Το αγαπημένο μου παράδειγμα σύγχρονου μύθου είναι η «λατρεία του φορτίου» της Νέας Γουινέας και διαφόρων νησιών της Μελανησίας, στον Ειρηνικό.
Οι λατρείες των φορτίων εμφανίστηκαν πολλές φορές ανεξάρτητα, σε πολλά νησιά αρκετά απομακρυσμένα μεταξύ τους. Σε μερικά από αυτά, συνεχίζουν σταθερά. Στο νησί Τάνα (Βανουάτου), υπάρχει ακόμα η συναφής λατρεία του «Τζον Φραμ». Ο Τζον Φραμ είναι μια μυθική μεσσιανική μορφή, που οι κάτοικοι του νησιού πιστεύουν ότι μια μέρα θα επιστρέψει για να φροντίσει τον λαό του. Όπως ο Ιησούς. Το όνομα μάλλον προέρχεται από έναν Αμερικανό στρατιώτη, γνωστό ως «ο Τζον από την Αμερική1». Ένα άλλο παρακλάδι της λατρείας προσεύχεται στον «Τομ Νέιβι». Σε κάθε περίπτωση, το όνομα μπορεί να μπολιάστηκε πάνω σε μια μορφή κάποιου παλαιότερου θεού της φυλής - όπως ακριβώς ο «Ουτναπιστίμ» έγινε «Νώε».
Ωστόσο, μια άλλη κάστα, επίσης στην Τάνα, λατρεύει τον πρίγκιπα Φίλιππο ως θεό. Εδώ δεν πρόκειται για κάποιο θεόσταλτο φορτίο, αλλά για έναν ψηλό, όμορφο αξιωματικό του Ναυτικού, ο οποίος δείχνει εκτυφλωτικός μέσα στη λευκή στολή του και αρκούντως θεϊκός ώστε να τον ζητωκραυγάζουν τα πλήθη όπου τον δουν. Αυτό, όπως φαίνεται, έδωσε το εναρκτήριο λάκτισμα στη διαδικασία των «Κινέζικων Ψιθύρων2». Ο μύθος του πρίγκιπα Φιλίππου μεγαλώνει από το 1974 (τότε που επισκέφτηκε το νησί) και έχει φτάσει στο σημείο να κάνει κάποιους ντόπιους να ανυπομονούν, σήμερα, το 2019, για τη Δευτέρα Παρουσία του.
Αυτές οι σύγχρονες θρησκευτικές λατρείες μάς δίνουν μια καλή ιδέα για το πόσο εύκολα μπορούν να δημιουργηθούν οι μύθοι. Ίσως έχετε δει την ταινία των Μόντι Πάιθον: Η ζωή του Μπράιαν. Ο ήρωας, ο Μπράιαν, θεωρείται κατά λάθος ότι είναι ο Μεσσίας. Καθώς τρέχει φρενιασμένα για να ξεφύγει από τα φανατισμένα πλήθη, του πέφτει μια νεροκολοκύθα και χάνει ένα από τα σανδάλια του. Στη στιγμή σχεδόν δημιουργείται ένα «σχίσμα», με τους πιστούς να χωρίζονται σε δύο αντίπαλες ομάδες. Η μία ακολουθεί το ιερό σανδάλι και η άλλη την ιερή νεροκολοκύθα. Αν σας δοθεί η ευκαιρία, δείτε την ταινία — είναι πραγματικά πολύ αστεία και μια τέλεια σάτιρα για τον τρόπο με τον οποίο ξεκινούν οι θρησκείες.
Ο Ντέιβιντ Ατένμπορο, ένας από τους αγαπημένους μου ανθρώπους (σίγουρα ένας από τους αγαπημένους κάθε ανθρώπου) αφηγείται τη συζήτηση που είχε στο νησί Τάνα με κάποιον Σαμ, οπαδό του Τζον Φραμ. Επισήμανε στον Σαμ ότι έπειτα από 19 χρόνια η «δευτέρα παρουσία» του Τζον Φραμ δεν είχε ακόμα πραγματοποιηθεί.
Ο Σαμ σήκωσε τα μάτια του από το έδαφος και με κοίταξε. «Αν μπορείτε να περιμένετε δυο χιλιάδες χρόνια για τον Ιησού Χριστό να έρθει, κι εκείνος δεν έρχεται, τότε μπορώ κι εγώ να περιμένω τον Τζον περισσότερο από δεκαεννιά χρόνια».
Ο Σαμ είχε ένα δίκιο (το λάθος ήταν ότι πίστευε πως ο Ατένμπορο είναι ένας πιστός χριστιανός). Οι πρώτοι χριστιανοί πίστευαν ότι η Δευτέρα Παρουσία του Ιησού θα γινόταν κατά τη διάρκεια της ζωής τους, ενώ τα ίδια τα λόγια του, όπως αναφέρονται στα ευαγγέλια, υπαινίσσονται ότι το ίδιο πίστευε και ο Ιησούς - ή, τουλάχιστον, οι άνθρωποι που κατέγραψαν τη διδασκαλία του.
Οι Μορμόνοι είναι μια άλλη, σχετικά νέα, πλούσια και ισχυρή λατρευτική ομάδα η οποία, σε αντίθεση μ’ εκείνη του Τζον Φραμ, ή τις λατρείες των φορτίων, ή την ομάδα «ο Έλβις Αναστήθηκε», έχει εξαπλωθεί σε όλον τον κόσμο. Ο ιδρυτής της, Τζόζεφ Σμιθ, ένας άντρας από την πολιτεία της Νέας Υόρκης, ισχυρίστηκε ότι το 1823 ένας άγγελος με το όνομα Μορόνι του υπέδειξε πού να σκάψει για να βρει κάποιες χρυσές πλάκες που πάνω τους υπήρχε χαραγμένη μια αρχαία γραφή. Ο Σμιθ είπε ότι το έκανε και στη συνέχεια μετέφρασε το κείμενο από κάποια αρχαία αιγυπτιακή διάλεκτο στα αγγλικά — κάτι που πραγματοποίησε με τη βοήθεια ενός μαγικού λίθου σε ένα μαγικό καπέλο. Όταν κοίταξε μέσα στο καπέλο, ο λίθος τού αποκάλυψε το νόημα των κειμένων. Εξέδωσε την αγγλική «μετάφρασή» του το 1830. Το περίεργο ήταν ότι τα αγγλικά δεν ήταν τα αγγλικά της εποχής του, αλλά δύο αιώνων πίσω - τα αγγλικά της Βίβλου του βασιλιά Ιακώβου. Ο Μαρκ Τουέιν αστειεύτηκε κάποτε λέγοντας ότι αν αφαιρέσει κανείς όλες τις επαναλήψεις της φράσης «και έτσι έγινε», το Βιβλίο των Μορμόνων θα συρρικνωθεί σε φυλλάδιο.
Γιατί; Τι πίστευε ο Σμιθ ότι έκανε; Πίστευε πως ο Θεός μιλούσε αγγλικά; Και μάλιστα αγγλικά του 16ου αιώνα; Μου θυμίζει την ιστορία (μπορεί να είναι ψεύτικη αλλά κυκλοφορεί ευρέως, όπως η ιστορία μ’ εκείνες τις κούκλες που ήταν φουσκωμένες με ήλιον) μιας πρώην Κυβερνήτριας του Τέξας, της Μίριαμ Α. Φέργκιουσον. Καθώς δεν της άρεσε η ιδέα να γίνουν τα ισπανικά επίσημη γλώσσα του Τέξας, φέρεται πως είπε: «Αν τα αγγλικά ήταν αρκετά καλά για τον Ιησού, τότε είναι αρκετά καλά και για μένα».
Θα πίστευε κάποιος ότι και μόνο η χρήση αρχαϊκής γλώσσας από τον Τζόζεφ Σμιθ, θα έφτανε για να κινήσει υποψίες πως ήταν απατεώνας - αυτό, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι ένα δικαστήριο, λίγο καιρό νωρίτερα, τον είχε πράγματι κρίνει ένοχο για απάτη. Παρ’ όλα αυτά, γρήγορα συγκέντρωσε πολλούς οπαδούς, που σήμερα μετριούνται σε εκατομμύρια. Λίγο μετά τη δολοφονία του, το 1844, η κάστα του εξελίχθηκε σε σημαντική νέα θρησκεία, υπό τον χαρισματικό ηγέτη Μπρίγκαμ Γιανγκ. Όμοια με τον Μωυσή (βλέπετε πώς δανείζονται οι μύθοι από προηγούμενους μύθους), ο Μπρίγκαμ Γιανγκ οδήγησε τους οπαδούς του σε ένα προσκύνημα περιπλάνησης, για να βρουν τη γη της επαγγελίας. Τελικά, εγκαταστάθηκαν στην περιοχή της Γιούτα. Σήμερα σχεδόν διοικούν την πολιτεία. Και ο Μορμονισμός έχει τώρα εξαπλωθεί σε όλον τον κόσμο με το όνομα «Εκκλησία των Αγίων των Τελευταίων Ημερών» («Church of Later Day Saints»), ή «LDS». Πέρα από τον κολοσσιαίο ναό των Μορμόνων στο Σολτ Λέικ Σίτι, υπάρχουν τουλάχιστον εκατό ακόμα ναοί σε όλη την Αμερική και στον κόσμο. Ο Μορμονισμός δεν είναι πια μια τοπική λατρεία, όπως αυτή του Τζον Φραμ στο Βανουάτου. Στους Μορμόνους συγκαταλέγονται εύποροι ηγέτες της Αμερικανικής Βιομηχανίας, διπλωματούχοι πανεπιστημίων, ένας άντρας που παραλίγο να γίνει Πρόεδρος της Αμερικής. Οι Μορμόνοι πρέπει να δίνουν το 10% του εισοδήματος τους στην εκκλησία, γεγονός που την έχει κάνει εξαιρετικά πλούσια — όπως μπορεί να διαπιστώσει κανείς κοιτάζοντας αυτούς τους απίστευτους ναούς.
Κι όμως, αυτοί οι εύποροι κύριοι Μορμόνοι πιστεύουν πράγματα που η επιστήμη έχει ξεκάθαρα αποδείξει πως είναι παράλογα: απόλυτες και εντελώς επινοημένες ανοησίες. Για παράδειγμα, το Βιβλίο των Μορμόνων εξηγεί με λεπτομέρειες ότι οι γηγενείς Αμερικανοί ήταν απόγονοι των Ισραηλιτών που μετοίκησαν στη Νότια Αμερική, γύρω στο 600 π.Χ. Πέρα από το οφθαλμοφανές ότι κάτι τέτοιο δεν ισχύει, εμφανίστηκαν και στοιχεία DNA που αποδεικνύουν το μέγεθος του ψέματος. Για άλλη μια φορά, θα πίστευε κανείς ότι αυτό και μόνο αρκούσε για να πεισθούν οι Μορμόνοι ότι ο Σμιθ ήταν ένας τσαρλατάνος. Όμως, ούτε καν τους πέρασε από το μυαλό.
Και η ιστορία γίνεται χειρότερη. Λίγα χρόνια μετά την εμφάνιση του Βιβλίου των Μορμόνων, ο Σμιθ ισχυρίστηκε πως είχε μεταφράσει αρχαία αιγυπτιακά έγγραφα τα οποία αγόρασε από έναν συλλέκτη που τα ανακάλυψε στις Θήβες της Αιγύπτου. Εξέδωσε τη «μετάφρασή» του με τίτλο «Το βιβλίο του Αβραάμ» το 1842, υποστηρίζοντας ότι είναι η ζωή του Αβραάμ και το ταξίδι του στην Αίγυπτο. Υπάρχουν πολλές λεπτομέρειες, σελίδες επί σελίδων για τα νεανικά χρόνια του Αβραάμ και για την αιγυπτιακή ιστορία και αστρονομία. Το 1880, η Εκκλησία των Μορμόνων συμπεριέλαβε επισήμως στον κανόνα της «το Βιβλίο του Αβραάμ», του Σμιθ.
Οι ειδικοί στα αιγυπτιακά ιερογλυφικά υποψιάστηκαν πως η «μετάφραση» Σμιθ ήταν ψεύτικη. Σε επιστολή του, το 1912, ένας επιμελητής του Μητροπολιτικού Μουσείου της Νέας Υόρκης χαρακτηρίζει το Βιβλίο του Αβραάμ ως «ξεκάθαρο προϊόν χάλκευσης... ένα συνονθύλευμα ανοησιών από την αρχή ως το τέλος». Κι όμως, οι φανατικοί Μορμόνοι συνέχισαν να πιστεύουν σε αυτό, καθώς οι αρχικοί πάπυροι υποτίθεται ότι χάθηκαν στην πυρκαγιά του 1871, στο μουσείο του Σικάγου, όπου φυλάσσονταν. Όταν μεταφράστηκαν σωστά, από Μορμόνους και μη Μορμόνους επιστήμονες οι οποίοι όντως γνώριζαν τη γλώσσα, αποδείχτηκε ότι αναφέρονταν σε κάτι τελείως διαφορετικό. Δεν είχαν καμιά σχέση με τον Αβραάμ. Η «μετάφραση» του Τζόζεφ Σμιθ ήταν μια περίτεχνη και προφανώς μελετημένη απάτη.
Έτσι γνωρίζουμε σίγουρα ότι το Βιβλίο του Σμιθ για τον Αβραάμ ήταν μια ψεύτικη μετάφραση υπαρκτών χειρογράφων. Άραγε, δεν φαντάζει πολύ πιθανό, να είναι εξίσου ψεύτικη η προγενέστερη «μετάφραση» του Βιβλίου των Μορμόνων, με τη χρήση μιας μαγικής πέτρας σε ένα μαγικό καπέλο, η οποία στηριζόταν σε «χρυσές πλάκες» που «εξαφανίστηκαν» μυστηριωδώς ώστε να μην τις δει κανένας άλλος; Θα περιμέναμε να το καταλάβουν οι Μορμόνοι. Αλλά ακόμα και η ολοφάνερη απάτη του «Βιβλίου του Αβραάμ», δεν κατάφερε να κλονίσει την πίστη των οπαδών.
Υποψιάζομαι ότι αυτό δείχνει την απίστευτη δύναμη της κατήχησης κατά την παιδική ηλικία. Άνθρωποι που ανατρέφονται στο πλαίσιο μιας θρησκείας, είναι δύσκολο να την αποτινάξουν από πάνω τους. Κι έπειτα την περνούν στην επόμενη γενιά. Και ούτω καθεξής. Η Εκκλησία των Αγίων των Τελευταίων Ημερών είναι σήμερα μία από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες θρησκείες στον κόσμο. Σκεφτείτε το, και ίσως μπορέσετε τώρα να καταλάβετε πώς, σε μια παλαιότερη εποχή, όταν δεν υπήρχαν εφημερίδες, διαδίκτυο, ούτε καν βιβλία, τίποτε πέρα από προφορική αναμετάδοση, δεκαετίες αργότερα, κάποιες λατρείες κατόρθωναν να απογειωθούν.
Σε αντίθεση με τους μύθους των Μορμόνων και του Τζον Φραμ, οι μύθοι της Παλαιάς Διαθήκης όπως, λόγου χάρη, ο Κήπος της Εδέμ, πηγαίνουν πολύ πίσω στον χρόνο για να γνωρίζουμε πώς πρωτοξεκίνησαν. Κάθε φυλή γαλουχείται με μύθους για την καταγωγή της — διόλου παράξενο, αφού οι άνθρωποι έχουν τη φυσική περιέργεια να μάθουν από πού προήλθαν, από πού προήλθαν όλα τα ζώα, πώς δημιουργήθηκαν ο Ήλιος, η Σελήνη και τα άστρα.
-----------------------------------
1. Στα αγγλικά παραπέμπει στην προέλευση του στρατιώτη-/φραμ/(from) και ομοιοκαταληκτεί με την αναμενόμενη έλευσή του-/καμ/(come).
2. Ένα παιχνίδι που συνήθως παίζεται στα πάρτι και ονομάζεται Κινέζικοι Ψίθυροι στη Βρετανία ή Χαλασμένο/Σπασμένο Τηλέφωνο σε άλλες χώρες.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου