Γιατί είναι θαυματουργό το πράσινο τσάι

Το πράσινο τσάι είναι πραγματικά «θαυματουργό». Αν και είναι γνωστό από αιώνες ότι το πράσινο τσάι κάνει καλό στην υγεία, μόνο πρόσφατα οι θεραπευτικές του ιδιότητες διερευνήθηκαν επιστημονικά. Είναι πλούσιο σε πολυφαινόλες, αντιοξειδωτικές ουσίες που συμβάλλουν στην καταπολέμηση των βλαβερών για τον οργανισμό ελευθέρων ριζών οξυγόνου, οι οποίες προκαλούν ασθένειες, όπως ο καρκίνος και τα καρδιαγγειακά νοσήματα.
Χάρη σε ένα ισχυρό θρεπτικό συστατικό του φυτού του πράσινου τσαγιού, που ονομάζεται επιγαλλοκατεχίνη, το ποτό αυτό αποδεικνύει ότι η φύση προσφέρει πραγματικά τα καλύτερα… φάρμακα. Υπάρχουν περισσότεροι λόγοι από όσους ίσως γνωρίζετε, για να αρχίσετε να πίνετε πράσινο τσάι.
Ακολουθούν 13 από αυτούς…
1. Εμποδίζει τη συσσώρευση χοληστερόλης στις αρτηρίες και βοηθά στην πρόληψη της καρδιαγγειακής νόσου. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα που δημοσιεύτηκε πρόσφατα στο Journal of Biological Chemistry, η επιγαλλοκατεχίνη (EGCG) βοηθά στην πρόληψη συσσώρευσης λίπους στα τοιχώματα των αρτηριών.
2. Σε μια άλλη νέα μελέτη που δημοσιεύεται στο Journal of Applied Oral Science, οι επιστήμονες εξέτασαν τα αποτελέσματα της επιγαλλοκατεχίνης κατά των βακτηρίων που βρίσκονται στο στόμα και διαπίστωσαν πως είναι αποτελεσματική και έχει ανασταλτική δράση. Άλλη έρευνα στο Archives of Oral Biology, επιβεβαιώνει την αντιβακτηριδιακή δράση κατά των επιβλαβών οδοντικών βακτηρίων.
3. Βοηθά στην αργή ανάπτυξη του καρκίνου του μαστού. Νέα έρευνα που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Experimental Cell Research, διαπίστωσε ότι η επιγαλλοκατεχίνη ανέστειλε τον μεταβολισμό των καρκινικών κυττάρων σε όγκους του μαστού.
4. Βοηθά στην προστασία του δέρματος από την ζημία που επιφέρει η υπεριώδης ακτινοβολία, σύμφωνα με νέα έρευνα στο περιοδικό Pharmaceutical Development and Technology.
5. Το πράσινο τσάι διασπά το λίπος και η επιγαλλοκατεχίνη αυξάνει το ρυθμό με τον οποίο το λίπος «καίγεται» στο σώμα μας.
6. «Καίει» το λίπος της κοιλιάς. Έρευνα στο Πανεπιστήμιο Tufts δείχνει ότι η επιγαλλοκατεχίνη στο πράσινο τσάι, όπως και οι άλλες κατεχίνες, ενεργοποιούν τα γονίδια καύσης του λίπους της κοιλίας και επιταχύνουν την απώλεια βάρους κατά 77%.
7. Διατηρεί σταθερή την ενέργεια, εξισορροπώντας τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα. Η επιγαλλοκατεχίνη βελτιώνει την χρήση της ινσουλίνης στο σώμα για την αποτροπή αύξησης των επιπέδων σακχάρου στο αίμα, που μπορεί να οδηγήσει σε κόπωση, ευερεθιστότητα και επιθυμία για ανθυγιεινά τρόφιμα.
8. Η έρευνα δείχνει ότι το τσάι μπορεί να συμβάλλει κατά του καρκίνου του πνεύμονα. Σε μια μελέτη τον Απρίλιο του 2010, που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Cancer Prevention Research, βρέθηκε ότι η επιγαλλοκατεχίνη καταστέλλει την ανάπτυξη των καρκινικών κυττάρων στον πνεύμονα.
9. Μπορεί να σταματήσει τον ορθοκολικό καρκίνο. Σε πολλές μελέτες εκ των οποίων μία τον Σεπτέμβριο του 2012, αναφέρεται πως η επιγαλλοκατεχίνη εμποδίζει και αναστέλλει τον καρκίνο του παχέος εντέρου.
10. Σύμφωνα με τις έρευνες, φαίνεται πως το πράσινο τσάι καταστρέφει τα καρκινικά κύτταρα του προστάτη. Μια μελέτη του 2010 στο Cancer Science, έδειξε ότι η επιγαλλοκατεχίνη βοηθά το σώμα να καταστρέφει τα συγκεκριμένα καρκινικά κύτταρα.
11. Μπορεί να εμποδίζει την πρόκληση βλαβών στο δέρμα και τις ρυτίδες. Η επιγαλλοκατεχίνη φαίνεται να είναι 200 φορές πιο ισχυρή από τη βιταμίνη Ε, στο να καταστρέφει τις ελεύθερες ρίζες που δημιουργούν προβλήματα στο δέρμα. Οι ελεύθερες ρίζες αντιδρούν με τα υγιή κύτταρα του σώματος, προκαλώντας ζημία και επομένως, μειώνοντας τον αριθμό τους, μειώνουμε και τις ρυτίδες, αλλά και άλλα σημάδια γήρανσης.
12. Περιέχει ένα ισχυρό αντιοξειδωτικό που σκοτώνει τις ελεύθερες ρίζες. Επειδή είναι ένα ισχυρό αντιοξειδωτικό, μπορεί να επιδράσει θετικά πολύ περισσότερο από ό, τι τα κύτταρα του δέρματος. Οι ελεύθερες ρίζες συνδέονται όλο και περισσότερο με πολλές σοβαρές χρόνιες ασθένειες όπως η αρθρίτιδα, ο διαβήτης και ο καρκίνος.
13. Είναι εύγευστο. Αν σας αρέσουν οι αλλαγές, δοκιμάστε μερικά διαφορετικά είδη: πράσινο τσάι παγωμένο ή ζεστό ή με την προσθήκη μικρής ποσότητας από το γλυκαντικό στέβια και λεμονιού.
Πώς να εκμεταλλευτείτε τα οφέλη του
Προσθέστε ένα ή δύο κουταλάκια του γλυκού φύλλα πράσινου τσαγιού σε ένα φλιτζάνι βραστό νερό, σουρώνοντάς το και αφήστε τα για πέντε λεπτά. Προσθέστε πάγο, αν το προτιμάτε κρύο. Οι ειδικοί συστήνουν τρία φλιτζάνια την ημέρα. Και μην ανησυχείτε, περιέχει πολύ λιγότερη καφεΐνη από τον καφέ ή το μαύρο τσάι.

ΟΤΑΝ Ο ΔΑΡΒΙΝΟΣ ΣΚΟΤΩΣΕ ΤΟΝ ΘΕΟ

Πώς συνέλαβε τη Θεωρία τής Εξέλιξης, η οποία συνδέει τον άνθρωπο με τη φύση και συντρίβει τα παρά φύση φονταμενταλιστικά δόγματα
Μου αρέσει να σκέφτομαι τον Δαρβίνο σαν έναν αξιοσέβαστο άνθρωπο με μια επικίνδυνη θεωρία, να ανοίγει δρόμο σε έναν εχθρικό κόσμο. Το 1859, είκοσι τρία χρόνια πριν το θάνατό του, ο Κάρολος Δαρβίνος λένε, σκότωσε τον θεό. Ήταν τότε, που δημοσίευσε το σπουδαίο έργο του για την προέλευση των ειδών στήνοντας τη θεωρία του τής εξέλιξης μέσω φυσικής επιλογής.
Ο Δαρβίνος, μάς έβγαλε από την πλάνη, ότι είμαστε δήθεν η κορωνίδα τής δημιουργίας φτιαγμένοι κατ΄εικόνα τού θεού. Απέρριψε την πεποίθηση, ότι ο κόσμος πλάστηκε το 4.000 π.Χ., πως όλα τα ζώα και τα φυτά φτιάχτηκαν από το θεό κι η εξάλειψη ενός είδους είναι κι αυτή πράξη τού θεού. Όλα αυτά τα φονταμενταλιστικά και τελετουργικά πράγματα, πετιούνται από το παράθυρο. Η θεωρία τής εξέλιξης είναι η ιδέα, που συνδέει  όλες τις εκφράσεις τής ζωής μαζί, όπως και την ζωή στη φύση. Και κυρίως, συνδέει την ανθρωπότητα με αυτή την διαδικασία. Εξελισσόμαστε κι εμείς, όπως κάθε άλλο είδος.
Από τον παππού του πρωτοάκουσε για την εξέλιξη
Ο πατέρας τού Δαρβίνου Ρόμπερτ, εύπορος γιατρός στο Σρούσμπερυ, τον βάφτισε στην αγγλικανική εκκλησία. Η οικογένειά του δεν ήταν θεοσεβούμενοι άνθρωποι, αλλά έγιναν αγγλικανοί με τη γαλλική επανάσταση, όταν υπήρξε μεγάλη αντίδραση απέναντι σε κάθε τι, που αντιτίθετο στο εκκλησιαστικό κατεστημένο.
Η επιστήμη και ο Δαρβίνος πήγαιναν χέρι – χέρι, όπως ο Ήλιος και η Σελήνη. Ο παππούς τού Δαρβίνου, Έρασμος, ήταν κι αυτός γιατρός και είχε γοητευτεί  από την εφαρμογή τής επιστήμης στη βιομηχανία. Ο Έρασμος, πριν γράψει ο εγγονός του για την εξέλιξη, ήταν ο ίδιος οπαδός τής θεωρίας. Δεν είχε κάποια θεωρία για τη φυσική επιλογή, αλλά πίστευε, πως ζώα, φυτά, άνθρωπος, όλα εξελίσσονταν. Ξεκίνησαν σαν μικροσκοπικές σταγόνες, που πέρασαν φάσεις εξέλιξης μέχρι να γίνουν άνθρωποι.

