ΡΗΤΟΡΙΚΗ: ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ - Πανηγυρικός (61-70)

[61] Πολλῶν δ᾽ ὑπαρχουσῶν ἡμῖν εὐεργεσιῶν εἰς τὴν πόλιν τὴν Λακεδαιμονίων περὶ ταύτης μόνης μοι συμβέβηκεν εἰπεῖν· ἀφορμὴν γὰρ λαβόντες τὴν δι᾽ ἡμῶν αὐτοῖς γενομένην σωτηρίαν οἱ πρόγονοι μὲν τῶν νῦν ἐν Λακεδαίμονι βασιλευόντων, ἔκγονοι δ᾽ Ἡρακλέους, κατῆλθον μὲν εἰς Πελοπόννησον, κατέσχον δ᾽ Ἄργος καὶ Λακεδαίμονα καὶ Μεσσήνην, οἰκισταὶ δὲ Σπάρτης ἐγένοντο, καὶ τῶν παρόντων ἀγαθῶν αὐτοῖς ἁπάντων ἀρχηγοὶ κατέστησαν.

[62] ὧν ἐχρῆν ἐκείνους μεμνημένους μηδέποτ᾽ εἰς τὴν χώραν ταύτην εἰσβαλεῖν, ἐξ ἧς ὁρμηθέντες τοσαύτην εὐδαιμονίαν κατεκτήσαντο, μηδ᾽ εἰς κινδύνους καθιστάναι τὴν πόλιν τὴν ὑπὲρ τῶν παίδων τῶν Ἡρακλέους προκινδυνεύσασαν, μηδὲ τοῖς μὲν ἀπ᾽ ἐκείνου γεγονόσιν διδόναι τὴν βασιλείαν, τὴν δὲ τῷ γένει τῆς σωτηρίας αἰτίαν οὖσαν δουλεύειν αὑτοῖς ἀξιοῦν.

[63] εἰ δὲ δεῖ τὰς χάριτας καὶ τὰς ἐπιεικείας ἀνελόντας ἐπὶ τὴν ὑπόθεσιν πάλιν ἐπανελθεῖν καὶ τὸν ἀκριβέστατον τῶν λόγων εἰπεῖν, οὐ δή που πάτριόν ἐστιν ἡγεῖσθαι τοὺς ἐπήλυδας τῶν αὐτοχθόνων, οὐδὲ τοὺς εὖ παθόντας τῶν εὖ ποιησάντων, οὐδὲ τοὺς ἱκέτας γενομένους τῶν ὑποδεξαμένων.

[64] ἔτι δὲ συντομώτερον ἔχω δηλῶσαι περὶ αὐτῶν. τῶν μὲν γὰρ Ἑλληνίδων πόλεων χωρὶς τῆς ἡμετέρας Ἄργος καὶ Θῆβαι καὶ Λακεδαίμων καὶ τότ᾽ ἦσαν μέγισται καὶ νῦν ἔτι διατελοῦσιν. φαίνονται δ᾽ ἡμῶν οἱ πρόγονοι τοσοῦτον ἁπάντων διενεγκόντες ὥσθ᾽ ὑπὲρ μὲν Ἀργείων δυστυχησάντων Θηβαίοις, ὅτε μέγιστον ἐφρόνησαν, ἐπιτάττοντες,

[65] ὑπὲρ δὲ τῶν παίδων τῶν Ἡρακλέους Ἀργείους καὶ τοὺς ἄλλους Πελοποννησίους μάχῃ κρατήσαντες, ἐκ δὲ τῶν πρὸς Εὐρυσθέα κινδύνων τοὺς οἰκιστὰς καὶ τοὺς ἡγεμόνας τοὺς Λακεδαιμονίων διασώσαντες. ὥστε περὶ μὲν τῆς ἐν τοῖς Ἕλλησι δυναστείας οὐκ οἶδ᾽ ὅπως ἄν τις σαφέστερον ἐπιδεῖξαι δυνηθείη.

[66] Δοκεῖ δέ μοι καὶ περὶ τῶν πρὸς τοὺς βαρβάρους τῇ πόλει πεπραγμένων προσήκειν εἰπεῖν, ἄλλως τ᾽ ἐπειδὴ καὶ τὸν λόγον κατεστησάμην περὶ τῆς ἡγεμονίας τῆς ἐπ᾽ ἐκείνους. ἅπαντας μὲν οὖν ἐξαριθμῶν τοὺς κινδύνους λίαν ἂν μακρολογοίην· ἐπὶ δὲ τῶν μεγίστων τὸν αὐτὸν τρόπον ὅνπερ ὀλίγῳ πρότερον πειράσομαι καὶ περὶ τούτων διελθεῖν.

[67] ἔστιν γὰρ ἀρχικώτατα μὲν τῶν γενῶν καὶ μεγίστας δυναστείας ἔχοντα Σκύθαι καὶ Θρᾷκες καὶ Πέρσαι, τυγχάνουσι δ᾽ οὗτοι μὲν ἅπαντες ἡμῖν ἐπιβουλεύσαντες, ἡ δὲ πόλις πρὸς ἅπαντας τούτους διακινδυνεύσασα. καίτοι τί λοιπὸν ἔσται τοῖς ἀντιλέγουσιν, ἢν ἐπιδειχθῶσι τῶν μὲν Ἑλλήνων οἱ μὴ δυνάμενοι τυγχάνειν τῶν δικαίων ἡμᾶς ἱκετεύειν ἀξιοῦντες, τῶν δὲ βαρβάρων οἱ βουλόμενοι καταδουλώσασθαι τοὺς Ἕλληνας ἐφ᾽ ἡμᾶς πρώτους ἰόντες;

[68] Ἐπιφανέστατος μὲν οὖν τῶν πολέμων ὁ Περσικὸς γέγονεν, οὐ μὴν ἐλάττω τεκμήρια τὰ παλαιὰ τῶν ἔργων ἐστὶν τοῖς περὶ τῶν πατρίων ἀμφισβητοῦσιν. ἔτι γὰρ ταπεινῆς οὔσης τῆς Ἑλλάδος ἦλθον εἰς τὴν χώραν ἡμῶν Θρᾷκες μὲν μετ᾽ Εὐμόλπου τοῦ Ποσειδῶνος, Σκύθαι δὲ μετ᾽ Ἀμαζόνων τῶν Ἄρεως θυγατέρων, οὐ κατὰ τὸν αὐτὸν χρόνον, ἀλλὰ καθ᾽ ὃν ἑκάτεροι τῆς Εὐρώπης ἐπῆρχον, μισοῦντες μὲν ἅπαν τὸ τῶν Ἑλλήνων γένος, ἰδίᾳ δὲ πρὸς ἡμᾶς ἐγκλήματα ποιησάμενοι, νομίζοντες ἐκ τούτου τοῦ τρόπου πρὸς μίαν μὲν πόλιν κινδυνεύσειν, ἁπασῶν δ᾽ ἅμα κρατήσειν.

[69] οὐ μὴν κατώρθωσαν, ἀλλὰ πρὸς μόνους τοὺς προγόνους τοὺς ἡμετέρους συμβαλόντες ὁμοίως διεφθάρησαν ὥσπερ ἂν εἰ πρὸς ἅπαντας ἀνθρώπους ἐπολέμησαν. δῆλον δὲ τὸ μέγεθος τῶν κακῶν τῶν γενομένων ἐκείνοις· οὐ γὰρ ἄν ποθ᾽ οἱ λόγοι περὶ αὐτῶν τοσοῦτον χρόνον διέμειναν εἰ μὴ καὶ τὰ πραχθέντα πολὺ τῶν ἄλλων διήνεγκεν.

[70] λέγεται δ᾽ οὖν περὶ μὲν Ἀμαζόνων ὡς τῶν μὲν ἐλθουσῶν οὐδεμία πάλιν ἀπῆλθεν, αἱ δ᾽ ὑπολειφθεῖσαι διὰ τὴν ἐνθάδε συμφορὰν ἐκ τῆς ἀρχῆς ἐξεβλήθησαν, περὶ δὲ Θρᾳκῶν ὅτι τὸν ἄλλον χρόνον ὅμοροι προσοικοῦντες ἡμῖν τοσοῦτον διὰ τὴν τότε στρατείαν διέλιπον ὥστ᾽ ἐν τῷ μεταξὺ τῆς χώρας ἔθνη πολλὰ καὶ γένη παντοδαπὰ καὶ πόλεις μεγάλας κατοικισθῆναι.

***
[61] Παρόλο που πολλές ήταν οι ευεργεσίες που προσφέραμε στην πόλη των Σπαρτιατών, η περίσταση το έφερε να σας μιλήσω μοναχά γι᾽ αυτήν. Και αυτό γιατί οι πρόγονοι των σημερινών βασιλιάδων της Σπάρτης και απόγονοι του Ηρακλή, στηριγμένοι ακριβώς στη σωτηρία που τους εξασφαλίσαμε εμείς, κατέβηκαν στην Πελοπόννησο, πήραν το Άργος, τη Λακεδαίμονα και τη Μεσσήνη, ίδρυσαν ύστερα τη Σπάρτη και έγιναν οι δημιουργοί των αγαθών που απολαβαίνουν τώρα όλοι.

[62] Όλα αυτά βέβαια έπρεπε να τα θυμούνται εκείνοι και σε καμιά περίπτωση να μην εισβάλουν στη χώρα τούτη, από όπου ξεκίνησαν και απόχτησαν τόση ευημερία· ποτέ να μη βάζουν σε κίνδυνο την πόλη αυτή, που αντιμετώπισε κινδύνους, για να υπερασπίσει τα τέκνα του Ηρακλή· ούτε και να έχουν την αξίωση να κάνουν σκλάβα τους την πόλη, που έσωσε το γένος του Ηρακλή, τη στιγμή μάλιστα που κάνουν βασιλιάδες τους απογόνους του.

[63] Μα και αν ακόμα πρέπει να αφήσω κατά μέρος την καλοσύνη που τους δείξαμε και την ευγνωμοσύνη που χρωστούν σ᾽ εμάς, για να ξαναγυρίσω στο βασικό μου θέμα και να σας πω τα πράγματα χωρίς περιστροφές, έχω να πω ότι δεν είναι πατροπαράδοτη συνήθεια των Ελλήνων να διευθύνουν οι ξενοφερμένοι τους αυτόχθονες, ούτε και όσοι ευεργετήθηκαν τους ευεργέτες τους, ούτε και αυτοί που έπεσαν στα γόνατα θερμοπαρακαλώντας όσους τους δέχτηκαν με καλοσύνη και ανθρωπιά.

[64] Μπορώ όμως να τα αποδείξω αυτά και πιο συνοπτικά: Από τις πόλεις της Ελλάδας, αν βγάλεις τη δικιά μας, ήταν και είναι οι πιο μεγάλες το Άργος, η Θήβα και η Σπάρτη. Οι πρόγονοί μας όμως τόσο τους πέρασαν όλους αυτούς, ώστε για το χατίρι των Αργείων, όταν έπαθαν τη συμφορά εκείνη, επέβαλαν τη θέλησή τους στους Θηβαίους, τη στιγμή μάλιστα που ετούτοι ήταν γεμάτοι έπαρση, που νίκησαν.

[65] Έπειτα για τους απογόνους του Ηρακλή νίκησαν πολεμώντας τους Αργείους και τους άλλους Πελοποννησίους. Τέλος με τον πόλεμο κατά του Ευρυσθέα έσωσαν αυτούς που ίδρυσαν τη Σπάρτη και σήμερα την κυβερνούν. Ύστερα απ᾽ όλα αυτά δεν ξέρω με ποιόν τρόπο θα μπορούσε να αποδείξει κανείς σαφέστερα το δικαίωμα που έχουμε για την ηγεμονία των Ελλήνων.

[66] Τώρα, νομίζω, ήρθε η ώρα να μιλήσω και για τα κατορθώματα της πόλης κατά των Περσών, κυρίως γιατί βασικό θέμα του λόγου μου αυτού είναι η ηγεμονία της εκστρατείας εναντίον τους. Αν απαριθμούσα όμως όλους εκείνους τους αγώνες, θα έτρωγα χωρίς άλλο πολύ χρόνο· γι᾽ αυτό, όπως και παραπάνω, θα σταθώ μόνο στους πιο σημαντικούς.

[67] Οι Θράκες λοιπόν, οι Σκύθες και οι Πέρσες οπωσδήποτε είναι τα πιο πολεμικά από τα βαρβαρικά έθνη και έχουν την πιο μεγάλη δύναμη. Όλοι αυτοί τα βάλανε μαζί μας, και η πόλη αντιμετώπισε σκληρούς αγώνες εναντίον τους. Τί θα απομείνει τώρα για επιχείρημα σ᾽ αυτούς που υποστηρίζουν το αντίθετο, αφού θα αποδειχτεί ότι, όσοι από τους Έλληνες αδυνατούσαν να βρουν το δίκιο τους, σ᾽ εμάς κατάφευγαν για προστασία και, όσοι από τους βαρβάρους είχαν σκοπό να υποδουλώσουν τους Έλληνες, πρώτα τα έβαζαν μαζί μας;

[68] Από τους πολέμους αυτούς βέβαια ο πιο ονομαστός στάθηκε ο Περσικός. Όμως τα αρχαιότερα κατορθώματά μας δεν αποτελούν απόδειξη μικρότερη για όσους προβάλλουν δικαιώματα στο θέμα της πατροπαράδοτης ηγεμονίας. Θέλω να πω πως, τον καιρό που η Ελλάδα ήταν ταπεινή και ασήμαντη, ήρθαν στη χώρα μας οι Θράκες με τον Εύμολπο, το γιο του Ποσειδώνα, και οι Σκύθες με τις Αμαζόνες, τις θυγατέρες του Άρη — όχι βέβαια την ίδια εποχή, αλλά τα χρόνια που το καθένα έθνος από τα δυο αυτά επιχειρούσε να επεκταθεί και στην Ευρώπη. Μισούσαν οπωσδήποτε όλους μαζί τους Έλληνες, μα επινόησαν προφάσεις για να τα βάλουν με εμάς ξεχωριστά, ακριβώς γιατί πίστευαν πως, πολεμώντας μόνο με τη δικιά μας πόλη, την ίδια ώρα θα εξασφάλιζαν κυριαρχία πάνω σε όλους τους Έλληνες.

[69] Βέβαια δεν τα κατάφεραν. Μπορεί να πολέμησαν μόνο με τους δικούς μας τους προγόνους, έπαθαν όμως τέτοια συμφορά, σαν να τα έβαλαν με όλο τον πληθυσμό της γης. Θέλετε και απόδειξη για το μέγεθος της καταστροφής που τους βρήκε τότε; Ποτέ η παράδοση γι᾽ αυτά τα γεγονότα δε θα ήταν τόσο ζωντανή, αν το κατόρθωμα το ίδιο δεν είχε εντελώς ξεχωριστή σημασία.

[70] Λένε μάλιστα για τις Αμαζόνες πως, από όσες ήρθαν εδώ, καμιά δε γύρισε πίσω· και όσες πάλι απόμειναν στον τόπο τους διώχτηκαν από την εξουσία που είχαν, μόνο και μόνο για το κακό που έπαθαν εδώ. Για τους Θράκες ύστερα, που είχαν τα ίδια σύνορα μ᾽ εμάς πρωτύτερα, λένε ότι με εκείνη την καταστροφή πήγαν και χώθηκαν τόσο βαθιά, ώστε στον άδειο χώρο που άφησαν εγκαταστάθηκαν έθνη πολλά και διάφορες φυλές και χτίστηκαν τεράστιες πόλεις.