Eκεί που Τελειώνεις Εσύ και Αρχίζω Εγώ

Eκεί που Τελειώνεις Εσύ και Αρχίζω Εγώ: Γιατί τα Ψυχικά μας Όρια Είναι τόσο Κρίσιμα για τις Σχέσεις Μας;

Όρια
Τα τελευταία χρόνια γίνεται, νομίζω, πολλή κουβέντα για τα «όρια». Τι είναι, ποια είναι η λειτουργία τους, γιατί είναι σημαντικά, πώς πρέπει να τα βάζουμε κλπ. Πολύ συχνά η λέξη «όρια» αναφέρεται σε σχέση με την διαπαιδαγώγηση των παιδιών και γίνεται αντιληπτή ως το σύνολο των κανόνων που ένας γονιός χρειάζεται να θέτει προκειμένου να διασφαλίσει την ομαλή ανάπτυξη -ψυχική και σωματική- του παιδιού, μια υγιή σχέση του μαζί του και τη γενικότερη καλή λειτουργία της οικογένειας.

Σαφώς τα όρια δεν αφορούν μόνο τη σχέση των γονιών με τα παιδιά αλλά κάθε και οποιαδήποτε σχέση. Η σχέση των γονιών με το παιδί παραμένει ωστόσο καθοριστική για το χτίσιμο των ορίων που θα το διευκολύνουν αργότερα ως ενήλικα να σχετιστεί με τον «άλλο» με τρόπο υγιή και λειτουργικό.

Δεν ξέρω πώς νιώθετε εσείς ακούγοντας τη φράση «βάλε όρια» αλλά για μένα συνήθιζε να σημαίνει σκληρή δουλειά και πολύ κόπο- δεν είναι εύκολο να βάλεις σε κάποιον όρια, όπως δεν δυνατό να ελέγξεις ή να αλλάξεις έναν άλλο άνθρωπο, ακριβώς γιατί πρόκειται για έναν «άλλο» άνθρωπο. Με καθησύχασε μια σοφή και αγαπημένη επόπτρια όταν κάποτε μου είπε: «τα όρια δεν τα βάζεις στον άλλο, τα όρια τα έχεις εσύ».

Καιρό μετά επανέρχομαι σε αυτή τη φράση έχοντας συνειδητοποιήσει τη βαθιά της αλήθεια και με την πρόθεση να υπενθυμίσω στον εαυτό μου και σ? εσάς την πολύτιμη λειτουργία των ψυχικών μας ορίων.

Τα όρια, λοιπόν, χρειάζεται πράγματι να τα έχουμε εμείς και η ύπαρξή τους είναι εξαιρετικά σημαντική και κρίσιμη προκειμένου να μπορούμε να δημιουργήσουμε υγιείς σχέσεις και να αποφύγουμε σχέσεις ανθυγιεινές και δυσλειτουργικές.

Τι είναι τα ψυχικά όρια;
Φανταστείτε τα όρια σας, σαν ένα περίγραμμα γύρω από τον εαυτό σας.

Μια γραμμή που ξεχωρίζει εσάς, τις σκέψεις σας, τα συναισθήματά σας, το σώμα σας, τις ανάγκες και τις προτιμήσεις σας από αυτά ενός άλλου ανθρώπου.

Ένας εαυτός χωρίς όρια είναι ένα νησί χωρίς κυματοθραύστη, στο έλεος των κυμάτων και των όσων αυτά ξεβράζουν στις ακτές του. Και αυτό δεν το θέλετε.

Η Jan Black, συγγραφέας του Better Boundaries: Owning and Treasuring Your Life, ορίζει τα όρια ως ?ένα σύνολο από τα ναι, τα όχι, τα ίσως και τα όχι τώρα που χρησιμοποιούμε ως κύριοι της ζωής μας για να παραμείνουμε ασφαλείς και να πορευόμαστε ελεύθερα στο μονοπάτι εκείνο και με τους ανθρώπους και τις δραστηριότητες εκείνες που μας εμπνέουν και μας εξελίσσουν».

Πώς δημιουργούνται τα όρια και ποια είναι η λειτουργία τους;
Όσο ήμασταν μέσα στη μήτρα το μόνο που είχαμε να κάνουμε ήταν να κολυμπάμε σε ένα ασφαλές και καλοπροαίρετο περιβάλλον. Αυτό το συμβιωτικό παράδεισο τον αφήσαμε ανεπιστρεπτί, δεν παύουμε ωστόσο να τον αναζητούμε. Από τη στιγμή που ο ομφάλιος λώρος κόπηκε και καθένας μας έγινε ένα ξεχωριστό ον, αναζητά την ένωσή του με ένα άλλο ξεχωριστό όν.

Το παράδοξο είναι ότι η ικανότητα της ένωσης με τον άλλο έχει ως απαραίτητη προϋπόθεση την ύπαρξη των ορίων του εαυτού γιατί μόνο έτσι, εκεί σε αυτά τα όρια, γίνεται δυνατή μια πραγματική συνάντηση μαζί του. Και αυτό είναι ένα παράδοξο που αναζητούμε ατέρμονα να επιλύσουμε, κολυμπώντας πλέον μέσα σ? ένα περιβάλλον αβεβαιότητας και ανασφάλειας και μέσα στην εσωτερική μας αμφιθυμία ανάμεσα στην ελευθερία και την αυτονομία από τη μια, την ένωση και τη συγχώνευση από την άλλη.

Καλώς εχόντων των πραγμάτων μεγαλώνοντας μαθαίνουμε να δημιουργούμε γύρω μας έναν ψυχολογικό χώρο, ο οποίος μας ανήκει και μέσα στον οποίο ο “άλλος” μπορεί να προσκληθεί αλλά όχι να εισβάλλει.

Τα υγιή όρια μας προστατεύουν από το να γίνουμε αντικείμενο χειραγώγησης, να παρασυρθούμε από τις ανάγκες και τα συναισθήματα του άλλου ή ακόμη και να συγχωνευτούμε με αυτόν, με κίνδυνο να «χάσουμε» τον εαυτό μας.

Μας βοηθούν να ξεχωρίσουμε τις δικές μας σκέψεις και συναισθήματα από αυτά του άλλου, να πάρουμε την ευθύνη για αυτά που σκεφτόμαστε, νιώθουμε και κάνουμε και ταυτόχρονα να μην παίρνουμε την ευθύνη για αυτά που ο άλλος σκέφτεται, νιώθει και κάνει.

Τα υγιή όρια είναι αρκετά ελαστικά ώστε να μας επιτρέπουν να ερχόμαστε κοντά με τον άλλο όταν χρειάζεται και να διατηρούμε την απόσταση όταν κινδυνεύουμε να πάθουμε κακό ερχόμενοι πολύ κοντά.

Μας προστατεύουν από το να εμπλακούμε σε κακοποιητικές σχέσεις και στρώνουν το δρόμο για να μπορέσουμε να απολαύσουμε πραγματική οικειότητα, την ανάποδη όψη της απόλυτης ανεξαρτησίας, καθώς αρχίζουμε να αναπτυσσόμαστε σε αλληλεξάρτηση με τον άλλο.

Μη υγιή όρια
Τα μη υγιή όρια είναι συνήθως αποτέλεσμα της ανατροφής μας μέσα σε ένα οικογενειακό περιβάλλον όπου η ωρίμανση και η διαδικασία της ατομικοποίησης δεν έχει ευνοηθεί και το παιδί δεν έχει γίνει σεβαστό ως άτομο. Αυτό έχει συχνά να κάνει με ανεκπλήρωτες ανάγκες των γονιών που θέτουν σε δεύτερη μοίρα τις ανάγκες του παιδιού για ασφάλεια και σεβασμό. Σε τέτοιες καταστάσεις, το παιδί είναι πιθανό να μάθει ότι τα όρια δεν είναι σημαντικά και να ενδοβάλλει την πεποίθηση ότι, ως άτομο δεν αξίζει παρά μόνο εφόσον είναι χρήσιμο για να ικανοποιεί τις συναισθηματικές ανάγκες των άλλων.

Το παιδί χρειάζεται ασφάλεια και υποστήριξη για να μπορέσει να αναπτύξει μια υγιή αίσθηση της ταυτότητάς και της ατομικότητάς του. Όταν δεν την έχει είναι πιθανό να μεγαλώσει με ρευστά όρια, που το κάνουν να ταλαντεύεται μεταξύ συναισθημάτων συγχώνευσης από τη μια και εγκατάλειψης από την άλλη, με αποτέλεσμα να δυσκολεύεται να δημιουργήσει υγιείς σχέσεις αργότερα στη ζωή του, αφού μοιάζει να είναι θολό το που τελειώνει ο εαυτός του και που αρχίζει ο άλλος.

Έτσι ορισμένες φορές, παιδιά που μεγαλώνουν σε ένα περιβάλλον με ρευστά όρια μπορεί να μάθουν ότι για να καλύψουν τις ανάγκες τους χρειάζεται να εισβάλλουν στα ψυχικά όρια του άλλου, όπως συνέβη και στους ίδιους. Ή μπορεί να μάθουν ότι για να επιβιώσουν από τον «άλλο» χρειάζεται να χτίσουν όρια ανελαστικά και άκαμπτα, ένα τείχος που να τους προστατεύει, έτσι που να δυσκολεύονται να δημιουργήσουν στενές διαπροσωπικές σχέσεις στην ενήλικη ζωή καθώς ακόμη βρίσκονται σε μια διαδικασία εξατομίκευσης σε σχέση με τους γονείς τους.

Ο τρόπος που μεγαλώσαμε έχει παίξει καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητάς μας. Όσο ήμασταν παιδιά η ευθύνη για το μεγάλωμά μας δεν ήταν δική μας, ήταν κυρίως των γονιών μας. Από ένα σημείο κι έπειτα ωστόσο και ειδικά από τη στιγμή που συνειδητοποιούμε ότι πράγματα από το παρελθόν μας εμποδίζουν να δημιουργήσουμε και να απολαύσουμε τη ζωή που θέλουμε, η ευθύνη είναι σε εμάς. Αυτό ισχύει και για τα ψυχικά μας όρια.

Πώς η έλλειψη υγιών ορίων αντανακλάται στις σχέσεις μας;
Η έλλειψη υγιών ορίων συχνά αντανακλάται στις σχέσεις μας με τις παρακάτω ενδείξεις:

Μπορεί να νιώθουμε την έλλειψη μιας ξεκάθαρης ταυτότητας του εαυτού μας
Όταν δεν έχουμε μια ξεκάθαρη αίσθηση της ταυτότητάς μας και των ορίων του εαυτού μας, τείνουμε να αντλούμε την αίσθηση της αυτοαξίας μας από το σύντροφό ή το σημαντικό άλλο, όπως κάναμε και ως παιδιά, βασίζοντας την αξία μας στις αντιλήψεις των σημαντικών άλλων για εμάς. Σε αυτήν την περίπτωση, έχοντας δυσκολία να αντλήσουμε επιβεβαίωση από μέσα μας, αναζητούμε την επιβεβαίωση από τον άλλο και είμαστε διατεθειμένοι να κάνουμε σχεδόν οτιδήποτε για να λειτουργήσει η σχέση ακόμη και αν αυτό σημαίνει ότι παραμελούμε την συναισθηματική μας ασφάλεια, την ακεραιότητα, τον αυτοσεβασμό, την ανεξαρτησία μας, τους φίλους μας, τη δουλειά μας, κ.ο.κ.

Μπορεί να αναλαμβάνουμε ευθύνες που δεν είναι δικές μας και να νιώθουμε ενοχές
Αν σαν παιδιά νιώθαμε ή μας έκαναν να νιώθουμε υπεύθυνοι για την ευτυχία ή τη δυστυχία, των άλλων μελών της οικογένειας είναι πιθανό ως ενήλικες να αισθανόμαστε ότι είμαστε υπεύθυνοι για την ευτυχία ή τη δυστυχία του συντρόφου μας. Όταν αυτός/ή αποτυγχάνει, η ψυχική μας ταύτιση με τη δική του εμπειρία μπορεί να μας κάνει να καταλύουμε τα όρια μας και να είμαστε έτοιμοι να παραχωρήσουμε τους πόρους (τον εαυτό μας, την ενέργεια, το χρόνο, τα χρήματα), έτσι ώστε να τον απαλλάξουμε από τα οδυνηρά συναισθήματα που νιώθει και τα οποία βιώνουμε σα να είναι δικά μας.

Μπορεί να θέλουμε να σώσουμε τον “άλλο”
Εφόσον νιώθουμε υπεύθυνοι για την ευτυχία ή τη δυστυχία του μπορεί μα προσπαθούμε με κάθε τρόπο να τον/την ανακουφίσουμε ακόμη και να τον/την σώσουμε από τις συνέπειες των επιλογών του/της. Είναι πολύ συνηθισμένο το φαινόμενο τα παιδιά να καταλύουν τα προστατευτικά τους όρια προκειμένου με αυτόν τον τρόπο να φροντίσουν το δυσλειτουργικό γονιό αναπληρώνοντας έτσι με έναν τρόπο το ρόλο του συζύγου. Στην ενήλικη ζωή τείνουν να μεταφέρουν αυτό το πρότυπο και στις δικές τους σχέσεις.

Μπορεί να πιστεύουμε ότι αν σώσουμε τον/την σύντροφό μας από τις συνέπειες των επιλογών του/της, αν τον/την συγχωρέσουμε δείχνουμε αγάπη. Στην πραγματικότητα αυτό μπορεί να τον/την ενθαρρύνει να είναι ακόμη περισσότερο απαιτητικός συναισθηματικά και να διαιωνίσει την αρνητική συμπεριφορά. Συχνά, αυτό οδηγεί σε μια ανισορροπία στις σχέσεις όπου ο ένας γίνεται ο σωτήρας ή ο διευκολυντής και ο άλλος παίζει το ρόλο του αβοήθητου θύματος.

Μπορεί να συμβιβαζόμαστε με λιγότερα
Όταν δεν προστατεύουμε τα όρια μας είναι τελικά πιθανό να έχουμε συμβιβαστεί, μένοντας σε πεποιθήσεις του τύπου «εντάξει, δεν είναι κι άσχημα», «η αλλαγή είναι τρομακτική και δύσκολη», «δε μου αξίζει κάτι καλύτερο», «η ζωή θέλει θυσίες», «πόσα να ζητήσει κανείς» κ.ο.κ. Όχι μόνο εγκαταλείπουμε τα όνειρα και τα πράγματα που αξιώναμε για τον εαυτό μας αλλά και την αίσθηση της αυτοξαξίας μας προκειμένου να διατηρήσουμε την ασφάλεια στη σχέση. Στην πραγματικότητα, εγκαταλείπουμε τη δυνατότητα να πραγματώσουμε το δυναμικό μας και να γίνουμε το άτομο που προοριζόμασταν να γίνουμε.

Μια ''υγιή'' σχέση προκύπτει μέσα από τη σύνθεση δύο ατόμων, καθένα από τα οποία έχει μια ξεκάθαρα ορισμένη αίσθηση της ταυτότητάς του/της. Χωρίς την κατανόηση του εαυτού μας- του ποιος/ποια είμαι και τι με κάνει μοναδικό/ή, είναι δύσκολο να δημιουργήσουμε και να συντηρήσουμε σχέσεις οι οποίες να είναι λειτουργικές και οι οποίες, έστω κι αν τα πράγματα δεν είναι πάντα ομαλά, να αποτελούν ωστόσο ένα ασφαλές περιβάλλον το οποίο σε γενικές γραμμές να ευνοεί την ανάπτυξη μας ως πρόσωπα.

Η πιο σοφή εναλλακτική είναι να βρούμε ποιοι είμαστε και τι μας κάνει μοναδικούς και ταυτόχρονα να ευχαριστηθούμε αυτή τη διαδικασία. Να συνειδητοποιήσουμε ότι η αξία μας ως άτομα, δεν εξαρτάται από το να έχουμε ένα σημαντικό άλλο στη ζωή μας και ότι μπορούμε να λειτουργήσουμε και ως ξεχωριστά πρόσωπα Μόνο εάν αποδεχτούμε τον εαυτό μας γι αυτό που πραγματικά είναι με τις δυνάμεις και τις αδυναμίες του, μπορούμε να αποδεχτούμε και τους άλλους για αυτό που είναι. Έτσι μπορούμε να έχουμε μια αληθινή δυνατότητα να δημιουργήσουμε σχέσεις ως συναισθηματικά ώριμοι ενήλικες οι οποίοι δίνουν απλόχερα από επιλογή και να πραγματώσουμε το δυναμικό μας μέσα από μια υγιή αλληλεξάρτηση με τον άλλο.