Οι αρχαίοι Έλληνες, χωρίς να διαθέτουν επιστημονικά όργανα σαν τα σύγχρονα, επέτυχαν με την παρατηρητικότητα, τη λογική, και τη διαίσθηση, να προσεγγίσουν τα συμπαντικά ζητήματα στην ουσία τους και να τα αντιμετωπίσουν δίχως αβάσιμες υποθέσεις και παραπλανητικές θεωρίες. Είχαν λοιπόν τη γνώμη ότι η ηλιακή ακτινοβολία δημιουργείται στα ανώτερα στρώματα της χρωμόσφαιρας του ήλιου, σαν ένα είδος σέλαος, ενώ ο κύριος όγκος του σώματός του βρίσκεται σε φυσική κατάσταση όπως η γη. Κατά τον Δημόκριτο, η λαμπρότητα του ήλιου δεν προέρχεται από ολόκληρη τη μάζα του αλλά από τον πέριξ αυτού κύκλο, δηλαδή στην ατμόσφαιρά του, και ότι πρόκειται για κάτι ανάλογο με το βόρειο σέλας της γης αλλά με πολύ μεγαλύτερη ένταση.
«Άλλοι νομίζουν ότι Δίας είναι ο ήλιος, αμβροσία δε οι εξατμίσεις με τις οποίες τρέφεται, όπως πιστεύει και ο Δημόκριτος»
(Άπαντα Δημόκριτου Β 25)
Από τα δύο παραπάνω αποσπάσματα συνάγεται το συμπέρασμα ότι, κατά τους αρχαίους Έλληνες: α) το φως του ήλιου κατέλαμψε σε κάποια φάση της εξέλιξής του και όχι εξαρχής, και β) ότι η ακτινοβολία που τον περιβάλλει δεν προέρχεται από την ύλη του κύριου όγκου του. Θεωρούσαν ότι το ηλιακό σέλας συντηρείται με κάποιου είδους αναθυμιάσεις που προέρχονται από την επιφάνεια του ήλιου, ενώ τις ίδιες περίπου απόψεις διατύπωνε ο Αριστοτέλης, λέγοντας ότι η λάμψη και η θερμότητα δημιουργούνται από την τριβή του αέρα κατά την κίνησή του. Ότι καθώς η κίνηση του ήλιου είναι ταχεία και σε μικρή απόσταση, ως αποτέλεσμα παράγεται το μέγιστο ποσοστό ακτινοβολίας και θερμότητας.
«Λογικότερο είναι να πυρακτώνει το πλησιέστερο στη φωτιά, και πλησιέστερο είναι ο αέρας (…) ο οποίος, λόγω της κρούσης κάτω από τη σφαίρα του κυκλικά κινούμενου σώματός του, κατ’ ανάγκη θερμαίνεται (…) και ιδιαίτερα στην περιοχή όπου είναι στερεωμένος ο ήλιος..»
(Περί Ουρανού β, 289α 20-35)
Η άποψη βέβαια ότι η θερμότητα του ήλιου οφείλεται στην τριβή του με τον αέρα, δεν ευσταθεί σήμερα. Ωστόσο υπάρχει στο σύμπαν ένα άλλο στοιχείο που οι αρχαίοι Έλληνες ονόμαζαν αιθέρα, δίδοντας λεπτομερείς περιγραφές για τις ιδιότητές του. Ο αιθέρας, ως συμπαντικό στοιχείο, κυριαρχούσε στη νεώτερη Φυσική έως ότου αμφισβητήθηκε η ύπαρξή του από τη Γενική θεωρία της Σχετικότητας και τελικά απορρίφθηκε.
Εκτός από φυσικό φαινόμενο, η εκτυφλωτική λάμψη του ήλιου – αλλά και ο ίδιος – υπήρξε για πολλούς αρχαίους λαούς μια απεικόνιση του θείου, ένα σύμβολο του κέντρου που αναπαριστά την αμετάβλητη θεότητα η οποία αγκαλιάζει το σύνολο του χρόνου και του χώρου. Λατρεύτηκε σαν θεός, κυριολεκτικά και συμβολικά, σε όλες τις θρησκείες με διάφορα ονόματα. Τόσο οι αρχαίοι Έλληνες όσο και άλλοι λαοί, τιμούσαν την ώρα της ανατολής και χαιρετούσαν τον ήλιο με διαφορετικούς τρόπους. Έτσι, οι Πυθαγόρειοι «εγείρονταν πριν ανατείλει ο ήλιος και παρατηρούσαν, μόλις ανατείλει, να προσευχηθούν» (Ιάμβλιχος). Επίσης ο Σωκράτης, μετά το τέλος του Συμποσίου, «έμεινε όρθιος μέχρι που χάραξε η αυγή και ανέτειλε ο ήλιος. Έπειτα, αφού προσευχήθηκε στον ήλιο, απομακρύνθηκε» (Πλάτων, Συμπόσιο).
Υπήρχε η πεποίθηση ότι ο ορατός ήλιος είναι μάλλον μια αντανάκλαση παρά η ίδια η πηγή της ηλιακής δύναμης. Η αντανάκλαση ενός αόρατου πνευματικού ήλιου, πηγής της ζωής, του φωτός της ψυχής και της αλήθειας, ο παντεπόπτης οφθαλμός του Διός και της Αδράστειας. Οι Πυθαγόρειοι δίδασκαν ότι όλα τα ουράνια σώματα περιστρέφονται αρμονικά γύρω από ένα πύρινο αόρατο κέντρο που το ονόμαζαν κεντρικό ή κοσμικό πυρ, πηγή της δύναμης και της ζωής του κόσμου, αλλά δεν το ταύτιζαν με το φυσικό σώμα του ήλιου, τον οποίο θεωρούσαν απλώς ως ένα ουράνιο σώμα. Επίσης, η αρχαία φυσική των Ερμητικών παρέδιδε ότι «ο εμπύρειος κόσμος αποτελείται από εν δράσει δυνάμεις όλου του σύμπαντος και εκτείνεται από τον κεντρικό ήλιο έως τους άλλους ήλιους, οι οποίοι, μαζί με τον δικό μας, όλοι βρίσκονται μέσα στην ίδια σφαίρα έλξης. Επί όλων αυτών ο κεντρικός ήλιος ασκεί εποπτεία.»
Στην Ελληνική κοσμοαντίληψη συνδεόταν τόσο με τον Δία-πατέρα όσο και με τον Απόλλωνα και τον Διόνυσο – ο οποίος συχνά ταυτίζεται μαζί του όπως αναφέρει και ο Πλούταρχος (Κισσεός Απόλλων, Βακχείος μάντης – Δελφικά), ενώ στην Αττική Φλύα λατρευόταν ο Απόλλων Διονυσόδοτος. Ο Απόλλων φωτίζει το νου ενώ ο Διόνυσος την καρδιά, και εδώ έγκειται η δημιουργική συνύπαρξή τους καθώς και ο αρμονικός συγκερασμός λογικής και συναισθήματος που διαμορφώνουν μια υγιή συνείδηση. Στην Ησιόδειο κοσμογονία πατέρας του ήλιου είναι ο Υπερίων, αλλά στο δωδεκάθεο ο Απόλλων είχε πατέρα του τον Δία όπως και ο Διόνυσος. Ο Πυθαγόρας αποκαλούσε Υπεριονίδη τον νοητό ήλιο που έχει το είναι του πάνω από όλα, και όχι τον φυσικό ήλιο. Αλλά και την Μονάδα αποκαλούσε Υπεριονίδα, διότι «υπερείναι πάντων τη ουσία». «Ο ήλιος είναι πύρινος», έλεγε ο Ιπποκράτης, «αλλά στο πυρ που κυριαρχεί σε όλα και κυβερνά τα πάντα βρίσκεται η ψυχή και ο νους». Παρόμοια ο Δημόκριτος ανέφερε ότι «ο θεός είναι νους που βρίσκεται σε σφαιροειδές πυρ και αυτός είναι η ψυχή του κόσμου», και ο Πλάτων (Νόμοι 5 – Ι):
«Όλοι βλέπουν το σώμα του ήλιου αλλά κανένας δεν διακρίνει την ψυχή του. Υπάρχουν όμως ελπίδες ότι αυτό που είναι απρόσιτο στις αισθήσεις μας μπορεί να γίνει αντιληπτό μόνο με το νου. Και έτσι, ας προσπαθήσουμε να αντιληφθούμε τον ήλιο. Άσχετα αν η ψυχή βρίσκεται μέσα στον ήλιο και τον χρησιμοποιεί σαν άρμα ή τον σπρώχνει από έξω, ή έχει κάποιον άλλο τρόπο, καθένας μας πρέπει να θεωρεί αυτή την ψυχή θεό..»
Ο χρυσός είναι το μέταλλο του ήλιου, ο οποίος θεωρείται ως πηγή και πνεύμα του χρυσού. Ο Ερμητικός χρυσός θεωρείται ως εκροή των ηλιαχτίδων, ή του φωτός που διαχέεται αόρατα και μαγικά στον κόσμο μας. Επίσης, το ουράνιο φως θεωρείται ως αιθέριος, μαγικά εξαγνισμένος αεριώδης χρυσός ή πνεύμα της φλόγας. Το θειάφι συσχετίζεται αλχημικά με τον ήλιο λόγω της φύσης του, ενώ το γαλάζιο αναφέρεται ως το πραγματικό χρώμα του ήλιου, το χρώμα που αντιστοιχεί στην πνευματική νοημοσύνη και τη θεότητα. Γι’ αυτό οι παλαιοί βασιλιάδες θεωρούσαν τους εαυτούς τους γαλαζοαίματους, δηλαδή απόγονους του θεού Ήλιου, ενώ οι ολόχρυσες και γεμάτες προεξέχουσες ακίδες κορώνες που φορούσαν ήταν άλλος ένας τρόπος για να δηλώσουν τη θεϊκή καταγωγή τους, ή την εύνοια του θεού προς το πρόσωπό τους σαν βασιλείς. Λέγεται ότι το πορτοκαλόχρυσο χρώμα που βλέπουμε με τη φυσική μας όραση, δεν είναι παρά ένα προϊόν των ηλιακών ακτινών καθώς διαχέονται στην ουσία του κόσμου των ψευδαισθήσεων, και ως χρώμα συσχετίζεται με τη διάνοια του εγκεφάλου (και όχι με την πνευματική νοημοσύνη) και τη σωματική δύναμη.
Στην αρχαία Ελλάδα η λατρεία του ήλιου ως θεού αναμορφώθηκε από τον Ορφέα, στον οποίο αποδίδεται η κυριαρχία του Απόλλωνος στους Δελφούς. Απεικονίζεται συνήθως ως νέος άνδρας με ολόχρυση κόμη, σύμβολο των χρυσών του ακτινών, ενώ η ημερήσια και ετήσια ηλιακή περιφορά – όπως αυτή φαίνεται σε κάποιον που στέκεται επί της γης – παριστάνεται με άρμα που σύρουν ισχυρά άλογα, άλλοτε τέσσερα – οι τέσσερις εποχές – και άλλοτε επτά – τα επτά χρώματα του πρίσματος.
«Συ ο Τιτάν που λάμπεις σαν χρυσός, που βαδίζεις ψηλά και είσαι το επουράνιο φως. Συ είσαι ο δεσπότης του κόσμου, ο φύλαξ της αλήθειας, ο βοηθός όλων, ο οφθαλμός της δικαιοσύνης, το φως της ζωής(..). Συ είσαι ο αθάνατος Ζευς, καθαρός, που λάμπεις σε όλους, είσαι ο περιφερόμενος κυκλικός οφθαλμός του κόσμου που σβήνει και λάμπει με ωραίες φωτεινές ακτίνες, δεικνύεις τη δικαιοσύνη.»
(Ορφεύς – Ήλιου θυμίαμα)
Εγκαθιδρύοντας ιερά και ναούς σε υψώματα και βουνά η ηλιακή λατρεία είναι λατρεία του φωτός, φυσικού και πνευματικού. Στη φυσική της διάσταση ιεροποιεί το φως και στην πνευματική της τον Λόγο, το στοιχείο που κατά τον Ηράκλειτο συνιστά το νόμο και το υπέρτατο σύμβολο της Αρμονίας. Φως και Λόγος είναι Απολλώνια χαρίσματα, θεμελιακές προϋποθέσεις για την προαγωγή του ανθρώπινου πολιτισμού.
«Τον λόγο αυτό που είναι αεί ων. Ενώ δε ο λόγος είναι κοινός, οι περισσότεροι ζουν σαν να έχουν ατομική φρόνηση..»
(Απ. 1)
Η φύση της ουράνιας περιφοράς του ήλιου θεωρείτο από τους αρχαίους σοφούς ως τριπλή. Σύμφωνα με τους μυημένους της αρχαιότητας, υπάρχουν τρεις ήλιοι σε κάθε ηλιακό σύστημα που αναλογούν στα τρία κέντρα ζωής, δηλαδή σε νου, ψυχή και σώμα. Τους ονόμαζαν τριπλό φως ή τριπλό Λόγο. Πνευματικό ήλιο, ψυχικό ήλιο και φυσικό ήλιο. Στην ιεραρχική δομή του αυτοκράτορα Ιουλιανού προηγείται ο υπέρτατος ήλιος που ταυτίζεται με την Ιδέα του Σύμπαντος, το νοητό σύμπαν στο οποίο υπάγονται οι ανώτερες αρχές και τα γενεσιουργά αίτια εκδήλωσης ολόκληρης της δημιουργίας. Κατόπιν ακολουθεί ο νοερός ήλιος, η γόνιμη πηγή του νοερού φωτός, ενώ ο φυσικός ήλιος αποτελεί την ορατή αντανάκλαση του αιώνιου κόσμου των Ιδεών. Έχουμε δηλαδή την τρισήλιο θεότητα ή, κατά το αρχαιοελληνικό σύστημα, τον Υπερίωνα-Δία, τον Απόλλωνα-Φοίβο και τον Διόνυσο – τους επικεφαλής των τριών κόσμων του Ιάμβλιχου.
Σε άλλες παραδόσεις ο ήλιος συχνά παριστάνεται σαν δίσκος με εγγεγραμμένο σταυρό, ή σαν τροχός με τέσσερις ακτίνες που επίσης συμβολίζουν την περιστροφική του κίνηση, καθώς και τις προφανείς καθημερινές μεταβολές και τις τέσσερις εποχές του έτους, κατά τις οποίες λαμβάνει χώρα η ανακύκληση της ζωής στη Φύση: Γέννηση, ανάπτυξη, παραγωγή, θάνατος. Αναφέρονται και άλλοι συμβολισμοί, όπως πχ:
Α) Η περιφέρεια του δίσκου ή της ηλιακής σφαίρας αναπαριστά τη ροή των πραγμάτων στο χρόνο, τον οποίο διατρέχει το σύμπαν στους συνεχείς κύκλους του – αιώνια επιστροφή.
Β) Το κέντρο του τροχού αναπαριστά την αμετάβλητη θεότητα ή το Αγαθόν, το κεντρικό πυρ των Πυθαγορείων, και
Γ) Η ενδιάμεση ζώνη αναπαριστά το ίδιο το σύμπαν ενώ οι τέσσερις ακτίνες του τροχού συμβολίζουν την πρόνοια και την τάξη του κόσμου, ή την εποπτεία της θεότητας.
Την εποχή του Χαλκού ο δίσκος αυτός συναντάται στα φάλαρα των στρατιωτικών αλόγων ως σύμβολο του Νικητή Ήλιου (Sol Invictus), συμβολίζοντας τη νικηφόρο όψη της ηλιακής δύναμης. Κατ’ επέκταση συσχετίζεται με τη θεά Νίκη που εξαρτάται άμεσα από τη θεά Τύχη, και με τον τρόπο αυτό αλληγορείται η αγαθοποιός προστατευτική δύναμη του θεού Ήλιου. Από άποψη ιδεών λέγεται ότι ο ηλιακός δίσκος και οι διασταυρούμενες ακτίνες του εκφράζουν την ένωση:
1. Της κίνησης και της ακινησίας
2. Της πράξης και του διαλογισμού
3. Της ύλης με τα τέσσερα στοιχεία και του πνεύματος
4. Του χώρου με τις τέσσερις κατευθύνσεις και του χρόνου με τις τέσσερις εποχές
5. Του κόσμου των θνητών (τετράγωνο-ατέλεια) και του θείου κόσμου (κύκλος-τελειότητα)
6. Της αναρχίας και της τάξης
7. Του Διόνυσου (διαμελισμός, ένστικτο, γέννηση, αναπαραγωγή) και του Απόλλωνος (φως, διανόηση, πολιτισμός) ή Διός (σύνολο)
«Έχεις τη συνένωση των εποχών και χορεύεις (κινείσαι κυκλικά) με τέσσερα πόδια, με περιστροφικές κινήσεις καθοδηγείς τους ευσεβείς ανθρώπους. Συ έχεις τη λύρα και σύρεις τον αρμονικό δρόμο του κόσμου. Συ είσαι ο νέος που τρέφεις τις εποχές. Είσαι ο κυρίαρχος του κόσμου, ο αυλητής, διατρέχεις δια του πυρός και περιστρέφεσαι κυκλικά, φέρεις το φως, εμφανίζεσαι με ποικίλες μορφές, φέρεις τη ζωή, είσαι καρποφόρος, ω Παιάν, αειθαλής αμόλυντος, πατήρ του χρόνου. Συ οδηγείς τους ίππους και κατευθύνεις με λιγυρό μαστίγιο τέθριππο άρμα..»
Γιγάντια σφαίρα ηλεκτρομαγνητικών δυνάμεων, πομπός κοσμικής ζωής και κίνησης, κοσμογονικός πατέρας και αδελφός, ο ήλιος θεωρείται γενικά ως ζωντανή οντότητα που εκπέμπει κύματα ενέργειας τα οποία διοχετεύει στο διάστημα για δισεκατομμύρια χρόνια, διατρέφοντας ολόκληρο το ηλιακό σύστημα με ζωή, πνεύμα και ψυχικές δυνάμεις. Ως έκφραση και σύμβολο του Λόγου αντικατοπτρίζει την κίνηση, το φως και τη δόξα του Πατρός, του Μοναδικού Άνευ Δευτέρου. Η ζωτικότητα, η δύναμη και η πνευματική ενέργεια που εκπέμπει συνεχώς στο σύστημά του, όλα προέρχονται από την τριπλή υπόστασή του (Ιουλιανός): την πνευματική, ψυχική και φυσική. Διότι όπως λέγει και ο Πλάτων (Επινομίς):
«Όλα όσα βρίσκονται στον ουρανό είναι ζωντανά όντα, έχουν αποτελέσει το θεϊκό γένος των άστρων και έχουν το καλύτερο σώμα και την πιο τέλεια ψυχή. Κάποιος θεός είναι η αιτία και δεν γίνεται διαφορετικά.»
Συνοπτικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι, ως σύμβολο του Λόγου, ο ηλιακός δίσκος, ο φωτοδότης ήλιος, εκφράζει με έναν άμεσο τρόπο ένα σχέδιο του κόσμου και της θεότητας. Σύμφωνα με τους μυημένους, εργάζεται με τρεις θεμελιώδεις τρόπους σαν νοητό, νοερό και φυσικό φως. Δρώντας κατ’ αυτό τον τρόπο, πλησιάζει την τελειότητα του σχεδίου που αποτελεί αντανάκλαση του Κοσμικού σχεδίου. Αν μπορούσε κανείς να διακρίνει αυτό το σχέδιο, θα ήταν σαν να του έχει δοθεί το χάρισμα της μακάριας ενόρασης. Αν προσπαθήσει να εργαστεί γι’ αυτό, εναρμονίζοντας τη θέλησή του με το πνευματικό ή Απολλώνιο φως, θα είναι σαν να μετατρέπει τη φθαρτή του φύση σε φύση αθάνατη για πάντα. Διότι είναι ένα σχέδιο προς το οποίο θα πρέπει να τείνει προσβλέποντας ο άνθρωπος, κυριαρχώντας απόλυτα στο εγώ του (Απολλώνια κυριαρχία) και επιτυγχάνοντας την καθαρή ζωτικότητα (Διόνυσος), με απώτερο σκοπό να προσεγγίσει την εσωτερική αρμονία και τη γνώση του θείου (Ζευς). Είναι εκείνο με το οποίο ταυτίζεται όποιος επιτύχει την αυτογνωσία και γνωρίσει τον κόσμο διαμέσου των σταθερών κανόνων του Εαυτού του.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου