*** ΑΛΛ. Τί αγάπη τέλος πάντων είν᾽ αυτή, που τον βλέπεις εδώ κι εφτά χρόνια να ᾽χει κατοικία τα πιθάρια, τις κορακοφωλιές, τις κούφιες μεριές του κάστρου και δεν τον σπλαχνίζεσαι αλλά τον κρατάς στριμωγμένο και τον ξεζουμίζεις; Κι όταν ήρθε ο Αρχεπτόλεμος φέρνοντας την ειρήνη, τη σκόρπισες στους πέντε ανέμους· διώχνεις μακριά από την πόλη τους πρεσβευτές που προσφέρουν ανακωχή, ρίχνοντάς τους κλοτσιές στον πισινό. ΠΑΦ. Ναι, όμως για να γίνει ετούτος αφέντης όλων των Ελλήνων. Γιατί είναι γραμμένο στους χρησμούς ότι μια μέρα θα στήσει Ηλιαία στην Αρκαδία, παίρνοντας πέντε σβόλους για κάθε δικάσιμη, φτάνει να κάνει υπομονή. Όμως, όπως και να ᾽ρθουν τα πράματα, εγώ θα τον ταΐζω και θα τον φροντίζω,
[800] ψάχνοντας με καλό και με βρόμικο τρόπο από πού θα οικονομά τους τρεις οβολούς. ΑΛΛ. Άσ᾽ τα αυτά, εκείνο που έβαλες στον νου σου δεν ήταν, μά τον Δία, να εξουσιάζει αυτός στην Αρκαδία, αλλά ν᾽ αρπάζεις εσύ περισσότερα και να παίρνεις πεσκέσια από τις πολιτείες, κι ο λαός από τον πόλεμο και την αντάρα να μη βλέπει τις παλιανθρωπιές σου, αλλά να κρέμεται από σένα μ᾽ ανοιχτό το στόμα — σφιγμένος απ᾽ την ανάγκη, τη μιζέρια, το μιστό. Όμως απ᾽ τη στιγμή που θα γυρίσει κάποτε στα κτήματά του και θα χαρεί την ειρήνη, απ᾽ τη στιγμή που τρώγοντας πλιγούρι θα ξαναπάρει θάρρος και θα ξανασμίξει με λιοκόκκι, θ᾽ ανοίξει τα μάτια του και θα δει πόσα καλούδια του στέρησες με τις ζαβολιές σου, ξεγελώντας τον με το μιστό του φαντάρου. Και τότε, χωριάτης άγαρμπος, θα σου ᾽ρθει βίζιτα πασπατεύοντας την ψήφο που θα σε μαυρίσει. Εσύ τα ξέρεις όλ᾽ αυτά και γι᾽ αυτό τον εξαπατάς και πλάθεις οράματα για λογαριασμό του. ΠΑΦ. [810] Φοβερό πράμα να μου τα λες αυτά εσύ και να με συκοφαντείς στους Αθηναίους και τον δημοκρατικό λαό, εμένα που έχω προσφέρει, μά τη Δήμητρα, περισσότερες υπηρεσίες στην πόλη κι από τον Θεμιστοκλή. ΑΛΛ. (Μελοδραματικά:) Ελληνίδες, Έλληνες, ακούσατε τί είπε; Αναμετριέσαι εσύ με τον Θεμιστοκλή, που πήρε την πόλη μας άδεια ως τον πάτο και τη γέμισε με όλα τα καλά, κι ακόμη στο τραπέζι της σερβίρισε εξτρά τον Πειραιά, και που, χωρίς να της στερήσει κανένα απ᾽ τα συνηθισμένα πιάτα, της πρόσφερε ψάρια που τα ᾽βλεπε για πρώτη φορά. Αντίθετα εσύ βάλθηκες να καταντήσεις τους Αθηναίους μικρομεσαίας πόλης πολίτες, υψώνοντας τείχη ανάμεσά τους και ψαλμουδίζοντας χρησμούς — αντίζηλος του Θεμιστοκλή να σου τύχει! Κι όπως ξέρουμε, εκείνος πήρε τον δρόμο της εξορίας, ενώ εσύ σφουγγίζεις τα δάχτυλά σου με παντεσπάνι! ΠΑΦ. [820] Δήμε, τί λες; δεν είναι φοβερό ν᾽ ακούω τέτοιες κατηγόριες απ᾽ αυτόν, μόνο και μόνο επειδή σ᾽ αγαπώ; ΔΗΜ. (Στον Παφλαγόνα:) Βούλωσ᾽ το, βούλωσ᾽ το, άνθρωπέ μου, πάψε να ξερνάς πονηριές. Βρε τόσο καιρό —μα και τώρα ακόμα— να μην πάρω μυρουδιά τις κρυφές παλιοδουλειές σου! ΑΛΛ. Βρομιάρης όσο δεν παίρνει, Δήμε μου, Δημούλη μου, κι έκανε παλιοδουλειές όσες κανένας άλλος. (Ο τόνος γίνεται ζωηρότερος, ως το τέλος του «πνίγους»). Όταν εσύ χασμουριέσαι, ετούτος ανοίγει σαν καρδιά καρπουζιού και καταβροχθίζει το έχει όσων λογοδοτούν στο δημόσιο και με τις δύο του χερούκλες σουφρώνει τα δημόσια έσοδα. ΠΑΦ. Δεν θα σου βγουν σε καλό όλ᾽ αυτά, αλλά θα σε καθίσω στο σκαμνί, που έκλεψες τριάντα χιλιάδες. ΑΛΛ. [830] Ανώφελα λάμνεις τα κουπιά σου και φτεροκοπάς σα χήνα στο νερό, ενώ οι βρομιές σου πνίγουν όσο κανενός άλλου τον αθηναϊκό λαό. Και, μά τη Δήμητρα, θα σε ξεσκεπάσω —αλλιώς να μη σώσω!— που σε λάδωσαν οι Μυτιληνιοί με χίλιες χρυσές λίρες και βάλε.
Τρεις από τους άθλους του Ηρακλή μπορούν να ενταχθούν στο θέμα μας: οι Στυμφαλίδες όρνιθες, η Λερναία ύδρα, οι στάβλοι του Αυγεία. Οι Στυμφαλίδες σκότωναν ανθρώπους με τα φτερά τους και έτρωγαν το κρέας τους, ξεχύνονταν στους αγρούς και αφάνιζαν τα πάντα.
«Στην πόλη Στύμφαλο της Αρκαδίας, μέσα σε πυκνό δάσος, υπήρχε λίμνη που λεγόταν Στυμφαλίδα· σε αυτήν εύρισκαν καταφύγιο πουλιά, από φόβο μήπως τα αρπάξουν λύκοι (Οι Στυμφαλίδες όρνιθες σε καμιά άλλη παράδοση δεν αναφέρονται να απειλούνται από λύκους. Υπήρχε μόνο μια παράδοση για την κοιλάδα των λύκων στις δρυόφυτες πλαγιές που ανάμεσά τους περνούσε ο δρόμος ΝΔ. της Στυμφάλου για τον Ορχομενό). Καθώς λοιπόν ο Ηρακλής βρισκόταν σε αμηχανία πώς να βγάλει τα πουλιά από το δάσος, η Αθηνά του έδωσε χάλκινα κρόταλα που τα είχε πάρει από τον Ήφαιστο. Ανέβηκε λοιπόν σε ένα όρος κοντά στη λίμνη και χτυπώντας τα τα φόβιζε· κι εκείνες, καθώς δεν άντεχαν τον θόρυβο, φοβισμένες σηκώνονταν ψηλά, και μ' αυτόν τον τρόπο ο Ηρακλής τα χτύπησε με τα βέλη του» (Απολλόδ. 2.5. 6).
Ποια μπορεί να είναι η σημασία αυτών των πλασμάτων; Άλλοι υποστηρίζουν ότι επρόκειτο για δηλητηριώδη αέρια της λίμνης και άλλοι για έλη και κουνούπια που προκαλούσαν πυρετούς. Ο άθλος του Ηρακλή για την άρση των συνεπειών αυτών σχετίζεται με διαχείριση υδάτων της λίμνης Στυμφαλίας.
«Το εύρος των υδάτων της λίμνης αυτής ποίκιλλες ανάλογα με τη βροχόπτωση και τον έλεγχο της απορροής τους από φυσικές καταβόθρες. Ενισχυτικό της ερμηνείας αυτής είναι και το γεγονός ότι αντίστοιχης τεχνικής και αρχαιότητας υδραυλικά έργα έχουν επισημανθεί και στη γειτονική της Στυμφάλου κλειστή κοιλάδα του Φενεού, που οι αρχαίοι (Παυσανίας 8, 14, 3) τα απέδιδαν στον ίδιο τον Ηρακλή)».
Οι παλαιότερες παραστάσεις του μύθου ανάγονται στον 8ο αι. π.Χ. Ωστόσο, είναι πολύ λίγες οι παραστάσεις του μύθου που σώζονται. Μία από αυτές είναι σε μελανόμορφο αμφορέα (γύρω στο 530 π.Χ.), όπου ο ήρωας επιτίθεται με σφεντόνα στο σμήνος των ορνίθων που πετούν ή κολυμπούν στα νερά της λίμνης. Η μοναδική παράσταση του άθλου στη μνημειακή πλαστική είναι στη μετόπη του ναού του Δία στην Ολυμπία, (457 π.Χ.). Σε μια ιδιαίτερα τρυφερή, σχεδόν ερωτική σκηνή, ο Ηρακλής φέρνει τα τρόπαια της νίκης του στην άοπλη Αθηνά που, καθισμένη σε βράχο, μοιάζει με νεαρή, ντροπαλή ερωτευμένη κοπέλα που δέχεται δώρα από τον καλό της -είναι χαρακτηριστικό ότι η θεά στέκεται χαμηλότερα από τον ήρωα.
Για τον δεύτερο άθλο του Ηρακλή, τη Λερναία Ύδρα, ο Απολλόδωρος στη Βιβλιοθήκη του (Β, 5, 2) παραδίδει τα εξής:
«Σαν δεύτερο άθλο τον διέταξε [ο Ευρυσθέας τον Ηρακλή] να σκοτώσει τη Λερναία ύδρα· αυτή είχε μεγαλώσει στο έλος της Λέρνας, εξορμούσε στην πεδιάδα και ρήμαζε τόσο τα κοπάδια όσο και τα χωράφια. Η νεροφίδα ήταν τεράστια, με εννιά κεφάλια, τα οκτώ από αυτά ήταν θνητά, ενώ το ένα, το μεσαίο, ήταν αθάνατο. Ανέβηκε λοιπόν σε άρμα που το οδηγούσε ο Ιόλαος και έφτασε στη Λέρνα. Ύστερα, σταμάτησε τα άλογα και βρήκε τη νεροφίδα σε ένα λόφο κοντά στις πηγές της Αμυμώνης, όπου ήταν η φωλιά της, και χτυπώντας την με πυρωμένα βέλη την ανάγκασε να βγει από εκεί. Και την ώρα που αυτή έβγαινε, την έπιασε και την κράτησε σφιχτά. Εκείνη όμως τυλίχτηκε στο ένα του πόδι και τον ακινητοποίησε. Και εκείνος, αν και της έκοβε τα κεφάλια με το ρόπαλο, δεν μπορούσε να την εξοντώσει· γιατί, όταν έκοβε ένα κεφάλι, φύτρωναν δύο. Βοηθούσε τη νεροφίδα και μια τεράστια καραβίδα που του δάγκωνε το πόδι. Πρώτα λοιπόν σκότωσε αυτήν και ύστερα ζήτησε τη βοήθεια του Ιόλαου, που έκαψε τμήμα του κοντινού δάσους και, καυτηριάζοντας με τους δαυλούς τα σημεία απ' όπου ξεφύτρωναν τα κεφάλια, δεν άφηνε να βγουν άλλα. Με αυτόν τον τρόπο, αφού γλίτωσε από τα κεφάλια που φύτρωναν συνέχεια, στη συνέχεια έκοψε και το αθάνατο και το πλάκωσε με βράχο πελώριο στον δρόμο που περνούσε μέσα από τη Λέρνα προς την Ελαιούντα».
Σε ερυθρόμορφη στάμνο-ψυκτήρα του ζωγράφου του Συλέα (480-470 π.Χ.) η Ύδρα «ανακλαδίζει τα θανατερά πλοκάμια της», ενώ ο Ηρακλής «προσπαθεί με την άρπη να αποκόψει τα δώδεκα κεφάλια της. Ο Ιόλαος από τα δεξιά κατακαίει με δαυλό τις ρίζες τους για να μην ξαναφυτρώσουν».Στον μύθο αυτό αναγνωρίζονται στοιχεία από τον μύθο του Κάδμου. Ένα φίδι κυριαρχεί σε υδάτινο τόπο και εμποδίζει τους ανθρώπους. Ο Ηρακλής, όπως και ο Κάδμος, παλεύει με αυτό και το σκοτώνει, απαλλάσσει δηλαδή την περιοχή των νερών από την παρουσία του -θυμίζουμε ότι η Διώνη, ως σύζυγος του Δία Ναΐου, δηλαδή του Δία των νερών, λατρευόταν στη Δωδώνη που ήταν γεμάτη νερά και έλη (η Ευρώπη ήταν και αυτή πηγή στη Δωδώνη: Καλλίμ., απ. 630). Ο μύθος αυτός αποτελεί προφανώς «ανάμνηση ενός προϊστορικού προγράμματος διαχείρισης υδάτων για τον έλεγχο των πηγών που πλημμύριζαν τότε τον τόπο, με σκοπό την αποξήρανση των ελών και τη μετατροπή τους σε καλλιεργήσιμες εκτάσεις». Η ερμηνεία αυτή, που μας βρίσκει απόλυτα σύμφωνους, παρά την απουσία αρχαιολογικών δεδομένων, στηρίζεται στη σημασία της περιοχής δίπλα στο Άργος και στη μυκηναϊκή εμπειρία σε μεγάλα υδραυλικά και εγγειοβελτιωτικά έργα υψηλού τεχνικού επιπέδου. Υπάρχει βέβαια και μια άλλη εκδοχή του μύθου της Λερναίας Ύδρας που τον συνδέουν με την αναζήτηση της αθανασίας, όπως είναι λ.χ. ο μύθος για τη σύλληψη του Κέρβερου από τον Ηρακλή. Αν λάβουμε υπόψη ότι οι λίμνες ήταν ανοίγματα για τον Κάτω Κόσμο και ότι τα φίδια ήταν χθόνια στοιχεία, τότε μπορούμε να εικάσουμε ότι ο μύθος αυτός εντάσσεται στον κύκλο των μύθων που αφορούν στην πορεία του ήρωα για την κατάκτηση της αθανασίας. Ωστόσο, αν λάβουμε υπόψη ότι ο μύθος αυτός ανήκει στους πρώιμους του Ηρακλή και ότι οι μύθοι για την επιδίωξη της αθανασίας έρχονται αργότερα, μοιάζει η ερμηνεία αυτή, που καθίσταται πιθανή από τα συμφραζόμενα, περισσότερο ηθικού περιεχομένου, να είναι μεταγενέστερη εκδοχή.
Για τον τρίτο άθλο που συζητούμε ο Απολλόδωρος παραδίδει:
«Ο Αυγείας ήταν βασιλιάς της Ήλιδας, όπως κάποιοι λένε γιος του Ήλιου, του Ποσειδώνα λένε άλλοι, του Φόρβαντα ισχυρίζονται κάποιοι τρίτοι, και είχε πολλά κοπάδια. Σ' αυτόν παρουσιάστηκε ο Ηρακλής, χωρίς να φανερώσει ότι το κάνει κατά διαταγή του Ευρυσθέα, και είπε ότι θα καθαρίσει την κόπρο σε μία μόνο μέρα, με τον όρο να του δώσει για αντάλλαγμα το ένα δέκατο από τα ζώα του. Και ο Αυγείας έδωσε τον λόγο του, γιατί δεν πίστευε ότι θα μπορούσε να το κάνει. Έχοντας για μάρτυρα ο Ηρακλής τον γιο του Αυγεία Φυλέα, χώρισε στα δύο τα θεμέλια του στάβλου και γύρισε αλλού τα νερά των γειτονικών ποταμών Αλφειού και Πηνειού, ανοίγοντάς τους διέξοδο στην άλλη άκρη του στάβλου». (Απολλόδ. 2.5.5)
Ο άθλος αυτός δεν είχε ιδιαίτερη απήχηση στην ελληνική τέχνη. Η μοναδική του παράσταση -θα έλειπε αδικαιολόγητα λόγω της θέσης του ναού- είναι στη μετόπη του ναού του Δία στην Ολυμπία. Ο Ηρακλής με κοντάρι που δεν σώζεται ολόκληρο, άρα δεν γνωρίζουμε τι ακριβώς ήταν, απομακρύνει την κοπριά ή χωρίζει τα θεμέλια του στάβλου δημιουργώντας ένα κανάλι. Σε αντίστιξη με τη δυναμική κίνηση του ήρωα είναι η ήρεμη κίνηση της Αθηνάς που σαν να του υποδεικνύει τις κινήσεις που πρέπει να κάνει (457 π.Χ. Ολυμπία, Αρχαιολογικό Μουσείο). Ποια μπορεί να είναι η ιστορική πραγματικότητα που αντανακλάται στον άθλο; Ή η αλλαγή από φυσικά αίτια του ρου του Πηνειού ποταμού προς τον νότο ή η δημιουργία τεχνητού καναλιού για άρδευση.
Το έβδομο βιβλίο της πλατωνικής Πολιτείας ξεκινά με μια εικόνα που, σύμφωνα με τα λεγόμενα του Σωκράτη, αναπαριστά την ανθρώπινη φύση σχετικά με την παιδεία και την απαιδευσία.
Πρόκειται για το μύθο του σπηλαίου, αφήγηση την οποία θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε ως "περιπέτεια ψυχής", καθώς δραματοποιεί αυτό που ο Freud ορίζει ως παλινδρόμηση κατά την ψυχαναλυτική διαδικασία.
Διαβάζοντάς τον, γινόμαστε θεατές μιας επώδυνης πορείας, που με την αποπεράτωσή της μας οδηγεί ενώπιον μιας αποκάλυψης.
Αποκάλυψη που επιβεβαιώνει την πεποίθηση του πατέρα της ψυχανάλυσης ότι " ο ποιητής και ο φιλόσοφος ήταν πάντοτε πρόδρομοι της επιστήμης και της επιστημονικής ψυχολογίας, γιατί στρέφουν την προσοχή τους στο ασυνείδητο, παρακολουθούν άγρυπνα τις εξελίξεις του και προσφέρουν σ΄ αυτές καλλιτεχνική έκφραση".
Aς παρακολουθήσουμε λοιπόν τον μύθο:
Σε μια σπηλιά κάτω από τη γη, που έχει την είσοδό της ανοιγμένη στο φως, ζουν από παιδιά άνθρωποι αλυσοδεμένοι από τα πόδια και τον τράχηλο.
Πίσω τους, ψηλά και σε απόσταση, υπάρχει φωτιά αναμμένη και στο ενδιάμεσο ένας δρόμος, κατά μήκος του οποίου βρίσκεται ένας μικρός τοίχος, όπως τα παραπετάσματα των θαυματοποιών. Πίσω απ΄ τον τοίχο περνούν άνθρωποι μεταφέροντας πάνω από το ύψος του κάθε λογής αντικείμενα, καθώς και ομοιώματα ανθρώπων και ζώων. Οι σκιές τους προβάλλονται χάρη στο φως της φωτιάς στο βάθος του σπηλαίου, το μοναδικό οπτικό πεδίο των δεσμωτών. Ανήμποροι να κινηθούν και περιοριζόμενοι στη φυσική τους όραση οι έγκλειστοι νομίζουν πως οι σκιές είναι τα ίδια τα αντικείμενα και ο αντίλαλος από τις ομιλίες εκείνων που κινούνται πίσω από το τοιχίο, η φωνή των σκιών.
Ο κόσμος του σπηλαίου και όσα διαδραματίζονται εντός του είναι τόσο δεδομένος, ώστε να μη γεννά την παραμικρή αμφιβολία για το αν είναι αληθινός.
Καθηλωμένοι στην ίδια θέση οι έγκλειστοι βλέπουν μόνο σκιές και, ελλείψει άλλων ερεθισμάτων, θεωρούν αυτονόητη την αυθεντικότητά τους. Τα δεσμά τούς στερούν κάθε δυνατότητα κίνησης, αυτενέργειας και διεύρυνσης του οπτικού τους πεδίου. Προσωπική δράση δεν υφίσταται. Υπάρχει μόνον όρασης αλλά και αυτή δεν είναι άλλο από παθητική παρατήρηση των συμβάντων, αναντίρρητη αποδοχή των δεδομένων των αισθήσεων, άγνοια, πλάνη.
Στον κόσμο του σπηλαίου επικρατεί απόλυτη ομοιομορφία. Κανένας δεσμώτης δεν ξεχωρίζει από τους άλλους, γιατί κανένας δεν έχει συναίσθηση της μοναδικότητας του. Η αυτογνωσία και η ετερογνωσία απουσιάζουν, καθώς δε βλέπουν τίποτε άλλο εκτός από τις σκιές του εαυτού τους και των συνανθρώπων τους.
Κάποια στιγμή όμως, ένας από αυτούς κατορθώνει να ελευθερωθεί και να ανέβει στον κόσμο του φωτός. Σηκώνεται, στρέφει το λαιμό του, περπατά, κοιτάζει προς το μέρος της φωτιάς και εν συνεχεία προς τα αντικείμενα που περιδιαβαίνουν το παρατείχισμα. Το πέρασμα από τη σκιά στο αισθητό είναι το πρώτο βήμα, η αρχή μιας επίπονης και κοπιώδους πορείας προς τη γνώση και την αλήθεια.
Ο δεσμώτης έρχεται πιο κοντά στο ον και σε αντικείμενα περισσότερο πραγματικά. Πλάι του βρίσκεται κάποιος που διακριτικά τον καθοδηγεί, συζητώντας και ρωτώντας τον σχετικά μ΄ αυτά που πρωτοαντικρίζει.
Ο δεσμώτης τότε περιέρχεται στην κατάσταση του απορείν, βρίσκεται σε αμηχανία και αδυνατεί να δώσει μιαν απάντηση, όταν αυτός που είναι δίπλα του τον ρωτά τι βλέπει, δεν εκφράζει μόνον την πνευματική του σύγχυση, αλλά και τη συνειδητοποίηση της αγνοίας του. Η ύπαρξη των ομοιωμάτων θέτει εκ των πραγμάτων ζήτημα σύγκρισης με τις σκιές τους, αναφορικά με το βαθμό αυθεντικότητας. Ο δεσμώτης καλείται ν΄ αποφασίσει ποιο από τα δύο δεδομένα είναι αληθέστερον.
Η πορεία προς τον κόσμο του φωτός σηματοδοτείται από ένα πλήθος δυσχερειών και από οδύνη.
Κοιτάζοντας προς το μέρος της φωτιάς ο πλατωνικός ήρωας άλγοι και αδυνατεί να διακρίνει εκείνα ων τότε τάς σκιάς εώρα. Στρέφοντας το βλέμμα του λίγο αργότερα προς την έξοδο του σπηλαίου υποφέρει κι ο πόνος του μεγιστοποιείται όσο περισσότερο πλησιάζει στον κόσμο των νοητών.
Αυτομάτως ο δεσμώτης αντιδρά, αμύνεται, επιμένει να θεωρεί τις σκιές αληθέστερες των ομοιωμάτων και προσπαθεί να επιστρέψει στην αρχική του κατάσταση. Αυτό που προκαλεί την αντίστασή του, είναι παραδόξως αυτό που τον παρακινεί να εξέλθει από το σπήλαιο είναι το απορείν, που το τοποθετεί στο μεταίχμιο, ανάμεσα στο παρόν του κόσμου των σκιών και στο άδηλο μέλλον ενός καινούργιου κόσμου. Ο δεσμώτης δε θέλει να διακινδυνεύσει την ασφάλεια της ψευδαίσθησης για μιαν αλήθεια που δεν του εγγυάται εξαρχής κάτι καλύτερο. Η απάρνηση της ζωής του σπηλαίου και το ξεκίνημα μιας καινούργιας πορείας, η οποία, ώσπου να περατωθεί, τον αφήνει μετέωρο στο άγνωστο, συνεπάγεται αναμφίβολα οδύνη, ένα μεγάλο ψυχικό κόστος που δικαιολογημένα θα προσπαθήσει να αποφύγει.
Η αντίσταση θα καμφθεί σταδιακά, όταν αρχίσει να συνηθίζει την καινούργια κατάσταση, να εξοικειώνεται με τις νέες συνθήκες. Σταδιακά λοιπόν, ανεβαίνοντας στον κόσμο του φωτός, θα μπορέσει να διακρίνει τις σκιές των νοητών και τα είδωλα τους στις υδάτινες επιφάνειες, έπειτα αυτά τα ίδια και τέλος, τον ήλιο , την υπέρτατη ιδέα του αγαθού επίτροπο του ορατού κόσμου και αιτία ύπαρξης των πάντων.
Κάθε βήμα του δεσμώτη μεταβάλλει την ποιότητα της όρασής του. Η φυσική όρασις, η συνυφασμένη με την κατ΄ αίσθησιν αντίληψιν, μετατρέπεται από παθητική παρατήρηση των σκιών σε ενεργητική κίνηση του βλέμματος, σε αμφιβολία τη στιγμή που αντικρίζει τη φωτιά και τα ομοιώματα των αντικειμένων. Κατόπιν, στο πρώτο στάδιο του νοητού, ισοδυναμεί με την διά του προσωπικού συλλογισμού απόπειρα σύλληψης των όντων ενώ στο τέλος της πορείας, λαμβάνει την έννοια της ενορατικής αποκαλύψεως: ο δεσμώτης θεάται το Αγαθόν, το βλέπει με τα μάτια της ψυχής του, το βιώνει.
Ποιος είναι όμως αυτός που τον ελευθερώνει και τι χαρακτήρα έχει η καθοδήγηση του;
Η παιδεία, μας λέει ο Πλάτων, επαναφέρει το ευγενέστερο μέρος της ψυχής προς την θέα του αρίστου ανάμεσα στα όντα, τη βοηθά να στραφεί από το γιγνόμενον προς το όν, φτάνοντας στην κορυφή του. Η πλατωνική παιδεία είναι η διαλεκτική, η δια του λόγου τέχνη, η οποία αποδεσμεύει το άτομο από την αυταπάτη και την πλάνη των σκιών.
Λόγος, αντίλογος, επικοινωνία με τον άλλον, τον ειδότα. Αυτός λοιπόν που ελευθερώνει το δεσμώτη είναι ο δάσκαλος – φιλόσοφος, ο οποίος με τη μέθοδο των ερωταποκρίσεων στέφει το όμμα της ψυχής του προς το νοητόν. Χωρίς να παρέχει μια προκατασκευασμένη γνώση, ο ειδώς βρίσκεται δίπλα του, τον βοηθά να κατανικήσει την εσωτερική του αντίσταση και να αποτολμήσει την ανάβαση εκείνη, η οποία θα του αποκαλύψει το ενυπάρχον, αλλά λησμονημένο όραμα των ιδεών.
Κοπιώδης και επίπονη η ανάβαση, στο τέρμα της αποζημιώνει το δεσμώτη για την όλη την οδύνη που υπέστη. Αντικρίζοντας το Αγαθόν κατανοεί – συνειδητοποιεί την ουσία της ύπαρξής του και του γίγνεσθαι.
Η θέασις - αποκάλυψη της υπέρτατης ιδέας του νοητού έχει ως αποτέλεσμα τη ριζική αναμόρφωση της ζωής του, την αναθεώρηση της μέχρι πρό τινος αυτοαντίληψης και ετεροαντίληψής του.
Στο εξής, ο απελεύθερος δεσμώτης καθίσταται ικανός να ενεργεί με βάση τα δικά του καθοδηγητικά πρότυπα, να είναι υπεύθυνος για τις αποφάσεις του, μπορεί να αντιστέκεται σε οποιαδήποτε εξωτερική επιβολή.
Είναι σε θέση να αναγνωρίζει τη μη αυθεντικότητα των σκιών και – επιστρέφοντας στο σπήλαιο – να πολεμά τις δοξασίες και τα είδωλα.
Η ανάβαση στον κόσμο του φωτός συνιστά μια πορεία, η οποία ξεκινώντας από μια αρνητική γνώση, από τη γνώση "του τι δεν είναι", απολήγει στην αυτογνωσία και την κοσμογνωσία.
Ο κόσμος του σπηλαίου απεικονίζει την εμμονή της ψυχής στο αισθητόν, την υπερεκτίμησή του, την παντελή κυριαρχία των αισθήσεων και του επιθυμητικού τμήματός της επί του λογιστικού. Η προσκόλληση στο γίγνεσθαι επιφέρει ψυχική σύγχυση, νόσον ενώ η θέασις των όντων εσωτερική ισορροπία , την εναρμόνηση των τριών τμημάτων της ψυχής και την ενδυνάμωση του λογιστικού μέρους της, το οποίο στο εξής επιλέγει τι πιο συμφέρουσες για το άτομο επιθυμίες.
Για τον Πλάτωνα, το αίτημα της αυτογνωσίας είναι πρωταρχικό.
Ακόμη κι αν δε βρεθεί ποτέ ο φιλόσοφος – βασιλεύς που θα διοικήσει την ιδανική πολιτεία, κάθε άνθρωπος χωριστά θα επιδιώξει τουλάχιστον να ρυθμίσει το πολίτευμα της ψυχής του.
Φως – σκοτάδι, αληθές – ψευδές, γνώση – άγνοια, είναι τα βασικά μοτίβα πάνω στα οποία οικοδομείται το πλατωνικό σπήλαιο.
Χώρος σκοτεινός, το σπήλαιο είναι τάφος, φυλακή της αλήθειας στα δεσμά του αισθητού, όπως το σώμα είναι σήμα, τάφος της ψυχής που την καθηλώνει στην πλάνη των αισθήσεων. Ο δεσμώτης θα κερδίσει τη ζωή και την ελευθερία του τη στιγμή που θα αποστασιοποιηθεί από το χώρο και το χρόνο του παρόντος, που θα μεταβεί σ’ έναν άλλον κόσμο και θα ανακτήσει τη λησμονημένη γνώση των ιδεών και του Αγαθού.
Υπό το φώς της αλήθειας, το σπήλαιο μετατρέπεται αυτομάτως από χώρο θανάτου σε χώρο ζωής, καθώς ο δεσμώτης επιστρέφει για να ζήσει εντός του, χωρίς να υποκύπτει πλέον στη γοητεία του φαινομένου.
Ο μύθος του σπηλαίου δεν είναι άλλο από την εικονογράφηση ή - αν θέλετε - τη δραματοποίηση της πλατωνικής ανάμνησης και του ρόλου της διαλεκτικής στην εν λόγω διαδικασία.
Από τη στιγμή που ο έγκλειστος στρέφει το βλέμμα του προς τα ομοιώματα των αντικειμένων, ξυπνά μέσα του αμυδρά, συγκεχυμένο το όραμα των ιδεών.
Τα αντικείμενα του αισθητού αποτελούν ένα πρώτο, αλλά καθοριστικό βήμα για την προσέγγιση του νοητού. Ατελείς αντανακλάσεις, ελλιπείς απεικονίσεις του, όμοια με το σύμπτωμα που αντιπροσωπεύει το απωθημένο, συνιστούν γέφυρα σύνδεσης του φαίνεσθαι με το είναι και βοηθούν την ψυχή να λειτουργήσει συνειρμικά. Σύνδεση εικόνων, παραστάσεων που διέπονται από αλληλουχία.
Στον κόσμο του φωτός ο δεσμώτης κατορθώνει να διακρίνει αρχικά τις σκιές και τα είδωλα του νοητού εξαιτίας των αναλογιών τους με τα αντικείμενα του γίγνεσθαι. Οι ερωτήσεις του ειδήμονος θα τον βοηθήσουν να αξιολογήσει και να επεξεργαστεί τα δεδομένα των αισθήσεων, να απαγκιστρωθεί τελείως από τα αισθητά και να ατενίσει τα όντως όντα και την υπέρτατη αρχή τους. Ο δεσμώτης δε γνωρίζει, αναγνωρίζει αυτό που κάποτε η ψυχή του συνάντησε πριν αναμειχθεί με το σώμα.
Η έξοδός του από το σπήλαιο είναι έξοδος από ένα παρόν που επαναλαμβάνεται ανακυκλώνεται, εξαντλείται στις σκιές που αντικατοπτρίζονται στον τοίχο του, σε δεδομένα χωρίς προοπτική αλλαγής και εξέλιξης. Έξοδος από μια ζωή στατική, η οποία στερείται μνήμης.
Οι έγκλειστοι, μας λέει ο Πλάτων, βλέπουν μόνο μπροστά (είς τε το πρόσθεν μόνον οράν), που σημαίνει ότι στερούνται της δυνατότητας μιας όρασης σχετικής με το παρελθόν τους. Ο ένας και μοναδικός που τολμά να σπάσει τα δεσμά του, διευρύνει το οπτικό του πεδίο κοιτάζοντας πίσω του και επιχειρώντας βήματα προς τα πίσω, από το βάθος της σπηλιάς προς την έξοδο της, κι ακόμη πιο πέρα, στον κόσμο του φωτός.
Τι μπορεί να συμβολίζει μια τέτοια κίνηση, αν όχι μια παλινδρόμηση σ’ ένα χωροχρόνο ο οποίος προηγείται και προυπάρχει του σπηλαίου;
Η πλατωνική ανάμνηση είναι μια δυναμική πορεία επιστροφής στο παρελθόν, η οποία συντελείται σταδιακά, χάρη στη σύνδεση των δεδομένων του παρόντος με τη λησμονημένη εντός της ψυχής γνώση, ένα ψυχικό – νοητικό ταξίδι στα μονοπάτια της μνήμης.
Το σπήλαιο απεικονίζει, πέρα από τον πολιτικό κοινωνικό μακρόκοσμο, τον προσωπικό κόσμο του κάθε ατόμου, τον τρόπο με τον οποίο καθένας από εμάς αντιλαμβάνεται τον ευαυτό του και την θέση του στα πλαίσια του γίγνεσθαι.
Είναι μ’ άλλα λόγια μια ιδιάζουσα, ιδιότυπη πόλις, όμοια μ’ εκείνη του νευρωτικού, ο οποίος, παραδομένος στο σύμπτωμα και τα παρεπόμενά του, ζει μέσα σε μια άνευ προηγουμένου αυταπάτη και πλάνη.
Το να παραμείνει κανείς στον κόσμο των σκιών είναι ζήτημα προσωπικής επιλογής όπως προσωπική επιλογή είναι να στρέψει το βλέμμα του προς το φως και να επωμιστεί το ψυχικό κόστος ενός ταξιδιού στον κόσμο της αλήθειας.
Αληθές και ψευδές συνυπάρχουν, εναλλάσσονται και εμπλέκονται.
Για ν’ απαλλαγεί κανείς από την αφροσύνη, πρέπει να κοιτάξει βαθιά, στην αλήθεια της ψυχής του. Αυτή θα του εξασφαλίσει μια "δεύτερη όραση", παρόμοια μ’ εκείνη της μεμυημένης ψυχής του μάντη των τραγωδιών, μιαν όρασιν η οποία αντίκειται στην φυσική όψιν, την υπερβαίνει και τελικά την καταργεί μετατρέποντάς την σε τυφλότητα.
Αυτό υπαγορέυει – κατά την γνώμη μου – ο πλατωνικός μύθος στον ακροατή και στον αναγνώστη του: να απαρνηθεί το αυτονόητο και να αναζητήσει πίσω από το φαίνεσθαι το είναι, προκειμένου να αναμορφώσει την ύπαρξή του.
Αφήγηση παράδοξη και συγχρόνως γοητευτική, ο φιλοσοφικός μύθος αποτελεί κώδικα επικοινωνίας του μεμυημένου με τους αμύητους, εκφράζοντας αυτό που υπερβαίνει κάθε λογική σύλληψη, το άλογον, όχι το παράλογο, αλλά εκείνο που δεν είναι δυνατόν να κατανοήσει και να ευστερνιστεί κανείς, εάν προηγουμένως δεν το έχει βιώσει.
Όμοιος με το όνειρο, που συγκαλύπει τεχνηέντως το πραγματικό του νόημα πίσω από το έκδηλο περιεχόμενό του, είναι ένας λόγος συμβολικός, ο οποίος φαίνει και κρύπτει ταυτόχρονα μιαν αλήθεια που ενυπάρχει στην ανθρώπινη ψυχή, αλλά που η απευθείας ανακοίνωσή της προσκρούει στη λογική του ατόμου.
Έκφραση του αλόγου στοιχείου και των διεργασιών που λαμβάνουν χώρα εντός του ψυχικού κόσμου, ο μύθος του σπηλαίου επαναπροσδιορίζει την έννοια του αληθούς και του ψευδούς και προβάλλει επιτακτικά το αίτημα της απελευθέρωσης του ατόμου από την πλάνη.
Εν έτει 2019, σ’ έναν κόσμο που θέλουμε να αποκαλούμε φιλελεύθερο κι εξελιγμένο, προσαρμοσμένο στα νέα κοινωνικά δεδομένα, εξακολουθούμε να ερχόμαστε αντιμέτωποι με τον στιγματισμό των διαφόρων ειδών ψυχολογικών διαταραχών.
«Όντως συμβαίνει;»
Εννιά στα δέκα άτομα που έχουν βιώσει κάποιου είδους ψυχολογική διαταραχή δηλώνουν ότι έχουν βιώσει και κάποια μορφή κοινωνικής διάκρισης. Είτε απ’ την οικογένεια, είτε απ’ τους φίλους, είτε απ’ τον επαγγελματικό τους περίγυρο. Ταυτόχρονα, θεωρούν ότι είχαν λιγότερες ευκαιρίες στην εύρεση εργασίας, σε μία μακροχρόνια υγιή σχέση, να ζουν σε ένα αξιοπρεπές σπιτικό και στην εμπλοκή με καθημερινά κοινωνικά ζητήματα. Γεγονότα που οι ίδιοι βλέπουμε να συμβαίνουν καθημερινά γύρω μας και δε μας αφήνουν περιθώρια αμφισβήτησης.
«Μας αφορά;»
Είμαστε τουλάχιστον αφελείς, αν θεωρούμε ότι συμβαίνει στους άλλους κι όχι σε μας. Ένας στους τέσσερις δηλώνει ότι έχει βιώσει κάποιο είδος ψυχολογικής διαταραχής σε κάποια φάση της ζωής του. Είναι μέρος της πραγματικότητάς μας που μπορεί να συμβεί σε μας ή σε κοντινά μας άτομα ανά πάσα στιγμή. Μπορεί να θεωρηθεί ένα σοβαρό σύγχρονο κοινωνικό ζήτημα που απαιτεί την προσοχή και το ενδιαφέρον μας.
«Από πού προκύπτει;»
Ακόμα και σήμερα, με όλα τα μέσα ενημέρωσης και μόρφωσης που διαθέτουμε, εξακολουθούμε να βασιζόμαστε σε ό,τι νομίζουμε ότι ξέρουμε παρά σε ότι έχουμε ψάξει κι είμαστε βέβαιοι πως ξέρουμε. Ναι, είμαστε τα ίδια έρμαια στερεότυπων και προκαταλήψεων που υπήρξαν οι γονείς μας, οι παππούδες κι οι γιαγιάδες μας κι όσοι πέρασαν πριν από μας, δίνοντας σχήμα σ’ αυτό που αποτελούμε «κοινωνική αντίληψη».
«Οι προκαταλήψεις;»
Για παράδειγμα, τείνουμε να πιστεύουμε ότι τα άτομα αυτά πάσχουν από κάποια ανίατη ασθένεια ή ακόμα χειρότερα ότι επιλέγουν να ζουν κατ’ αυτόν τον τρόπο κι είναι υπόλογοι τον επιλογών τους. Ότι δεν υπάρχει κατάλληλη περίθαλψη κι ότι θα έπρεπε να απομονώνονται, γιατί μπορεί να καταλήξουν επικίνδυνα για τους γύρω τους. Πείθουμε κάπως έτσι, με ψευδή επιχειρήματα, τη συνείδησή μας για να μην παραπονιέται και πράττουμε ανάλογα με το υπόλοιπο της μάζας.
«Η αλήθεια;»
Η αλήθεια είναι ότι για την εμφάνιση κάποιας ψυχολογικής διαταραχής ενέχονται βιολογικοί και ψυχοκοινωνικοί παράγοντες. Κανείς δεν μπορεί να κατηγορηθεί και να κριθεί για κάτι που δεν ελέγχει, όπως η κληρονομικότητα ή το DNA. Όσο για τους ψυχοκοινωνικούς παράγοντες, είναι παράδοξο αν σκεφτείς ότι η ίδια κοινωνία που αποτελεί αίτιο για τις ψυχολογικές διαταραχές, θα ‘ρθει να τις κατακρίνει και να τις στιγματίσει. Είναι ένα είδος παράλογου φαύλου κύκλου που πρέπει να σταματήσει.
Όσο για την αντίληψη περί βίας κι απομόνωσης, δεν αποτελεί παρά μύθο. Τα άτομα με ψυχολογικές διαταραχές, όπως η κατάθλιψη, είναι πολύ πιο πιθανό να βλάψουν τον εαυτό τους παρά οποιονδήποτε άλλο. Ενώ άτομα που πάσχουν από άλλες διαταραχές, όπως η σχιζοφρένια, που μπορεί να θεωρηθούν πιο επικίνδυνες, προβαίνουν σε βία μόνο αν δεν περιθάλπονται σωστά. Στην ουσία, το πρόβλημα δεν είναι η πάθηση αλλά η λάθος αντιμετώπισή της. Η νοσηλεία δεν κρίνεται απαραίτητη, μάλιστα πολλές φορές θεωρείται επιβαρυντική, αφού ο καλύτερος τρόπος για ανάκαμψη είναι η αίσθηση αποδοχής κι η παροχή αγάπης και θαλπωρής από οικεία πρόσωπα.
«Τι μπορούμε να κάνουμε;»
Καταρχάς ο καθένας πρέπει να ξεκινήσει απ’ την αντανάκλαση στον καθρέφτη. Δεν μπορούμε να κάνουμε τον κόσμο καλύτερο αν δεν ξεκινήσουμε απ’ τον εαυτό μας. Ποια στάση κρατά ο καθένας από μας στο ζήτημα; Υπάρχει κάπου στο υποσυνείδητό μας κάποιο υπόλειμμα προκατάληψης; Έχουμε ενημερωθεί κατάλληλα; Είμαστε σίγουροι πριν μιλήσουμε, πριν αντιδράσουμε ή πριν χειριστούμε μια κατάσταση; Είμαστε υπεύθυνοι να μορφώνουμε τους εαυτούς μας καθημερινά, έτσι ώστε να διαθέτουμε τα μέσα να δημιουργούμε τη δική μας κρίση και να μην αποτελούμε φερέφωνα της κοινής γνώμης. Να είμαστε σε θέση να διαχειριστούμε παρόμοιες καταστάσεις που μπορεί να προκύψουν σε μας τους ίδιους ή και σε άτομα που είναι κοντά μας.
Η παροχή βοήθειας είναι σημαντική. Οι πάσχοντες δεν μπορούν να το αντιμετωπίσουν μόνοι τους. Η αγνόηση του προβλήματος απλά κάνει τα πράγματα χειρότερα. Είναι σημαντικό να μη νιώθουν ότι με την παραδοχή της ύπαρξης προβλήματος και της ζήτησης βοήθειας θα κατακριθούν οι ίδιοι κι οι οικογένειές τους, ότι θα στιγματιστούν και θα αλλάξει ο τρόπος ζωής τους ή οι ευκαιρίες που τους παρέχονται. Με την κατάλληλοι αγωγή μπορούν να λειτουργούν ακριβώς όπως κάθε άλλος πολίτης της κοινωνίας, με τις δικές τους ιδιαιτερότητες -όπως άλλωστε κι ο καθένας από μας. Ενώ αντίθετα, χωρίς την κατάλληλη βοήθεια, μπορεί να γίνουν επικίνδυνοι, προκαλώντας κακό στον εαυτό τους ή και σε άλλους.
Αν θέλουμε και μπορούμε να κάνουμε περισσότερα, μπορούμε να ενταχθούμε ως εθελοντές σε τοπικές ή εθνικές εκστρατείες ευαισθητοποίησης του κοινού κι αλλαγής της ευρείας αντίληψης για το θέμα. Τέτοιες δράσεις αλυσιδωτά μπορεί να οδηγήσουν και σε μεγαλύτερες αλλαγές, όπως, για παράδειγμα, το 2010 στο Ηνωμένο Βασίλειο και την εδραίωση του “ Equality Act” το οποίο καθιστά παράνομη την όποια άμεση ή έμμεση διάκριση εις βάρος ατόμων με ψυχολογικές διαταραχές σε τομείς όπως δημόσιες υπηρεσίες, εργοδότηση, εκπαίδευση και μεταφορές.
Μπορούμε να μείνουμε κλεισμένοι στον μικρόκοσμό μας και να βλέπουμε μόνο όσα μας αφορούν άμεσα, μέχρι τελικά να εισβάλει στη ζωή μας και να μην έχουμε τα μέσα, ή μπορούμε να νοιαστούμε για κάτι πέρα απ’ τον εαυτό μας, κάνοντας το πιο απλό∙ προφέροντας αγάπη κι αποδοχή. Καλό είναι να θυμόμαστε ότι δε διαφέρουμε και πολύ, καθένας από μας παλεύει τους δικούς του δαίμονες και καθένας από μας μπορεί να χάσει τη μάχη ανά πάσα στιγμή.
Το λιγότερο που μπορούμε να κάνουμε είναι να σταθούμε ο ένας δίπλα στον άλλο κι όχι απέναντι. Υπάρχουν μάχες που δεν μπορούμε να τις κερδίσουμε μόνοι μας κι είναι καλό να το θυμόμαστε αυτό.
Η αγάπη δεν είναι κατά περίσταση, η αγάπη είναι άνευ όρων, δεν παζαρεύει δούναι και λαβείν, η αγάπη είναι έξοδος γιατί το εγώ το κάνει εσύ και σε λυτρώνει.
Στην αναμέτρηση ανάμεσα σε σένα και μένα αναμετρήθηκε ο εγωισμός μου με το σύμπαν.
Αρχίζω να το αναγνωρίζω ύστερα από τόσες μάχες και τόσους τραυματισμούς πως η δόξα του πολέμου είναι η συμφιλίωση κι η δόξα του νικητή η υποταγή.
Η ευγενική υποταγή όπως του βράχου που από σθένους περίσσια σκύβει και πλένει με θάλασσα τα πόδια της στεριάς.
Όχι καλή μου αγάπη, εσύ δεν τελειώνεις, το τέλος σου δεν έχει τελειωμό.
Τα πράγματα δεν τελειώνουν έτσι εύκολα όπως το λέμε, τα πράγματα μεταλλάσσονται κι εγώ τώρα μεταλλάσσω τον απάνθρωπο έρωτά μου, σε αγάπη φιλάνθρωπη.
Δεν θέλω να μιλώ άλλο για μένα. Οι λέξεις είναι φυλακή, κατακρατούν τα δεύτερα και τους ξεφεύγει το κύριο που πετά πέρα σαν ήχος καμπάνας που σε τίποτα δεν φυλακίζεται. Οι λέξεις ταριχεύουν το ζωντανό και δεν το αφήνουν να περπατήσει.
Σ’ αγαπώ πια τόσο που δεν σ’ έχω ανάγκη. Σ’ αγαπώ τόσο που σε απαλλάσσω από μένα. Σ΄ αγαπώ αληθινά και δεν φοβάμαι. Κατόρθωσα πραγματικά να μη σε φοβάμαι!
Ο φόβος σου ήταν πανίσχυρος.
Με φόβο γεννηθήκαμε, με φόβο ανατραφήκαμε, τίποτα σχεδόν δικό μας δεν είναι ελεύθερο κι είναι δύσκολο να ξαναγεννηθούμε. Λεγεώνες μέσα μας και λεγεώνες προγόνων πίσω μας φοβούνται.
Ελευθερία είναι η νίκη του φόβου και τον φόβο η φιλαυτία μας τον σπέρνει. Από πάνω της περνά η πύλη που βγάζει στη ζωή την αληθινή κι άλλον τρόπο δεν έχουμε.
Άλλο τρόπο δεν έχω για να ζήσω: να σ’ αγαπώ άφοβα, ελεύθερα.
Αγαπώντας σε να υπάρχω, τι να τα κάνω τα ίχνη…
Να σε αγαπώ άφοβα, ελεύθερα!
Αρχίζω να εμπιστεύομαι την ζωή και να μην έχω αγωνία.
Ζωή δεν είπαμε πως είναι το άλλο όνομα της αλήθειας;
Θέλεις να είσαι ευτυχισμένος; Φυσικά και θέλεις! Τότε τι σε εμποδίζει; Η ευτυχία σου εξαρτάται μόνο από εσένα.
Αυτό υποστήριζε ο Επίκουρος, ένας από τους πιο παρεξηγημένους Έλληνες φιλοσόφους. Το βασικό εμπόδιο για την ευτυχία έλεγε ότι είναι το άγχος.
Το λεξικό μας λέει ότι άγχος είναι η συναισθηματική κατάσταση που χαρακτηρίζεται κυρίως από έντονη συνεχή δυσφορία και οφείλεται σε φόβο ή ανησυχία για κάτι. Η λέξη προέρχεται από το αρχαίο ἄγχω που σημαίνει στραγγαλίζω, πνίγω (ότι δηλαδή κάνει το άγχος στην ευτυχία.)
Η φιλοσοφία του Επίκουρου βασιζόταν σε τέσσερις βασικές αλήθειες. Ονομάζεται και "θεραπεία με τα τέσσερα μέρη", ένα γιατρικό για την επιδημική ασθένεια του ανθρώπινου άγχους: "δεν υπάρχουν θεϊκά πλάσματα που μας απειλούν· δεν υπάρχει μετά θάνατο ζωή· αυτό που χρειαζόμαστε είναι εύκολο να το αποκτήσουμε· αυτό που μας κάνει να υποφέρουμε είναι εύκολο να το υπομείνουμε." όπως μας λέει και ο μεταγενέστερος επικουρικός Φιλόδημος στο απόσπασμα του ποιήματος που παρέθεσα στην αρχή της ανάρτησης.
Ας δούμε αυτά τα τέσσερα μέρη λίγο πιο αναλυτικά:
Μην φοβάσαι το Θεό
Οι περισσότεροι άνθρωποι βρίσκονται σε μια κατάσταση σύγχυσης σχετικά με τους θεούς αφού πιστεύουν ότι διαρκώς ασχολούνται με το τι κάνουν οι άνθρωποι και ξοδεύουν όλο το χρόνο και την ενέργεια τους για να τιμωρήσουν τους θνητούς εχθρούς τους και να βοηθήσουν τους πιστούς τους.
Αυτό είναι αντίθετο καταρχήν με την ελευθερία τουανθρώπου (ντετερμινισμός). Επίσης δεν συμβαδίζει με την ιδέα της θεότητας να υπάρχουν θεοί οι οποίοι ανησυχούν και οι οποίοι καταβάλλουν δυνάμεις για να κάνουν κάτι. Ταιριάζει περισσότερο σε αυτούς να βρίσκονται σε μια κατάσταση ευτυχίας, χωρίς άγχη, ανησυχίες και ανάγκες να ζουν μια ζηλευτή ζωή.
Έτσι για τους Επικουρικούς αποτελούν τα πρότυπα στα οποία προσπαθούν να μοιάσουν μέσα στα όρια της ανθρώπινης φύσης.
Ο Επίκουρος έλεγε: "Είμαι έτοιμος να συναγωνιστώ τον Δία σε ευτυχία όσο έχω ψωμί και νερό." Φυσικά μια τέτοια άποψη έρχεται σε ευθεία αντιπαράθεση με κάθε θρησκεία αφού της αφαιρεί κάθε δύναμη επιβολής πάνω στις μάζες αφού δείχνει ότι δεν είναι θεόσταλτη. Δεν είναι να απορεί κανείς ότι η άποψη του πολεμήθηκε απ' όλες τις θρησκείες και η προπαγάνδα που στήθηκε τον παρουσίαζε ως άθεο.
Μην ανησυχείς για το θάνατο
Ίσως από τις πιο γνωστές ιδέες του. "Μην φοβάστε", έλεγε, "το θάνατο, γιατί όταν υπάρχουμε δεν είναι ο θάνατος παρόν και όταν είναι παρόν δεν υπάρχουμε εμείς". Προκαλεί σύγχυση το να ανησυχείς για την θνητότητά σου και είναι αχαριστία να απεχθάνεσαι τα όρια της ζωής.
Ό,τι είναι καλό είναι εύκολο να το αποκτήσεις
Οι βασικές μας ανάγκες είναι λίγες και εύκολες να αποκτηθούν: φαγητό, νερό, στέγη και ασφάλεια από τους εχθρούς μας. Δεν χρειάζονται για να αποκτηθούν πολύ προσπάθεια ή πολλά χρήματα. Όλες οι άλλες ανάγκες είναι επίπλαστες και απαιτούν κόπο και χρήμα για να αποκτηθούν. Αν μάλιστα καταφέρουμε και τις αποκτήσουμε μας στερούν την ελευθερία γιατί απαιτούν ακόμα περισσότερο κόπο και χρήμα για να τις κρατήσουμε δημιουργώντας φυσικά περισσότερο άγχος. Και ενώ τα σώματα μας χρειάζονται όλα τα παραπάνω, το μόνο που χρειάζονται οι ψυχές μας είναι να είναι πεπεισμένες ότι τα σώματα μας θα πάρουν όλα αυτά που χρειάζονται.
Σώμα ικανοποιημένο και ψυχή σίγουρη μας κάνουν χαρούμενους και αυτό είναι το κλειδί για την ευτυχία. Η Επικούρεια φιλοσοφία μας βοηθάει να καταλάβουμε πόσο λίγα χρειαζόμαστε, να είμαστε ευτυχισμένοι που τα κατέχουμε και να έχουμε την σιγουριά ότι θα συνεχίσουμε να τα κατέχουμε. Από την άλλη δεν υπάρχει λόγος να μην χαιρόμαστε τις εκάστοτε πολυτέλειες αν τύχει να είναι εύκολα προσβάσιμες. Δεν υπάρχει κάτι κακό στην πολυτέλεια αυτή καθ' αυτή, αλλά κάθε εξάρτηση από αυτή είναι επιζήμια για την ευτυχία μας, όπως και κάθε επιθυμία για άχρηστα πράγματα.
Ό,τι είναι τρομερό είναι εύκολο να το υπομείνεις
Αυτή η διδασκαλία είναι ίσως η πιο δύσκολη να αποδεχτούμε. Η αρρώστια και ο πόνος δεν είναι ευχάριστα σε κανένα αλλά η φύση μας έχει κάνει έτσι ώστε να μην υποφέρουμε πολύ από αυτά. Η αρρώστια για παράδειγμα είναι είτε σύντομη, είτε χρόνια και είτε μέτρια ή βαριά, αλλά χρόνια και βαριά είναι εξαιρετικά σπάνιο· έτσι δεν χρειάζεται να ανησυχούμε με την προοπτική ότι θα υποφέρουμε.
Αυτό που έχει την μεγαλύτερη σημασία στη φιλοσοφία του Επίκουρου είναι η πεποίθηση ότι δεν ερχόμαστε στη γη δεμένοι με σχοινιά. Δεν είμαστε οι μαριονέτες ενός δημιουργού· δεν υπάρχει κάποιο σενάριο που πρέπει να ακολουθήσουμε ή από το οποίο περιοριζόμαστε. Από εμάς εξαρτάται να ανακαλύψουμε τους περιορισμούς που μας θέτει η ίδια η φύση μας. Όταν το κάνουμε αυτό βρίσκουμε κάτι ευχάριστο: η ζωή είναι ελεύθερη, η ζωή είναι καλή, η ευτυχία είναι πιθανή και μπορούμε να χαρούμε την ευτυχία των θεών αντί να ταπεινώνουμε τους εαυτούς μας στις λάθος ιδέες μας γι' αυτούς.
Όταν λέμε ότι η ζωή είναι ελεύθερη δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να έχουμε ηθικούς περιορισμούς. Είναι λάθος πρακτική να κλέψουμε τους φίλους μας ή να επιτεθούμε σε αγνώστους. Γιατί; Όχι επειδή είπε ο Θεός ότι αυτά είναι ανήθικα, αλλά επειδή είναι ηλίθιο να κάνουμε οτιδήποτε θα μας προκαλέσει ανησυχία. Οι φίλοι και η φιλοσοφία είναι τα δύο μέσα που έχουμε στη διάθεση μας για να μας βοηθήσουν να ζήσουμε τις ζωές μας με σιγουριά και χωρίς άγχος.
"Μην φοβάσαι το Θεό, Μην ανησυχείς για το θάνατο· Ό,τι είναι καλό είναι εύκολο να το αποκτήσεις, και Ό,τι είναι τρομερό είναι εύκολο να το υπομείνεις."- Φιλόδημος (Herculaneum Papyrus 1005, 4.9-14)
Η ζωή μας είναι μόνο μία, και μάλιστα μικρής διάρκειας. Αυτό το θέατρο μπορούμε να το παίξουμε μόνο μία φορά. Χωρίς πρόβα, χωρίς δοκιμή. Γι’ αυτό, πρέπει να το παίξουμε όσο γίνεται καλύτερα για μας τους ίδιους και για όσους αγαπάμε. Εμείς γράφουμε το σενάριο που μας αξίζει. Εμείς φτιάχνουμε τα σκηνικά που μας αρέσουν. Εμείς επιλέγουμε τους ηθοποιούς. Εμείς είμαστε οι πρωταγωνιστές και ταυτόχρονα οι θεατές. Στο τέλος εμείς θα το απολαύσουμε ή δε θα το απολαύσουμε. Εμείς θα το χειροκροτήσουμε ή δε θα το χειροκροτήσουμε.
Αν αυτή η σκέψη είναι περίπου αλήθεια -δεν πιστεύω ότι υπάρχουν απόλυτες αλήθειες-, τότε οι επιλογές μας είναι που καθορίζουν το θέατρο της ζωής μας. Δεδομένων των περιορισμών και της τυχαιότητας, πιστεύω ότι το είναι μας, το γίγνεσθαι ή πιο απλά το τι και πώς σκεφτόμαστε, τι αισθανόμαστε, το πώς βλέπουμε τον εαυτό μας και τον κόσμο, το τι κάνουμε, ποιοι είμαστε, τι θα γίνουμε, πού θα πάμε, πώς θα πάμε και το πώς θα φύγουμε, όλ’ αυτά είναι κατ’ ουσίαν αποτέλεσμα των δικών μας επιλογών. Λίγο ή πολύ, όλοι μας σχεδόν είμαστε αποτελέσματα των επιλογών μας. Συνεπώς. η κατανόηση της ελευθερίας να επιλέγουμε είναι προϋπόθεση για να ζήσουμε τη ζωή μας και να μην αφήσουμε να μας ζήσει αυτή. Να δημιουργήσουμε το πεπρωμένο μας και να μην αφήσουμε να μας το δημιουργήσουν οι άλλοι. Να ζήσουμε δηλαδή μια ζωή που, αν ήταν να την ξαναζήσουμε για δεύτερη φορά, θα θέλαμε να είναι η ίδια. Ο Ρήγας Φεραίος είχε πει ότι «συλλογάται καλά όποιος συλλογάται ελεύθερα». Είχε δίκιο. Όμως, για να συλλογίζεται κανείς ελεύθερα, πρέπει να διαθέτει γνώση: αυτή είναι που προσδιορίζει κυρίως την ποσότητα, την ποιότητα των εναλλακτικών λύσεων που διαθέτουμε και την ορθότητα των επιλογών που κάνουμε. Άρα την ελευθερία μας. Όσο περισσότερη γνώση, τόσο περισσότερες εναλλακτικές επιλογές και τόσο πιο σωστή η αξιολόγησή μας γι’ αυτές.
Κάθε παιδί γεννιέται διαφορετικό από τ’ άλλα, ακόμα κι αν προέρχεται απ’ τους ίδιους γονείς. Και από γενετική λοιπόν άποψη, κάθε παιδί έρχεται στον κόσμο με εφόδια διαφορετικά από κάθε άλλο παιδί. Ώστε κάθε παιδί παρουσιάζει για τους γονείς μια ευκαιρία για μια μοναδική περιπέτεια, καθώς αναπτύσσεται και εξελίσσεται.
Με ποιον τρόπο λοιπόν θα διδάξεις το παιδί σου για τη δική του ανομοιότητα; Πώς θα διδάξεις τα παιδιά να ξεχωρίζουν τις θετικές από τις αρνητικές διαφορές; Πώς θα τα διδάξεις να κρίνουν ποιες από τις διαφορές των άλλων πρέπει να υποστηρίζουν και ποιες να επηρεάζουν με σκοπό την αλλαγή; Πώς θα μπορούσες να τα διδάξεις ότι δεν υποχρεώνονται να καταστρέφουν τους ανθρώπους που είναι διαφορετικοί, ούτε να λατρεύουν αυτούς που βασίζονται στην ομοιότητα; Όλοι μας, ξέρεις, έχουμε τέτοιες τάσεις.
Το ασυνήθιστο και η ανομοιότητα μπορεί να φοβίζουν, αλλά περιέχουν τους σπόρους της ανάπτυξης. Κάθε φορά που συναντώ μια νέα ή περίεργη κατάσταση (εκφράσεις, που σημαίνουν απλώς διαφορετική), βρίσκω την ευκαιρία να μάθω καινούργια πράγματα. Δε μου αρέσουν, ούτε περίμενα να μου αρέσουν όλα, μα κάτι μαθαίνω, έστω και άθελά μου.
Το ’χω ήδη πει και είναι σημαντικό. Αδύνατο να χειριστεί κανείς με επιτυχία την ανομοιότητα, αν δεν έχει εκτιμήσει την ομοιότητα. Οι ομοιότητες των ανθρώπων είναι λίγες, αλλά βασικές και θεμελιακές, προβλέψιμες και πάντα παρούσες, μόλο που δεν είναι πάντα φανερές. Κάθε ανθρώπινο πλάσμα βιώνει συναισθήματα σ’ όλη του τη ζωή, από τη γέννηση ως το θάνατο. Ο καθένας μπορεί να νιώσει θυμό, λύπη, χαρά, ταπείνωση, ντροπή, φόβο, αδυναμία, απελπισία και αγάπη. Αυτή είναι η βάση που μας ενώνει εκ των προτέρων μ’ όλα τα ανθρώπινα όντα, σ’ οποιαδήποτε στιγμή, στη ζωή μας ή στη δική τους.
Τα παιδιά αισθάνονται.
Οι ενήλικες αισθάνονται.
Οι άντρες αισθάνονται.
Οι γυναίκες αισθάνονται.
Μαύροι, καστανοί, κίτρινοι, άσπροι κι ερυθρόδερμοι, όλοι αισθάνονται.
Οι πλούσιοι αισθάνονται.
Οι φτωχοί αισθάνονται.
Εβραίοι, Βουδιστές, Προτεστάντες, Μουσουλμάνοι, Καθολικοί και Ινδουιστές αισθάνονται.
Οι άνθρωποι στην εξουσία αισθάνονται.
Οι εξουσιαζόμενοι αισθάνονται.
Κάθε ανθρώπινο πλάσμα αισθάνεται. Το αίσθημα πάντα υπάρχει, ακόμη κι όταν δε φαίνεται. Και η πίστη πως υπάρχει, μπορεί να σε σπρώξει να ενεργήσεις διαφορετικά απ’ ό,τι θα ενεργούσες αν αντιδρούσες μόνο σ’ ό,τι φαίνεται. Στην απόλυτη βεβαιότητα πως όλοι αισθάνονται, βασίζεται η αποδοτικότητα των γονέων και των θεραπευτών.
Η αναπτυγμένη λοιπόν συναίσθηση της μοναδικότητας παίζει βασικό ρόλο στην ανάπτυξη ανώτερης αυτοεκτίμησης. Χωρίς συναίσθηση της μοναδικότητάς μας γινόμαστε σκλάβοι, ρομπότ, κομπιούτερ και τύραννοι – όχι ανθρώπινα όντα.
H κυριαρχία, η ευθύνη και η λήψη αποφάσεων συνδέονται με τη δύναμη. Στο σημείο αυτό προβάλλουν ξανά τα ερωτήματα: πόση κυριαρχία ασκώ στον εαυτό μου, σε σένα ή στην κατάσταση όπου βρίσκομαι και πώς χρησιμοποιώ αυτή την κυριαρχία. Αν θέλω να καταλάβω με ποιο τρόπο δρουν δύο άτομα μεταξύ τους μια συγκεκριμένη στιγμή θα ψάξω σε τρία σημεία.
Το πρώτο είναι το επίπεδο της αυτοεκτίμησης του κάθε ατόμου (πώς αισθάνεται για τον εαυτό του αυτή τη συγκεκριμένη στιγμή). Το δεύτερο είναι η ανταπόκριση του καθενός στον άλλο (πώς φαίνομαι και πώς ακούγομαι και τι λέω) και το τρίτο είναι η γνώση του κάθε ατόμου για το πρόσφορο των συνθηκών στο δοσμένο χρόνο (πού είμαι, ποια στιγμή και τι χώρος είναι αυτός, ποια είναι η κατάσταση όπου βρίσκομαι, ποιος είναι εδώ, τι θέλω να γίνει και ποιες δυνατότητες υπάρχουν πραγματικά).
Είναι καλή ιδέα να διαχωρίζεις αυτά στα οποία κυριαρχείς από αυτά τα οποία επηρεάζεις μονάχα. Κυριαρχώ στις αποφάσεις μου, αν θα δράσω ή όχι και με ποιον τρόπο θα δράσω. Είμαι λοιπόν υπεύθυνος απέναντι στον εαυτό μου γι’ αυτό. Δεν μπορεί να είμαι υπεύθυνος για ό,τι μού παρουσιάζεται, αλλά μόνο για την ανταπόκρισή μου σ’ αυτό. Δεν μπορώ να θεωρώ τον εαυτό μου υπεύθυνο για τη βροχή που πέφτει, καθώς περπατάω, είμαι υπεύθυνος μόνο για τον τρόπο με τον οποίο θα αντιδράσω σ’ αυτή την κατάσταση.
Δεν μπορώ να θεωρώ τον εαυτό μου υπεύθυνο για τα δάκρυά σου. Μπορεί να έχω μόνο την ευθύνη για τον τρόπο με τον οποίο θα ανταποκριθώ σ’ αυτά. Το είδος της δικής μου ανταπόκρισης θα επιδράσει στη δίκη σου εμπειρία που κλαις, αλλά δε θα της δώσει λύσεις. Την απόφαση θα την πάρεις εσύ. Μπορεί να άσκησα ισχυρή επιρροή επάνω σου και εσύ αισθάνθηκες ότι έπρεπε να ανταποκριθείς σ’ αυτό κλαίγοντας. Ο καθένας μας, νομίζω, έχει την ευθύνη να συνειδητοποιεί τι προβάλλει στα άλλα πρόσωπα. Αν είμαι 28 χρονών και είμαι η μητέρα σου και είσαι 3 χρονών, χωρίς καμιά αμφιβολία ο δικός μου τρόπος αντίδρασης σε επηρεάζει περισσότερο απ’ ό,τι αν ήσουν εσύ 28 χρονών και αντιμετώπιζες ένα συνάδελφό σου. Μερικές καταστάσεις και μερικές ανταποκρίσεις έχουν μεγαλύτερη επίδραση από άλλες και είναι δουλειά δική μου να το ξέρω και αυτό. Αυτό σημαίνει πως έχω ηθική και κοινωνική υποχρέωση να σε μεταχειριστώ ανθρώπινα.
Νομίζω ότι υπάρχει μαύρο σκοτάδι γύρω από το θέμα της ευθύνης, τι σημαίνει και πώς πρέπει να ασκείται. Θα ήθελα να σου πω πού έχω φτάσει εγώ σε σχέση με την ευθύνη μου. Πρώτον, είναι δικό μου και μου ανήκει ξεκάθαρα ό,τι προέρχεται από μένα: τα λόγια μου, οι σκέψεις μου, οι κινήσεις μου και οι πράξεις μου. Ίσως να επηρεάστηκα από σένα, αλλά δέχομαι πως εγώ αποφάσισα να ενεργήσω σύμφωνα με την επίδρασή σου, ώστε αυτές οι ενέργειες είναι έργο αποκλειστικά δικό μου.
Οτιδήποτε προέρχεται από σένα είναι δικό σου έργο και αντιπροσωπεύει την απόφασή σου να χρησιμοποιήσεις οποιαδήποτε επίδραση δέχτηκες. Όταν το παραδέχομαι, αναλαμβάνω την ευθύνη. Μπορώ να σε χρησιμοποιήσω για να με επηρεάσεις, αλλά μόνον εγώ μπορώ να αποφασίσω ότι θα ενεργήσω σύμφωνα μ’ αυτή την την επίδραση. Τρεις περιπτώσεις εξαιρούνται: τα νήπια, τα άτομα σε κατάσταση αναισθησίας και όσοι είναι βαριά άρρωστοι. Ακόμη, αισθάνομαι ελεύθερος να δεχτώ και να κατευθύνω την επιρροή σου πάνω μου, μόνο αν έχω συναίσθηση ανώτερης αυτοεκτίμησης.
Αν δεν ξέρουμε πως εμείς επιλέγουμε με ποιον τρόπο θα χρησιμοποιήσουμε ό,τι μας επηρεάζει, τότε είναι εύκολο να αισθανόμαστε ανασφαλείς και να δημιουργούμε με τους άλλους σχέσεις επιλήψιμες, που δε μας ικανοποιούν και μας αφήνουν σε αμηχανία και σε ακόμα μεγαλύτερη ανασφάλεια.
Θα ήθελα να επισημάνω σ’ αυτό το σημείο πως ένα στοιχείο της αντικειμενικής πραγματικότητας δεν αλλάζει απαραίτητα εξαιτίας των επιλογών μας. Ας πάρουμε την αντικειμενική πραγματικότητα της τύφλωσης. Αν τα μάτια σου δε βλέπουν, δε βλέπουν — τελεία και παύλα. Όσο ασχολείσαι να κατηγορείς τον κόσμο για την τύφλωσή σου, ξοδεύεις την ενέργειά σου μισώντας τον κόσμο και νιώθοντας οίκτο για τον εαυτό σου και συνεπώς εσύ ο ίδιος, ως ανθρώπινο πλάσμα, μαραίνεσαι. Φυσικά, όσο επιμένεις σ’ αυτό, δεν αναλαμβάνεις την ευθύνη να αναγνωρίσεις εκείνο που πραγματικά υπάρχει. Μόλις το κατορθώσεις, θα μπορείς πια να χρησιμοποιείς την ενεργητικότητά σου για να δημιουργήσεις και να ωριμάσεις.
Να κι ένα παράδειγμα, που είναι παραλλαγή στο ίδιο θέμα.
Ένας σύζυγος φωνάζει στη γυναίκα του στις 5.30 το απόγευμα: «Είσαι θεότρελη!» Άσχετα αν έπρεπε, αν το ήθελε ή ακόμη κι αν ξέρει τι λέει, πρέπει η γυναίκα του να το αντιμετωπίσει εκείνη τη στιγμή. Μπορεί, κι ας μην το ξέρει ίσως, να διαλέξει με ποιον τρόπο θ’ αντιδράσει. Μπορεί να μην είναι καθόλου πιο ευχάριστο απ’ την τύφλωση, μα σίγουρα έχει επιλογές. Εσύ θα θυμάσαι τις πιθανότητες που ανοίγονται μπροστά της, από το κεφάλαιο για την επικοινωνία.
«Με συγχωρείς, έχεις δίκιο.» (συμβιβασμός)
«Μη με βρίζεις, ηλίθιε.» (ανταπόδοση μομφής)
«Υποθέτω ότι στο γάμο θα πρέπει κανείς να περιμένει τέτοιες στιγμές.» (στάση υπολογιστή)
«Τηλεφώνησε ο γιατρός και είπε να του τηλεφωνήσεις κι εσύ.» (παραπλάνηση)
«Φαίνεσαι αποκαμωμένος», ή «πληγώθηκα όταν το πες αυτό», – Και τα δύο αποτελούν ανταπόκριση με ευθύτητα. Με την πρώτη φράση ανταποκρίνεται στον πόνο του, με τη δεύτερη ανταποκρίνεται στο δικό της.
Καθεμιά απ’ αυτές τις ανταποκρίσεις μπορεί να επηρεάσει την αντίδραση του συζύγου της. Αφού διαφέρουν μεταξύ τους, θα είναι φυσικό να προκαλέσουν διαφορετικές συνέπειες. Αλλά και πάλι, ο τρόπος με τον οποίο αντιδρά εκείνη, δεν καθορίζει κατ’ ανάγκη και τη δική του αντίδραση.
Είναι δυστυχώς αλήθεια ότι στις περισσότερες οικογένειες πρωταρχική αρμοδιότητα των γονιών θεωρείται η διοίκηση και η εξουσία. «Εγώ (ο γονιός) κυβερνάω εσένα (το παιδί μου).» Έτσι το παιδί δεν αναπτύσσει καμιά εκτίμηση για τις θετικές χρήσεις της εξουσίας και θα μπορεί να μπλέξει σε άσχημους μπελάδες όταν μεγαλώσει. Υπάρχουν δύο τρόποι για να χρησιμοποιήσεις το κύρος σου, που φαίνονται να διαφοροποιούνται εδώ. Ο γονιός μιλά σαν εμψυχωτής ή σαν αυταρχικός ηγέτης; Αν μιλάει σαν εμψυχωτής, τότε η κυριαρχία του μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν μέσο διδασκαλίας καθώς και εφαρμογής. Μπορεί επίσης να χρησιμέψει και σαν διδακτικό υπόδειγμα εξουσίας.
Ενώ η αυταρχική συμπεριφορά του γονιού δε διδάσκει στο παιδί πολλά πράγματα σχετικά με την εποικοδομητική ανάπτυξη προσωπικής εξουσίας. Το κύριο αποτέλεσμα του αυταρχισμού είναι να μειώνεται ο αυτοσεβασμός του παιδιού και να προετοιμάζεται άλλη μια περίπτωση χάσματος ανάμεσα στις γενιές.
Στην πραγματικότητα, τους γονείς τούς φοβίζει η ανάπτυξη των ψυχικών δυνάμεων του παιδιού – των βασικών συναισθημάτων μοναξιάς, πόνου, αγάπης, χαράς, θυμού, φόβου, αποκαρδίωσης, ταπείνωσης και ντροπής.
«Μη θυμώνεις.»
«Πώς μπορείς και την αγαπάς; Είναι… (Καθολική, Εβραία, μαύρη ή άσπρη).»
«Τα μεγάλα παιδιά δε φοβούνται.»
«Μόνο τα μωρά παραπονιούνται.»
«Αν έκανες ό,τι σου έλεγα, δε θα ένιωθες μοναξιά.»
«Οφείλεις να ντρέπεσαι για τον εαυτό σου.»
«Μη φανερώνεις τα αισθήματά σου.»
«Κράτα χαρακτήρα.»
Αυτά τα τυπικά σχόλια δείχνουν το είδος της διδασκαλίας που γίνεται στις οικογένειες σχετικά με τα συναισθήματα. Με τα συναισθήματά μας βιώνουμε την εμπειρία τού να αισθανόμαστε άνθρωποι. Τα συναισθήματά μας περιέχουν την ενέργεια της ζωής. Για να μας είναι χρήσιμα πρέπει να τα εκτιμήσουμε, να τ’ αναγνωρίσουμε και να έχουμε κατάλληλους τρόπους έκφρασής τους. Δεν υπάρχει βάσιμη αντίρρηση σε ό,τι αισθάνεται κανείς. Αισθάνεται αυτό που αισθάνεται. Το κρίσιμο λάθος είναι να χρησιμοποιείται το συναίσθημα σαν πρωταρχική βάση για τη συμπεριφορά (“Είμαι θυμωμένος μαζί σου, γι’ αυτό σε χτυπάω”)
Δυστυχώς, λίγοι γονείς έχουν αναπτύξει τις ψυχικές τους δυνάμεις τόσο ώστε να μπορούν, αν όχι να τις αναπτύξουν στα παιδιά τους, τουλάχιστον να τις ανεχθούν. Οι ψυχικές δυνάμεις μάλιστα φαίνεται να προκαλούν τέτοιο φόβο που συχνά, συνειδητά τις καταπνίγουμε. Ο φόβος αυτός βασίζεται κυρίως στην άγνοια.
Αισθάνομαι πως αν οι ενήλικοι ήξεραν πώς να χρησιμοποιήσουν εποικοδομητικά τις δικές τους ψυχικές δυνάμεις θα έδειχναν μεγαλύτερη προθυμία στην προσπάθεια να τις αναπτύξουν στα παιδιά τους.
Κι όμως ο χρόνος που σπαταλάμε παίζοντας βιντεοπαιχνίδια μπορεί να μην πηγαίνει και τόσο «χαμένος» τελικά: Ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι τουλάχιστον ένα από αυτά, μπορεί να εντοπίσει το Αλτσχάιμερ, πολύ πριν από τους γιατρούς!
Πρόκειται για το παιχνίδι Sea Hero Quest, που παίζεται σε κινητά τηλέφωνα και κονσόλες από 4,3 εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο.
Οι δημιουργοί του παιχνιδιού συνεργάστηκαν με την Εταιρία Αλτσχάιμερ του Ηνωμένου Βασιλείου και ερεύνησαν τις αντιδράσεις παικτών με εμφανή συμπτώματα της νόσου, όπως η απώλεια μνήμης, για το αν όντως είχαν Αλτσχάιμερ.
Για την μελέτη, που δημοσιεύφθηκε στην επιθεώρηση «Proceedings of the National Academy of Sciences», οι ερευνητές του πανεπιστημίου College London και εκείνοι του Πανεπιστημίου της Ανατολικής Αγγλίας, ασχολήθηκαν με 27,108 Βρετανούς παίκτες, ηλικίας από 50 έως 75.
Σύγκριναν κατά πόσοι οι άνθρωποι με γενετική προδιάθεση για Αλτσχάιμερ αντιδρούσαν σε συγκεκριμένους τομείς του παιχνιδιού - την έξοδο από έναν λαβύρινθο - σε σχέση με εκείνους που δεν είχαν την προδιάθεση αυτή.
Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι παίκτες με το γονίδιο που συνδέεται με το Αλτσχάιμερ επέλεξαν λιγότερο αποτελεσματικές λύσεις - κάτι που τα μέχρι τώρα γνωστά τεστ για τη νόσο του Αλτσχάιμερ δεν έχουν καταφέρει να συνδέσουν.
Ο ερευνητής Michael Hornberger εξηγεί ότι οι λαβύρινθοι του Sea Hero Quest δοκιμάζουν τη «χωρική πλοήγηση» των παικτών - μια βασική γνωστική ικανότητα που επηρεάζει τον τρόπο που οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται και κινούνται γύρω από το περιβάλλον τους. Είναι μια από τις πρώτες ικανότητες που επηρεάζονται συνήθως από την πρώιμη εμφάνιση του Αλτσχάιμερ, σύμφωνα με τους επιστήμονες.
Ο μεταμορφωσιακός μύθος εκφράζει το ελληνιστικό γούστο για τις παραδοξογραφικές ή φανταστικές αφηγήσεις. Ιστορίες για θεούς ή ανθρώπους που λόγω μιας περιπέτειάς τους μεταμορφώνονται σε ένα φυτό, ένα ζώο ή ένα αντικείμενο συγκεντρώνονται σε ανεξάρτητες συλλογές κατά την ελληνιστική περίοδο. Δυστυχώς το μόνο που διαθέτουμε για αυτές τις συλλογές είναι οι τίτλοι και οι πεζολογικές συνόψεις των ιστοριών τους που ανθολογούνται από τον γραμματικό Antoninus Liberalis. Κάποιος Βοίος (ή ίσως στο θηλυκό, Βοιώ), άγνωστος από άλλες πηγές, φέρεται να συνέθεσε μια Ὀρνιθογονία, ένα διδακτικό ποίημα κατά το πρότυπο της Θεογονίας του Ησιόδου, όπου εξιστορούνται μεταμορφώσεις μυθικών μορφών σε πουλιά.
Ο πιο γνωστός Νίκανδρος (ακμή 2ος αι. π.Χ.) έγραψε τα Ἑτεροιούμενα σε εξαμέτρους, όπου το μυθικό και το φανταστικό στοιχείο συνυπάρχουν με «επιστημονικά» δεδομένα, λεπτομέρειες αντλημένες από εγχειρίδια φυσικής ιστορίας, ζωολογίας και αστρονομίας. Αναφορές στη λατρεία, σε τοπικά έθιμα ή συγκεκριμένες τοποθεσίες δίνουν σε αυτές τις αφηγήσεις μια καθαρά αιτιολογική προοπτική. Σε αυτό το πνεύμα κινούνταν ίσως και το χαμένο έργο Μεταμορφώσεις του Παρθένιου (1ος αι. π.Χ.). Οι ελληνιστικής επίνοιας μεταμορφωσιακές ιστορίες μετακενώνονται στη Ρώμη μέσω του Οβιδίου, ο οποίος φαίνεται να αφηγήθηκε τουλάχιστον 250 από αυτές στα 15 βιβλία των Μεταμορφώσεών του. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν οι ιστορίες της Δάφνης, της Ιώς και της Ευρώπης, ο καταστερισμός της Καλλιστώς, οι θεϊκές τιμωρίες του Φαέθωνα και του Ακταίωνα, οι μεταμορφώσεις της Αράχνης στο ομώνυμο έντομο και της Νιόβης σε πέτρα ως αποτέλεσμα της υβριστικής τους συμπεριφοράς προς τους θεούς ή οι τραγικοί νέοι που μετουσιώνονται σε λουλούδια, όπως ο Νάρκισσος και ο Υάκινθος.
***
ΧΟΡ. (Το α΄ ημιχόριο. Στον Αλλαντοπώλη:) Τώρα λοιπόν ώρα να ξεδιπλώσεις όλα τα πανιά σου, να κλείσεις στα στήθια σου αρειμάνιο φρόνημα και με ακαταμάχητα επιχειρήματα να τον βάλεις κάτω. Γιατί ο άνθρωπος είναι κατεργάρης και ξέρει να βρίσκει εύκολα διέξοδο μες στ᾽ αδιέξοδα.
[760] Κι έτσι βάλε τα δυνατά σου για να του ριχτείς σα θύελλα και κεραυνοβόλα.
ΚΟΡ. Μόνο πάρε τα μέτρα σου και, πριν πέσει απάνω σου, πρώτος εσύ ύψωσε ανάερα τους καταπέλτες σου και φέρε το πλεούμενό σου κολλητό στο δικό του.
ΠΑΦ. Στη δέσποινά μου, την Αθηνά, την πολιούχο μας, κάνω την προσευχή μου: Αν για τον αθηναϊκό λαό αναδείχτηκα ο πιο χρηστός πολιτικός, ύστερα από τον ζωέμπορο τον Λυσικλή και τις δυο πόρνες, την Κύννα και τη Σαλαβακχώ, να παίρνω το δείπνο μου με δημόσια δαπάνη χωρίς να έχω προσφέρει καμιά υπηρεσία, όπως και τώρα. (Απευθύνεται στον Δήμο:) Όμως, αν σε μισώ κι αν δεν είμαι ο μόνος που δίνω μάχη και που βάζω το στήθος μου μπροστά για σένα, να με φάει το σκοτάδι, να με πριονίσουν πέρα για πέρα και να κόψουν λουρίδες-λουρίδες το δέρμα μου. ΑΛΛ. Κι εγώ, Δήμε μου, αν δεν σ᾽ αγαπώ και δεν σ᾽ έχω μη στάξει και μη βρέξει, να με κάνουν χίλια κομμάτια
[770] και να με ψήσουν σουβλάκια. Κι αν αυτά δεν σου φτάνουν για να με πιστέψεις, πάνω σε τούτο τον πάγκο να με ξύσουν στον τρίφτη μαζί με τυρί για να με κάνουν σκορδαλιά· κι ας με πάνε σούρνοντας με τσιγκέλι απ᾽ τ᾽ αχαμνά στις μπάρες του Κεραμεικού. ΠΑΦ. Μπορείς να φανταστείς, Δήμε μου, πολίτη που να σ᾽ αγαπά πιο πολύ από μένα; Που πρώτα-πρώτα, όσο ήμουνα βουλευτής, γέμισα το δημόσιο ταμείο με λεφτά όσο κανένας άλλος, χωρίς να νοιάζομαι για οποιοδήποτε ιδιώτη, φτάνει να σου ᾽κανα την καρδιά: άλλον σακάτευα, άλλον στραγγάλιζα, άλλον του έβγαζα την πίστη ανάποδα για να δώσει λεφτά. ΑΛΛ. Χαρά στο πράμα, Δήμε μου! γιατί κι εγώ θα σου προσφέρω τις ίδιες υπηρεσίες, δηλαδή θ᾽ αρπάζω τα ψωμιά που άλλοι ζυμώνουν και θα τα φέρνω στο τραπέζι σου. Όμως το πρώτο που θα σου δώσω να καταλάβεις είναι ότι ετούτος δεν σ᾽ αγαπά ούτε θέλει το καλό σου
[780] — ό,τι κάνει το κάνει επειδή σελεμίζει στη ζεστασιά της θρακιάς σου. Γιατί εσένα, που σταύρωσες το ξίφος σου με τους Πέρσες στον Μαραθώνα και που με τη νίκη σου μας έδωσες υλικό για να λέμε μεγάλα λόγια, σ᾽ αφήνει να κάθεσαι πάνω στα σκληρά βράχια της Πνύκας, όπως καληώρα· πού να γνοιαστεί όπως εγώ! έβαλα να ράψουν τούτο εδώ και σ᾽ το χαρίζω (του δίνει ένα μαξιλάρι). Λοιπόν, ανασηκώσου μια στιγμή κι ύστερα κάθισε στα μαλακά, για να μη ξεφλουδίζεται ο Σαλαμινομάχος πισινός σου. ΔΗΜ. Άνθρωπε, ποιός είσαι; Μήπως είσαι εγγόνι κάποιου απ᾽ τη δοξασμένη συντροφιά του Αρμοδίου; Γιατί βέβαια τούτη σου η χειρονομία δείχνει αρχοντιά κι αγάπη για τον λαό. ΠΑΦ. Γιά δες με τί τιποτένιες περιποιησούλες κέρδισες κιόλα την εύνοιά του! ΑΛΛ. Μήπως κι εσύ δεν τον έβαλες στο χέρι με πολύ πιο τιποτένια δολώματα; ΠΑΦ. [790] Λοιπόν, αν τυχόν βρέθηκε άντρας που ν᾽ αγωνίστηκε πιο πολύ για τον λαό, (απευθύνεται στο Δήμο) ή που να σ᾽ αγαπά περισσότερο, πρόθυμα στοιχηματίζω το κεφάλι μου.
Ο μύθος του Άμυκου αντανακλά τις συγκρούσεις για την κατοχή του νερού αλλά και την ισχύ του κατόχου του. Ο Άμυκος, γιος του Ποσειδώνα και της Νύμφης Μελίας από τη Βιθυνία, βασιλιάς των Βεβρύκων στην περιοχή του Βοσπόρου, φύλαγε την πηγή και όποιος ήθελε νερό έπρεπε να πυγμαχήσει μαζί του.
Ο νικημένος γινόταν σκλάβος του νικητή. Πάλεψε με τον Πολυδεύκη και μετά την ήττα του αναγκάστηκε να αφήσει το νερό ελεύθερο και για τους ξένους. Σε λουκανική υδρία του ζωγράφου του Άμυκου (420-400 π.Χ.) ο Άμυκος είναι δεμένος στον βράχο της πηγής από τους Αργοναύτες.
Το ίδιο θέμα επεξεργάστηκε καλλιτέχνης στη χάλκινη κίστη Ficoroni της Πραίνεστου (Παλεστρίνα) (350-300 π.Χ.) παριστώντας τον βασιλιά Άμυκο και τους Αργοναύτες -ανάμεσά τους ο Κάστορας και ο Πολυδεύκης.
Πώς η εκκλησία επιβάλλεται στο εκπαιδευτικό σύστημα.
Πώς το κάνει αυτό το σχολείο; Καταρχάς μέσω της σχολικής γνώσης. «Για την κατασκευή των πραγμάτων χρειάζονται εργαλεία. Το εργαλείο με το οποίο κατασκευάζονται οι άνθρωποι είναι η πληροφορία» παρατηρούσε ο Ε.Α. Ράουτερ στο κλασικό βιβλιαράκι του «Η κατασκευή υπηκόων».
Αρκεί όμως μόνο η παροχή πληροφοριών στους μαθητές για να διαμορφωθεί η προσωπικότητά τους;
Όχι, λένε οι προοδευτικοί παιδαγωγοί και οι κοινωνιολόγοι της εκπαίδευσης, ήδη από τη δεκαετία του ’70. Χρειάζονται και μια σειρά από πρακτικές μέσα στο σχολείο, προκειμένου οι πληροφορίες να αποκτήσουν φυσική και αιώνια υπόσταση, να γίνουν αδιαμφισβήτητες. Τον 17ο αιώνα ο Γάλλος φιλόσοφος Μπλεζ Πασκάλ (1623-1662) παρατήρησε πως αν αναγκάζεις τα παιδιά να γονατίζουν κάθε μέρα για να προσευχηθούν, ανεξάρτητα από την αρχική τους πεποίθηση, στο τέλος θα πιστέψουν στην ύπαρξη του Θεού.
Με αυτές τις ελάχιστες εισαγωγικές παρατηρήσεις θα προσπαθήσουμε σύντομα να σκιαγραφήσουμε την ιδεολογική παρέμβαση που προσπαθεί να ασκήσει και εντέλει ασκεί η εκκλησία στο σχολείο. Παρέμβαση σε πολλά επίπεδα που αγγίζει τα αναλυτικά προγράμματα των θρησκευτικών, τον χρόνο που αφιερώνει το ωρολόγιο πρόγραμμα στα θρησκευτικά, τις θρησκευτικές πρακτικές και τελετουργίες –όπως η προσευχή και ο εκκλησιασμός– που αξιώνει να είναι υποχρεωτικές στο σχολείο.
Επίσης, να τονίσουμε ότι σε καμία περίπτωση δεν συνηγορούμε στο να μην υπάρχει μάθημα σχετικά με τη θρησκεία στο σχολείο. Το 2001 ο Ρεζίς Ντεμπρέ, στο υπόμνημά του προς τον υπουργό Παιδείας της Γαλλίας Τζακ Λανγκ, πρότεινε –με βάση πάντα τα δεδομένα της γαλλικής κοινωνίας– την προσέγγιση των θρησκειών ως πολιτιστικών φαινομένων και παραγόντων διαμόρφωσης της τέχνης, της ιστορίας, της ηθικής κ.λπ. Προφανώς στην Ελλάδα μπορεί να μην επιτρέπεται άμεσα τέτοια διδακτική προσέγγιση λόγω της επιδραστικότητας της Ορθόδοξης Εκκλησίας στην πλειονότητα του πληθυσμού.
Ομως είναι ανάγκη το μάθημα των θρησκευτικών να εκσυγχρονιστεί μέσα από νέες προσεγγίσεις και ήδη οι νέοι Φάκελοι Μαθήματος, τους οποίους δημιούργησε το υπουργείο Παιδείας πριν από δύο χρόνια, διδάσκονται στα σχολεία. Αυτή η καινοτομία συνάντησε αντιδράσεις από την εκκλησία (όποιος/α θέλει να δει τους Φακέλους Μαθήματος μπορεί να επισκεφτεί την ιστοσελίδα του ΙΕΠ http://iep.edu.gr).
Η ιστορία της παρέμβασης της εκκλησίας στο Σχολείο
Η Ορθόδοξη Εκκλησία έπαιξε ιστορικά ιδιαίτερο ρόλο στον ελλαδικό χώρο. Μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης (1453) ο Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής έχρισε πατριάρχη Κωνσταντινούπολης τον Γεννάδιο, ηγέτη της αντιδυτικής πτέρυγας της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Στον πατριάρχη ανατέθηκαν όλες οι θρησκευτικές αρμοδιότητες σχετικά με τους ορθόδοξους πληθυσμούς της αυτοκρατορίας. Αυτό σε συνδυασμό με τις φορολογικές ατέλειες που απολάμβανε η Εκκλησία και το δικαίωμα που είχαν τα μοναστήρια να κατέχουν μεγάλες γαίες δημιούργησε μια κατάσταση όπου ο πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης εμφανιζόταν ως ο θρησκευτικός, πνευματικός και πολιτικός αρχηγός των ορθόδοξων λαών.
Έτσι, η εκκλησία έγινε ο κύριος οργανωτής της πνευματικής ζωής των υπόδουλων ορθόδοξων χριστιανικών πληθυσμών. Η ορθόδοξη πίστη μετασχηματίζεται κάτω από αυτές τις συνθήκες σε ιδεολογία μέσω της οποίας εκφράζονται τα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτικά αιτήματα των υπόδουλων. Αυτό δεν σημαίνει ότι εντός της εκκλησίας και εντός του κλήρου δεν υπήρχαν διαφοροποιήσεις και αντιπαραθέσεις.
Στο εσωτερικό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας υπήρξε ένα δίκτυο σχολείων του οποίου την ανάπτυξη δεν εμπόδισαν οι Οθωμανοί. Τα σχολεία αυτά ήταν φανερά και λειτουργούσαν χωρίς προβλήματα. Οι σχολές που ίδρυσε το Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης δεν είχαν σκοπό να διαφυλάξουν την εθνική συνείδηση των Ελλήνων, αλλά να δημιουργήσουν ιερείς και διανοούμενους της Εκκλησίας ικανούς να αποκρούσουν τις προσπάθειες του καθολικισμού να διεισδύσει στους χριστιανικούς πληθυσμούς της Ανατολής. Καμία ιστορική μαρτυρία της εποχής δεν κάνει λόγο για κρυφά σχολεία ή για απαγόρευση των σχολείων από τους Οθωμανούς.
Αντίθετα, υπάρχουν μαρτυρίες για διώξεις προοδευτικών δασκάλων αλλά και ιερέων από συντηρητικούς εκκλησιαστικούς κύκλους (περιπτώσεις του Βενιαμίν Λέσβιου αλλά και του Θεόφιλου Καΐρη). Απλοί κληρικοί και στελέχη της εκκλησίας, όπως ο Παπαφλέσσας, πολέμησαν στην πρώτη γραμμή της επανάστασης. Όμως την προεπαναστατική περίοδο η κατεύθυνση του Πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης ήταν ενάντια στην επανάσταση και στις ιδέες του Διαφωτισμού. Έβαλε σε «μαύρη λίστα» τα βιβλία του Ρήγα, κατηγόρησε τον Κοραή σαν «άθεο» και τελικά αφόρισε την Επανάσταση του 1821.
Στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος, η εκκλησία με τις ενέργειες του Θεόκλητου Φαρμακίδη κατόρθωσε να ανεξαρτητοποιηθεί από το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως. Το βασικό επιχείρημα του Φαρμακίδη ήταν ότι δεν μπορεί η διοίκηση της εκκλησίας να καθορίζεται από έναν πατριάρχη δέσμιο του Τούρκου σουλτάνου. Με αυτόν τον τρόπο η εκκλησία στο ελληνικό κράτος έγινε οργανικό τμήμα του κρατικού μηχανισμού, δομήθηκε στη λογική της δόμησης του κράτους και διαμορφώθηκε μια «κρατική λατρεία», η οποία ανάμεσα στα άλλα έπαιξε σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση του περιεχομένου του σχολείου.
Η επιλογή της 25ης Μαρτίου, ημέρας της θρησκευτικής εορτής του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, ως επίσημης επετείου της Επανάστασης του 1821 έγινε από το ελληνικό κράτος το 1838 για να υπηρετήσει συγκεκριμένους ιδεολογικούς σκοπούς σύμπλεξης της εκκλησίας με την επανάσταση. Σταδιακά διανοούμενοι της εκκλησίας προσπάθησαν να κατασκευάσουν εικόνες για το παρελθόν. Για παράδειγμα ο πίνακας του Γύζη «Το κρυφό σχολειό» (1886) είναι κλασική περίπτωση «ιδεολογικής διαχείρισης του παρελθόντος» με σκοπό την κατασκευή μιας εικόνας διαφορετικής από την πραγματικότητα, αφού κρυφό σχολειό, όπως το ξέρουμε, ουσιαστικά δεν υπήρξε. Ο μύθος του κρυφού σχολειού διαμορφώθηκε από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα και μετά προκειμένου να δείξει ότι η εκκλησία και οι ιερείς ήταν αυτοί που κράτησαν ζωντανή την εθνική συνείδηση των Ελλήνων.
Από τα πρώτα βήματα οργάνωσης του ελληνικού σχολείου, η χριστιανική διδασκαλία μπαίνει στα αλληλοδιδακτικά σχολεία ως βασικό μάθημα δίπλα στην ανάγνωση, τη γραφή και την αριθμητική.
Από το 1833 η αντιβασιλεία συγκρότησε τη Γραμματεία Εκκλησιαστικών και Δημόσιας Εκπαίδευσης, στην οποία ανέθεσε την οργάνωση και διοίκηση του εκπαιδευτικού συστήματος. Το υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων δημιουργείται από τα πρώτα χρόνια ίδρυσης του ελληνικού κράτους και η σύμπλεξη θεμάτων εκπαίδευσης και εκκλησίας στο ίδιο υπουργείο γίνεται δομικό χαρακτηριστικό της ελληνικής πολιτείας.
Στον νόμο του 1836 η κατήχηση είναι από τα βασικά μαθήματα των ελληνικών σχολείων και των γυμνασίων ενώ η Θεολογική Σχολή ήταν ανάμεσα στις τέσσερις πρώτες σχολές που ιδρύθηκαν στο Πανεπιστήμιο Αθηνών (η Θεολογική το πρώτο έτος λειτουργίας της είχε οκτώ φοιτητές ενώ η Ιατρική Σχολή τέσσερις, η Νομική είκοσι δύο και η Φιλοσοφική δεκαοκτώ).
Από το πρώτο ωρολόγιο πρόγραμμα του 1836 μέχρι και σήμερα, το μάθημα των θρησκευτικών αποτελεί βασικό – υποχρεωτικό μάθημα γενικής παιδείας. Ο Χαράλαμπος Νούτσος, στο βιβλίο του «Προγράμματα μέσης εκπαίδευσης και κοινωνικός έλεγχος, 1931- 1973» (Εκδόσεις Θεμέλιο), εξετάζει τα ωρολόγια προγράμματα των σχολείων της μέσης εκπαίδευσης από το 1931 μέχρι το 1973.
Σχετικά με το μάθημα των θρησκευτικών επισημαίνει:
α) Είναι το μάθημα που διατηρεί σταθερά τον χρόνο διδασκαλίας του με ελάχιστες αυξήσεις ή μειώσεις που δεν υπερβαίνουν τη μία ώρα. Κινείται σταθερά στις δύο ώρες σε κάθε τάξη και κάποιες χρονιές μειώνονται ή αυξάνονται.
Από δώδεκα ώρες μειώνονται στις δέκα το 1966 (στο πλαίσιο της μεταρρύθμισης της 'Ενωσης Κέντρου το 1964) και αυξάνονται στις δεκατρείς το 1969 (επί χούντας, η οποία μαζί με την αύξηση των ωρών διδασκαλίας των θρησκευτικών κατάργησε τη διδασκαλία της κοινωνιολογίας και των στοιχείων οικονομίας στο πλαίσιο της ενίσχυσης του «ελληνοχριστιανικού πολιτισμού»).
β) Το μάθημα των θρησκευτικών είναι το μόνο μάθημα που κατέχει σταθερά την πρώτη θέση στη σειρά εμφάνισης σε όλα τα προγράμματα της περιόδου που εξετάζουμε. Κοντολογίς, όλα τα ωρολόγια προγράμματα αυτής της περιόδου ξεκινούν με πρώτο μάθημα τα θρησκευτικά. Τέλος, ας σκεφτούμε ότι τελειώνοντας το σχολείο έχουμε όλοι διδαχτεί τη δημιουργία του κόσμου σύμφωνα με τη θεολογική εκδοχή: ο κόσμος δημιουργήθηκε από τον Θεό σε επτά ημέρες, ο Αδάμ και η Εύα είναι μακρινοί μας πρόγονοι. Έχουμε, αντίστοιχα, διδαχτεί τι λένε οι φυσικές επιστήμες για τη δημιουργία του κόσμου; Ποιες οι βασικές θεωρίες για την προέλευση του σύμπαντος, του πλανήτη και του είδους μας; Αν το σκεφτεί κάποιος/α θα δει ότι η πρώτη εκδοχή, η θεολογική, είναι αυτή που γνωρίζουν όλοι.
Άμεσες παρεμβάσεις εκκλησιαστικών κύκλων στην εκπαίδευση
Το 1908 ο Αλέξανδρος Δελμούζος διορίστηκε διευθυντής στο Παρθεναγωγείο του Βόλου και εισήγαγε σε αυτό μια σειρά από καινοτομίες όπως η δημοτική γλώσσα, τα υπαίθρια μαθήματα, ο περιορισμός της διδασκαλίας των αρχαίων ελληνικών. Ο επίσκοπος Δημητριάδος Γ. Μαυρομμάτης μαζί με συντηρητικούς κύκλους της κοινωνίας του Βόλου αντέδρασαν στη λειτουργία του Παρθεναγωγείου, διέκοψαν τη λειτουργία του και ο Δελμούζος παραπέμφθηκε σε δίκη, η οποία έγινε το 1914 στο Ναύπλιο όπου αθωώθηκε πανηγυρικά. Συνήγορος υπεράσπισης ο Λουκάς Νάκος (1865-1933), δικηγόρος Αθηνών και πατέρας της λογοτέχνιδας Λιλίκας Νάκου. Ανάμεσα στους μάρτυρες υπεράσπισης του Δελμούζου ήταν ο παιδαγωγός Δημήτρης Γληνός, η άποψη του οποίου για την προσευχή –όπως την ανέπτυξε στην κατάθεσή του στο δικαστήριο– είναι επίκαιρη:
Γληνός: «Η πρωινή προσευχή είναι εν εκ των παιδαγωγικών μέσων διά των οποίων το σχολείον εκπληροί τον θρησκευτικόν προορισμόν του».
Εισαγγελέας: «Είναι μέσον».
Γληνός: «Μάλιστα είναι εκ των μέσων. Υπάρχουν όμως παιδαγωγοί οίτινες δεν κάμνουν χρήσιν όλων των μέσων τούτων, όπως είναι η πρωινή προσευχή, ο υποχρεωτικός εκκλησιασμός, αλλά λέγουν ότι εφ’ όσον πρόκειται να γίνει τούτο ούτως ώστε να είναι μηχανικόν μόνο μέσον και να εκπληροί τον σκοπόν τον θρησκευτικόν, δι’ ον άλλως τε εφαρμόζεται, προτιμότερον να λείψη».
Το 1985 η Ιερά Σύνοδος είχε διαμαρτυρηθεί για το σχολικό βιβλίο του Λευτέρη Σταυριανού «Ιστορία του ανθρώπινου γένους», το οποίο προσπαθούσε να αφηγηθεί την ιστορία του ανθρώπινου γένους πατώντας στη θεωρία της εξέλιξης, την αντίληψη ότι ο άνθρωπος δημιούργησε πολιτισμό με την εργασία καθώς ήταν το μόνο είδος που μπορούσε να εργαστεί και μέσω της αμφίδρομης σχέσης του με τη φύση και τους συνανθρώπους του εξελίχθηκε. Αντίληψη η οποία ήταν σαφώς στον αντίποδα της θεολογικής απάντησης στο ερώτημα της δημιουργίας του ανθρώπου. Τελικά το βιβλίο αποσύρθηκε.
Ο 'Αγιος και Μεγαλομάρτυρας Γεώργιος έζησε κατά τα τέλη του γ' και αρχές δ' μ.Χ. αιώνα στους χρόνους του φοβερού διώκτη των χριστιανών Διοκλητιανού. Κατάγονταν από τη χώρα της Καππαδοκίας, από μεγάλη και ένδοξη γενιά. Πρώτα ήταν αξιωματικός στο τάγμα των «Τριβούνων» και λίγο πριν αρχίσουν τα μαρτύρια του πήρε προαγωγή και έγινε Κόμης ένα αξίωμα, που σήμερα θα το λέγαμε Έπαρχος, Ηγεμών ή Στρατηλάτης.
Εκείνους τους χρόνους ο σατανόπληκτος βασιλιάς Διοκλητιανός γεμάτος από θαυμασμό προς τους θεούς των ειδώλων είχε βγάλει αυστηρές διαταγές προς τους υπηκόους του όσοι Χριστιανοί αφήσουν την θρησκεία τους, αρνηθούν τον Χριστό και προσκυνήσουν τα είδωλα, αυτοί ν' απολαμβάνουν βασιλικές τιμές και πολλά άλλα' όσοι χριστιανοί δεν αρνηθούν τον Χριστό και τη θρησκεία του, να θανατώνονται.
Νεότατος τότε ο Άγιος Γεώργιος μόλις είχε περάσει τα είκοσι χρόνια του φανερώνεται μοναχός του πως είναι χριστιανός. Κι όχι μονάχα αυτό, μπροστά στον αυτοκράτορα και τους αξιωματούχους του, γκρεμίζει τα πλανεμένα κι αδύναμα είδωλα των θεών, περιγελώντας όλους τους ειδωλολάτρες, που πιστεύουν στα άψυχα αγάλματα των ψεύτικων αυτών θεών.
Ο τύραννος Αυτοκράτωρ, εκτιμώντας την ένδοξη γενιά και την ανδρειωσύνη του Αγίου Γεωργίου στους πολέμους, άρχισε τα παρακάλια και τις υποσχέσεις να τον μεταπείσει. Μα ο 'Αγιος στέκεται σταθερός κι απαρασάλευτος, δυνατός σα διαμάντι, στη θρησκεία του Χριστού. Αρχίζουν οι απειλές, οι φοβέρες. Ο 'Αγιος τα καταφρονεί όλα. Χτυπούν τον 'Αγιο μ' ένα κοντάρι στην κοιλιά. Μα κατά θαυματουργικό τρόπο, ενώ έτρεξε αίμα πολύ από τη σάρκα του Αγίου, αυτός έμεινε ζωντανός και το κοντάρι λύγισε προς τα πίσω, για να μη διαπεράσει την αγιασμένη σάρκα του.
Από εκεί τον φέρνουν στα μεγαλύτερα μαρτύρια: τον δένουν γυμνό σε ένα τροχό, ο οποίος είχε γύρω του μπηγμένα μαχαίρια κοφτερά και τον κατρακυλούν σ' έναν κατήφορο. Κι ενώ το σώμα του Αγίου καταματώθηκε και κατατεμαχίστηκε, άγγελος Κυρίου στη στιγμή συναρμολόγησε τα κομμάτια του και παρουσιάστηκε πάλι ο 'Αγιος γερός, όπως πρώτα.
Βλέποντας τη θαυματουργούσα παρουσία του αληθινού Θεού, πολλοί από τους ειδωλολάτρες γύρισαν στην πίστη του Χριστού. Μα ο Διοκλητιανός δεν τους άφησε για πολύ να ζήσουν σε τούτο τον κόσμο. Τους αποκεφάλιζε αμέσως απ' το θυμό του. Την ίδια τύχη θα έχει αργότερα και η γυναίκα του η βασίλισσα Αλεξάνδρα, που βλέποντας τα θαύματα, ομολόγησε πως ο Χριστός είναι ο αληθινός θεός, και όχι τα είδωλα.
Και τα μαρτύρια του Αγίου Γεωργίου συνεχίζονται. Τον βάζουν μέσα σε ασβέστη που έβραζε κι εκείνος μένει ανέπαφος. Οι πιστοί προσεύχονται, άλλοι απ' τους ειδωλολάτρες κλονίζονται κι άλλοι προσεύχονται στον Χριστό. Παραγγέλνουν ένα ζευγάρι σιδερένια υποδήματα με καρφιά από μέσα κοκκινισμένα στη φωτιά. Τα φορούν στα πόδια του Αγίου και τον αναγκάζουν να τρέξει. Μα εκείνος δεν χρειάζεται καμιά ώθηση από τους στρατιώτες. Σπρώχνει μόνος του τον εαυτό του, λέγοντας:
«Τρέχε Γεώργιε, τρέχε ίνα φθάσης το ποθούμενον!» Και παρακαλεί τον θεό να τον γιατρεύει και να του δίνει υπομονή ως το τέλος της ζωής του: «Κοίταξε από τους ουρανούς, Κύριε και ιδέ τον κόπον μου και άκουσον τους στεναγμούς του παιδευόμενου δούλου Σου, ότι επερίσσευσαν οι εχθροί μου και μίσος άδικον εμίσησάν με, δια το 'Αγιον Σου όνομα, αλλά ιάτρευσόν με, Δέσποτα, ότι εταράχθησαν τα κόκκαλά μου, και δός μου υπομονήν έως τέλους της ζωής μου, δια να μην ειπούν οι εχθροί μου, ότι με εξεδικήθησαν».
Σαν είδε ο αιμοβόρος τύραννος πως και τα σιδερένια πυρωμένα υποδήματα δεν έβλαψαν τον 'Αγιο, διέταξε να τον δέσουν και να τον δείρουν χειροδύναμοι στρατιώτες άσπλαχνα μέχρι θανάτου με ξερά βούνευρα. Όμως μάταια κουράστηκαν οι στρατιώτες. Ο στρατιώτης του Χριστού, ο «νοερός αδάμας της καρτερίας», έστεκε μπροστά του υγιέστατος. Η τυραννία του Διοκλητιανού περνούσε δύσκολες στιγμές. Κείνη την ώρα ο Μαγνέντιος, φίλος και σύμβουλος του αυτοκράτορα, θέλησε να πειράξει πνευματικά τον 'Αγιο, μια που τα σωματικά μαρτύρια δεν τον πείραζαν σε τίποτε.
Λέγει λοιπόν στον 'Αγιο Γεώργιο ν' αναστήσει, αν είναι αληθινός ο θεός του, ένα νεκρό που κείτονταν εκεί κοντά τους από τα παμπάλαια χρόνια πεθαμένος. Ο 'Αγιος γίνεται μια φωτεινή λαμπάδα τώρα, έτοιμος να καεί για να φωτίσει τους ειδωλολάτρες να πιστέψουν. Γονατίζει πάνω στον τάφο, σηκώνει το νου και τα χέρια του και προσεύχεται στον Θεό. Ώ θεία, ώ αγία πίστη του Αγίου Γεωργίου! Ο νεκρός ανοίγει τον τάφο του, ανασταίνεται, προσκυνάει τον 'Αγιο και δοξάζει τη δύναμη και τη θεότητα του Χριστού. Ο βασιλιάς και η σπείρα του τα 'χουν χαμένα. Ρωτούν τον αναστημένο νεκρό ποιος είναι κι αυτός τους αποκρίνεται πως ζούσε πριν ακόμη έρθει ο Χριστός στον κόσμο. Κι επειδή ήταν ειδωλολάτρης καιγόταν μέσα σε φωτιές τόσα χρόνια που ήταν πεθαμένος. Ο αναστημένος ήταν ένας δυνατός έλεγχος για την ειδωλολατρεία και κόσμος πολύς έρχονταν στην πίστη του Χριστού, γι' αυτό ο Αυτοκράτορας διέταξε να τον σκοτώσουν. Μαζί του κι ένας άλλος πρώην ειδωλολάτρης, που ο 'Αγιος του ανάστησε το νεκρό βόδι του (οϊμέ!!!), για ν' οργώνει το χωράφι του, μαρτύρησε κάτω από τα σπαθιά των απίστων.
Εκείνο, όμως, που έδωσε τη χαριστική βολή στον ειδωλολάτρη αυτοκράτορα και τράβηξε τους περισσότερους ειδωλολάτρες στη θρησκεία του Χριστού, ήταν η επίσκεψη του Αγίου στο ναό των ειδώλων, με την κρυφή ελπίδα του Μαγνετίου πως θα τον γυρίσει στη λατρεία των ειδώλων. Μπαίνοντας στο ναό ο 'Αγιος στάθηκε μπρος στο άγαλμα του Απόλλωνα και το ρώτησε αν ο Χριστός είναι Θεός κι αν πρέπει να Τον προσκυνούμε. Τότε ο δαίμονας που ήταν μέσα στο είδωλο κλαίγοντας σχεδόν και θρηνώντας αποκρίθηκε πως ο Χριστός είναι ο μόνος αληθινός Θεός! Και με το λόγο τούτο, σα να έγινε σεισμός κι ευθύς όλα τα είδωλα έπεσαν κάτω και συντρίφτηκαν. Και γέμισε ο τόπος από μαρμάρινα συντρίμματα των θεών, που δεν μπόρεσαν να σώσουν τον εαυτό τους από τον αφανισμό! Όρμησαν τότε πάνω του οι ιερείς των ειδώλων και τον πήγαν άρον-άρον στον αυτοκράτορα. Εκείνος έδωσε διαταγή να τους βγάλουν έξω από το κάστρο τον 'Αγιο και τη βασίλισσα Αλεξάνδρα, που έβριζε τον αυτοκράτορα και τα είδωλα και να τους αποκεφαλίσουν. Η βασίλισσα εξουθενωμένη, καθώς έκατσε στο δρόμο σ' ένα έναν ξερόλιθο, παρέδωσε στον Κύριο την ψυχή της.
Ο 'Αγιος προχωρούσε. Και σαν έφτασε στον ορισμένο τόπο σήκωσε τ' αγιασμένα χέρια του και προσευχήθηκε μ' αυτά τα λόγια: «Δοξασμένος να είσαι, Κύριε ο Θεός μου, ότι δεν με έδωκες εις κυνήγι εκείνων που με ζητούσαν, ούτε χαροποίησες τους εχθρούς μου κατεπάνω μου αλλά με γλίτωσες, ωσάν το πουλί από την παγίδα των κυνηγών και τώρα επακουσόν μου, Δέσποτα, 'Αγιε και προστάτευσόν με το δούλον Σου εις τούτην την ώρα την υστερινήν και γλύτωσε την ψυχήν μου από την πονηριά του κακού δαίμονος και των υπηρεσιών του και μην ενθυμηθής τα κακά που μου έκαναν οι εχθροί μου, συγχώρησε τους και δός τους ειρήνην και αγάπην και καθοδήγησέ τους εις το θέλημά Σου. Δέξου, Κύριε μου, και τη δική μου ψυχή και ανάπαυσέ την με τις ψυχές των Αγίων Σου· και εκείνους που επικαλούνται το όνομα μου για βοήθεια, χάρισέ τους τα αιτήματά των, ότι Σύ είσαι ευλογητός και δεδοξασμένος εις τους αιώνας. Αμήν». Και σκύβοντας πρόθυμα το λαιμό του, αποκεφαλίσθηκε από τους στρατιώτες και παρέδωσε στα χέρια του θεού το πνεύμα του. Το 'Αγιο Λείψανο του οι χριστιανοί το πήγαν στην Παλαιστίνη, όπου έκαμε άπειρα θαύματα, κι εκεί και σ' όλο το χριστιανικό κόσμο, που καταφεύγει με πίστη στη χάρη του.
Δεν μπορούμε να επεκταθούμε και ν' αναφέρουμε έστω και απλό κατάλογο από τα θαύματα του Αγίου Γεωργίου (σ.σ: γιατί δεν μας αναφέρετε τουλάχιστον, το «θαύμα με τον δράκο»;*). Εκείνο που θα χρειάζονταν να τονίσουμε είναι πως βλέποντας και εμείς σήμερα τα παθήματα, τα μαρτύρια, την καρτερία και την πίστη, με την οποία αγωνίστηκε ως το τέλος ο 'Αγιος, να αναθεωρήσουμε «την έκβαση της αναστροφής», για να μιμηθούμε «την πίστιν εκείνου».
Για να χρησιμοποιηθεί μια φράση του καθηγητή Λιαντίνη, μήπως κατάλαβες τι συμβαίνει εδώ τίμιε αναγνώστη; Η επίσημη ιστοσελίδα του ελληνικού στρατού, μας αραδιάζει ένα κάρο θρησκόληπτα παραμύθια με δράκους και φίδια. Ιστορίες γι' αγρίους δηλαδή, τριτοκοσμικής χώρας, θεοκρατικού καθεστώτος. Να υποθέσουμε λοιπόν η ασφάλεια της χώρας μας επαφίεται στον «προστάτη» του ελληνικού στρατού και όχι στο αξιόμαχόν του (το οποίο πληρώνουμε αδρά);
Το 303 μ.Χ. όταν άρχισαν οι λυσσαλέοι διωγμοί του Διοκλητιανού, ο Άγιος Γεώργιος δε δίστασε να ομολογήσει τη χριστιανική του πίστη, προκαλώντας το αδυσώπητο μένος του Διοκλητιανού, ο οποίος τον υπέβαλε σε σειρά φρικτών βασανιστηρίων. Η πίστη του Αγίου γίνεται αφορμή να βαπτισθούν οι στρατιωτικοί Ανατόλιος και Πρωτολέων, Βίκτωρ και Ακίνδυνος, Ζωτικός και Ζήνωνας, Χριστοφόρος και Σεβιριανός, Θεωνάς, Καισάριος και Αντώνιος, των οποίων την μνήμη εορτάζει η Εκκλησία στις 20 Απριλίου, και η βασίλισσα Αλεξάνδρα, σύζυγος του Διοκλητιανού, μαζί με τους δούλους της Απολλώ, Ισαάκιο και Κοδράτο, των οποίων η μνήμη τιμάται στις 21 Απριλίου.
Ο Διοκλητιανός δεν το περίμενε και έφριξε με την στάση του Γεωργίου. Τότε άρχισε για τον Άγιο μια σειρά φρικτών βασανιστηρίων, αλλά και θαυμάτων, που έφεραν πολλούς ειδωλολάτρες στη χριστιανική πίστη. Αφού τον λόγχισαν, ξέσκισαν τις σάρκες του με ειδικό τροχό από μαχαίρια. Έπειτα, τον έριξαν σε λάκκο με βραστό ασβέστη και κατόπιν τον ανάγκασαν να βαδίσει με πυρωμένα μεταλλικά παπούτσια. Από όλα αυτά ο Θεός τον κράτησε ζωντανό και έγινε αιτία να εξευτελιστούν τα είδωλα και οι εκφραστές τους. Ο Άγιος μαρτύρησε προσευχόμενος, «απετμήθη την κεφαλήν», την Παρασκευή 23 Απριλίου του έτους 303 μ.Χ. Κατά δε τον υπολογισμό του ιστορικού Ευσεβίου, και σύμφωνα με το μακεδονικό ημερολόγιο, αντιστοιχούσε στην Παρασκευή της Διακαινησίμου, του Πάσχα. Κρυφά σήκωσαν οι Χριστιανοί το πάντιμο λείψανο του και το έθαψαν, μαζί με αυτό της αγίας μητρός του, η οποία μαρτύρησε την ίδια ή την επόμενη ημέρα. Ο πιστός υπηρέτης του Αγίου, Πασικράτης, εκτελώντας την επιθυμία του Αγίου, παρέλαβε το άγιο λείψανο του Μάρτυρα, μαζί με αυτό της μητέρας του, και τα μετέφερε στην Λύδδα της Παλαιστίνης. Από εκεί, όπως βεβαιώνουν οι πηγές, οι Σταυροφόροι πήραν τα ιερά λείψανα της Αγίας Πολυχρονίας και τα μετέφεραν στην Δύση.
Μετά τον μαρτυρικό θάνατο του Αγίου μαρτύρησαν και οι συνδέσμιοί του Ευσέβιος, Νέων, Λεόντιος, Λογγίνος και άλλοι τέσσερις μαζί. Την μνήμη τους τιμά η Εκκλησία στις 23 Απριλίου. Βλέπουμε, ότι με κέντρο την ημέρα του μαρτυρίου του Αγίου, δημιουργείται μέσα στον λειτουργικό χρόνο της Εκκλησίας, ένας εορτολογικός κύκλος, ο οποίος καλλιεργείται περισσότερο από τα Τυπικά της Κωνσταντινούπολης, που ξεκινά στις 20 Απριλίου και τελειώνει στις 24 του αυτού μηνός. Ο εορτολογικός αυτός κύκλος δείχνει την περίοπτη θέση του Μάρτυρος στην ζωή της Εκκλησίας. Από την υμνογραφία της Ορθόδοξης Εκκλησίας κοσμείται με τα επίθετα «ο μαργαρίτης ο πολύτιμος», «ο αριστεύς ο θείος», «ο λέων ο ένδοξος», «ο αστήρ ο πολύφωτος», «του Χριστού οπλίτης», «της ουρανίου στρατιάς ο συνόμιλος».
Καταλαβαίνεις τίμιε αναγνώστη το επίπεδο της εν λόγω διαδικτυακής εγκυκλοπαίδειας; Ξέφραγο αμπέλι, όπου ο κάθε πικραμένος κάνει το κομμάτι του και βγάζει τα σώψυχά του... Αλλά ως Έλληνες έχουμε και έναν σοβαρό λόγο να εορτάζουμε τον άγιο Γεώργιο-μάγο Χουντίνι, καθώς μας έκανε την τιμή να μας... «καθαιρέσει». Στους «Χαιρετισμούς» του αγίου Γεωργίου διαβάζουμε: «Χαίρε, Ελλήνων ο καθαιρέτης».
«Χαίρε, ο ειδώλων εκτίλας την άκανθαν.»
«Χαίρε, θεούς ψευδωνύμους συντρίψας.»
«Χαίρε, ο συντρίψας τα άψυχα είδωλα.»
«Χαίρε, δαιμόνων ο καταλύτης·
χαίρε, ελλήνων ο καθαιρέτης.»
«Χαίρε, πολυθεΐας πλατυσμόν ο συστείλας.»
«Χαίρε, πρηστήρ βωμών φλογερώτατε·
χαίρε, τυφών ξοάνων σφοδρότατε.»
«Αλληλούια. Τρόπαιον ανεστήσω, και παγκράτιον μέγα, Ελλήνων κατά πάσης της πλάνης» (Υμνολόγιον το Χαρμόσυνον).
ΣΗΜΕΙΩΣΗ:Ο Άγιος Γεώργιος (γεωργός) ουδέποτε υπήρξε ως φυσικό πρόσωπο, είναι από τους ψευδοάγιους που εφευρέθηκαν για να μεταλλάξουν τις αρχαίες πατροπαράδοτες εορτές, στην προκειμένη περίπτωση την εορτή της άνοιξης και του περιηλίου καθώς και την αντικατάσταση του μύθου του Περσέα. Η καθολική εκκλησία τον διέγραψε από το αγιολόγιό της και το εορτολόγιό της!
----------------- *Ήταν τέτοιες οι τερατολογίες που περιέβαλαν τον άγιο Γεώργιο, ώστε τον 9ο αιώνα, ο πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Νικηφόρος Α' αποδοκίμασε δημοσίως τα «θαύματα» του «αγίου» ως «τερατώδεις λήρους» και «φλυαρίας ανάμεστα». Το πλέον πολυθρύλητο βέβαια «θαύμα» του η Δρακοκτονία. «Υπήρξε» λοιπόν ένας φτερωτός δράκοντας, σύμφωνα με την παράδοση, στα περίχωρα της Κυρήνης, περιοχή της σημερινής Λιβύης, ο οποίος έστηνε καρτέρι δίπλα σε μια πηγή και κατασπάρασσε όσους πήγαιναν εκεί για να πιουν νερό. Για να κορέσουν την πείνα του και να τον καλοπιάσουν, οι χωρικοί του έστελναν κάθε μέρα στη σπηλιά του δύο πρόβατα. Ο δράκος όμως σύντομα αποδείχθηκε ανικανοποίητος και άρχισε πάλι τα «γιουρούσια» στην πηγή. Αποφάσισε τότε ο βασιλιάς να του δίνουν ως τροφή από ένα παιδί την ημέρα, έπειτα από κλήρωση, μέχρι να γινόταν κάποιο «θαύμα» που θα τους απάλλασσε από τον «κακό μπελά» που τους είχε βρει. Και ως εκ του θαύματος, την ημέρα που ήταν η σειρά της κόρης του βασιλιά να αποτελέσει το γεύμα του δράκου, ο καλός Θεός τους λυπήθηκε κι έστειλε τον Άγιο Γεώργιο για να εξολοθρεύσει τον δράκο. Ο Άγιος, μετά από φοβερή μονομαχία (στο διαδίκτυο υπάρχουν και λεπτομέρειες της «μάχης» μάλιστα!) με τον δράκο, τον σκότωσε κι έτσι σώθηκε και η κόρη του βασιλιά. Όπως ήταν «φυσικό», μετά από τέτοιοι «θαύμα», όλο το χωριό που ήταν ειδωλολάτρες, βαπτίστηκαν Χριστιανοί. Λεπτομέρεια: Η Δρακοκτονία παρουσιάζεται στην βιογραφία του Αγίου Γεωργίου μετά τον 12ο αιώνα. Μέχρι τότε η εκκλησιαστική εικονογραφία τον παρουσιάζει πεζό και όχι όπως τον γνωρίζουμε σήμερα, δηλαδή έφιππο σε λευκό άλογο και σκοτώνοντας τον φτερωτό δράκο με το δόρυ του.
ΑΛ. καὶ πῶς σὺ φιλεῖς, ὃς τοῦτον ὁρῶν οἰκοῦντ᾽ ἐν ταῖς πιθάκναισιν
