O Ναός της Αθηνάς Μακίστου

Ο ναός έγινε γνωστός στην αρχαιολογική έρευνα το 1879, όταν επισκέφθηκαν τον χώρο οι αρχαιολόγοι Καστόρχης και ο Καββαδίας,οπότε και διανοίχθηκαν κάποιες δοκιμαστικές τομές κατά μήκος της Α και της Δ πλευράς του μνημείου. Τότε σώζονταν στη θέση τους σπόνδυλοι από την περίσταση και οι τοίχοι του σηκού έως κάποιο ύψος, ενώ ο ναός χρησίμευε σαν λατομείο οικοδομικού υλικού. Ο ναός συνέχισε να χρησιμοποιείται εντατικά για την εξόρυξη οικοδομικού υλικού από Λαγκαδινούς μαστόρους για τα σπίτια και ιδίως για την εκκλησία στο Μάζι αλλά και στην Κρέστενα έως τις αρχές του 20ου αι., ώστε παρέμειναν τελικά στη θέση τους μόνο τα θεμέλια. Η λιθολόγηση του ναού πιστοποιείται επιπλέον και για μία παλαιότερη εποχή, καθώς μέλη του ναού εντοπίστηκαν εντοιχισμένα σε μία ερειπωμένη παλαιοχριστιανική τρίκλιτη βασιλική της περιοχής.

Εκτός από την αφαίρεση μεγάλης ποσότητας του υλικού καταστροφική υπήρξε η λατόμηση στην ίδια την περιοχή του ναού, κατά την οποία διαταράχθηκε η αρχαία στρωματογραφία. Αδύνατη είναι η ταύτιση των άμορφων λίθων στη θέση, ενώ τα διαρπαχθέντα μέλη βρίσκονται εντοιχισμένα και σοβατισμένα σε νεότερα κτίσματα. Κατά πάσα πιθανότητα από τους νεότερους λατόμους κτίστηκε μία ορθογώνια κατασκευή σε επαφή με τη Δ πλευρά του ναού δεδομένου ότι εδράζεται εν μέρει στις κατώτερες στρώσεις των θεμελίων και αποτελείται από ακανόνιστους λίθους και μέλη από κογχυλιάτη σε β’ χρήση. Περαιτέρω καταστροφές υπέστη ο ναός κατά τις μεγάλες πυρκαγιές του 1975 και του 2007.

Ο ναός της Αθηνάς, ειναι περίπτερος, διπλός εν παραστάσει με 6x13 κίονες είναι κτισμένος σύμφωνα με τον δωρικό ρυθμό από τοπικό πωρόλιθο (κογχυλιάτη). Έχει προσανατολισμό ανατολής δύσεως και αποτελείται από πρόδομο, σηκό και οπισθόδομο. Οι διαστάσεις του στηλοβάτη είναι 32,94 x 14,18 μ.

Τα μορφολογικά δεδομένα του μνημείου σε συνδυασμό με τα ιστορικά και επιγραφικά στοιχεία χρονολογούν τον ναό στις αρχές του 5ου αι. π.Χ. (500 - 490 π.χ.), ενώ ο γλυπτός του διάκοσμος τοποθετήθηκε περίπου 100 χρόνια αργότερα. Ο ναός έφερε πλούσιο εναέτιο γλυπτό διάκοσμο από μάρμαρο. Από το ίδιο υλικό ήταν φτιαγμένα τα ακρωτήρια, οι λεοντοκεφαλές ψευδοϋδρορροές και η κορινθιακού τύπου κεράμωση του. Το μεν ανατολικό αέτωμα φιλοξενούσε παράσταση Γιγαντομαχίας ενώ το δυτικό Αμαζονομαχίας, θέματα συνήθη σε ναούς της Αθηνάς. Οι μετόπες του ναού δεν έφεραν διακόσμηση.

 
Σύμφωνα με μελέτες, τα γλυπτά του ναού της Αθηνάς Μακίστου πρέπει να φιλοτεχνήθηκαν γύρω στο 390 π.Χ , και σήμερα όσα έχουν διασωθεί κοσμούν το Αρχαιολογικό Μουσείο Πύργου.

Γλυπτά αέτώματα του Ναού της Αθηνάς Μακίστου στη Σκιλλουντία

Στην ευρήτερη περιοχή του ναού της Αθηνάς υπάρχει πλήθος ευρημάτων όπως όστρακα, κτήρια κ.ά., που έχουν σχέση με την πόλη της Μακίστου και που δείχνουν, ώς ένα βαθμό, την έκτασή της.

Ισχυρό μεγάλου μήκους θεμέλιο, δημοσίου μάλλον κτηρίου, στον λόφο "Χαμολιά" βορειοανατολικά του ναού της Αθηνάς.

Ισχυρός τείχος, που βρίσκεται στο νότιο μέρος του ναού στα δεξιά του δρόμου που συνδέει το ναό με το χωριό νεα Σκιλλουντια.

Το νεκροταφείο του 4ου αι. π.Χ με είκοσι τάφους και τέσσερις ταφικούς περιβόλους. Βρίσκεται μεταξύ του χωριού Σκιλλουντία και του ναού της Αθηνάς. Ως κτερίσματα των τάφων είχαν τοποθετηθεί αγγεία, λύχνοι, στλεγγίδες και ένα πήλινο ειδώλιο Νίκης. Το νεκροταφείο βρίσκεται σε μικρή απόσταση από τον λόφο όπου τοποθετείται ο δωρικός ναός της Αθηνάς και πιθανόν ανήκε στην αρχαία πόλη Μάκιστος λείψανα κτιρίων της οποίας εντοπίζονται στην γύρω περιοχή.

Η διάταξη των περιβόλων ενδέχεται να έχει σχέσει με την πορεία αρχαίας οδού, ίχνη της οποίας δεν υπάρχουν και τα οποία ίσως εξαφανίστηκαν κατά την χάραξη της σύγχρονης επαρχιακής οδού. Δύο τμήματα του νεκροταφείου της αρχαίας Μακίστου έχουν βρεθεί σε μικρή μεταξύ τους απόσταση.

Η ΑΡΧΑΙΑ ΜΑΚΙΣΤΟΣ

Σύμφωνα με τον Στέφανο Βυζάντιο η Μάκιστος είναι πόλη της Τριφυλίας, στην οποία είχαν κατοικήσει Καύκωνες, ονομαζόμενη από τον Μάκιστο, αδελφό του Φρίξου. Δεν γνωρίζουμε αν πράγματι το όνομα της πόλης ήταν θηλυκού γένους, καθώς στον Στράβωνα συναντάται δύο φορές ως ουδέτερου γένους και μία ως αρσενικού, ενώ σε άλλες γραπτές πηγές μόνο στις πλάγιες πτώσεις. Ο Στέφανος Βυζάντιος αναφέρει και το Μήκιστον ως πόλη της Τριφυλίας παραπέμποντας στον Εκαταίο και προσθέτοντας ότι υπάρχει ομώνυμη πόλη και στην Ήλιδα· η πληροφορία αυτή συνηγορεί υπέρ του ουδέτερου γένους για το τοπωνύμιο κατά τον -5ο αι.. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο πρόκειται για μία από τις έξι πόλεις που είχαν κτίσει οι Μινύες στην περιοχή της κατοπινής Τριφυλίας, έχοντας εκδιώξει τους Παρωρεάτες και τους Καύκωνες, οι περισσότερες εκ των οποίων είχαν καταληφθεί επί των ημερών του από τους Ηλείους. Από τον Παυσανία μαθαίνουμε ότι κατά τον πόλεμο των Πισαίων εναντίον των Ηλείων στον πρώιμο -6ο αι. αποστάτησαν από τους Ηλείους οι Μακίστιοι και οι Σκιλλούντιοι της Τριφυλίας, με αποτέλεσμα να καταστραφούν όλοι από τους Ηλείους.

Στον Ξενοφώντα η πόλη συναντάται παρεμπιπτόντως για να δηλωθεί η θέση του Ηπείου «μεταξὺ πόλιν Ἡραίας καὶ Μακίστου». Ωστόσο, μαθαίνουμε από τον ίδιο συγγραφέα ότι, όταν ο Άγις εισέβαλε στην Ήλιδα γύρω στα -400, οι Μακίστιοι επαναστάτησαν εναντίον των Ηλείων και πήγαν με το μέρος των Σπαρτιατών, όπως πρώτα οι Λεπρεάτες και μετά οι κάτοικοι του Επιτάλιου. Ως εκ τούτου προκύπτει ότι ήταν μία από τις πόλεις των περίοικων της Ήλιδας, που στη συνέχεια συμμετείχε στον σχηματισμό του κοινού των Τριφυλίων. Προφανώς το αργότερο το -369 προσχώρησε μαζί με τις υπόλοιπες πόλεις της Τριφυλίας στο κοινό των Αρκάδων. Δεν είναι τυχαίο ότι συναντάμε τον Μηκιστέα (πιθανότατα ταυτίζεται με τον Μάκιστο), όπως και τον Καύκωνα, στον κατάλογο των γιων του Λυκάονα που μας παραδίδεται από τον Ψευδο-Απολλόδωρο.

Η Μάκιστος δεν μνημονεύεται από τον Πολύβιο μαζί με τις άλλες πόλεις της Τριφυλίας στο πλαίσιο της εκστρατείας του Φίλιππου Ε’ το -219/8, ώστε πιστεύεται ότι είχε παρακμάσει ή και εγκαταλειφθεί. Σε μία επιγραφή που βρέθηκε πρόσφατα στη Μεσσήνη και χρονολογείται στον -3ο αι. γίνεται λόγος για τους πεσόντες στη Μάκιστο, όπου το όνομα της πόλης μπορεί να χρησιμοποιείται απλώς ως τοπωνύμιο και η ίδια δεν αποκλείεται να είχε εξαφανιστεί στην πορεία του -3ου ή ακόμη και του -4ου αι.. Ο Στράβωνας λέει ρητά ότι η πόλη δεν κατοικείται πλέον, γεγονός που μπορεί να ανάγεται στα χρόνια των ελληνιστικών πηγών του. Παρόλ’ αυτά σημειώνει ότι το τέμενος του Άδη κοντά στο βουνό Μίνθη τιμάται από τους Πυλίους αλλά και από τους Μακίστιους, ενώ κάνει λόγο και για ένα ιερό του Ηρακλή Μακιστίου. Επιπλέον χρησιμοποιεί σχετικά συχνά την ονομασία Μακιστία δηλώνοντας την περιοχή Ν του Αλφειού.

Ωστόσο η πιο ενδιαφέρουσα πληροφορία του Στράβωνα, που είχε χρησιμοποιηθεί εκτός των άλλων και ως ένδειξη για τον εντοπισμό της Μακίστου, είναι ότι οι Μακίστιοι διοικούσαν το ιερό του Ποσειδώνα Σαμίου στο Σαμικόν, το πιο σεβάσμιο ιερό για το οποίο φρόντιζαν όλοι οι Τριφύλιοι, που έτσι προβάλλεται ως το «ομοσπονδιακό» ιερό τους. Στην παλαιότερη έρευνα πιστευόταν ότι η Μάκιστος βρισκόταν κοντά στην ακτή και στο βουνό Καϊάφα, στην περιοχή του Σαμικού, κοντά στο ιερό του Ποσειδώνα του οποίου είχε την ευθύνη. Πρώτος ο Curtius ανέπτυξε τη θεωρία ότι Σάμος, Σαμικόν και Μάκιστον είναι διαφορετικά ονόματα για την ίδια πόλη σε διαφορετικές περιόδους, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι ο Ηρόδοτος και ο Ξενοφώντας αναφέρουν μόνο το Μάκιστον, ενώ ο Πολύβιος και ο Παυσανίας μόνο το Σαμικόν. Ακόμη κι αν δεν έγινε αποδεκτή από όλους η ταύτιση του Σαμικού με τη Μάκιστο, ωστόσο η πόλη θεωρούνταν ότι βρισκόταν κοντά στο Σαμικό. Όμως οι πληροφορίες που έχουμε για τη Μάκιστο και τη Μακιστία δεν αντιτίθενται στην πραγματικότητα με τον εντοπισμό της πόλης στο Μάζι. Μαρτυρούν τη σπουδαιότητα της πόλης και την υπεροχή της μεταξύ των πόλεων της Β Τριφυλίας, ώστε θα περιμέναμε από τα αρχαιολογικά κατάλοιπα να αντικατοπτρίζεται αυτή η εικόνα των γραπτών πηγών.