Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, ΠΟΛΙΤΙΚΑ

ΑΡΙΣΤ Πολ 1281a11–1281a39

(ΑΡΙΣΤ Πολ 1281a11–1284b34: Ποιοι πρέπει να ασκούν εξουσία στην πόλη) 

Αξιολόγηση των προσώπων ή ομάδων που ενδέχεται να αναλάβουν την εξουσία στην πόλη

Ἔχει δ’ ἀπορίαν τί δεῖ τὸ κύριον εἶναι τῆς πόλεως.
ἢ γάρ τοι τὸ πλῆθος, ἢ τοὺς πλουσίους, ἢ τοὺς ἐπιεικεῖς, ἢ
τὸν βέλτιστον ἕνα πάντων, ἢ τύραννον. ἀλλὰ ταῦτα πάντα
ἔχειν φαίνεται δυσκολίαν. τί γάρ; ἂν οἱ πένητες διὰ τὸ
(15) πλείους εἶναι διανέμωνται τὰ τῶν πλουσίων, τοῦτ’ οὐκ ἄδικόν
ἐστιν; «ἔδοξε γὰρ νὴ Δία τῷ κυρίῳ δικαίως.» τὴν οὖν ἀδικίαν
τί χρὴ λέγειν τὴν ἐσχάτην; πάλιν τε πάντων ληφθέντων,
οἱ πλείους τὰ τῶν ἐλαττόνων ἂν διανέμωνται, φανερὸν ὅτι
φθείρουσι τὴν πόλιν. ἀλλὰ μὴν οὐχ ἥ γ’ ἀρετὴ φθείρει τὸ
(20) ἔχον αὐτήν, οὐδὲ τὸ δίκαιον πόλεως φθαρτικόν· ὥστε δῆλον
ὅτι καὶ τὸν νόμον τοῦτον οὐχ οἷόν τ’ εἶναι δίκαιον. ἔτι καὶ
τὰς πράξεις ὅσας ὁ τύραννος ἔπραξεν ἀναγκαῖον εἶναι πά-
σας δικαίας· βιάζεται γὰρ ὢν κρείττων, ὥσπερ καὶ τὸ
πλῆθος τοὺς πλουσίους. ἀλλ’ ἆρα τοὺς ἐλάττους δίκαιον ἄρχειν
(25) καὶ τοὺς πλουσίους; ἂν οὖν κἀκεῖνοι ταῦτα ποιῶσι καὶ διαρπά-
ζωσι καὶ τὰ κτήματα ἀφαιρῶνται τοῦ πλήθους, τοῦτ’ ἐστὶ
δίκαιον· καὶ θἄτερον ἄρα. ταῦτα μὲν τοίνυν ὅτι πάντα
φαῦλα καὶ οὐ δίκαια, φανερόν· ἀλλὰ τοὺς ἐπιεικεῖς ἄρ-
χειν δεῖ καὶ κυρίους εἶναι πάντων; οὐκοῦν ἀνάγκη τοὺς ἄλλους
(30) ἀτίμους εἶναι πάντας, μὴ τιμωμένους ταῖς πολιτικαῖς ἀρ-
χαῖς· τιμὰς γὰρ λέγομεν εἶναι τὰς ἀρχάς, ἀρχόντων δ’
αἰεὶ τῶν αὐτῶν ἀναγκαῖον εἶναι τοὺς ἄλλους ἀτίμους. ἀλλ’
ἕνα τὸν σπουδαιότατον ἄρχειν βέλτιον; ἀλλ’ ἔτι τοῦτο ὀλι-
γαρχικώτερον· οἱ γὰρ ἄτιμοι πλείους. ἀλλ’ ἴσως φαίη τις
(35) ἂν τὸ κύριον ὅλως ἄνθρωπον εἶναι ἀλλὰ μὴ νόμον φαῦλον,
ἔχοντά γε τὰ συμβαίνοντα πάθη περὶ τὴν ψυχήν. ἂν οὖν
ᾖ νόμος μὲν ὀλιγαρχικὸς δὲ ἢ δημοκρατικός, τί διοίσει
περὶ τῶν ἠπορημένων; συμβήσεται γὰρ ὁμοίως τὰ λεχθέντα
πρότερον.

***

Τίθεται δε ήδη το ζήτημα τίνες πρέπει να κατέχουν την κυρίαρχον της πόλεως εξουσίαν· ούτοι δε δυνατόν να είναι ή ο λαός ή οι πλούσιοι, ή οι έγκριτοι ή είς ο πάντων βέλτιστος, ή τύραννος. Αλλά πάντα ταύτα συνεπάγονται ωρισμένας και ουχί ομαλάς συνεπείας. Επί παραδείγματι, εάν οι πένητες, διά τον λόγον ότι (15) είναι πλείονες, διανέμωνται τα υπάρχοντα των πλουσίων, δεν είναι άδικον τούτο; Διόλου, μα τον Δία, θα απήντα τις, διότι κατά το κρατούν δίκαιον απεφάσισεν η κυρίαρχος της πόλεως εξουσία. Εξ άλλου, μετά την δήμευσιν πάντων, το να διανείμουν οι πλείονες τα των ολιγοτέρων, είναι φανερόν ότι πρόκειται περί έργου φθείροντος την πόλιν· αλλ' όμως η αρετή βεβαίως δεν φθείρει το (20) έχον αυτήν, ουδέ το δίκαιον είναι στοιχείον φθαρτικόν της πόλεως, ώστε φανερόν είναι ότι ο νόμος ούτος δεν είναι δυνατόν να είναι δίκαιος. Επί πλέον και αι πράξεις όσας ο τύραννος έπραξε, κατ' ανάγκην άπασαι είναι δίκαιαι, διότι ισχυρότερος ων επιβάλλει την βίαν, ως ακριβώς και το πλήθος επί των πλουσίων. Αλλ' αφ' ετέρου είναι άραγε δίκαιον να άρχουν οι ολίγοι (25) και οι πλούσιοι; Αν λοιπόν εκείνοι τα αυτά πράττουν και διαρπάζουν και αφαιρούν τα κτήματα του πλήθους, είναι τούτο δίκαιον; Άρα ούτε το εν ούτε το άλλο είναι δίκαιον. Και ταύτα λοιπόν, ότι πάντα φαύλα και ουχί δίκαια είναι, φανερόν. Αλλά πρέπει να άρχουν οι έγκριτοι και αυτοί να είναι κύριοι πάντων; Αλλ' εις την περίπτωσιν αυτήν κατ' ανάγκην (30) πάντες οι άλλοι θα είναι εστερημένοι τιμής, μη τιμώμενοι διά των πολιτικών αξιωμάτων· διότι τιμαί λέγομεν ότι είναι τα αξιώματα, όταν δε άρχουν πάντοτε οι αυτοί κατ' ανάγκην οι άλλοι είναι εστερημένοι τιμής. Είναι λοιπόν καλύτερον να άρχη είς, ο σπουδαιότατος; Αλλά τούτο είναι έτι ολιγαρχικώτερον, διότι περισσότεροι είναι ενταύθα οι εστερημένοι τιμής. Αλλ' ίσως θα προσέθετε τις (35) ότι δεν είναι ορθόν είς άνθρωπος έχων τα συνήθως συμβαίνοντα περί την ψυχήν πάθη να είναι απόλυτος κύριος και όχι ο νόμος. Αλλ' εάν ο νόμος είναι ολιγαρχικός ή δημοκρατικός, κατά τι θα διευκολύνη την λύσιν των αποριών μας; Διότι όμοια προς τα ανωτέρω αναφερθέντα θα συμβούν και ενταύθα.