ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ: Πιο δύσκολο είναι να διατηρήσεις τα αγαθά παρά να τ’ αποκτήσεις

Ο μέγιστος των Ελλήνων ρητόρων. Γεννήθηκε στην Παιανία, Α. του Υμηττού, όπου σήμερα το χωριό Λιόπεσι. Η γιαγιά του ήταν Σκύθα, γι’ αυτό και ο Αισχίνης τον λοιδωρεί σαν «Σκύθη με ελληνίζουσα φωνή». Έμεινε ορφανός επτά ετών και την περιουσία, που του άφησε ο πατέρας του (μαχαιροποιός και κλινοποιός το επάγγελμα), τη σφετερίσθηκαν οι επίτροποι και οι κηδεμόνες του ορφανού. Ακόμα και τη μόρφωσή του παραμέλησαν. Εκτός απ’ αυτό, ο ορφανός ήταν και τραυλός στη γλώσσα, με άτονη αναπνοή, και δεν μπορούσε να απαγγείλει απνευστί ένα ολόκληρο στίχο. Επί πλέον ήταν άσχημος στο σώμα και καχεκτικός, γι’ αυτό και δεν εφοίτησε σε παλαίστρα, όπως οι τότε νέοι της Αθήνας. Κατόρθωσε όμως όλα τα φυσικά του ελαττώματα να τα κατανικήσει και να εξελιχθεί σ’ ένα δεινό ρήτορα. 

Ως συνήγορος στα δικαστήρια είχε μεγάλη πελατεία, όπως μαρτυρούν οι λόγοι που έγραφε μέχρι το 345 για ιδιωτικές υποθέσεις. Αλλά τη μέγιστη φήμη την απέκτησε με τους πολιτικούς λόγους του προς τους Αθηναίους, αρχίζοντας από 29 ετών, να συμβουλεύει, να υποδεικνύει, να προειδοποιεί, να προτρέπει, να καταγγέλλει. Οι λόγοι του κατά του βασιλιά Φιλίππου (οι «Φιλιππικοί»), ο οποίος επωφελούμενος μιας άρρυθμης καταστάσεως εσκόπευε να κυριαρχήσει σε όλη την Ελλάδα, είναι αληθινά μνημεία λόγου, και άφθαστα δείγματα θάρρους, φιλοπατρίας και αγάπης στην ελευθερία.

Ο Δημοσθένης προσπαθούσε να ανυψώσει το φρόνημα των Αθηναίων, που είχε χαλαρώσει εντελώς αυτή την εποχή και μέγιστο μέρος των πολιτών αδιαφορούσε για τις βλέψεις και τις πράξεις του Φιλίππου. Και όταν ο Φίλιππος βάδιζε προς τη Βοιωτία και την Αττική, ο Δημοσθένης, πήγε στη Θήβα και με τη ρητορική του δύναμη κατόρθωσε να ενώσει τις πρώην εχθρικές πόλεις, που αντιτάχθηκαν κατά του Φιλίππου στη μάχη της Χαιρώνειας (338), και ακόμα μετά το θάνατο του Φιλίππου, προέτρεπε τις ελληνικές πόλεις ν’ αντισταθούν στο νεαρό βασιλιά Αλέξανδρο, που αποκαλούσε «Μαργίτην». Αλλά όταν ο Αλέξανδρος τιμώρησε αυστηρά τη Θήβα με γενική καταστροφή και ζήτησε από τους Αθηναίους να του παραδώσουν 10 δημαγωγούς, μέσα στους οποίους και ο Δημοσθένης, οι Αθηναίοι έπεμψαν πρεσβεία στο Μακεδόνα νικητή και πέτυχαν να ανακαλέσει τη διαταγή του. 

