γελοίους; Τι σας πιάνει όλους εσάς τους μοντέρνους; Γιατί ξοδεύετε λέξεις και συναισθήματα με την ίδια ευκολία στον έντιμο και τον απατεώνα; Η εκδήλωση ψεύτικων αντιδράσεων οικειότητας είναι ειδικότητα της πόρνης, όχι του τίμιου ανθρώπου. Οι αντιδράσεις μας στους άλλους πρέπει να έχουν διαβαθμίσεις: αν δείχνουμε ότι τους εκτιμάμε όλους, είναι σίγουρο πως δεν εκτιμάμε κανέναν. Εσύ τι να πω! Τώρα τελευταία τους αντιμετωπίζεις όλους με τόση διαστροφική κοινωνικότητα, που μου απαγορεύεις να σε θεωρώ και δικό μου φίλο. Εγώ καταδικάζω όποιον θέλει να γίνει αρεστός σε όλους και τους φέρεται με τον ίδιο ευγενικό τρόπο, γιατί θέλω να με ξεχωρίζουν και να μ΄ επιλέγουν γι΄ αυτό που είμαι.

Επιστήμονες ανακάλυψαν το μεγαλύτερο φυτό-κλώνο στον κόσμο – Έχει έκταση όσο 20.000 ποδοσφαιρικά γήπεδα

Οι επιστήμονες ανακάλυψαν ότι μια τεράστια έκταση υποθαλάσσιας βλάστησης στα ανοιχτά της δυτικής Αυστραλίας, που έχει έκταση όσο περίπου 20.000 ποδοσφαιρικά γήπεδα, είναι ένας ενιαίος οργανισμός, ο οποίος πρέπει να θεωρηθεί ως το μεγαλύτερο φυτό στη Γη, αλλά και ο μεγαλύτερος κλώνος που έχει ποτέ βρεθεί.

Κάνοντας γενετική ανάλυση, οι ερευνητές βεβαιώθηκαν ότι ο τεράστιος υποθαλάσσιος λειμώνας έκτασης 200 τετραγωνικών χιλιομέτρων στον ρηχό Κόλπο των Καρχαριών, περίπου 800 χιλιόμετρα βόρεια της πόλης Περθ, είναι ένας και μοναδικός οργανισμός.

Πιθανώς προήλθε από ένα μοναδικό σπόρο πριν τουλάχιστον 4.500 χρόνια και στη συνέχεια μέσω συνεχούς κλωνοποίησης έφθασε στο σημερινό μέγεθος που άφησε έκπληκτους τους επιστήμονες.

Οι ερευνητές, με επικεφαλής τη δρα Τζέιν Εντζλόου του Πανεπιστημίου της Δυτικής Αυστραλίας, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό βιολογίας “Proceedings of Royal Society B” της βρετανικής Βασιλικής Εταιρείας επιστημών, σύμφωνα με το BBC, τους “Τάιμς της Νέας Υόρκης” και το “Science”, ανέφεραν ότι το φυτό, ένα είδος Ποσειδωνίας (Posidonia australis), μεγαλώνει όπως το γρασίδι στην ξηρά με ρυθμό 15 έως 35 εκατοστών ετησίως.

Θεωρητικά η μεγέθυνση του μπορεί να συνεχιστεί απεριόριστα, αν το περιβάλλον του δεν αλλάξει πολύ. Σήμερα το μέσο βάθος στον Κόλπο των Καρχαριών είναι περίπου εννέα μέτρα.

Το φυτό, που παρέχει καταφύγιο σε μια πληθώρα θαλάσσιων ειδών, όπως χελωνών, δελφινιών, ψαριών, καβουριών κ.α., αντέχει σε θερμοκρασίες 15 έως 30 βαθμών Κελσίου και είναι πολύ μεγαλύτερο από τον μεγαλύτερο μύκητα που έχει βρεθεί στον πλανήτη μας.

Ο προηγούμενος κάτοχος του ρεκόρ για τον μεγαλύτερο κλώνο ήταν μια άλλη Ποσειδωνία (Posidonia oceanica) που καλύπτει 15 χιλιόμετρα στη δυτική Μεσόγειο θάλασσα. Οι Ποσειδωνίες είναι φυτά, αν και λανθασμένα συχνά αποκαλούνται φύκια.

Πλάτωνας: Ο θάνατος του φιλοσόφου

«Όσοι ορθά φιλοσοφούν μελετούν τον θάνατο τους και ο θάνατος δεν τους φοβίζει όσο τους άλλους ανθρώπους» 

Πλάτωνας, Φαίδων 67e

Η βεβαιότητα του θανάτου ανέκαθεν προκαλούσε φόβο στον άνθρωπο. Τι μπορεί να έπεται; Είναι ο θάνατος το τέλος ή όχι; Πρώτος ο Πλατωνικός Σωκράτης ορίζει τη μελέτη του θανάτου ως αντικείμενο της φιλοσοφίας στην Απολογία, όπου ευφυώς συνοψίζει τις δύο πιθανότητες:

«Γιατί ένα από τα δύο είναι το να πεθάνει κανένας· ή είναι δηλαδή σαν να μην είναι (μηδὲν εἶναι), ούτε έχει αίσθηση από τίποτε ο πεθαμένος, ή όπως λένε κάποια αλλαγή είναι ο θάνατος και η ψυχή αλλάζει κατοικία από τον τόπο αυτό σε άλλο τόπο.»
Πλάτωνας, Απολογία Σωκράτους 40c

Η αντίληψη περί αθανασίας της ψυχής και ο χωρισμός της από το σώμα ακολουθεί όλη την Πλατωνική σκέψη. Ο Πλάτωνας καθιστά τον Σωκράτη κοινωνό της μεταθανάτιας ύπαρξης της ψυχής, γεγονός που του επιτρέπει να αποδεχτεί τον θάνατό του (ποτέ ως εκούσια αυτοκτονία αλλά ως ποινή της πόλεως) όχι απλώς με καρτερία αλλά και με ανυπομονησία για το νέο ταξίδι. Ο Σωκράτης, αν και καταθέτει τις δύο εκδοχές του θανάτου, επιλέγει σαφώς τη δεύτερη. Ως εκ τούτου, η αναμονή του βέβαιου θανάτου δεν τρομάζει τον Αθηναίο φιλόσοφο. Το αντίθετο. Η απαλλαγή από τα σαρκικά δεσμά θα ελευθερώσει το πνεύμα του, την ψυχή του, καθώς από μόνο του το σώμα αποτελεί εμπόδιο και αντιπερισπασμό τής θέασης της αλήθειας. Μόνο αν απαλλαγεί από το σώμα και τις επιθυμίες του, ο φιλόσοφος θα δει καθαρά τα πράγματα με την ψυχή (ἀπαλλακτέον αὐτοῦ καὶ αὐτῇ τῇ ψυχῇ θεατέον αὐτὰ τὰ πράγματα).

Σωκράτης και Πλάτων

Στον Φαίδωνα το σώμα κατηγορείται για μύρια δεινά: είναι υπεύθυνο για την απόσπαση του νου από τη θέαση του όντος, είναι η πηγή των επιθυμιών από τις οποίες ο φιλόσοφος εκούσια θέλει να απαλλαγεί δια παντός. Η ψυχή είναι υπόδουλη των σαρκικών αναγκών και επιθυμιών, με αποτέλεσμα να επιζητεί εναγωνίως την απελευθέρωσή της. Για να ασχοληθεί με τη φιλοσοφία:

«Διότι το σώμα μάς παρέχει άπειρες ασχολίες για την αναγκαία τροφή· ακόμη αν μας συμβούν κάποιες ασθένειες, μας εμποδίζουν από το κυνήγι του όντος. Έρωτες και επιθυμίες και φόβοι και όλων των ειδών τα είδωλα και φλυαρίες μας ξεχειλίζουν, ώστε αυτό λέγεται αληθινά και πραγματικά εξαιτίας αυτού δεν μπορούμε να στοχαστούμε τίποτε ποτέ. Επειδή τίποτε άλλο δεν προκαλεί το σώμα και οι επιθυμίες του παρά πολέμους και επαναστάσεις και μάχες, καθώς όλοι οι πόλεμοι γίνονται για την απόκτηση χρημάτων (διὰ γὰρ τὴν τῶν χρημάτων κτῆσιν πάντες οἱ πόλεμοι γίγνονται), τα δε χρήματα αναγκαζόμαστε να τα αποκτούμε για το σώμα, ως δούλοι και υπηρέτες του (δουλεύοντες τῇ τούτου θεραπείᾳ). Και εξαιτίας όλων αυτών δεν μπορούμε να ασχοληθούμε με τη φιλοσοφία. Και το χειρότερο από όλα είναι ότι εάν κάποιος από εμάς έχει ελεύθερο χρόνο και στραφούμε στην θεωρία και έρευνα, αμέσως μας αποσπά δημιουργεί θόρυβο και ταραχή, ώστε να μην μπορούμε να ατενίσουμε το αληθές. Αλλά πράγματι, είναι εμφανές ότι αν θελήσουμε να γνωρίσουμε αληθινά κάτι, θα πρέπει να απαλλαγούμε από αυτό και η ίδια η ψυχή να θεάται τα πράγματα.»
Πλάτωνας, Φαίδων 66b-66e

Ο φιλόσοφος στον Πλάτωνα θα αποφύγει τη μείξη με το σώμα όσο μπορεί κατά τη διάρκεια της ζωής του. Το σώμα είναι ακάθαρτο, η ψυχή καθαρή. Ως εκ τούτου, θα προσπαθήσει να διατηρήσει την καθαρότητά της. Η κάθαρση της ψυχής, ως αναμεμειγμένης με το σώμα, θα ξεκινήσει με τον θάνατο. Συνεπώς, για τον Πλάτωνα, ο αληθινός φιλόσοφος όχι μόνο δεν φοβάται τον θάνατο, αλλά τον προσμένει ώστε απερίσπαστη η ψυχή να ατενίσει το ον. Αυτό βέβαια θα συμβεί όταν ο θεός επιλέξει να απελευθερώσει τον άνθρωπο από τα δεσμά της ζωής:

«Και όσο ζούμε, έτσι, όπως φαίνεται, το κοντινότερο που μπορούμε να φτάσουμε στη γνώση είναι όταν δεν συναναστρεφόμαστε ούτε κοινωνούμε με το σώμα, εκτός αν είναι μεγάλη ανάγκη ούτε μολύνουμε τον εαυτό μας με τη φύση του, αλλά μένουμε αγνοί από αυτό, έως ότου ο ίδιος ο θεός να μας ελευθερώσει (ἕως ἂν ὁ θεὸς αὐτὸς ἀπολύσῃ ἡμᾶς).»
Πλάτωνας, Φαίδων 67a

Ο θάνατος όπως παρουσιάζεται στην Πλατωνική φιλοσοφία μόνο φόβο δεν πρέπει να προκαλεί. Θάνατος στον Πλάτωνα σημαίνει θάνατος του σώματος. Του ακάθαρτου σώματος, που έχει επιθυμίες, φόβους, ανάγκες. Του σώματος που φυλακίζει την ψυχή και την μολύνει. Η ψυχή πρέπει να υποστεί κάθαρση.

«Άραγε κάθαρση δεν είναι αυτό που συμβαίνει, όπως παλιά έλεγαν με ιστορίες, ο χωρισμός βέβαια της ψυχής από το σώμα και ο εθισμός της ψυχής στο να αυτοσυγκεντρώνεται και να αθροίζεται η ίδια από όλα τα μέρη του σώματος και να ζει όσο το δυνατόν και στο παρόν και έπειτα μόνη καθαυτή, απελευθερωμένη από το σώμα όπως από τα δεσμά του (ἐκλυομένην ὥσπερ ἐκ δεσμῶν ἐκ τοῦ σώματος);

Βέβαια, είπε.

Λοιπόν αυτό δεν ονομάζεται θάνατος, η απαλλαγή και ο χωρισμός της ψυχής από το σώμα (Οὐκοῦν τοῦτό γε θάνατος ὀνομάζεται, λύσις καὶ χωρισμὸς ψυχῆς ἀπὸ σώματος);

Οπωσδήποτε, είπε αυτός.

Αυτή την απελευθέρωση, όπως υποστηρίζουμε, επιθυμούν διακαώς πάντοτε μάλιστα και μόνο όσοι φιλοσοφούν ορθά, και αυτή η μελέτη ανήκει στους φιλοσόφους, η απελευθέρωση και ο χωρισμός της ψυχής από το σώμα, ή όχι;»
Πλάτωνας, Φαίδων 67c- 67d

Ο Πλάτωνας επιχειρεί να πείσει το κοινό για τη μεταθανάτιο θέαση του αγαθού, την ένωση με το θείο, την αποφυγή όλων των σωματικών μιαρών καταστάσεων, γεγονός που μπορεί να συμβεί μόνο με τον θάνατο. Ο θάνατος όχι μόνο δεν είναι κακός, αλλά αντιθέτως θα αποτελέσει τον «παράδεισο» του φιλοσόφου, εκείνου που φιλοσοφεί ορθά. Για τον Πλάτωνα αυτό είναι ζητούμενο. Η ζωή, η πολυμορφία και πολυπλοκότητά της, οι ηδονές και οι λύπες, οι φόβοι και οι ελπίδες δεν έχουν καμία αξία μπροστά στον θάνατο. Ο φιλόσοφος θα περιμένει να ζήσει μετά τον θάνατό του. Υπό αυτό το πρίσμα, ο θάνατος όχι μόνο δεν προκαλεί τρόμο στον ίδιο αλλά φαντάζει ελκυστικός. Ως εκ τούτου:

«Όσοι ορθά φιλοσοφούν μελετούν τον θάνατο τους και ο θάνατος δεν τους φοβίζει όσο τους άλλους ανθρώπους»
Πλάτωνας, Φαίδων 67e

Ο τόπος των Ιδεών είναι το σπίτι του φιλοσόφου. Οι δεσμώτες θα παραμείνουν στο σπήλαιο.

Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη και η Ακτινοβολία της

14.2. Τελείωσε ο κλασικισμός;

Ο κλασικισμός είναι αλήθεια ότι υποχώρησε και άρχισε να φθίνει στην τέχνη ήδη από τον 19ο αιώνα, όταν διατηρείται πλέον στις ακαδημίες ως στείρα διδασκαλία, χωρίς να μπορεί να προσεγγίσει το σύγχρονο κοινό. Ωστόσο, οι πλούσιες και ποικίλες αναφορές και οι διαφορετικές ερμηνείες και χειρισμοί των αρχαίων προτύπων στον 20ό αιώνα φανερώνουν μια διαρκή εμπλοκή τους στη σύγχρονη διεθνή καλλιτεχνική παραγωγή, που σημαίνει ότι η αρχαία ελληνική τέχνη εξακολουθεί να λειτουργεί ως πρωτογενές υλικό στη διάθεση των δημιουργών.

Στο ερώτημα λοιπόν που βρίσκεται σήμερα η αρχαία ελληνική τέχνη, ας αφήσουμε τον Πικάσο να μας απαντήσει (συνέντευξη του 1923): «Στην τέχνη δεν υπάρχει ούτε παρελθόν, ούτε μέλλον. Αν ένα έργο δεν μπορεί να ζει πάντα στο παρόν, δεν πρέπει να ληφθεί καθόλου υπόψη. Η τέχνη των αρχαίων Ελλήνων, των Αιγυπτίων, των μεγάλων ζωγράφων που έζησαν σε άλλες εποχές, δεν είναι παρελθόν, αλλά είναι ίσως πιο ζωντανή σήμερα από ποτέ».

Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας

ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ, ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ

ΔΗΜ 60.32–37

Παραμυθία στους συγγενείς των νεκρών – Ἐπίλογος

Πέρα από τα ψυχικά χαρίσματα ή τις ηθικές αξίες των τιμώμενων νεκρών, στην αυτοπροαίρετη ηρωική τους θυσία συνέβαλε το ίδιο το δημοκρατικό πολίτευμα. Αξιοποιώντας το γεγονός ότι καθεμιά από τις δέκα φυλές χρωστούσε το όνομά της στους ήρωες του αθηναϊκού παρελθόντος, ο ρήτορας έκανε στη συνέχεια λόγο για την ιδιαίτερη συνεισφορά καθεμιάς από τις δέκα φυλές στο πεδίο της μάχης, την οποία παρουσίασε εμπνευσμένη και ανάλογη προς την ηρωική συμπεριφορά εκείνων. Έφτασε η ώρα να περάσει στην παραμυθία προς τους συγγενείς των νεκρών.

[32] Οἱ μὲν οὖν ζῶντες οἰκεῖοι τούτων ἐλεινοί, τοιούτων
ἀνδρῶν ἐστερημένοι καὶ συνηθείας πολλῆς καὶ φιλανθρώπου
διεζευγμένοι, καὶ τὰ τῆς πατρίδος πράγματ’ ἔρημα καὶ
δακρύων καὶ πένθους πλήρη· οἱ δ’ εὐδαίμονες τῷ δικαίῳ
λογισμῷ. πρῶτον μὲν ἀντὶ μικροῦ χρόνου πολὺν καὶ τὸν
ἅπαντ’ εὔκλειαν ἀγήρω καταλείπουσιν, ἐν ᾗ καὶ παῖδες οἱ
τούτων ὀνομαστοὶ τραφήσονται καὶ γονεῖς [οἱ τούτων] περί-
βλεπτοι γηροτροφήσονται, παραψυχὴν τῷ πένθει τὴν
τούτων εὔκλειαν ἔχοντες. [33] ἔπειτα νόσων ἀπαθεῖς τὰ
σώματα καὶ λυπῶν ἄπειροι τὰς ψυχάς, ἃς ἐπὶ τοῖς συμβε-
βηκόσιν οἱ ζῶντες ἔχουσιν, ἐν μεγάλῃ τιμῇ καὶ πολλῷ ζήλῳ
τῶν νομιζομένων τυγχάνουσιν. οὓς γὰρ ἅπασα μὲν ἡ
πατρὶς θάπτει δημοσίᾳ, κοινῶν δ’ ἐπαίνων μόνοι τυγχάνου-
σιν, ποθοῦσι δ’ οὐ μόνοι συγγενεῖς καὶ πολῖται, ἀλλὰ πᾶσαν
ὅσην Ἑλλάδα χρὴ προσειπεῖν, συμπεπένθηκεν δὲ καὶ τῆς
οἰκουμένης τὸ πλεῖστον μέρος, πῶς οὐ χρὴ τούτους εὐδαί-
μονας νομίζεσθαι; [34] οὓς παρέδρους εἰκότως ἄν τις φήσαι
τοῖς κάτω θεοῖς εἶναι, τὴν αὐτὴν τάξιν ἔχοντας τοῖς προ-
τέροις ἀγαθοῖς ἀνδράσιν ἐν μακάρων νήσοις. οὐ γὰρ ἰδών
τις οὐδὲ περὶ ἐκείνων ταῦτ’ ἀπήγγελκεν, ἀλλ’ οὓς οἱ ζῶντες
ἀξίους ὑπειλήφαμεν τῶν ἄνω τιμῶν, τούτους τῇ δόξῃ
καταμαντευόμενοι κἀκεῖ τῶν αὐτῶν τιμῶν ἡγούμεθ’ αὐτοὺς
τυγχάνειν. [35] ἔστι μὲν οὖν ἴσως χαλεπὸν τὰς παρούσας
συμφορὰς λόγῳ κουφίσαι· δεῖ δ’ ὅμως πειρᾶσθαι καὶ πρὸς
τὰ παρηγοροῦντα τρέπειν τὴν ψυχήν, ὡς τοὺς τοιούτους
ἄνδρας γεγεννηκότας καὶ πεφυκότας αὐτοὺς ἐκ τοιούτων
ἑτέρων καλόν ἐστιν τὰ δείν’ εὐσχημονέστερον τῶν ἄλλων
φέροντας ὁρᾶσθαι καὶ πάσῃ τύχῃ χρωμένους ὁμοίους εἶναι.
[36] καὶ γὰρ ἐκείνοις ταῦτ’ ἂν εἴη μάλιστ’ ἐν κόσμῳ καὶ τιμῇ,
καὶ πάσῃ τῇ πόλει καὶ τοῖς ζῶσιν ταῦτ’ ἂν ἐνέγκοι
πλείστην εὐδοξίαν. χαλεπὸν πατρὶ καὶ μητρὶ παίδων
στερηθῆναι καὶ ἐρήμοις εἶναι τῶν οἰκειοτάτων γηροτρόφων·
σεμνὸν δέ γ’ ἀγήρως τιμὰς καὶ μνήμην ἀρετῆς δημοσίᾳ
κτησαμένους ἐπιδεῖν, καὶ θυσιῶν καὶ ἀγώνων ἠξιωμένους
ἀθανάτων. [37] λυπηρὸν παισὶν ὀρφανοῖς γεγενῆσθαι πατρός·
καλὸν δέ γε κληρονομεῖν πατρῴας εὐδοξίας. καὶ τοῦ μὲν
λυπηροῦ τούτου τὸν δαίμον’ αἴτιον εὑρήσομεν ὄντα, ᾧ
φύντας ἀνθρώπους εἴκειν ἀνάγκη, τοῦ δὲ τιμίου καὶ καλοῦ
τὴν τῶν ἐθελησάντων καλῶς ἀποθνῄσκειν αἵρεσιν.

Ἐγὼ μὲν οὖν οὐχ ὅπως πολλὰ λέξω, τοῦτ’ ἐσκεψάμην,
ἀλλ’ ὅπως τἀληθῆ. ὑμεῖς δ’ ἀποδυράμενοι καὶ τὰ προσ-
ήκονθ’ ὡς χρὴ καὶ νόμιμα ποιήσαντες ἄπιτε.

***

[32] Οι μεν λοιπόν ζώντες οικείοι τούτων είναι άξιοι λύπης στερηθέντες τοιούτων ανδρών, βλέποντες να θραύωνται τόσον στενοί και προσφιλείς δεσμοί, η δε πατρίς είναι πλέον έρημος, γεμάτη από δάκρυα και πένθος· αλλ' ούτοι είναι ευτυχείς, αν σκεφθή κανείς δικαίως. Πρώτον, διότι εις αντάλλαγμα της βραχείας ταύτης ζωής, αφίνουν οπίσω των δόξαν, η οποία πάντοτε νέα θα υπάρχη εις τους αιώνας και θα αποτελή την παρηγορίαν των δοξασμένων από αυτήν τέκνων των και ανατραφέντων υπό της πολιτείας, και των γονέων των, των οποίων το γήρας, περιβαλλόμενον από τιμάς, θα γίνη αντικείμενον περιποιήσεων υπό της πόλεως. [33] Έπειτα απρόσβλητοι από νόσους κατά τα σώματα και άπειροι λύπης κατά τας ψυχάς, πράγματα τα οποία έν τυχαίον γεγονός δύναται να προκαλέση εις τους ζώντας, τυγχάνουσι πομπώδους και μεγαλοπρεπούς ταφής. Διότι εκείνους τους οποίους όλη μεν η πατρίς θάπτει δημοσία, μόνους δε τούτους κρίνουν αξίους κοινών επαίνων, ποθούν δε όχι μόνον οι συγγενείς και πολίται αλλά και όλη πρέπει να είπη τις η Ελλάς, πενθεί δε το πλείστον μέρος της οικουμένης, τούτους πώς δεν πρέπει να θεωρή τις ευτυχείς; [34] Ευλόγως δε ήθελε τις είπει, ότι οι νεκροί ούτοι κάθηνται πλησίον των κάτω θεών, ευρισκόμενοι εις την ιδίαν σειράν εις την νήσον των μακάρων με εκείνους που πρότερον ανεδείχθησαν αγαθοί. Διότι βεβαίως κανείς δεν μας ανήγγειλε τίποτε περί των τιμών τούτων, αφού τας είδε, αλλ' εκείνους τους οποίους ημείς ζώντες ενομίσαμεν αξίους των ανωτέρω τιμών, ούτοι συμπεραίνομεν με τον νουν μας ότι και εκεί θα τυγχάνουν των αυτών τιμών. [35] Είναι μεν λοιπόν δύσκολον ίσως να ανακουφίση κανείς με λόγους τας παρούσας συμφοράς· πρέπει όμως να προσπαθώμεν να τρέπωμεν τας ψυχάς προς τας ιδέας που παρηγορούν, ότι δηλαδή οι αναδειχθέντες, αυτοί οι ίδιοι, τοιούτοι άνδρες και καταγόμενοι από άλλους τοιούτους, είναι καλόν να φαίνωνται, ότι υποφέρουν ευπρεπέστερον από τους άλλους τα δεινά και ότι είναι σταθεροί και εις την μίαν και εις την άλλην τύχην. [36] Διότι τοιαύτα συναισθήματα αποτελούν εξαιρετικόν στόλισμα και τιμήν δι' εκείνους και εις όλην την πόλιν και εις τους ζώντας ήθελον φέρει μεγάλην δόξαν. Είναι λυπηρόν διά τον πατέρα και την μητέρα να στερηθούν τα παιδιά των και να είναι έρημοι των πλησιεστάτων συγγενών που θα τους περιποιηθούν εις τα γηρατειά των· αλλά είναι ευγενής ικανοποίησις να βλέπουν τα παιδιά των να λαμβάνουν παρά της πατρίδος αιωνίας τιμάς και να τιμώνται με θυσίας και εορτάς, ωσάν αθάνατοι. [37] Είναι λυπηρόν αφ' ετέρου τα παιδιά να μείνουν ορφανά πατρός, αλλά είναι καλόν να κληρονομήσουν την πατρικήν δόξαν. Και του μεν λυπηρού τούτου θα εύρωμεν ότι αιτία είναι η τύχη, εις την οποίαν πρέπει να υποκύπτωμεν, εφ' όσον είμεθα άνθρωποι, εκείνο όμως που είναι τίμιον και καλόν προέρχεται από την εκλογήν ανθρώπων που θέλουν να αποθνήσκουν ενδόξως.

Εγώ μεν λοιπόν δεν επεζήτησα να είπω πολλά, αλλά την αλήθειαν, σεις δε, αφού κλαύσετε και αφού εκτελέσετε όσα είναι δίκαια και νόμιμα, αποσυρθήτε.