Ο δούλος μου δραπέτευσε, αλλά εγώ είμαι εκείνος που έφυγα ελεύθερος!

Ας περάσουμε τώρα στο θέμα των πατρικών περιουσιών, που αποτελεί την πηγή για τις μεγαλύτερες ανθρώπινες στενοχώριες` γιατί, αν συγκρίνεις όλα τα άλλα που μας δίνουν άγχος – θανάτους, αρρώστιες, φόβους, επιθυμίες, αντοχή στον πόνο και στο μόχθο – με τα δεινά που μας προσφέρουν τα χρήματά μας, η τελευταία αυτή πηγή στενοχώριας ξεπερνά κατά πολύ όλες τις άλλες.

Γι’ αυτό λοιπόν και θα πρέπει να σκεφθούμε πόσο μικρότερη είναι η λύπη μας όταν δεν έχουμε χρήματα παρά όταν έχουμε και τα χάσουμε` και θα πρέπει να καταλάβουμε ότι, όσο πιο λίγα έχει να χάσει η φτώχεια, τόσο λιγότερες ευκαιρίες έχει να μας βασανίζει. Γιατί κάνεις λάθος αν νομίζεις ότι οι πλούσιοι υποφέρουν με μεγαλύτερη άνεση τις απώλειες` ο πόνος του τραύματος είναι όμοιος τόσο στα μικρά όσο και στα μεγάλα σώματα.

Ο Βίων λέει με χιούμορ ότι δεν είναι περισσότερο ενοχλητικό να μαδάς τα μαλλιά ενός φαλακρού κεφαλιού από όσο είναι να μαδάς ένα κεφάλι με πλούσια κόμη. Να ξέρεις ότι το ίδιο πράγμα ισχύει τόσο για τον φτωχό όσο και για τον πλούσιο, πως και οι δυο τους υποφέρουν το ίδιο` γιατί τα χρήματα που έχουν είναι εξίσου αναπόσπαστο κτήμα και των δύο, και είναι αδύνατον να τους τα αφαιρέσεις χωρίς να το πάρουν είδηση. Είναι όμως περισσότερο, όπως είπα, υποφερτό και εύκολο να μην τα έχεις αποκτήσει παρά να τα χάσεις, και γι’ αυτό θα δεις ότι εκείνοι που ποτέ δεν τους επισκέφθηκε η τύχη είναι πιο χαρούμενοι από εκείνους που τους έχει εγκαταλείψει.

Αυτό το συνειδητοποίησε ο Διογένης, ο μεγαλόψυχος εκείνος άνδρας, και τα κατάφερε έτσι, ώστε τίποτα να μην είναι δυνατόν να του αφαιρεθεί. Συ μπορείς αυτή την κατάσταση να την αποκαλέσεις φτώχεια, έλλειψη, ανέχεια, μπορείς να δώσεις σ’ αυτή την αίσθηση ασφάλειας όποια υποτιμητική ονομασία θέλεις. Εγώ πάντως είμαι έτοιμος να αρνηθώ ότι ο άνθρωπος αυτός ήταν ευτυχής, αν μπορέσεις να μου βρεις έστω και έναν που να μην έχει τίποτα να χάσει. Αν δεν είναι βασιλική η κατάσταση να είσαι ο μόνος που να μην μπορεί να υποστεί ζημιά ανάμεσα σε όλους τους φιλάργυρους, τους απατεώνες, τους ληστές και τους ανδραποδιστές, τότε εγώ κάνω λάθος.

Αν αμφιβάλλει κανείς για την ευτυχία του Διογένη, τότε θα μπορούσε να αμφιβάλλει επίσης και για την κατάσταση των αθάνατων θεών, να αναρωτηθεί δηλαδή μήπως είναι δυστυχέστατοι, επειδή δεν έχουν κτήματα, ούτε κήπους, ούτε πανάκριβες εκτάσεις γης, που κάποιος ξένος μισθωτής τις καλλιεργεί, ούτε μεγάλα έντοκα κεφάλαια στην αγορά. Μα δεν ντρέπεστε όλοι σεις που υποκλίνεστε στα πλούτη; Ελάτε λοιπόν, στρέψτε τα βλέμματα ψηλά` θα δείτε τους θεούς γυμνούς, όλα να τα δίνουν και τίποτε να μην κρατούν για τον εαυτό τους

Έχεις την εντύπωση ότι εκείνος που απογύμνωσε τον εαυτό του από όσα δώρα του πρόσφερε η τύχη είναι φτωχός ή, αντίθετα, ότι είναι όμοιος με τους θεούς; Θα υποστήριζες άραγε ότι ο Δημήτριος, ο απελεύθερος του Πομπηίου, που δεν ντρεπόταν να είναι πιο πλούσιος από τον Πομπήιο, ήταν και ευτυχέστερος από αυτόν; Αυτός που κάποτε νόμιζε ότι δύο υποταχτικοί και ένα κάπως πιο ευρύχωρο δωμάτιο θα ήταν αρκετός πλούτος γι’ αυτόν, τώρα απαιτούσε να του αναφέρουν καθημερινά τον αριθμό των σκλάβων του, λες και ήταν ο στρατηγός κάποιου στρατεύματος.

Από τον Διογένη όμως ένας και μόνο δούλος είχε κάποτε δραπετεύσει και, όταν του υπέδειξαν που ήταν, εκείνος δεν νόμισε ότι άξιζε τον κόπο να τον πάρει πίσω. «Θα ήταν ντροπή», τους είπε, «αν ο Διογένης δεν μπορούσε να ζήσει χωρίς τον Μάνη, όταν ο Μάνης μπορεί να ζήσει χωρίς τον Διογένη». Στην πραγματικότητα, όμως, μου φαίνεται ότι θα είχε πει μέσα του αυτά τα λόγια: «Συ, Τύχη, κοίταξε τώρα μόνο όσα σε αφορούν` γιατί ο Διογένης δεν έχει πια τίποτε δικό του. Ο δούλος μου δραπέτευσε, αλλά εγώ είμαι εκείνος που έφυγα ελεύθερος!».

ΣΕΝΕΚΑΣ, Περί της πνευματικής γαλήνης