Με την πλήρη επικράτηση του Αλεξάνδρου η φωνή του ρήτορα εσίγησε. Επί πλέον, σε δίκη για την κλοπή των θησαυρών – λαφύρων του Αλεξάνδρου, κατηγορήθηκε για δεκασμό, και μη μπορώντας να πληρώσει το πρόστιμο που του επέβαλαν, φυλακίσθηκε, για ν’ αποδράσει με τη βοήθεια θαυμαστών και φίλων του, και να πάει στην Αίγινα και στην Τροιζήνα, απ’ όπου έστελνε επιστολές στη βουλή και στο δήμο των Αθηναίων, ζητώντας τον επαναπατρισμό του, και μη παύοντας να εξεγείρει διάφορες ελληνικές πόλεις σε πόλεμο κατά των εισβολέων Μακεδόνων. Μετά το θάνατο του Αλεξάνδρου στην Ασία (323), ο δήμος ψήφισε την επιστροφή του Δημοσθένη στην Αθήνα. Αλλά και πάλι, μετά τη νέα ήττα των Ελλήνων στην Κρανώνα, ο Μακεδόνας νικητής Αντίπατρος, ζήτησε να καταδικασθεί ο ρήτορας σε θάνατο.

Ο Δημοσθένης καταδιωκόμενος κατέφυγε στον Πόρο, όπου, για να μην πέσει στα χέρια του εχθρού, ήπιε δηλητήριο μέσα στο ναό του Ποσειδώνος, και ξεψύχησε μπροστά στο βωμό, τον Οκτώβριο του 322. Σαράντα χρόνια μετά τον τραγικό θάνατό του, οι Αθηναίοι έστησαν στην αγορά χάλκινο ανδριάντα του Δημοσθένη, στη βάση του οποίου χαράχτηκε το επίγραμμα:

«Αν, Δημοσθένη, είχες δύναμη τόση, όσο νου, τότε δεν θα σκύβανε ποτέ σε Μακεδόνων σπαθί οι Έλληνες»

Έργα:

1. Ολυνθιακός
2. Κατά Φιλίππου
3. Περί της ειρήνης
4. Περί Αλοννήσου
5. Περί των εν Χερρονήσω
6. [Φιλίππου] Επιστολή
7. Προς την επιστολήν την Φιλίππου
8. Περί των προς Αλέξανδρον συνθηκών
9. Περί συντάξεως
10. Περί των συμμοριών
11. Υπέρ της Ροδίων ελευθερίας
12. Υπέρ Μεγαλοπολιτών
13. Προς Λεπτίνην
14. Περί του στεφάνου
15. Περί της παραπρεσβείας
16. Κατά Μειδίου
17. Κατά Ανδροτίωνος
18. Κατά Αριστοκράτους
19. Προς Ονήτορα
20. Κατά Τιμοκράτους
21. Κατά Αριστογείτονος
22. Κατά Αφόβου
23. Προς Άφοβον
24. Προς Ζηνόθεμιν
25. Προς Απατούριον
26. Προς Φορμίωνα
27. Προς Λάκριτον
28. Υπέρ Φορμίωνος
29. Προς Πανταίνετον
30. Προς Ναυσίμαχον
31. και Ξενοπείθην
32. Προς Βοιωτόν περί του ονόματος
33. Προς Βοιωτόν περί προικός μητρώας
34. Προς Σπουδίαν
35. Προς Φαίνιππον
36. Προς Λεωχάρη
37. Προς Μακάρτατον
38. Κατά Στεφάνου ψευδομαρτυριών
39. Κατά Ολυμπιοδώρου
40. Κατά Ευέργου και Μνησιβούλου
41. Προς Τιμόθεον
42. Προς Πολυκλέα
43. Περί του στεφάνου της τριηραρχίας
44. Προς Κάλλιππον
45. Προς Νικόστρατον
46. Κατά Κόνωνος
47. Προς Καλλικλέα
48. Κατά Διονυσοδώρου
49. Προς Ευβουλίδην
50. Κατά Θεοκρίνου
51. Κατά Νεαίρας
52. Επιτάφιος
53. Ερωτικός
54. Προοίμια Δημηγορικά
55. Επιστολαί
56. Αποσπάσματα