Έγραψε ένα ποίημα σχετικά πασίγνωστο στην εποχή του. Ο τίτλος του ήταν «ναός τής φύσης». Πρώτα από χημικά διαλύματα η ζέστη σχηματίστηκε. Δίνει στην ύλη τα εκκεντρικά φτερά της. Με ισχυρή απώθηση ξεκινά ο εκρηκτικός όγκος. Λιώνει. Γίνεται λύμφη ή αέριο. Και γρήγορα, η συστολή με αιθέρια φλόγα φωτίζει ζωντανεύοντας την ινώδη δομή. Έτσι, δίχως γονιούς από αυτόματη γέννα έγινε το πρώτο ζωντανό είδος επί Γης. Από την μήτρα τής φύσης το φυτό ή το έντομο κολυμπά και φυτρώνει ή ανασαίνει με τα μικροσκοπικά του μέλη.

Υπάρχει πάντα μεγάλη ένταση στον Δαρβίνο.
Το ριζοσπαστικό εναντίον τού συντηρητισμού.
Το μυαλό του πήγαινε προς την μία κατεύθυνση,
η καρδιά του προς την άλλη.
Ήταν ένας άνθρωπος με ένα μυστικό, που ήξερε ή φοβόταν,
ότι θα τού κόστιζε ακριβά αν το έλεγε δημόσια:
τη θεωρία τής εξέλιξης. «Ήταν σαν να ομολογείς
ένα φόνο», είπε, «αν μιλούσες για την εξέλιξη».
Πολλοί μιλούσαν για είδη, που προήλθαν από άλλα, αλλά το πώς γίνεται αυτό αποτελούσε μυστήριο. Το ξεχωριστό στη θεωρία τού Δαρβίνου ήταν ο μηχανισμός τής εξέλιξης. Πίστευε, πως γινόταν μέσω ανταγωνισμού. Αν αγωνιζόσουν για περισσότερους συντρόφους κι επιβίωναν περισσότεροι απόγονοί σου, τότε τα χαρακτηριστικά που θα συνέχιζαν, θα αναπτύσσονταν, ενώ άλλα θα μειώνονταν. Επομένως, ο μηχανισμός τής εξέλιξης είναι αυτός τής φυσικής επιλογής.
Για να καταλάβουμε πόσο σπουδαία θεωρία είναι πρέπει να δούμε αυτή, που αντικατέστησε. Τη μεγάλη αλυσίδα, ότι δηλαδή όλα τα πλάσματα βρίσκονται σε μία αλυσίδα. Δεν υπάρχουν χαμένοι κρίκοι, είναι η αρχή τής αφθονίας. Ο θεός δημιούργησε όλα όσα μπορούσε. Η αλυσίδα πάει από το τίποτε σε μικρά πλάσματα, ψάρια, πτηνά, θηλαστικά. Ο άνθρωπος είναι στη μέση χωρίς νου ή σώμα. Πάνω από τον άνθρωπο βρίσκεται ο πνευματικός κόσμος, οι άγγελοι και ο θεός. Εμείς βρισκόμαστε ακριβώς στο κέντρο. Είμαστε σκοτεινά σοφοί και χυδαία σπουδαίοι. Γεννιόμαστε για να πεθάνουμε, σκεφτόμαστε για να λαθεύουμε. Και όλη αυτή η αίσθηση για τον κόσμο σωριάστηκε, όταν αντικαταστάθηκε από τη θεωρία τής εξέλιξης μέσω φυσικής επιλογής.
Ο παππούς τού Δαρβίνου, Έρασμος, ήταν γιατρός. Δεν είχε τεκμηριώσει κάποια θεωρία φυσικής επιλογής, πίστευε όμως, ότι ο άνθρωπος και τα ζώα εξελίσσονται.

Ντάρβιν: Μια εύπορη οικογένεια αγγλικανών τόρυς
Ένας από τους καλύτερους φίλους τού Έρασμου ήταν ο μεγάλος άγγλος αγγειοπλάστης Γιοσάϊα Γουέντγουντ. Αυτή η σχέση μεταξύ των Ντάρβιν και Γουέντγουντ εξελίχθηκε από τα φάρμακα και τα πήλινα, για να γίνει χρήματα και γάμος. Η προσωπική τους σχέση δυνάμωσε με το γάμο ανάμεσα στον Ρόμπερτ Ντάρβιν και την Σουζάννα Γουέντγουντ. Αυτοί ήταν οι γονείς τού Κάρολου. Ήταν το τέλειο ζευγάρι. Οι Γουέντγουντ, όπως και οι Ντάρβιν, υπήρξαν σχισματικοί. Αλλά καθώς κέρδιζαν όλο και περισσότερα χρήματα, άρχισαν να είναι και πιο ευλαβείς. Μετακόμισαν σε ένα επιβλητικό σπίτι, το Μάγερχωλ, κατασκευασμένο μέσα στη φύση και πιθήκιζαν τους τρόπους των ισχυρών τής κοινωνίας. Το κατεστημένο των αγγλικανών τόρυς. Η οικιακή ζωή, που βίωσε ο Κάρολος μικρός, ήταν η ζωή τής ανώτερης κοινωνικής τάξης κατά τον 19ο αιώνα με σκυλιά, άλογα, σκοποβολή, γιορτές άμαξες και σαββατοκύριακα με ξαδέλφια, μουσικές και άλλα.

Ο πατέρας τού Δαρβίνου, Ρόμπερτ,
ήταν διακεκριμένος γιατρός και ελευθερόφρονας.
Κέρδιζε πολλά χρήματα, αλλά κληρονόμησε επίσης μεγάλη περιουσία
κι έτσι είχε τη δυνατότητα να υποστηρίξει οικονομικά τον Κάρολο
πρώτα στο ταξίδι του με το Μπιγκλ, αλλά κι αργότερα,
όταν εργαζόταν στη διατύπωση τής θεωρίας τής εξέλιξης.

Στον Κάρολο άρεσαν οι συλλογές, όπως και η φυσική ιστορία. Έκανε συλλογή γραμματοσήμων, λίθων, σκυλιών. Ήταν πολύ καλός στη σκοποβολή. Η εξάλειψη, μία από τις πλέον αποκαρδιωτικές πραγματικότητες τού φυσικού κόσμου, όπου μόνο οι πιο ικανοί επιβιώνουν, επισκέφθηκε νωρίς το νεαρό Δαρβίνο. Το 1817, η μητέρα του Σούζαν, πεθαίνει. Η απώλεια τής μητέρας του στα οκτώ του, τού στοίχισε πολύ.
Καταπίεση στο δημόσιο σχολείο
Μέσα σε λίγους μήνες από το θάνατο τής μητέρας του, ο νεαρός Κάρολος έφυγε  από το σπίτι του, για να μπει εσωτερικός στο νέο δημόσιο σχολείο τού δρ. Σάμουελ Μπάτλερ στο Σρόζμπερυ. Εκεί, κυριαρχούσαν τα κλασικά μαθήματα. Η θεολογία. Το σιχαινόταν. Γραφή, ανάγνωση, ποίηση. Το μισούσε. Στα αγγλικά σχολεία τότε, δεν υπήρχε φυσική, επιστήμη. Τη θεωρούσαν απάνθρωπη, επικριτική τής παράδοσης. Τού άρεσε η χημεία,
αλλά τού είπαν να πάψει τις ανοησίες.

Η μητέρα τού Δαρβίνου, Σουζάννα Γουέντγουντ,
πέθανε νέα, όταν ο Κάρολος ήταν μόλις οκτώ ετών.

Ο πατέρας του, θεώρησε, πως όταν θα έφτανε τα 16, το 1825, θα ήταν η κατάλληλη στιγμή να ξεκινήσει κάτι
νέο. Τότε, τον αποκαλούσε χαραμοφάη, άχρηστο, που τού άρεσε μόνο να πιάνει ποντίκια και να σκοπεύει. Βρισκόταν στο σχολείο αδιάφορος, ονειροπόλος, διάβαζε για τους τροπικούς, καθόταν στο πρεβάζι τού παραθύρου και κοίταζε έξω. Μπορείτε να τον φανταστείτε να ονειροπολεί. Άχρηστο τον έλεγαν. Τι ειρωνία! Τον άνθρωπο, που επρόκειτο να αλλάξει τον κόσμο…
Στο Εδιμβούργο μαθαίνει τις εξελικτικές θεωρίες τού Λαμάρκ
Ο πατέρας του τον έστειλε στο Εδιμβούργο να γίνει γιατρός. Η εμπειρία ήταν απελευθερωτική. Οι φοιτητικοί σύλλογοι ήταν ριζοσπαστικοί κι εκείνος πολύ νέος τότε, μόνο 16, 17, 18. Αλλά παρατηρούσε τα πάντα με προσοχή. Ηγετικός ακτιβιστής, ήταν ένας συγκριτικός ανατόμος.

Ο Ρόμπερτ Έντμοντ Γκράντ, γιατρός και διακεκριμένος βιολόγος, καθηγητής σε πανεπιστήμιο τού Λονδίνου, είχε ενστερνισθεί τις εξελικτικές θεωρίες τού Τζέφρεϋ και τού Λαμάρκ κι επηρέασε το νεαρό τότε, Κάρολο Δαρβίνο.
Ο Ρόμπερτ Εντμουντ Γκράντ ήταν σκώτος, κακοδιάθετος αν και αστείος, σαρκαστικός, βλάσφημος. Ήξερε τα πάντα για την ζωή των ασπόνδυλων. Ήταν μαθητής τού Λαμάρκ, που ήταν ο γάλλος υποστηρικτής τής εξέλιξης. Έφερε όλες τις ιδέες τού Λαμάρκ στην Αγγλία. Ο Δαρβίνος έγινε ο σύντροφος των περιπάτων του. Έβγαιναν και μάζευαν θαλάσσια πλάσματα, ανθόζωα, θαλάσσιες φτέρες, θαλάσσια σκουλήκια, κάθε τι, που ξέβραζε το νερό. Αυτή ήταν η ειδικότητα τού Γκράντ. Δίδαξε στο Δαρβίνο να μελετά την ζωή. Τους νόμους τής ζωής. Πώς να οδηγεί την ζωή πίσω, στο σημείο εκκίνησης. Καταλαβαίνουμε λοιπόν, ότι στο Εδιμβούργο γνώρισε τον Λαμάρκ και τα μεγάλα θέματα τής προέλευσης της ζωής.
Στο Δαρβίνο άρεσε η μελέτη της ζωής των ασπόνδυλων, αλλά ένιωθε διαφορετικά με τα είδη, που είχαν σπονδυλική στήλη. Δεν άντεχε τη θέα ενός χειρουργείου και το 1827 παραιτήθηκε από την προσπάθειά του να γίνει γιατρός. Η ιατρική δεν του άρεσε.
Ο νόμος τού θεού και των ανδρών
Τον έστειλαν στην ιερατική σχολή τού Καίμπριτζ, όπου οι περισσότεροι φοιτητές θα γίνονταν κληρικοί. Ο πατέρας του ήθελε να τον κάνει ιερέα. Οι δυο πιο σημαντικές επιστημονικές επιρροές γι αυτόν ήταν ο Άνταμ Σέτζγουικ, καθηγητής γεωλογίας και ο Τζων Χέλσλω, καθηγητής βοτανολογίας. Κι οι δύο υπερασπίζονταν το νόμο τού θεού και των ανδρών, αφού η κοινότητα αυτή ήταν ανδρική. Ήταν μέλη τής ομάδας ηθών τής Σχολής. Αυτοί φρόντιζαν να μην μπαίνουν γυναίκες στην πανεπιστημιούπολη. Ερμήνευαν το θείο νόμο για το φυσικό κόσμο, μέσω τού οποίου τον κρατούσε σταθερό, αμετάβλητο. Ο θεός τους ήταν δημιουργικός. Δεν σήκωναν αστεία για την εξέλιξη. Ο Κάρολος έμαθε από αυτούς να μελετά φυσική ιστορία και τους νόμους, που κυβερνούν τις ανδρικές κοινότητες.
Εκείνη την εποχή, ήταν κοινός στόχος, να πιστεύεις, πως όλα τα πράγματα στην φύση εξέφραζαν θεϊκό σχεδιασμό και στόχο. Τα πράγματα μπήκαν στην θέση τους από το θεό κι αυτό επειδή ο θεός το θεωρούσε σημαντικό, απαραίτητο. Σπουδάζοντας φυσική ιστορία, σπούδαζε στην ουσία το σχέδιο του θεού, για την ιστορία τού κόσμου. Ο μεγαλύτερος υποστηρικτής τού θεϊκού σχεδίου ήταν ο αιδεσιμότατος Γουίλιαμ Πέιλυ. Το βιβλίο του «Αποδείξεις τού χριστιανισμού» ήταν από τα υποχρεωτικά μαθήματα τού Δαρβίνου στο Καίμπριτζ.
Το κλασσικό παράδειγμα είναι αν πάρω το ρολόϊ μου και πάω στο δάσος. Αν βρεις ένα ρολόϊ στο δάσος θα πεις «βρήκα ένα πράγμα, ένα μηχανισμό, που λέει την ώρα, γεμάτο ελατήρια» Στο τέλος καταλήγεις να σκέφτεσαι, πως κάποιος το έφιαξε. Ο Πέιλυ θαύμαζε την ίδια αναλογία σε όλη την φύση. Όλοι οι όμορφοι μηχανισμοί, που επιτρέπουν σε έναν οργανισμό να επιβιώσει στο περιβάλλον του, είχαν έναν δημιουργό.
Ο Δαρβίνος αγαπούσε τον Πέιλυ, όταν σπούδαζε στο Καίμπριτζ. Διάβαζε μάλιστα περισσότερο απ΄όσο απαιτείτο για να περάσει στο μάθημά του. Αλλά στο τέλος, θα στραφεί εναντίον τού Πέϊλυ και τής έννοιας τού σχεδιασμού. Ο Δαρβίνος σκεφτόταν, πως ίσως θα έπρεπε κανείς να πιστέψει στη φύση μάλλον, παρά σ΄έναν εξωτερικό δημιουργό. Κάποιος βλέπει ένα λουλούδι τόσο όμορφο, που νομίζει, πως είναι έργο θεού. Κάποιος άλλος βλέπει την ομορφιά στη φύση και λέει: «καταλαβαίνω πώς φιάχτηκε και είναι σπουδαίο!»
Το ταξίδι με το Μπιγκλ
Στο τελευταίο έτος τού Καίμπριτζ, ο Δαρβίνος αποφασίζει να ταξιδέψει στον κόσμο ως φυσιογνώστης με το βασιλικό πλοίο Μπίγκλ, ταξίδι, το οποίο πρόκειται να αλλάξει την ζωή του για πάντα.

Καθώς το Μπιγκλ επισκοπούσε
τις άγριες ακτές τής Νότιας Αμερικής,
ο Δαρβίνος άρχισε να φτιάχνει θεωρίες
για τα θαύματα τής φύσης γύρω του.

Στο Μπίγκλ έκανε πάντα το πλοίο άνω-κάτω με τις συλλογές απολιθωμάτων, που έβρισκε και τα νεκρά ζώα, που μάζευε από τη θάλασσα κάνοντας χάλια τα καταστρώματα, για τα οποία οι ναυτικοί είναι ιδιαίτερα ευαίσθητοι. Δεν τσακωνόταν ποτέ. Είχε τις καλύτερες σχέσεις με το πλήρωμα. Εκείνα τα πέντε  χρόνια είχε μεγάλη επαφή με τις επιστήμες. Ιδίως τη γεωλογία και τη φυσική ιστορία. Μεγαλύτερη από κάθε άλλον παρατηρητή μέχρι τότε. Είχε την έμφυτη ικανότητα να σκέφτεται το γιατί και το πώς για ό,τι έβλεπε. Η καταγωγή των ειδών, ήταν το αναπόφευκτο αποτέλεσμα.

Το ταξίδι τού Μπιγκλ.
Στο Βρεττανικό Μουσείο του Λονδίνου, όπου αποθηκεύονται φυτά ταξινομημένα και πρεσαρισμένα ανάμεσα σε χαρτί, υπάρχει μία τεράστια τράπεζα δεδομένων σε χρόνο και τόπο. Πολλά από αυτά τα έχει συλλέξει ο Δαρβίνος. Είχε μαζέψει μέχρι και λειχήνες. Τα δείγματα αυτά είναι πολύ σημαντικά, γιατί βοηθούν στην ονομασία των φυτών και ζώων. Όταν περιγράφει κανείς ένα νέο είδος, η περιγραφή του βασίζεται σε άλλα παλαιότερα δείγματα. Αν πήγαινε κάποιος στο Μοντεβιδέο κι έπαιρνε μία λειχήνα, θα επέστρεφε εδώ να την συγκρίνει με αυτή τού Δαρβίνου, για να δει αν ήταν ίδιες. Γι΄αυτό τα δείγματα αυτά φυλάσσονται προσεκτικά ασφαλισμένα σε φακέλους, επειδή σε αυτά ανατρέχουν οι επιστήμονες, προκειμένου να συγκρίνουν κάποιο είδος και να το ονοματίσουν σωστά.
Ο Δαρβίνος είχε γίνει ήδη γνωστός από το Μπίγκλ κι όχι για τη θεωρία του τής εξέλιξης. Ακόμη κι αν μας είχαν μείνει μόνο αυτά τα δείγματα από τον Δαρβίνο, θα τον θυμόμασταν το ίδιο. Έκανε αρχεία, τα οποία τα χρησιμοποιούμε ακόμη και σήμερα.

Θεωρία τής εξέλιξης και γεωλογία
Ο Δαρβίνος επέστρεψε από το ταξίδι του με το Μπίγκλ το 1837. Βιάστηκε να πάει στο Καίμπριτζ να δει τους παλιούς δασκάλους του κι εκεί γνώρισε άλλον έναν επιστήμονα, που είχε σαν ίνδαλμα, τον γεωλόγο σερ Τσαρλς Λάιαλ. Σύντροφος τού Δαρβίνου στο Μπίγκλ ήταν ένα πασίγνωστο βιβλίο τού Λάιαλ, που τού πρόσφερε τη βάση για τη θεωρία τής εξέλιξης.

Σερ Τσάρλσ Λάιαλ. Γεωλόγος, στενός φίλος,
που επηρέασε τον Δαρβίνο.
Στο βιβλίο του «Αρχές Γεωλογίας» ανέπτυξε τη θεωρία,
ότι η Γη δεν σχηματίστηκε σε έξη ημέρες, όπως έλεγε η Βίβλος,
αλλά σε πολύ περισσότερο χρόνο, από αργά κινούμενες δυνάμεις,
οι οποίες συνεχίζουν να υφίστανται και στις μέρες μας.

Η γεωλογία θεωρείτο μια, μάλλον, επίμαχη επιστήμη, τότε. Η Βίβλος έλεγε, πως ο κόσμος δημιουργήθηκε σε έξη μέρες. Η γεωλογία έλεγε, πως ίσως αυτό να μην ήταν σωστό. Ο Λάιαλ πίστευε, πως είχε χρειαστεί περισσότερος χρόνος και προσπάθησε να διαδώσει την ιδέα του. Το βιβλίο του το πέτυχε αυτό για πολύ κόσμο. Αυτός ο χρόνος, που πρότεινε ο Λάιαλ, ταίριαζε στο Δαρβίνο. Έδειξε τις μικρές διαδικασίες, τις σταγόνες τής βροχής, τις πλημμύρες, τους ανέμους, όλες τις φυσικές διαδικασίες, που αφορούσαν στη γεωλογία. Όπως είπε ένας φίλος του: ο χρόνος αντηχεί στην γεωλογία. Κάθε στιγμή είναι σημαντική, γιατί σε κάθε στιγμή συμβαίνουν μικρά γεγονότα.
Ο Δαρβίνος είχε τώρα ένα πρότυπο. Μικροσκοπικά γεγονότα, που επαναλαμβάνονται διαρκώς στο χρόνο δημιουργούν νέες μορφές, αλλά δεν είχε ακόμα απάντηση στο εξής: μπορούσε να είναι έτσι για τους βράχους, αλλά πώς εξελίσσονται τα έμβια όντα;
Ανταγωνισμός: Ο μηχανισμός τής εξέλιξης
Έπειτα, διάβασε το πόνημα περί αρχών τού πληθυσμού τού αιδεσιμότατου Τόμας Μάλθους, στο οποίο έγραφε, ότι ο πληθυσμός, ξεπερνά τα αποθέματα τροφής. Υπάρχουν περισσότερα στόματα απ΄όσα μπορείς να ταΐσεις, άρα θα υπάρχει πάντα μια μάχη, πόλεμοι, θάνατος, λιμός. Η πρόοδος έρχεται μετά από μάχη. Αυτή ήταν η κεντρική ιδέα για τον Δαρβίνο: Η φύση είναι μια μάχη. Όταν διάβασε το βιβλίο τού Μάλθους κι έψαχνε για το μηχανισμό τής εξέλιξης, είπε, πως το διάβασε ανάλαφρα, αυτά είναι τα λόγια του. Αν δούμε όμως, την οικογένειά του, τον κοινωνικό του κόσμο, θα δούμε, ότι ο Μάλθους είχε κάνει διάνα. Στην ουσία, οι Ντάρβιν ήταν επενδυτές, επιχειρηματίες, οι Γουέντγουντ ήταν μηχανικοί, ο ανταγωνισμός ήταν κυρίαρχος. Ο Δαρβίνος ήταν υπέρ αυτού. Όλη του η οικογένεια, η βιολογία του, η εξέλιξή του μέσω φυσικής επιλογής, ο ανταγωνισμός, βοηθούν τα είδη να προοδεύσουν. Κατά τον ίδιο τρόπο δουλεύει κι η φύση. Υπήρχε ένα ανελέητο πολιτικό κλίμα, που έδωσε ώθηση σε μια ανελέητη, πολιτική, εξελικτική βιολογία. Ο Δαρβίνος είχε βρει μια θεωρία να δουλέψει.
Ολομόναχος, πειραματιζόταν με όλα
Τώρα, αποφάσισε να παντρευτεί. Επέλεξε την Εύα Γουέντγουντ, ανηψιά τής πεθαμένης μητέρας του και το 1842, το ζευγάρι αποφάσισε να μετακομίζει στο παλιό πρεσβυτέριο τού Ντάουν, ενός χωριού στο Κεντ. Στο Δαρβίνο άρεσε η φύση κι αγαπούσε πολύ το Ντάουν. Ένιωθε ασφαλής εκεί. Εκεί έχτισε το εργαστήριό του. Εκεί έστησε και τον «μοχλό» του, για να μετακινήσει τον κόσμο. Ενδιαφερόταν για όλα γύρω του. Είχε εμμονή με τη θεωρία του. Ό,τι έβλεπε ήταν τροφή για τη θεωρία τής εξέλιξης. Από τα λιβάδια με τα λουλούδια μέχρι τη συζυγική του κλίνη. Ήταν βαθιά πειραματιστής. Τού άρεσε να λύνει προβλήματα.
Από τις πιο καλές έρευνές του ήταν αυτή με τα σκουλήκια. Ήθελε να ξέρει τί μπορούσαν να κάνουν κι είχε σκουλήκια σε δοχεία σε όλο το σπίτι. Τα τάιζε με διαφορετικές τροφές, αλλά αναρωτήθηκε επίσης, αν μπορούσαν να ακούσουν. Τα είχε τοποθετήσει λοιπόν πάνω στο πιάνο κι έβαλε ένα από τα παιδιά του να παίζει. Προσπάθησε να δει αν ανεβοκατεβαίνουν στον δοχείο. Έβαλε ένα άλλο του παιδί να παίξει φαγκότο. Δοκίμασε και φλάουτο, έκανε διάφορα πράγματα, που σχεδόν ντρεπόταν να ομολογήσει. Ήταν σαν μια αράχνη στον ιστό της. Έστηνε τους ιστούς του, για να μαζέψει πληροφορίες ολομόναχος στο εργαστήριό του στο Ντάουν.
Μέσα σε δυο χρόνια από τη μετακόμιση στο Ντάουν, ο Δαρβίνος είχε λύσει τους γρίφους, που υποστήριζαν τη μεγάλη του ιδέα. Το έγραψε ο ίδιος στο χέρι, αλλά δεν το δημοσίευσε για είκοσι χρόνια σχεδόν. Το 1844 καθαρόγραψε ένα δοκίμιο. 231 σελίδες. Ο πυρήνας τής θεωρίας του είχε καταγραφεί.
Δεν δημοσίευε τη θεωρία του
Γιατί δεν δημοσίευσε τη θεωρία του; Πρέπει να θυμόμαστε, ότι η πολιτική κατάσταση το 1839, 1840, 1841, 1842 ήταν η πλέον ριζοσπαστική τού αιώνα. Υπήρχε μαζική ανεργία, βαθιά κρίση, απεργίες. Οι αναλυτές οργάνωναν διαμαρτυρίες ζητώντας περισσότερα δικαιώματα στην αγγλική κοινωνία. Οι σοσιαλιστές και οι άθεοι δημοσίευαν μπροσούρες λέγοντας, πως η εξέλιξη ήταν αυτή, που θα παραμέριζε το θεό, οπότε δεν θα υπήρχαν θαύματα και η αγγλικανική εκκλησία έκανε λάθος, η κοινωνία κατέρρεε, οι εργάτες θα αναλάμβαναν. Η εξέλιξη ήταν μέρος τής πολιτικής δομής τους, την έβλεπαν ως όπλο, το δόρυ να χτυπήσουν το κατεστημένο.
Ο Δαρβίνος έπαιρνε 400 λίρες από τον πατέρα του. Ήταν αριστοκράτης, οι φίλοι του στο Καίμπριτζ ήταν ευγενείς και κληρικοί. Τον κατηγόρησαν μάλιστα, για πολύ αριστοκρατική συμπεριφορά. Όλη η οικογένειά του μισούσε τους χούλιγκαν σοσιαλιστές, όπως τους αποκαλούσαν. Ο Δαρβίνος, λοιπόν ανησυχούσε, μήπως έπαιρναν τις ιδέες του και τις χρησιμοποιούσαν στην προπαγάνδα τους. Αυτό πρέπει να ήταν η καρδιά τού διλήμματός του. Είπε, πως ήταν σαν να ομολογεί κανείς ένα φόνο αν μιλούσε για την εξέλιξη. Δεν είχε πρόθεση να δημοσιεύσει τη θεωρία του. Άφησε στην σύζυγό του ένα γράμμα, όπου έλεγε, πως σε περίπτωση που πέθαινε, έπρεπε να πάρει 400 λίρες, να βρει έναν εκδότη και να τη δημοσιεύσει, πράγμα πολύ παράξενο, αν το σκεφτείς. Προτιμούσε να πεθάνει και να αναλάβει άλλος την ευθύνη και το ανέθεσε στην γυναίκα του. Φοβερό φορτίο. Στο γράμμα έλεγε ποιους είχε στο νου του. Τους κληρικούς τού Καίμπριτζ, τον Ρίτσαρντ Όουεν. Όλοι αυτοί μισούσαν την μεταβολή, την εξέλιξη. Έπρεπε να γίνεις επιστήμονας, είπε, για να τους αντικρούσεις. Ο Σέτζγουικ, ο γεωλόγος, είπε, πως η εξέλιξη ήταν βδελυρή υπόθεση, φρικτή, θα οδηγούσε την κοινωνία σε καταστροφή και σύγχυση. Δεν ήθελαν να αναμιχθούν. Αυτό που έβλεπε ο Δαρβίνος ήταν, πως όποιος δημοσίευε μια θεωρία τής εξέλιξης, θα έβλεπε την φήμη του να διαμελίζεται.
Η δημοσίευση μιας παρόμοιας θεωρίας
Το 1844 ξέσπασε σκάνδαλο, όταν ένας λαϊκός εκδότης με έξι δάκτυλα στο κάθε χέρι και ενδιαφέρον για μεταλλάξεις και τέρατα δημοσίευσε τη δική του θεωρία τής εξέλιξης. Συγγραφέας ήταν ο Ρόμπερτ Τζέιφερς και το βιβλίο του είχε τίτλο: «Τα ίχνη τής φυσικής ιστορίας τής δημιουργίας». Ακριβώς όπως ο Δαρβίνος έτσι και ο Τζέιφερς φοβόταν, ότι οι θεωρίες του μπορούσαν να βλάψουν τη φήμη του, οπότε δημοσίευσε το βιβλίο ανώνυμα.
Αυτό που έκανε τα «Ίχνη» τόσο ενδιαφέροντα, ήταν πως πολλοί αναφέρθηκαν ως εν δυνάμει συγγραφείς του. Από την κόρη τού Μπάϊρον, Άντα, που αγαπούσε τα μαθηματικά, μέχρι κάποιον, που ήταν ο πιο συντηρητικός Τόρυ των ημερών, ο σερ Ρίτσαρντ Βίβιαν. Ακόμη και τον Δαρβίνο υποψιάζονταν. Ανέφεραν ως και τον πρίγκιπα Αλβέρτο, ως αστείο. Είχαν προτείνει κάθε είδους άνθρωπο, περίπου εξήντα ονόματα. Κι αυτό, συνδυασμένο με την επονείδιστη φύση τής θεωρίας, αποτελούσε ευχάριστο θέμα στο βικτωριανό Λονδίνο.
Ο πιο υβριστικός επικριτής των «Ιχνών», ήταν ο παλιός του καθηγητής, Σέτζγουικ. Αυτός, για διάφορους λόγους είδε στα «Ίχνη» ό,τι φοβόταν. Απαρνήθηκε λοιπόν ολοσχερώς αυτό το οικτρό έκτρωμα. Μίλησε για τα «Ίχνη» σαν να ήταν η πόρνη τής Βαβυλώνας, που μόλις έριξε τον όμορφο επιστημονικό μανδύα της κι άφησε να φανεί η διαφθορά κι η παρακμή, που κρυβόταν πίσω. Μισούσε τα «Ίχνη», γιατί ήταν η άρνηση τής ηθικής, τής θρησκείας.


Περισσότερα από διακόσια χρόνια από τη γέννησή του,
ο Κάρολος Δαρβίνος συγκεντρώνει
τα πυρά των διάφορων ιερατείων
καθ΄ότι ανατρέπει τη θεολογική παραδοχή,
ότι τα έμβια είδη είναι σταθερά και τα ίδια μ’ αυτά,
που έπλασε ο θεός μέσα σε μια βδομάδα,
κατά τη δημιουργία τού σύμπαντος.

Ο Δαρβίνος δεν είναι απλώς ένας επιστήμονας από τους πιο δημιουργικούς,  αλλά κι ένας από τους πιο παραγωγικούς. Έγραψε 14-15 βιβλία σε μία εποχή χωρίς υπολογιστές, χωρίς γραμματειακή στήριξη. Τα γράφει όλα στο χέρι, διορθώνει τα δοκίμια. Ασχολείται με διάφορους επιστημονικούς τομείς, όπως γεωλογία, βοτανολογία, ανθρωπολογία, ζωολογία, εμβρυολογία, συγκριτική ανατομία. Κάθε είδους φυσικής ιστορίας στα γερμανικά, στα γαλλικά, όπως και στα αγγλικά.
Ανησυχεί, για το ότι κοίταξε τη φύση, είδε πως η φύση είναι βίαιη και σκληρή, πως το σύμπαν δεν έχει χώρο για έναν φιλάνθρωπο δημιουργό. Ανησυχεί, γιατί ίσως σκότωσε ο ίδιος τον θεό.
Τον σημαδεύει ο θάνατος τής κόρης του
Αν ο Δαρβίνος ανησυχούσε για τις επιπλοκές τής θεωρίας του περί φυσικής επιλογής, αυτές έγιναν σκληρή πραγματικότητα το 1851. Η αγαπημένη του κόρη Άννυ, αρρώστησε και πέθανε. Ήταν έντεκα χρονών. Ήταν πολύ κοντά της, από μικρή ακόμα. Η μικρή συνήθιζε να τού τραβά το χέρι, να τον χτενίζει, να τον παίρνει βόλτες στον κήπο. Την αγαπούσε γι΄αυτό. Ήταν ψηλή, τού θύμιζε τη γυναίκα του, την Έμμα. Όταν λοιπόν έπεσε αθεράπευτα άρρωστη, ο Δαρβίνος τρελάθηκε. Έβλεπε το παιδί να πεθαίνει για πάνω από μια εβδομάδα, τον Απρίλη τού 1851. Δεν ξέχασε ποτέ τη γλυκύτητα, την τρυφερότητά της, το λαμπερό χαμόγελο, το φωτεινό πρόσωπο. Μια βδομάδα μετά το θάνατό της έγραψε ό,τι πιο συγκινητικό έγραψε ποτέ, περιγράφοντας τι υπέροχο δείγμα ανθρώπου σωματικά και ηθικά, ήταν. Έκλαιγε για την Άννυ ακόμη και στο τέλος τής ζωής του. «Ακόμη έρχονται δάκρυα στα μάτια μου», έγραψε λίγο πριν πεθάνει, «σαν σκέπτομαι τη γλυκύτητά της».

Ο θάνατος τής κόρης του, Άννυ, το 1851,
έσπρωξε τον ήδη αμφίβολο Δαρβίνο
μακρυά από τη θεωρία ενός αγαθοεργού θεού.
Πώς να συμφιλιώσεις την απώλεια ενός τέλειου δείγματος με τη χριστιανική άποψη τού σύμπαντος; Ο Δαρβίνος δεν μπορούσε. Πίστευε, ότι η επιβίωση λαμβάνει χώρα ανάλογα με το ποιος ήταν πιο ικανός, αλλά είναι μία διαδικασία, που αλλάζει και δυστυχώς ο ίδιος έχασε αυτό το τέλειο παιδί. Νομίζω, ότι αυτό επηρέασε βαθιά το σύμπαν, στο οποίο πίστευε εφ΄εξής ο Δαρβίνος. Η φυσική επιλογή έλαβε χώρα σε ένα σύμπαν, όπου μπορούσε να υπάρχει ή όχι θεός.
Ο Δαρβίνος δημοσιεύει τελικά τη θεωρία του
Μετά τον θάνατο τής Άννυ, ο Δαρβίνος αποσύρθηκε στο σπίτι του στο Ντάουν. Καθώς περνούσαν τα χρόνια, δεν βιαζόταν να δημοσιεύσει τη μεγάλη ιδέα του. Αλλά το 1858, αυτή η απροθυμία του τον πρόλαβε. Έφτασε ένα γράμμα από την Άπω Ανατολή. Ήταν από έναν ανταγωνιστή φυσιογνώστη.
Ο Γουάλας και ο Δαρβίνος ήταν πολύ διαφορετικοί. Ο Γουάλας ήταν 14 χρόνια νεότερος, αλλά ανήκε στην άλλη άκρη των κοινωνικών τάξεων. Το όγδοο παιδί μιας φτωχής οικογένειας, άφησε το σχολείο στα δεκατρία του, δεν πήγε ποτέ πανεπιστήμιο, δούλευε ως τοπογράφος. Δεν τού άρεσε καθόλου αυτή η δουλειά, την θεωρούσε γελοία. Έβλεπε τις άσχημες συνθήκες των χωρικών και κάποια στιγμή βαρέθηκε κι αποφάσισε να γίνει επαγγελματίας συλλέκτης δειγμάτων. Πίστευε στην εξέλιξη, χρειαζόταν απλώς μία θεωρία. Πήγε στην Άπω Ανατολή, όπου μελετούσε ουρακοτάγκους. Ζούσε σαν αυτόχθονας και μέσα σε μία κρίση ελονοσίας θυμήθηκε τον Μάλθους και ένα βιβλίο του, που είχε διαβάσει πριν δεκατέσσερα χρόνια. Θυμήθηκε, αυτό, που σήμερα λέμε επιβίωση τού ικανότερου και κατάλαβε, πως όλος ο κόσμος δούλευε έτσι. Έγραψε λοιπόν τη θεωρία του τις επόμενες δύο ημέρες και την έστειλε στην Αγγλία στον Δαρβίνο. Τα υπόλοιπα είναι γνωστά. Το θεωρούμε ταυτόχρονο; Ανεξάρτητο; Εξαρτάται από το πώς βλέπεις την επιστήμη να δουλεύει. Ήταν κι οι δύο ταξιδιώτες, ήξεραν κι οι δύο τη φύση κι αυτό τους έφερε στο ίδιο σημείο. Έτσι, επιτέλους, είκοσι χρόνια, αφού είχε γράψει τη θεωρία τής εξέλιξης μέσω φυσικής επιλογής, ο Δαρβίνος αναγκάστηκε να την δημοσιεύσει.
Όμως, ποιον μπορούσε να εμπιστευτεί ένας άνδρας με τις ευαισθησίες τού Δαρβίνου, για να τού δώσει το έργο μιας ζωής; Στον οίκο Τζων Μάρεϋ, αποφάσισε. Έναν από τους παλαιότερους εκδοτικούς οίκους τού Λονδίνου. Ήξερε, πως ήταν ασφαλής με τον Τζων Μάρεϋ, γιατί ο δεύτερος είχε αίσθηση τής επιστήμης τής εξέλιξης, είχε εκδώσει πολλούς από τον τομέα τού Δαρβίνου. Ο Τζων Μάρεϋ το δημοσίευσε ευχαρίστως.

Η θεωρία τής εξέλιξης
επηρέασε καταλυτικά πολλές επιστήμες
και γενικότερα τη σκέψη τού 20ού αιώνα.

Το «μπουλντόγκ» τού Δαρβίνου
Στο μεταξύ, ο συγγραφέας φοβούμενος για την φήμη του, κρατήθηκε μακριά από δημόσιες εμφανίσεις. «Έμαθα, πως λέει, ότι προερχόμαστε από τους πιθήκους» είπε χαρακτηριστικά κάποια κυρία τής βικτωριανής εποχής και συνέχισε: «Ελπίζω, πως δεν είναι αλήθεια, αλλά αν είναι, ας προσευχηθούμε να μην γίνει γνωστό».


Τόμας Χένρι Χάξλεϊ.
Βιολόγος, που έμεινε γνωστός
ως το «μπουλντόγκ» τού Δαρβίνου,
λόγω τής φανατικής του υπεράσπισης
των εξελικτικών ιδεών.

Η προώθηση τού βιβλίου αφέθηκε σε ένα νεαρό άνδρα, που έγινε γνωστός ως «το μπουλντόγκ τού Δαρβίνου». Τον Τόμας Χένρι Χάξλεϊ. Ο Χάξλεϊ και ο Δαρβίνος ήταν διαφορετικά άτομα. Ο Δαρβίνος ήταν εσωστρεφής, ο Χάξλεϊ καριερίστας, τού άρεσε να είναι στο προσκήνιο, να προκαλεί. Ήταν φιαγμένοι ο ένας για τον άλλον. Ο Δαρβίνος ήθελε έναν προπαγανδιστή, ο Χάξλεϊ έναν λόγο. Ο Δαρβίνος έγινε αποδεκτός χάρη στον Χάξλεϊ. Αυτός δέχθηκε τα πυρά, αυτός έκανε διαλέξεις για τη θεωρία, αυτός μίλησε για ανθρώπους και για πιθήκους, που ο Δαρβίνος είχε προσεκτικά αποσιωπήσει στην «Καταγωγή των Ειδών».
Το βιβλίο τού Χάξλεϊ: «Η θέση τού ανθρώπου στην φύση», τέσσερα χρόνια μετά την «Καταγωγή των ειδών», ήταν, που τράβηξε όλη την αντίδραση. Όλοι έριχναν τα θρησκευτικά βέλη τους επάνω του. Έκανε αυτό, που μισούσαν οι Τόρυ. Μιλούσε για τον γορίλα πρόγονό τους. Ο Δαρβίνος, σε σύγκριση, παρέμεινε άσπιλος και θάφτηκε στο Γουέστμινστερ Άμπεϊ, όπου τον έβαλε ο Χάξλεϊ, ενώ ο τελευταίος θάφτηκε στο Φρίντσλεϊ.
Όπως αναγνώρισε πολύ νωρίς ο ίδιος ο Δαρβίνος,
η εξέλιξη τού ανθρώπου αποτελεί
το μεγαλύτερο πεδίο αμφισβήτησης
τής εξελικτικής σκέψης.
Οι θρησκείες, ακόμα και στις μέρες μας,
διαφωνούν στην ιδέα, ότι ο άνθρωπος προήλθε
με φυσικές διαδικασίες
χωρίς δηλαδή κάποια υπερφυσική, θεία, παρέμβαση.

Επίλογος
Υπάρχουν δύο απόψεις για τις κοινωνικές ζυμώσεις, σχετικά με τη θεωρία τής εξέλιξης. Η μία, είναι η δημοφιλής, που λέει, ότι ο Δαρβίνος εκθρόνισε τον θεό δημιουργώντας πόλεμο μεταξύ επιστήμης και θρησκείας. Η επιστήμη κέρδισε, η θρησκεία έχασε. Δεν είναι αλήθεια. Στην πραγματικότητα, αυτό βόλευε τον αγγλικανισμό, που μετακίνησε κάπως το επίπεδο των εξηγήσεών του, ώστε η θεωρία τής εξέλιξης να γίνει νόμος τού θεού.
Κάποτε, ειπώθηκε, ότι η ομοιομορφία τής φύσης είναι το πέπλο, που πίσω του κρύβεται ο θεός. Από την μια μεριά λοιπόν, ήταν επαναστατική θεωρία κι από την άλλη ιδιαίτερα ευλαβική. Όλες του οι ανησυχίες, ότι θα τον χρησιμοποιούσαν οι σοσιαλιστές κι οι λαμαρκιστές, ότι η φυσική επιλογή του θα τσάκιζε το κατεστημένο, αποδείχθηκαν λάθος. Ανησυχούσε για το τίποτα.

Εκκλησιαστικοί παράγοντες σε όλο τον κόσμο, σε αντικατάσταση τής «βλάσφημης» θεωρίας τής εξέλιξης, προσφεύγουν στη λύση μιας «αντι-επιστήμης», τού λεγόμενου «δημιουργισμού» ή με πιο σύγχρονο όρο τού «ευφυούς σχεδιασμού». Πρόκειται για μία θρησκευτική μεταφυσική θεωρία, που υποστηρίζει, ότι το σύμπαν δημιουργήθηκε από κάποιο εξωσυμπαντικό, μεταφυσικό ον. Επιδιώκει την αναγωγή της σε επιστήμη χωρίς τα εχέγγυα τής επιστημονικής αντικειμενικότητας και έρευνας. Είναι ουσιαστικά οι βιβλικές ιστορίες επενδεδυμένες με ψευδοεπιστημονική μορφή.
Τα τελευταία δέκα χρόνια της ζωής του, ο Δαρβίνος, μπήκε στην δελφική φάση του. Κάθε τι που έλεγε, κάθε λέξη από το στόμα του ή την πένα του, την έπαιρνε ένας κόσμος έτοιμος να «αλλαξοπιστήσει». Ρωτούσαν για τα θρησκευτικά πιστεύω του. Έλεγε, «ο κάθε ανόητος τής Ευρώπης μού γράφει, για να με ρωτήσει κάτι». Ήθελαν φωτογραφίες, αυτόγραφα, ήθελαν χρήματα, πολλοί τού ζήτησαν χρήματα, ήθελαν συστατικές επιστολές «για την Βασιλική Εταιρία». Ήταν τόσα πολλά τα αιτήματα, που αναγκάστηκε να τυπώσει μία απάντηση: «Με θλίψη του, ο κ. Δαρβίνος σάς ενημερώνει…». Υπήρξε και ένα παιδί από τις κεντροδυτικές Η.Π.Α., που τού έγραψε: «Κύριε Δαρβίνε, σάς παρακαλώ, στείλτε μου μία λίστα βιβλίων σχετικά με την εξέλιξη». Τού έστειλε ένα κατάλογο με βιβλία φίλων και συνεργατών και φυσικά, και δικών του.

Η ηθική του Επίκουρου και η ηδονή

«Την ηδονήν ονομάζουμε αρχή και τέλος (αξία και σκοπό) της ευτυχισμένης ζωής. Διότι αυτή γνωρίσαμε ως αγαθό, πρώτο και συγγενικό προς τη φύση μας και χάρη σ΄αυτήν αποφασίζουμε για κάθε επιλογή και αποφυγή, αλλά και σε αυτήν οδηγούμαστε όταν κρίνουμε κάθε καλό με κριτήριο αυτό το συναίσθημα». Επίκουρος
 
Οι άνθρωποι για να μπορέσουν να συμβιώσουν μεταξύ τους, καθιέρωσαν κανόνες κοινής συμπεριφοράς, κάτι που σε γενικές γραμμές ονομάζεται ηθική. Ως εκ τούτου, τους κανόνες αυτούς, τους έφτιαξαν από μόνοι τους οι άνθρωποι, και όχι κάποιοι θεοί για αυτούς.
Κατά τον Επίκουρο, οι πνευματικές απολαύσεις είναι ανώτερες απ’ τις φυσικές, γιατί διαρκούν πιο πολύ και μας προσφέρουν καθαρή, ανόθευτη ηδονή, θεωρεί την ακινησία, την ησυχία σαν τη μεγαλύτερη ηδονή απ’ την κίνηση και την ψυχική ηρεμία σαν τη μεγαλύτερη ευτυχία. Η έλλειψη μέτρου στις απολαύσεις είναι καταδικαστέα και οι εγωιστικές ενέργειες είναι κακές, επειδή η εκτίμηση, η αγάπη και η βοήθεια του πλησίον, καθώς και η ευημερία της κοινότητας στην οποία ανήκω, είναι παράγοντες αναγκαίοι για την δική μου ευημερία, για την ευδαιμονία μου, τους οποίους όμως δεν πετυχαίνω, όταν φροντίζω μόνο για τον εαυτό μου χωρίς να μεριμνώ για τους άλλους.
Αυτή η αντίληψη για την ηθική του Επίκουρου, είχε το πλεονέκτημα ότι φαινόταν πολύ φυσική, που μπορούσε εύκολα να συνδεθεί με τις φιλοσοφικές ανάγκες εκείνων που ήξεραν να αρκεσθούν στη γνώση του γνωστού κόσμου με τις αισθήσεις, σαν του μόνου πραγματικού και οι οποίοι θεωρούσαν τον άνθρωπο μόνο σαν ένα μέρος του κόσμου, και αυτή ακριβώς η αντίληψη για την ηθική, έπρεπε να γεννήσει εκείνη την υλιστική αντίληψη για τον κόσμο.
Η στήριξη της ηθικής πάνω στις προσπάθειες του ατόμου για ηδονή και ευδαιμονία ή πάνω στον εγωισμό και η υλιστική αντίληψη για τον κόσμο, καθόριζαν και υποστήριζαν η μια την άλλη και αυτή τη συνοχή ανάμεσα στα δύο στοιχεία τη βρίσκουμε στον Επίκουρο. Η υλιστική του φιλοσοφία της φύσης, στηρίζεται άμεσα πάνω στον ηθικό σκοπό και μόνο η υλιστική αντίληψη της φύσης μπορεί, κατά την γνώμη του, να μας απαλλάξει απ’ τον φόβο που μας προκαλούν όλες οι ανόητες προλήψεις και να μας δώσει και ψυχική ηρεμία, χωρίς την οποία δεν μπορεί να υπάρχει αληθινή ευτυχία. Έτσι λοιπόν όλοι εκείνοι που κράτησαν εχθρική στάση απέναντι στην διδασκαλία του, έπρεπε ν’ απορρίψουν και να διαστρεβλώσουν την ηθική του διότι δεν τους βόλευε αυτή η ηθική.

Και η ηθική του εγωισμού, της επιδίωξης της ευδαιμονίας του ίδιου του εγώ, παρουσιάζει αρκετά τρωτά σημεία, γιατί πρώτα απ’ όλα, δεν εξηγούσε, πώς ο ηθικός νόμος παρουσιάζεται σαν ηθικός εξαναγκασμός, σαν υποχρέωση των ανθρώπων να κάνουν το καλό και όχι απλή συμβουλή, να προτιμούν το πιο λογικό είδος της ηδονής απ’ το λιγότερο λογικό. Αλλά η γρήγορη και αποφασιστική κρίση του καλού ή του κακού, είναι ολότελα διαφορετική απ’ τη σύγκριση ανάμεσα στα διάφορα είδη ηδονής ή ωφέλειας.
Τελικά μπορεί κανείς να αισθανθεί ηθικό καθήκον ακόμα και σε περιπτώσεις στις οποίες και η πιο πλατειά ερμηνεία δεν μπορεί να βγάλει πια ηδονή ή ωφέλεια απ’ την εκτέλεση αυτού του καθήκοντος, γιατί λογού χάρη, αν αρνηθώ να πω ψέματα, κι όταν ακόμα πρόκειται να ξεσηκώσω μ’ αυτό ολόκληρη τη κοινή γνώμη εναντίον μου, να διακινδυνέψω την ύπαρξή μου ή ακόμα ίσως να επισύρω την ποινή του θανάτου. Σ’ αυτή τη περίπτωση, δεν μπορεί να γίνεται λόγος για ηδονή, έστω και πολύ ξέμακρη, ή ευδαιμονία, οι οποίες θα μπορούσαν τελικά να μετατρέψουν τον πόνο ή την δυσαρέσκεια στο αντίθετο τους.
Αλλά τί ήξεραν οι κριτικοί να προσφέρουν για την εξήγηση αυτού του φαινομένου; Στην πραγματικότητα τίποτα, αν και σύμφωνα με τη γνώμη τους, ήξεραν πάρα πολλά, γιατί, επειδή δεν μπορούσαν να εξηγήσουν τον ηθικό νόμο, δίνοντας μια φυσική ερμηνεία, θεώρησαν αυτή την αδυναμία τους σαν ασφαλή απόδειξη, που δεν επιδέχεται αντίρρηση, ότι ο άνθρωπος δεν ζει μόνο μέσα στη φύση αλλά και έξω απ’ αυτή, ότι μέσα του δρουν υπερφυσικές δυνάμεις, και πως το πνεύμα του είναι κάτι το υπερφυσικό. Έτσι μ’ αυτή την αντίληψη περί ηθικής, γεννήθηκε ο φιλοσοφικός ιδεαλισμός και ο μονοθεϊσμός, η καινούργια πίστη στο μοναδικό Θεό. Αυτή η πίστη στον Θεό ήταν ολότελα διαφορετική απ’ την πίστη στην πολυθεΐα, δεν ξεχώριζε απ’ αυτή μοναχά στον αριθμό των θεοτήτων και ούτε γεννήθηκε με σκοπό να περιορίσει τις θεότητες σε μια μονάχα.
Η πολυθεΐα ήταν μια απόπειρα να εξηγηθούν τα φαινόμενα της φύσης και οι θεότητές της ήταν προσωποποιήσεις των φυσικών δυνάμεων κι επομένως δεν ήταν πάνω απ’ τη φύση και έξω απ’ αυτή αλλά μέσα της, αποτελούσαν μέρος της. Η φιλοσοφία της φύσης την εκτόπισε, αφού ανακάλυψε ότι δεν υπήρχαν προσωπικές αιτίες στα φυσικά φαινόμενα και ανέπτυξε την έννοια της νομοτέλειας, της αναγκαστικής συνοχής αιτίας και αποτελέσματος. Οι θεοί μπόρεσαν να διατηρήσουν για ένα χρονικό διάστημα απ’ την παράδοση την ύπαρξή τους και στη φιλοσοφία, αλλά σαν ένα ιδιαίτερο είδος υπερανθρώπων, οι οποίοι δεν έπαιζαν κανένα ρόλο πια. Ακόμα και στον Επίκουρο, παρ’ όλο τον υλισμό του, οι παλιοί θεοί δεν είχαν ακόμα πεθάνει, αλλά έγιναν συνταξιούχοι, είχαν μεταβληθεί σε θεατές χωρίς καμία δράση.
«Είναι λοιπόν λάθος να θεωρούμε ότι το θείο ενδιαφέρεται για οτιδήποτε εκτός από την μακαριότητά του. Η πίστη που υπάρχει σχετικά με τη φύση του θείου αλλά και την επιρροή του στο κόσμο, αλλά και στον άνθρωπο είναι και εσφαλμένες και επικίνδυνες και δημιουργούν φόβο και ταραχή, αφού αποδίδουν φυσικά φαινόμενα, και ανθρώπινες καταστάσεις και συμπεριφορές στη σκοτεινή δύναμη και την παρέμβαση των θεών. Σε ότι αφορά στο φυσικό κόσμο και τα ουράνια σώματα, το θεϊκό ον δεν παρεμβαίνει, διότι αυτό θα ήταν αντίθετο προς τη φύση του».
Επίσης και η όχι υλιστική ηθική κατεύθυνση της φιλοσοφίας, όπως την εκπροσωπεί πλέρια ο Πλάτωνας, που οι μυστικές της σελίδες αναπτύχθηκαν πιο φανερά απ’ τους Νεοπλατωνικούς και ειδικά απ’ τον Πλωτίνο, δεν χρειάζονταν για την εξήγηση της φύσης τους παλιούς θεούς και δεν τους μεταχειρίζονταν διαφορετικά απ’ τους υλιστές. Η έννοιά τους για το θεό δεν γεννήθηκε απ’ την ανάγκη της εξήγησης της φύσης που μας περιβάλλει, αλλά απ’ την ηθική, την πνευματική και την εσωτερική ζωή του ανθρώπου και γι’ αυτό το σκοπό, είχαν ανάγκη να παραδεχτούν ένα πνεύμα, που να βρίσκεται έξω και πάνω απ’ τη φύση, εκτός τόπου και χρόνου, ένα πνεύμα που ν’ αποτελεί το καταστάλαγμα κάθε ηθικής και να κυριαρχεί πάνω στην υλική φύση όπως κυριαρχούσαν πάνω στον λαό, οι αριστοκράτες φιλόσοφοι. Και όπως αυτοί θεωρούνταν ευγενείς σε αντίθεση με τον λαό, που θεωρούνταν κοινός και βάναυσος, έτσι και η φύση θεωρούνταν απ’ αυτούς τους φιλόσοφους κακή και κοινή, ενώ το πνεύμα, αντίθετα, το θεωρούσαν καλό και ευγενικό.
Ο άνθρωπος ανήκει ταυτόχρονα σε δυο κόσμους, τον υλικό και τον πνευματικό, είναι ο μισός «ζώο» και ο άλλος μισός «άγγελος», δηλαδή ταλαντεύεται ανάμεσα στο καλό και το κακό. Αλλά όπως ο Θεός κυριαρχεί πάνω στη φύση, έτσι και το ηθικό μέρος του ανθρώπου, έχει τη δύναμη να κατανικήσει το φυσικό, τις επιθυμίες τις σάρκας, θριαμβεύοντας πάνω σ’ αυτό. Ωστόσο, η πλέρια ευδαιμονία είναι αδύνατη για τον άνθρωπο, εφόσον αυτός παραμένει σ’ αυτή τη κοιλάδα του Κλαυθμώνος, όπου είναι καταδικασμένος να παλεύει ενάντια στο ίδιο του το κακό σώμα, και μόνο όταν απαλλαγεί απ’ αυτό και επανέλθει στο πνεύμα του, στην αρχική του πηγή, στο θεό, θα απολαύσει την απεριόριστη ευδαιμονία.
Όπως βλέπουμε, εδώ ο Θεός παίζει ολότελα διαφορετικό ρόλο από ‘κείνον που έπαιζε στην πρωταρχική πολυθεΐα, γιατί αυτός ο Θεός, δεν είναι η προσωποποίηση κανενός φαινομένου της εξωτερικής φύσης, αλλά είναι ένα σύμβολο της ανεξαρτησίας του πνευματικού στοιχείου του ανθρώπου και επειδή το στοιχείο αυτό είναι ενιαίο, δεν μπορεί και η καινούργια θεότητα να είναι πολλαπλή. Και στην πιο πλέρια φιλοσοφική του μορφή, ο Θεός δεν έχει να κάνει τίποτα άλλο, απ’ την εξήγηση του ηθικού νόμου. Η επέμβαση στην εξέλιξη των κόσμων δεν τον ενδιαφέρει, όπως αυτό γινόταν με τους παλιούς θεούς, και σ’ αυτή τη περίπτωση, αρκεί, τουλάχιστο για το φιλόσοφο, το να παραδεχτεί τη νομοτελειακή συνοχή αιτίας και αποτελέσματος.
Έτσι, όσο πιο πολύ εκλαϊκεύονταν αυτή η αντίληψη, όσο πιο πολύ γίνονταν η θρησκεία του λαού, τόσο πιο πολύ το πνεύμα, που περιέβαλλε τα πάντα και κυριαρχούσε πάνω σε όλα, έπαιρνε προσωπικά χαρακτηριστικά, τόσο πιο πολύ έπαιρνε ενεργητικό μέρος στις κινήσεις του κόσμου και τόσο πιο πολύ ξαναεμφανίζονταν οι παλιοί θεοί στο προσκήνιο. Παρουσιάζονται τώρα και ενδιάμεσα πρόσωπα ανάμεσα στον Θεό και τους ανθρώπους σαν άγιοι και άγγελοι, αλλά και κάτω απ’ αυτή τη λαϊκή μορφή διατηρήθηκε η αντίληψη, ότι η φύση είναι κάτι το κακό και ότι, το ηθικό στοιχείο στον άνθρωπο έχει υπερφυσική προέλευση και αποτελεί την αδιάψευστη απόδειξη ότι υπάρχει υπερφυσικός κόσμος.
Ανάμεσα στα δυο άκρα, του Πλάτωνα και του Επίκουρου, υπήρχε δυνατότητα για ενδιάμεσα στάδια που το σπουδαιότερο ήταν η στωική φιλοσοφία, που ιδρύθηκε απ’ τον Ζήνωνα τον Ελεάτη, και ενώ η Πλατωνική φιλοσοφία δεν εξηγούσε την προέλευση του ηθικού νόμου απ’ την ηδονή και τον εγωισμό του πρόσκαιρου ατόμου, αλλά παραδέχονταν σ’ αυτό μια ανώτερη, πάνω απ’ το άτομο υπάρχουσα δύναμη, που ήταν σε θέση’ να σπρώξει τους ανθρώπους σε ενέργειες που τους προξενούν πόνους και βάσανα, ακόμα και αυτό το θάνατο, αντίθετα η στωική φιλοσοφία, σε διάκριση με τον Πλάτωνα, δεν έβλεπε στον ηθικό νόμο τίποτε το υπερφυσικό, παρά μόνον το προϊόν της φύσης.
Οι Στωϊκοί έλεγαν πως η αρετή γεννιέται απ’ τη γνώση της φύσης και η ευδαιμονία πετυχαίνεται όταν ο άνθρωπος ενεργεί σύμφωνα με τη φύση, δηλαδή σύμφωνα με το σύνολο του κόσμου το λογικό του κόσμου. Το να αναγνωρίζει κανείς τη φύση και να ενεργεί σύμφωνα μ’ αυτή, να υποτάσσεται στην αναγκαιότητά της θεληματικά, άσχετα με την ατομική ευχαρίστηση ή δυσαρέσκεια, να ο δρόμος που οδηγεί στην ευδαιμονία και τον οποίο ακολουθεί ο σοφός. Ωστόσο η έρευνα της φύσης είναι μοναχά μέσον για το σκοπό της έρευνας της αρετής, και αυτή η φύση εξηγείται απ’ τους Στωικούς απ’ την ηθική άποψη. Το πρακτικό αποτέλεσμα της ηθικής των Στωικών δεν είναι η επιδίωξη της ηδονής, αλλά η περιφρόνησή της και η περιφρόνηση όλων των αγαθών του κόσμου. Αλλά αυτή η περιφρόνηση, εξυπηρετεί τελικά τον ίδιο σκοπό τον οποίο θεωρούσαν σαν το τελειότερο ο Ζήνων και ο Επίκουρος, την ψυχική ειρήνη του ανθρώπου. Και για τους δυο, η ηθική γεννιέται απ’ την ανάγκη της ησυχίας.
Σ’ αυτή την ενδιάμεση θέση της στωικής ηθικής, ανάμεσα στην Πλατωνική και την Επικουρική, ανταποκρίνονταν και η εικόνα του κόσμου που σχεδίασε ο Στωικισμός. Η εξήγηση της φύσης δεν είναι κάτι το αδιάφορο γι’ αυτόν, αλλά θεωρεί την φύση σαν ένα είδος μονοθεϊστικού υλισμού, ο οποίος παραδέχεται μια αρχική θεία δύναμη, απ’ την οποία κατάγεται και η ψυχή του ανθρώπου. Αλλά αυτή η αρχική δύναμη, αυτή η αρχική φωτιά, είναι υλική, δεν υπάρχει έξω απ’ τη φύση, και η ψυχή δεν είναι αθάνατη, αν και ζει περισσότερο χρονικό διάστημα απ’ το σώμα και στο τέλος καταβροχθίζεται απ’ την αρχική φωτιά.
Τελικά οι θεωρίες των Στωικών και των Επικούρειων, έγιναν στοιχεία του χριστιανισμού και κάτω απ’ αυτή τη μορφή αφάνισαν τον Επικουρισμό. Ο υλισμός του μπορούσε να αρκεί μόνο σε μια τάξη ή μια κοινωνία που ικανοποιούνταν απ’ την πραγματικότητα, η οποία έβρισκε σ’ αυτή ηδονή και ευδαιμονία και δεν είχε ανάγκη από άλλες καταστάσεις. Έπρεπε να μη γίνεται δεκτή από τάξεις, στις οποίες η πραγματικότητα αυτή φαίνονταν ολέθρια και προξενούσε πόνο, απ’ τις καταρρέουσες τάξεις της παλιάς αριστοκρατίας, όπως και απ’ τις εκμεταλλευόμενες τάξεις, για τις οποίες το παρόν και το μέλλον σ’ αυτό το κόσμο, θα ‘πρεπε να είναι χωρίς καμιά παρηγοριά, αν ο υλικός κόσμος δηλαδή ο κόσμος της εμπειρίας ήταν ο μόνος κόσμος, και δεν θα μπορούσε κανείς να επαναπαυθεί στο παντοδύναμο πνεύμα, το οποίο θα μπορούσε να καταστρέψει ολόκληρο αυτό το κόσμο.
Σύμφωνα με τους Στωικούς και Επικουρικούς, ο υλισμός γενικά θα έπρεπε να αποκρουσθεί απ’ όλη την κοινωνία εφόσον ξέπεσε τόσο, ώστε ακόμα και οι άρχουσες τάξεις να υποφέρουν απ’ αυτή την κατάσταση, όταν κι αυτές απέκτησαν την πεποίθηση, ότι το καλό δεν προέρχεται απ’ την πραγματικότητα αυτού του κόσμου, που γεννάει μοναχά το κακό. Ή περιφρόνηση του κόσμου, όπως έκαναν οι Στωικοί, ή να περιμένουν τον λυτρωτή απ’ τον άλλο κόσμο, όπως ήταν ο Χριστός, ήταν η μοναδική διέξοδος.
Ένα καινούργιο στοιχείο προστέθηκε στον Χριστιανισμό, όταν άρχισαν να μεταναστεύουν οι λαοί, πράγμα που στη θέση της καταρρέουσας κοινωνίας του ρωμαϊκού κράτους έβαλε μια άλλη κοινωνία, στην οποία τα πιο αδύνατα υπολείμματα του ρωμαϊκού τρόπου παραγωγής και οι ρωμαϊκές αντιλήψεις, με την καινούργια γερμανική συνεταιριστική κοινωνία, και τον απλό της εύθυμο τρόπο σκέψης, παρήγαγαν ένα νέου είδους πολιτισμό. Απ’ την μια η χριστιανική Εκκλησία έγινε ο συνδετικός κρίκος ανάμεσα στα νέα κράτη, και ως εδώ επιβεβαιώθηκε ξανά, τουλάχιστον φαινομενικά, η διδασκαλία, ότι το πνεύμα είναι ισχυρότερο απ’ την ύλη, γιατί η εξυπνάδα των ιερέων του χριστιανισμού αποδείχθηκε αρκετά ισχυρή για να μπορέσει να δεσμεύσει και να υποτάξει την άγρια δύναμη των βαρβάρων Γερμανών. Απ’ την άλλη η άγρια αυτή δύναμη που προέρχονταν απ’ τον υλικό κόσμο, και που φάνηκε στους αντιπροσώπους του χριστιανισμού σαν πηγή του κάθε κακού, που δεν χαλιναγωγούνταν απ’ το πνεύμα, γι’ αυτούς αντίθετα, ήταν αυτό το πνεύμα η πηγή του κάθε καλού.
Έτσι η νέα κοινωνική κατάσταση συνετέλεσε στη σταθεροποίηση της φιλοσοφικής βάσης του χριστιανισμού και της ηθικής του, κι ακόμα, απ’ την καινούργια αυτή κατάσταση, πρόβαλλε στην κοινωνία το στοιχείο της χαράς της ζωής, της αυτοεμπιστοσύνης που δεν υπήρχε άλλοτε, στις αρχές της γένεσης του Χριστιανισμού. Και στους χριστιανούς πνευματικούς, τουλάχιστον στους πιο πολλούς, ο κόσμος δεν φαινόταν πια σαν κοιλάδα κλαύθμωνος, γιατί γέμισαν από χαρά και απόλαυση, ενός ευχάριστου επικουρισμού και μάλιστα χονδροκομμένου, ο οποίος δεν είχε τίποτα το κοινό με τον αρχικό επικουρισμό της αρχαίας φιλοσοφίας.
Ωστόσο οι ιερείς έπρεπε να κρατήσουν σταθερά την χριστιανική ηθική, όχι πια σαν έκφραση για τα ίδια τους ηθικά συναισθήματα, αλλά σαν μέσον να διατηρήσουν τη κυριαρχία τους πάνω στον λαό, και το κάθε τι τους έσπρωχνε ν’ αναγνωρίζουν και πάρα πέρα την φιλοσοφική βάση αυτής της ηθικής, την ανεξαρτησία κι ακόμα την υπεροχή του πνεύματος μπροστά στον πραγματικό κόσμο. Έτσι απ’ την μεταβληθείσα κοινωνική κατάσταση, προήλθαν απ’ τη μια, μια καινούρια ώθηση προς την υλιστική ηθική και απ’ την άλλη, μια σειρά από λόγους για την διατήρηση της από παλιά χριστιανικής ηθικής.
Απ’ αυτό προήλθε και αυτή η διπλή ηθική, που αποτέλεσε το κυριότερο χαρακτηριστικό της εποχής του Χριστιανισμού και η οποία αποτελεί μόνο κατά ένα μέρος, την έκφραση στα πραγματικά μας ηθικά συναισθήματα και τις θελήσεις μας και του ρυθμιστή στις ενέργειές μας. Μ’ άλλα λόγια, η ηθική υποκρισία έγινε ένας διαρκής κοινωνικός θεσμός, ο οποίος πουθενά αλλού και σε καμιά άλλη θρησκεία δεν είναι τόσο ολοφάνερος όπως στον Χριστιανισμό. Τώρα η ηθική και η θρησκεία, θεωρούνταν αχώριστα συνδεμένες.
Βέβαια ο ηθικός νόμος είναι εκείνος που δημιούργησε λογικά τον Θεό, αλλά στον χριστιανισμό αντίθετα, παρουσιάζεται πιο πολύ πως ο Θεός δημιούργησε τον ηθικό νόμο, ότι χωρίς πίστη στον Θεό, χωρίς θρησκεία δεν υπάρχει καμιά ηθική, έτσι ισχυρίζονταν οι θεολόγοι και οι «πατέρες της Εκκλησίας». Έτσι κάθε ζήτημα ηθικής έγινε θεολογικό για τον Χριστιανισμό και επειδή η πιο αρχαϊκή και πιο αφελής μορφή κάθε κοινωνικής αγανάκτησης, η μορφή της ηθικής αγανάκτησης, είναι η συναίσθηση της ανηθικότητας του κοινωνικού καθεστώτος που υφίσταται, άρχισε η κάθε κοινωνική αγανάκτηση να εμφανίζεται κάτω απ’ τη μορφή της θεολογικής κριτικής, πράγμα που προκλήθηκε και απ’ το ότι η Εκκλησία ήταν το κυριότερο μέσο της κυριαρχίας, και η ιερατική τάξη της Ρώμης, η χειρότερη και η πιο εκμεταλλεύτρια τάξη του μεσαίωνα, σε σημείο που κάθε εξέγερση ενάντια σε κάθε μορφή εκμετάλλευσης, προσέβαλλε πριν απ’ όλα την Εκκλησία. Και όταν απ’ την Αναγέννηση και πέρα, ξαναγεννήθηκε η φιλοσοφική σκέψη, για μεγάλο χρονικό διάστημα ακόμα, τα ζητήματα της ηθικής παρέμειναν και ζητήματα της θεολογίας και της Εκκλησίας.