1. Στην αρχαία γλώσσα σκευή ονομάζονταν όλα τ᾽ απαραίτητα, ρούχα και εξαρτήματα, για την εμφάνιση ενός στρατιώτη, ιερέα, υποκριτή, χορευτή κτό.· και σκευοποιός ήταν στο θέατρο ο τεχνίτης που κατασκεύαζε όχι μόνο τα προσωπεία, αλλά και όλα τα λοιπά χρειαζούμενα της παράστασης. Τα έξοδά τους τα εκάλυπτε ο χορηγός, που καμιά φορά, αν τύχαινε να νικήσει, τα δώριζε ως ἀναθήματα σε κάποιο ναό - όπως ο πελάτης του Λυσία, που επικαλέστηκε στην απολογία του ότι …κωμῳδοῖς χορηγῶν… ἐνίκων, καὶ ἀνήλωσα σὺν τῇ τῆς σκευῆς ἀναθέσει ἑκκαίδεκα μνᾶς (21.4).
2. Οι αγγειογραφίες, οι αρχαίοι συγγραφείς που έγραψαν για το θέατρο, αλλά και τα ίδια τα έργα με τους σχολιαστές τους επιβεβαιώνουν ότι στη σκευή των υποκριτών της Κωμωδίας, εκτός από το απαραίτητο προσωπείο, περιλαμβάνονταν:
(α) τα σωμάτια: παραγεμίσματα μέσα από το ντύσιμο, μπρός και πίσω, για να φουσκώνουν οι κοιλιές και τα οπίσθια·
(β) ο φαλλός: πέτσινο κρεμαστό ομοίωμα του πέους με βαμμένο κόκκινο κεφάλι, που για να φαίνεται φρόντιζαν να μην τον σκεπάζουν τα ρούχα.
(γ) οι ἐμβάδες, κανονικά καθημερινά δερμάτινα υποδήματα (όχι πέδιλα!) σαν αυτά που φορούσαν οι Αθηναίοι, όταν δεν τριγύριζαν ξυπόλυτοι. Τα συνηθισμένα στις τραγικές παραστάσεις άνετα και μαλακά, μποτάκια που ταίριαζαν και στα δύο πόδια, τους κοθόρνους, οι υποκριτές και χορευτές της Κωμωδίας τούς φορούσαν μόνο όταν παρίσταναν γυναίκες (Λυσιστρ. 657), και θεούς, όπως ο Διόνυσος στους Βατράχους (47 και 557). Ξεχωριστή περίπτωση αποτελεί ο Μέτων στους Όρνιθες (992κκ.), που φαίνεται να φορά (υπερβολικά;) ψηλούς κοθόρνους, είτε από αλαζονεία, είτε για να μπορεί να γεωμετρήσει ἄνωθεν τον αέρα. Στην τελευταία περίπτωση ο Αριστοφάνης έχει προεξοφλήσει μιαν εξέλιξη που δε μας είναι γνωστή παρά από τα ελληνιστικά χρόνια, όταν το υπερυψωμένο προσκήνιο απαιτούσε από τους υποκριτές να δείχνουν ψηλότεροι.
Για τα υπόλοιπα ρούχα, ο Pickard-Cambridge έχει μεγάλο δίκιο, όταν σημειώνει ότι οι ποιητές ήταν απολύτως ελεύθεροι να ντύσουν τους χορευτές και τους υποκριτές τους σύμφωνα με τους χαρακτήρες που παρίσταναν.
3. Τα παραπάνω, όπως και πολλά ακόμα χαρακτηριστικά της Αρχαίας Κωμωδίας φαίνεται να διατηρήθηκαν αναλοίωτα την εποχή της Μέσης. Σταδιακά ωστόσο, η εμφάνιση των υποκριτών έτεινε να ταυτιστεί με την αντίστοιχη των κοινών πολιτών, εξέλιξη που και ολοκληρώθηκε στα χρόνια της Νέας· άλλο αν στο πλαίσιο της τυποποίησης, αντιγράφοντας παλαιότερες πηγές, ο Πολυδεύκης, αττικιστής λεξικογράφος του 2ου μ.Χ. αι., κατάγραψε στο Ονομαστικόν του το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό ντύσιμο που αντιστοιχούσε στο ένα ή στο άλλο φύλο, ηλικία και κοινωνική θέση.
4. Δείγμα: κωμικὴ δὲ ἐσθὴς ἐξωμίς· ἔστι δὲ χιτὼν λευκός, ἄσημος (της αράδας), κατὰ τὴν ἀριστερὰν πλευρὰν ῥαφὴν οὐκ ἔχων, ἄγναπτος (λερός)…τῇ δὲ τῶν δούλων ἐξωμίδι καὶ ἱματίδιόν τι πρόσκειται λευκόν, ὃ ἐγκόμβωμα λέγεται ἢ ἐπίρρημα. Τῷ δὲ μαγείρῳ διπλῆ ἄγναμπτος ἡ ἐσθής. Ἡ δέ γυναικῶν ἐσθὴς κωμικῶν, ἡ μὲν τῶν γραῶν μηλίνη (ωχροκίτρινη) ἢ ἀερίνη (ανάλαφρη), πλὴν ἱερειῶν· ταύταις δὲ λευκή. Αἱ δὲ μαστροποὶ ἢ μητέρες ἑταιρῶν ταινίδιόν τι πορφυροῦν περὶ τῇ κεφαλῇ ἔχουσιν (4.118κκ.).
5. Στη σκευή περιλαμβάνονταν ακόμα ορισμένα συμπληρώματα, όπου χρειάζονταν, είτε για να ξεκαθαριστεί η ταυτότητα του προσώπου, είτε γιατί το απαιτούσε ο ρόλος. Έτσι, παράδειγμα, στους Όρνιθες, ο Ποσειδώνας κρατούσε την τρίαινα και ο Ηρακλής το ρόπαλο, έτσι ο Έποπας, αργότερα και οι δύο Αθηναίοι, είχαν φτερά, ο Μέτωνας κρατούσε κανόνα και διαβήτη, ο Ψηφισματοπώλης ψηφίσματα, ο Προμηθέας σκιάδειο κλπ.
6. Εργαλεία και σύνεργα που χρειαζόταν για ορισμένες μόνο σκηνές τα έφερναν κάποιοι βοηθοί -ἀκολούθους τούς ονομάζει ο Τρυγαίος, όταν τους ζητά ν᾽ απομακρύνουν τα σκεύη (Ειρ. 729κκ.)-, δούλοι κατά κανόνα, πρόσωπα λιγόλογα σαν τον Θεράποντα του Στρεψιάδη, που του φέρνει το λύχνο στις Νεφέλες (56κκ.), ή βουβά σαν τον Μανή που κουβαλά τα φτερά στους Όρνιθες (1311κκ.) κ.ά. - πρόσωπα που και γενικότερα τύχαινε να κυκλοφορήσουν στην ορχήστρα και στο προσκήνιο φέρνοντας κάτι χρειαζούμενο, απομακρύνοντας ή μετατοπίζοντας κάτι άλλο. Συνηθισμένοι ήταν -και στην πραγματική ζωή!- οι σκευοφόροι δούλοι, που ακολουθουσαν την κυρία τους στις εξόδους της, όπως η Θρᾷττα τον μεταμφιεσμένο Μνησίλοχο, και τον κύριό τους στα ταξίδια του βαστάζοντας τις αποσκευές. Σκευοφόροι δούλοι είναι και ο Ξανθίας στους Βατράχους και ο Καρίων στον Πλούτο· άσχετο αν τελικά ο ρόλος τους είναι παράλληλα και πρωταγωνιστικός.
7. Θεμελιακό για τη Σκευή των υποκριτών και χορευτών της Κωμωδίας είναι το κεφάλαιο «The Costumes» στο The Dramatic Festivals of Athens, του A. Pickard-Cambridge, Oxford: Clarendon 1953, σ. 175-238· βλ. και T.B.L. Webster, Greek Theater Production, London: Methuen 21970.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου