Αντώνιος και Κλεοπάτρα
Ο Βίος του Αντωνίου, όπως και ο παράλληλος Βίος του Δημητρίου, παρουσιάζουν παραδείγματα προς αποφυγήν, και όχι προς μίμηση. Και εδώ, όπως και γενικότερα στους Βίους, ο Πλούταρχος δεν ενδιαφέρεται να δώσει ακριβή ιστορική εικόνα, αλλά πρωτίστως να επιλέξει τις κρίσιμες λεπτομέρειες που αρκούν για τη σκιαγράφηση του χαρακτήρα του βιογραφούμενου.
Ο Μάρκος Αντώνιος (82-30 π.Χ.) υπήρξε ένας από τους ισχυρότερους πολιτικούς και στρατιωτικούς της εποχής. Συνδέθηκε στενά με τον Καίσαρα, μέχρι τη δολοφονία του τελευταίου (44 π.Χ.). Αμέσως μετά συγκρότησε από κοινού με τον Οκταβιανό και τον Λέπιδο τη (δεύτερη) τριανδρία (43 π.Χ.). Το επόμενο έτος νίκησε στους Φιλίππους τον στρατό των δολοφόνων του Καίσαρα και, στην αναδιανομή που ακολούθησε, έλαβε τις ανατολικές επαρχίες του ρωμαϊκού κράτους. Το καλοκαίρι του 41 π.Χ. συνάντησε πρώτη φορά στην Ταρσό της Κιλικίας την Κλεοπάτρα, που έμελλε να σφραγίσει στο εξής τη ζωή του και την πολιτική του. Δέκα χρόνια αργότερα, το 31 π.Χ. σε έναν αγώνα υπέρ πάντων, ηττήθηκε από τον Οκταβιανό στη ναυμαχία του Ακτίου και αποσύρθηκε μαζί με την Κλεοπάτρα στην Αλεξάνδρεια, όπου, ένα χρόνο αργότερα, αυτοκτόνησαν ο ένας μετά τον άλλον, λίγο πριν πέσουν στα χέρια του Οκταβιανού.
Το πρώτο (α) από τα αποσπάσματα που ανθολογούνται αναφέρεται στην πρώτη συνάντηση της εικοσιοκτάχρονης Κλεοπάτρας με τον σαραντάχρονο Αντώνιο στην Ταρσό, το δεύτερο (β) στο τελευταίο βράδυ του Αντωνίου στην Αλεξάνδρεια και το τρίτο (γ) στο δραματικό τέλος της Κλεοπάτρας.
Ἀντώνιος 26-27, 75, 84-86
***
[6] Έστειλε λοιπόν ο Αντώνιος και την καλούσε σε δείπνο· αυτή ωστόσο εξέφρασε την επιθυμία να την επισκεφθεί καλύτερα εκείνος. Θέλοντας λοιπόν από την πρώτη στιγμή να δείξει την καλή του διάθεση και τα φιλικά του αισθήματα, ανταποκρίθηκε και πήγε. Εκεί βρέθηκε μπροστά σε προετοιμασία ανώτερη από οποιαδήποτε περιγραφή· όμως αυτό που του προκάλεσε τη μεγαλύτερη εντύπωση ήταν το πλήθος των φώτων. [7] Γιατί τόσα φώτα λέγεται ότι είχαν τοποθετηθεί και άναβαν συγχρόνως σε όλα τα σημεία, και με τέτοιες κλίσεις και τέτοιους συνδυασμούς το ένα σε σχέση με το άλλο είχαν οργανωθεί και διαταχθεί σε σχηματισμούς τετραγώνων και κύκλων, ώστε το θέαμα εκείνο να συγκαταλέγεται στα λίγα ωραία θεάματα που θα άξιζε να δει κανείς.
[27,1] Την επόμενη ημέρα, όταν ο Αντώνιος της ανταπέδιδε το τραπέζι, είχε τη φιλοδοξία να την ξεπεράσει στη λαμπρότητα και τη χάρη, όταν όμως υστερούσε και στα δύο και έβγαινε ηττημένος ακριβώς σ᾽ αυτά, υπήρξε ο πρώτος που ειρωνεύτηκε τις δικές του ετοιμασίες για την πενιχρότητα και τη χοντροκοπιά τους. [2] Η Κλεοπάτρα, διαπιστώνοντας ότι και στα αστεία του Αντωνίου υπήρχε έντονο το στοιχείο του στρατιώτη και του κοινού ανθρώπου, χρησιμοποιούσε αυτόν τον τρόπο και απέναντί του με παρρησία ήδη και με τόλμη. [3] Γιατί η ομορφιά της καθ᾽ εαυτήν δεν ήταν, λένε, απαράμιλλη ούτε τέτοια ώστε να αφήνει έκθαμβους όσους την έβλεπαν, η συναναστροφή όμως μαζί της είχε κάτι το σαγηνευτικό, στο οποίο δεν μπορούσες να αντισταθείς, και η μορφή της, σε συνδυασμό με την πειθώ του λόγου της και το ήθος που, κατά κάποιον τρόπο, συνόδευε την επικοινωνία της με τους άλλους, είχε κάτι το συναρπαστικό. [4] Επίσης, όταν μιλούσε, ήταν απόλαυση να ακούς τον ήχο της φωνής της, ενώ και τη γλώσσα της, σαν όργανο πολύχορδο, την προσάρμοζε με ευχέρεια σε οποιαδήποτε γλώσσα ήθελε και έτσι μόνο με ελάχιστους βαρβάρους επικοινωνούσε μέσω διερμηνέα, ενώ κατά κανόνα τις απαντήσεις τις έδινε η ίδια, όπως επί παραδείγματι στους Αιθίοπες, στους Τρωγλοδύτες,5 στους Εβραίους, στους Άραβες, στους Σύρους, στους Μήδους και στους Πάρθους. [5] Λέγεται ακόμη ότι είχε μάθει τις γλώσσες και πολλών άλλων, ενώ οι προκάτοχοί της βασιλείς δεν είχαν υποβληθεί στον κόπο να μάθουν ούτε την αιγυπτιακή γλώσσα, ενώ κάποιοι είχαν ξεχάσει ακόμη και τα μακεδονικά.6
[4] Εκείνη τη νύχτα,γύρω στα μεσάνυχτα, ενώ επικρατούσε στην πόλη άκρα ησυχία και κατήφεια από τον φόβο και την αγωνία γι᾽ αυτά που έρχονταν, άξαφνα ακούστηκαν, λένε, ήχοι μελωδικοί οργάνων κάθε λογής και κραυγή πλήθους συνοδευόμενη από βακχικά ευοί ευάν8 και σκιρτήματα σατύρων, σαν κάποιος θίασος9 του Διονύσου να αποχωρούσε θορυβωδέστατα· [5] η πορεία τους έμοιαζε να περνάει περίπου από τη μέση της πόλης και να κατευθύνεται προς την έξω πύλη που έβλεπε προς τους εχθρούς· εκεί ο θόρυβος έγινε εκκωφαντικός και έπειτα έσβησε. [6] Εκείνοι που προσπάθησαν να εξηγήσουν το σημάδι έκριναν ότι τον Αντώνιο τον εγκατέλειπε ο θεός με τον οποίο πρωτίστως ήθελε πάντα να μοιάζει και να ταυτίζεται.10
[85,1] Μετά, αφού πολύ έκλαψε εκείνη κι αγκάλιασε και καταφίλησε την τεφροδόχο, διέταξε να της ετοιμάσουν το λουτρό της. Κι αφού λούστηκε, ξάπλωσε στο ανάκλιντρό της κι έφαγε ένα λαμπρό γεύμα. Και τότε έφτασε κάποιος από τους αγρούς κρατώντας ένα καλάθι. [2] Επειδή οι φύλακες θέλησαν να μάθουν τι έχει μέσα, άνοιξε ο άνθρωπος το καλάθι, έβγαλε τα φύλλα και είδαν πως ήταν γεμάτο σύκα. [3] Αυτοί θαυμάσανε την ομορφιά και το μέγεθος των σύκων κι εκείνος χαμογελώντας τους παρακάλεσε να πάρουν από ένα. Τον εμπιστεύτηκαν τότε και του επέτρεψαν να μπει μέσα. [4] Η Κλεοπάτρα πάλι, μόλις τελείωσε το γεύμα της, έστειλε στον Καίσαρα ένα δελτάριο που είχε προηγουμένως γράψει και σφραγίσει. Έδιωξε μετά όλους τους άλλους, εκτός από τις δυο πιστές της γυναίκες και κλείδωσε τις πόρτες.
[5] Έλυσε λοιπόν ο Καίσαρας το δελτάριο και σαν είδε εκεί να τον ικετεύει με παρακάλια και κλάματα να τη θάψει μαζί με τον Αντώνιο, αμέσως αντελήφθη τι είχε γίνει. Και στην αρχή σκέφτηκε να τρέξει να βοηθήσει, μετά όμως έστειλε κάποιους να πάνε γρήγορα και να ερευνήσουν. [6] Το κακό όμως είχε κιόλας συμβεί. Επειδή, ενώ οι άνθρωποι έτρεξαν γρήγορα και είδαν πως ούτε οι φύλακες είχαν τίποτε αντιληφθεί, με το που άνοιξαν τις πόρτες την βρήκαν να κείτεται νεκρή πάνω σε χρυσή κλίνη και να είναι στολισμένη βασιλικά. [7] Η μια γυναίκα, αυτή που λεγόταν Ειράς, ξεψυχούσε μπροστά στα πόδια της, η άλλη, η Χάρμιον, παραπατούσε ζαλισμένη προσπαθώντας να τακτοποιήσει το διάδημα που στεφάνωνε το κεφάλι της βασίλισσας. Τότε κάποιος της φώναξε οργισμένος, [8] «Ωραία τα κατορθώματα αυτά, Χάρμιον;» Κι αυτή απάντησε, «Ωραιότατα, μα την αλήθεια, και ταιριαστά σε μιαν απόγονο τόσων βασιλέων». Και δεν είπε τίποτε άλλο, αλλά εκεί δίπλα στην κλίνη έπεσε.
[86,1] Λέγεται τώρα πως το φαρμακερό αυτό φίδι, την ασπίδα, το έφεραν με εκείνα τα σύκα και τα φύλλα που το σκέπαζαν να μη φαίνεται. Αυτές τις εντολές είχε δώσει η Κλεοπάτρα, ώστε το ερπετό να ριχτεί πάνω στο κορμί της χωρίς κι η ίδια να ξέρει πότε. [2] Όταν όμως αφαίρεσε τα σύκα και το είδε, είπε, «Εδώ λοιπόν βρίσκεται τούτο» και αφού γύμνωσε το μπράτσο της, άφησε το φίδι να τη δαγκώσει. [3] Άλλοι πάλι λένε πως η Κλεοπάτρα κρατούσε την ασπίδα καλά κλεισμένη μέσα σ᾽ ένα λαγήνι, πως την ερέθισε και την εξαγρίωσε με μια χρυσή ρόκα κι όρμησε έτσι και κόλλησε στο μπράτσο της. [4] Ποια όμως είναι η αλήθεια, κανείς δεν γνωρίζει. Επειδή ακούστηκε και τούτο, ότι δηλ. η Κλεοπάτρα κρατούσε φαρμάκι μέσα σε μια κοίλη περόνη που έκρυβε στα μαλλιά της. Ωστόσο, ούτε κάποια μελανιά, ούτε κάποιο άλλο σημάδι εμφανίστηκε στο σώμα της. [5] Όμως ούτε και το φίδι βρέθηκε μέσα στην κάμαρη, μολονότι είπαν μερικοί πως είδαν κάποια ίχνη του κοντά στη θάλασσα, εκεί που έβλεπαν τα παράθυρα του δωματίου. Άλλοι είπαν πως είδαν πάνω στο μπράτσο της Κλεοπάτρας δυο σημαδάκια μικρά και αμυδρά. [6] Αυτό φάνηκε να το πιστεύει και ο ίδιος ο Καίσαρας. Έτσι κατά τον θρίαμβό του παρουσίασε μια εικόνα της Κλεοπάτρας με το φίδι κολλημένο πάνω της. Έτσι λέγεται πως έγιναν τα πράγματα.
[7] Ο Καίσαρας πάλι, μολονότι ενοχλήθηκε πολύ από το θάνατο της γυναίκας, εθαύμασε την αρχοντιά της και έδωσε εντολή να ταφεί δίπλα στον Αντώνιο, με λαμπρότητα και τιμές βασιλικές. Πρόσταξε επίσης και οι γυναίκες της να ταφούν με τιμές.
[8] Η Κλεοπάτρα λοιπόν πέθανε αφού έζησε χρόνους τριάντα εννιά, από τους οποίους βασίλεψε είκοσι δύο και συγκυβέρνησε με τον Αντώνιο δέκα τέσσερις.12 Για τον Αντώνιο άλλοι λένε πως έζησε πενήντα έξι άλλοι πενήντα τρία χρόνια. [9] Και τα αγάλματα του Αντωνίου κατακρεμίστηκαν ενώ της Κλεοπάτρας διατηρήθηκαν στη θέση τους, επειδή ο Αρχίβιος. ένας από τους φίλους της, προσέφερε στον Καίσαρα δυο χιλιάδες τάλαντα για να μην έχουν την ίδια τύχη με τα αγάλματα του Αντωνίου.
--------------------------
Ο Μάρκος Αντώνιος (82-30 π.Χ.) υπήρξε ένας από τους ισχυρότερους πολιτικούς και στρατιωτικούς της εποχής. Συνδέθηκε στενά με τον Καίσαρα, μέχρι τη δολοφονία του τελευταίου (44 π.Χ.). Αμέσως μετά συγκρότησε από κοινού με τον Οκταβιανό και τον Λέπιδο τη (δεύτερη) τριανδρία (43 π.Χ.). Το επόμενο έτος νίκησε στους Φιλίππους τον στρατό των δολοφόνων του Καίσαρα και, στην αναδιανομή που ακολούθησε, έλαβε τις ανατολικές επαρχίες του ρωμαϊκού κράτους. Το καλοκαίρι του 41 π.Χ. συνάντησε πρώτη φορά στην Ταρσό της Κιλικίας την Κλεοπάτρα, που έμελλε να σφραγίσει στο εξής τη ζωή του και την πολιτική του. Δέκα χρόνια αργότερα, το 31 π.Χ. σε έναν αγώνα υπέρ πάντων, ηττήθηκε από τον Οκταβιανό στη ναυμαχία του Ακτίου και αποσύρθηκε μαζί με την Κλεοπάτρα στην Αλεξάνδρεια, όπου, ένα χρόνο αργότερα, αυτοκτόνησαν ο ένας μετά τον άλλον, λίγο πριν πέσουν στα χέρια του Οκταβιανού.
Το πρώτο (α) από τα αποσπάσματα που ανθολογούνται αναφέρεται στην πρώτη συνάντηση της εικοσιοκτάχρονης Κλεοπάτρας με τον σαραντάχρονο Αντώνιο στην Ταρσό, το δεύτερο (β) στο τελευταίο βράδυ του Αντωνίου στην Αλεξάνδρεια και το τρίτο (γ) στο δραματικό τέλος της Κλεοπάτρας.
Ἀντώνιος 26-27, 75, 84-86
(α)
[26.1] πολλὰ δὲ καὶ παρ᾽ αὐτοῦ καὶ παρὰ τῶν φίλων δεχομένη γράμματα καλούντων, οὕτως κατεφρόνησε καὶ κατεγέλασε τοῦ ἀνδρός, ὥστε πλεῖν ἀνὰ τὸν Κύδνον ποταμὸν ἐν πορθμείῳ χρυσοπρύμνῳ, τῶν μὲν ἱστίων ἁλουργῶν ἐκπεπετασμένων, τῆς δ᾽ εἰρεσίας ἀργυραῖς κώπαις ἀναφερομένης πρὸς αὐλὸν ἅμα σύριγξι καὶ κιθάραις συνηρμοσμένον. [26.2] αὐτὴ δὲ κατέκειτο μὲν ὑπὸ σκιάδι χρυσοπάστῳ, κεκοσμημένη γραφικῶς ὥσπερ Ἀφροδίτη, παῖδες δὲ τοῖς γραφικοῖς Ἔρωσιν εἰκασμένοι παρ᾽ ἑκάτερον ἑστῶτες ἐρρίπιζον. [26.3] ὁμοίως δὲ καὶ θεραπαινίδες αἱ καλλιστεύουσαι Νηρηίδων ἔχουσαι καὶ Χαρίτων στολάς, αἱ μὲν πρὸς οἴαξιν, αἱ δὲ πρὸς κάλοις ἦσαν. ὀδμαὶ δὲ θαυμασταὶ τὰς ὄχθας ἀπὸ θυμιαμάτων πολλῶν κατεῖχον. [26.4] τῶν δ᾽ ἀνθρώπων οἱ μὲν εὐθὺς ἀπὸ τοῦ ποταμοῦ παρωμάρτουν ἑκατέρωθεν, οἱ δ᾽ ἀπὸ τῆς πόλεως κατέβαινον ἐπὶ τὴν θέαν. ἐκχεομένου δὲ τοῦ κατὰ τὴν ἀγορὰν ὄχλου, τέλος αὐτὸς ὁ Ἀντώνιος ἐπὶ βήματος καθεζόμενος ἀπελείφθη μόνος. [26.5] καί τις λόγος ἐχώρει διὰ πάντων, ὡς ἡ Ἀφροδίτη κωμάζοι πρὸς τὸν Διόνυσον ἐπ᾽ ἀγαθῷ τῆς Ἀσίας. [26.6] ἔπεμψε μὲν οὖν καλῶν αὐτὴν ἐπὶ τὸ δεῖπνον· ἡ δὲ μᾶλλον ἐκεῖνον ἠξίου πρὸς ἑαυτὴν ἥκειν. εὐθὺς οὖν τινα βουλόμενος εὐκολίαν ἐπιδείκνυσθαι καὶ φιλοφροσύνην, ὑπήκουσε καὶ ἦλθεν. ἐντυχὼν δὲ παρασκευῇ λόγου κρείττονι, μάλιστα τῶν φώτων τὸ πλῆθος ἐξεπλάγη. [26.7] τοσαῦτα γὰρ λέγεται καθίεσθαι καὶ ἀναφαίνεσθαι πανταχόθεν ἅμα, καὶ τοιαύταις πρὸς ἄλληλα κλίσεσι καὶ θέσεσι διακεκοσμημένα καὶ συντεταγμένα πλαισίων καὶ περιφερῶν τρόπῳ, ὥστε τῶν ἐν ὀλίγοις ἀξιοθεάτων καὶ καλῶν ἐκείνην γενέσθαι τὴν ὄψιν. [27.1] τῇ δ᾽ ὑστεραίᾳ πάλιν ἀνθεστιῶν αὐτήν, ἐφιλοτιμήθη μὲν ὑπερβαλέσθαι τὴν λαμπρότητα καὶ τὴν ἐπιμέλειαν, ἀμφοῖν δὲ λειπόμενος καὶ κρατούμενος ἐν αὐτοῖς ἐκείνοις, πρῶτος ἔσκωπτεν εἰς αὐχμὸν καὶ ἀγροικίαν τὰ παρ᾽ αὑτῷ. [27.2] πολὺ δ᾽ ἡ Κλεοπάτρα καὶ τοῖς σκώμμασι τοῦ Ἀντωνίου τὸ στρατιωτικὸν ἐνορῶσα καὶ βάναυσον, ἐχρῆτο καὶ τούτῳ πρὸς αὐτὸν ἀνειμένως ἤδη καὶ κατατεθαρρηκότως. [27.3] καὶ γὰρ ἦν ὡς λέγουσιν αὐτὸ μὲν καθ᾽ αὑτὸ τὸ κάλλος αὐτῆς οὐ πάνυ δυσπαράβλητον οὐδ᾽ οἷον ἐκπλῆξαι τοὺς ἰδόντας, ἁφὴν δ᾽ εἶχεν ἡ συνδιαίτησις ἄφυκτον, ἥ τε μορφὴ μετὰ τῆς ἐν τῷ διαλέγεσθαι πιθανότητος καὶ τοῦ περιθέοντος ἅμα πως περὶ τὴν ὁμιλίαν ἤθους ἀνέφερέ τι κέντρον. [27.4] ἡδονὴ δὲ καὶ φθεγγομένης ἐπῆν τῷ ἤχῳ· καὶ τὴν γλῶτταν ὥσπερ ὄργανόν τι πολύχορδον εὐπετῶς τρέπουσα καθ᾽ ἣν βούλοιτο διάλεκτον, ὀλίγοις παντάπασι δι᾽ ἑρμηνέως ἐνετύγχανε βαρβάροις, τοῖς δὲ πλείστοις αὐτὴ δι᾽ αὑτῆς ἀπεδίδου τὰς ἀποκρίσεις, οἷον Αἰθίοψι Τρωγλοδύταις Ἑβραίοις Ἄραψι Σύροις Μήδοις Παρθυαίοις. [27.5] πολλῶν δὲ λέγεται καὶ ἄλλων ἐκμαθεῖν γλώττας, τῶν πρὸ αὐτῆς βασιλέων οὐδὲ τὴν Αἰγυπτίαν ἀνασχομένων παραλαβεῖν διάλεκτον, ἐνίων δὲ καὶ τὸ μακεδονίζειν ἐκλιπόντων.(β)
[75.1] πάλιν δ᾽ Ἀντώνιος ἔπεμπε Καίσαρα μονομαχῆσαι προκαλούμενος. ἀποκριναμένου δ᾽ ἐκείνου πολλὰς ὁδοὺς Ἀντωνίῳ παρεῖναι θανάτου, συμφρονήσας ὅτι τοῦ διὰ μάχης οὐκ ἔστιν αὐτῷ βελτίων θάνατος, ἔγνω καὶ κατὰ γῆν ἅμα καὶ θάλατταν ἐπιχειρεῖν. [75.2] καὶ παρὰ δεῖπνον ὡς λέγεται τοὺς οἰκέτας ἐκέλευεν ἐπεγχεῖν καὶ προθυμότερον εὐωχεῖν αὐτόν· ἄδηλον γὰρ εἰ τοῦτο ποιήσουσιν αὔριον ἢ δεσπόταις ἑτέροις ὑπηρετήσουσιν, αὐτὸς δὲ κείσεται σκελετὸς καὶ τὸ μηδὲν γενόμενος. [75.3] τοὺς δὲ φίλους ἐπὶ τούτοις δακρύοντας ὁρῶν, ἔφη μὴ προάξειν ἐπὶ τὴν μάχην, ἐξ ἧς αὑτῷ θάνατον εὐκλεᾶ μᾶλλον ἢ σωτηρίαν ζητεῖν καὶ νίκην. [75.4] ἐν ταύτῃ τῇ νυκτὶ λέγεται μεσούσῃ σχεδόν, ἐν ἡσυχίᾳ καὶ κατηφείᾳ τῆς πόλεως διὰ φόβον καὶ προσδοκίαν τοῦ μέλλοντος οὔσης, αἰφνίδιον ὀργάνων τε παντοδαπῶν ἐμμελεῖς φωνὰς ἀκουσθῆναι καὶ βοὴν ὄχλου μετ᾽ εὐασμῶν καὶ πηδήσεων σατυρικῶν, ὥσπερ θιάσου τινὸς οὐκ ἀθορύβως ἐξελαύνοντος· [75.5] εἶναι δὲ τὴν ὁρμὴν ὁμοῦ τι διὰ τῆς πόλεως μέσης ἐπὶ τὴν πύλην ἔξω τὴν τετραμμένην πρὸς τοὺς πολεμίους, καὶ ταύτῃ τὸν θόρυβον ἐκπεσεῖν πλεῖστον γενόμενον. [75.6] ἐδόκει δὲ τοῖς ἀναλογιζομένοις τὸ σημεῖον ἀπολείπειν ὁ θεὸς Ἀντώνιον, ᾧ μάλιστα συνεξομοιῶν καὶ συνοικειῶν ἑαυτὸν διετέλεσεν.(γ)
[84.1] ἦν δὲ Κορνήλιος Δολοβέλλας ἐπιφανὴς νεανίσκος ἐν τοῖς Καίσαρος ἑταίροις. [84.2] οὗτος εἶχε πρὸς τὴν Κλεοπάτραν οὐκ ἀηδῶς· καὶ τότε χαριζόμενος αὐτῇ δεηθείσῃ κρύφα πέμψας ἐξήγγειλεν, ὡς αὐτὸς μὲν ὁ Καῖσαρ ἀναζεύγνυσι πεζῇ διὰ Συρίας, ἐκείνην δὲ μετὰ τῶν τέκνων ἀποστέλλειν εἰς ‹Ῥώμην εἰς› τρίτην ἡμέραν ἔγνωκεν. [84.3] ἡ δ᾽ ἀκούσασα ταῦτα πρῶτον μὲν ἐδεήθη Καίσαρος, ὅπως αὐτὴν ἐάσῃ χοὰς ἐπενεγκεῖν Ἀντωνίῳ· καὶ συγχωρήσαντος, ἐπὶ τὸν τάφον κομισθεῖσα καὶ περιπεσοῦσα τῇ σορῷ μετὰ τῶν συνήθων γυναικῶν [84.4] «ὦ φίλ᾽ Ἀντώνιε» εἶπεν «ἔθαπτον μέν σε πρώην ἔτι χερσὶν ἐλευθέραις, σπένδω δὲ νῦν αἰχμάλωτος οὖσα καὶ φρουρουμένη μήτε κοπετοῖς μήτε θρήνοις αἰκίσασθαι τὸ δοῦλον τοῦτο σῶμα καὶ τηρούμενον ἐπὶ τοὺς κατὰ σοῦ θριάμβους. [84.5] ἄλλας δὲ μὴ προσδέχου τιμὰς ἢ χοάς· ἀλλ᾽ αὗταί σοι τελευταῖαι Κλεοπάτρας ἀγομένης. [84.6] ζῶντας μὲν γὰρ ἡμᾶς οὐθὲν ἀλλήλων διέστησε, κινδυνεύομεν δὲ τῷ θανάτῳ διαμείψασθαι τοὺς τόπους, σὺ μὲν ὁ Ῥωμαῖος ἐνταῦθα κείμενος, ἐγὼ δ᾽ ἡ δύστηνος ἐν Ἰταλίᾳ, τοσοῦτο τῆς σῆς μεταλαβοῦσα χώρας μόνον. [84.7] ἀλλ᾽ εἰ δή τις τῶν ἐκεῖ θεῶν ἀλκὴ καὶ δύναμις —οἱ γὰρ ἐνταῦθα προὔδωκαν ἡμᾶς—, μὴ πρόῃ ζῶσαν τὴν σεαυτοῦ γυναῖκα, μηδ᾽ ἐν ἐμοὶ περιίδῃς θριαμβευόμενον σεαυτόν, ἀλλ᾽ ἐνταῦθά με κρύψον μετὰ σεαυτοῦ καὶ σύνθαψον, ὡς ἐμοὶ μυρίων κακῶν ὄντων οὐδὲν οὕτω μέγα καὶ δεινόν ἐστιν, ὡς ὁ βραχὺς οὗτος χρόνος ὃν σοῦ χωρὶς ἔζηκα.» [85.1] τοιαῦτ᾽ ὀλοφυραμένη καὶ στέψασα καὶ κατασπασαμένη τὴν σορόν, ἐκέλευσεν αὑτῇ λουτρὸν γενέσθαι. λουσαμένη δὲ καὶ κατακλιθεῖσα, λαμπρὸν ἄριστον ἠρίστα. καί τις ἧκεν ἀπ᾽ ἀγροῦ κίστην τινὰ κομίζων· [85.2] τῶν δὲ φυλάκων ὅ τι φέροι πυνθανομένων, ἀνοίξας καὶ ἀφελὼν τὰ θρῖα σύκων ἐπίπλεων τὸ ἀγγεῖον ἔδειξε. [85.3] θαυμασάντων δὲ τὸ κάλλος καὶ τὸ μέγεθος, μειδιάσας παρεκάλει λαβεῖν· οἱ δὲ πιστεύσαντες ἐκέλευον εἰσενεγκεῖν. [85.4] μετὰ δὲ τὸ ἄριστον ἡ Κλεοπάτρα δέλτον ἔχουσα γεγραμμένην καὶ κατασεσημασμένην ἀπέστειλε πρὸς Καίσαρα, καὶ τοὺς ἄλλους ἐκποδὼν ποιησαμένη πλὴν τῶν δυεῖν ἐκείνων γυναικῶν, τὰς θύρας ἔκλεισε. [85.5] Καῖσαρ δὲ λύσας τὴν δέλτον, ὡς ἐνέτυχε λιταῖς καὶ ὀλοφυρμοῖς δεομένης αὐτὴν σὺν Ἀντωνίῳ θάψαι, ταχὺ συνῆκε τὸ πεπραγμένον. καὶ πρῶτον μὲν αὐτὸς ὥρμησε βοηθεῖν, ἔπειτα τοὺς σκεψομένους κατὰ τάχος ἔπεμψεν. ἐγεγόνει δ᾽ ὀξὺ τὸ πάθος. [85.6] δρόμῳ γὰρ ἐλθόντες, καὶ τοὺς μὲν φυλάττοντας οὐδὲν ᾐσθημένους καταλαβόντες, τὰς δὲ θύρας ἀνοίξαντες, εὗρον αὐτὴν τεθνηκυῖαν ἐν χρυσῇ κατακειμένην κλίνῃ κεκοσμημένην βασιλικῶς. [85.7] τῶν δὲ γυναικῶν ἡ μὲν Εἰρὰς λεγομένη πρὸς τοῖς ποσὶν ἀπέθνῃσκεν, ἡ δὲ Χάρμιον ἤδη σφαλλομένη καὶ καρηβαροῦσα κατεκόσμει τὸ διάδημα τὸ περὶ τὴν κεφαλὴν αὐτῆς. εἰπόντος δέ τινος ὀργῇ· [85.8] «καλὰ ταῦτα Χάρμιον;» «κάλλιστα μὲν οὖν» ἔφη «καὶ πρέποντα τῇ τοσούτων ἀπογόνῳ βασιλέων.» πλέον δ᾽ οὐδὲν εἶπεν, ἀλλ᾽ αὐτοῦ παρὰ τὴν κλίνην ἔπεσε. [86.1] λέγεται δὲ τὴν ἀσπίδα κομισθῆναι σὺν τοῖς σύκοις ἐκείνοις καὶ τοῖς θρίοις ἄνωθεν ἐπικαλυφθεῖσαν· οὕτω γὰρ τὴν Κλεοπάτραν κελεῦσαι, μηδ᾽ αὐτῆς ἐπισταμένης τῷ σώματι προσπεσεῖν τὸ θηρίον· [86.2] ὡς δ᾽ ἀφαιροῦσα τῶν σύκων εἶδεν, εἰπεῖν· «ἐνταῦθ᾽ ἦν ἄρα τοῦτο». καὶ τὸν βραχίονα παρασχεῖν τῷ δήγματι γυμνώσασαν. [86.3] οἱ δὲ τηρεῖσθαι μὲν ἐν ὑδρίᾳ τὴν ἀσπίδα καθειργμένην φάσκουσιν, ἠλακάτῃ δέ τινι χρυσῇ τῆς Κλεοπάτρας ἐκκαλουμένης αὐτὴν καὶ διαγριαινούσης, ὁρμήσασαν ἐμφῦναι τῷ βραχίονι. [86.4] τὸ δ᾽ ἀληθὲς οὐδεὶς οἶδεν· ἐπεὶ καὶ φάρμακον αὐτὴν ἐλέχθη φορεῖν ἐν κνηστίδι κοίλῃ, τὴν δὲ κνηστίδα κρύπτειν τῇ κόμῃ· πλὴν οὔτε κηλὶς ἐξήνθησε τοῦ σώματος οὔτ᾽ ἄλλο φαρμάκου σημεῖον. [86.5] οὐ μὴν οὐδὲ τὸ θηρίον ἐντὸς ὤφθη, συρμοὺς δέ τινας αὐτοῦ παρὰ θάλασσαν, ᾗ τὸ δωμάτιον ἀφεώρα καὶ θυρίδες ἦσαν, ἰδεῖν ἔφασκον· ἔνιοι δὲ καὶ τὸν βραχίονα τῆς Κλεοπάτρας ὀφθῆναι δύο νυγμὰς ἔχοντα λεπτὰς καὶ ἀμυδράς. [86.6] οἷς ἔοικε πιστεῦσαι καὶ ὁ Καῖσαρ. ἐν γὰρ τῷ θριάμβῳ τῆς Κλεοπάτρας αὐτῆς εἴδωλον ἐκομίζετο καὶ τῆς ἀσπίδος ἐμπεφυκυίας. ταῦτα μὲν οὖν οὕτω λέγεται γενέσθαι. [86.7] Καῖσαρ δέ, καίπερ ἀχθεσθεὶς ἐπὶ τῇ τελευτῇ τῆς γυναικός, ἐθαύμασε τὴν εὐγένειαν αὐτῆς, καὶ ταφῆναι τὸ σῶμα σὺν Ἀντωνίῳ λαμπρῶς καὶ βασιλικῶς ἐκέλευσεν. ἐντίμου δὲ καὶ τὰ γύναια κηδείας ἔτυχεν αὐτοῦ προστάξαντος. [86.8] ἐτελεύτησε δὲ Κλεοπάτρα μὲν ἑνὸς δέοντα τεσσαράκοντα ἔτη βιώσασα, καὶ τούτων δύο καὶ εἴκοσι βασιλεύσασα, συνάρξασα δ᾽ Ἀντωνίῳ πλείω τῶν δεκατεσσάρων. Ἀντώνιον δ᾽ οἱ μὲν ἕξ, οἱ δὲ τρισὶ τὰ πεντήκοντα ὑπερβαλεῖν φασιν. [86.9] αἱ μὲν οὖν Ἀντωνίου καθῃρέθησαν εἰκόνες, αἱ δὲ Κλεοπάτρας κατὰ χώραν ἔμειναν, Ἀρχιβίου τινὸς τῶν φίλων αὐτῆς δισχίλια τάλαντα Καίσαρι δόντος, ἵνα μὴ τὸ αὐτὸ ταῖς Ἀντωνίου πάθωσιν.***
(α) Η πρώτη συνάντηση
[26,1] Παρά το γεγονός ότι και από τον ίδιο και από τους φίλους του δεχόταν πολλά γράμματα με τα οποία την προσκαλούσαν,1 περιφρόνησε και αγνόησε τόσο επιδεικτικά τον άνδρα, ώστε να αναπλέει τον ποταμό Κύδνο2 μέσα σε πλοίο χρυσόπρυμνο, με αναπεπταμένα πανιά ολοπόρφυρα και με τους κωπηλάτες να λάμνουν με ασημένια κουπιά υπό τον ήχο του αυλού, που συνδυαζόταν αρμονικά με τους ήχους από τις σύριγγες και τις κιθάρες. [2] Η ίδια ήταν ξαπλωμένη κάτω από στέγαστρο χρυσοποίκιλτο, στολισμένη όπως ζωγραφίζουν την Αφροδίτη, ενώ αγόρια όμοια με ζωγραφισμένους Έρωτες έστεκαν από τη μια και από την άλλη ανεμίζοντας ριπίδια. [3] Επίσης, οι ωραιότερες θεραπαινίδες, ντυμένες Νηρηίδες και Χάριτες,3 έστεκαν άλλες πλάι στα πηδάλια και άλλες πλάι στα παλαμάρια. Ευωδιές εξαίσιες από αμέτρητα θυμιάματα ξεχύνονταν στις όχθες. [4] Από τους ανθρώπους πάλι άλλοι τη συνόδευαν από τη μια και από την άλλη όχθη ευθύς από την εκβολή του ποταμού, ενώ άλλοι κατέβαιναν από την πόλη στην ακτή για να δουν το θέαμα. Και καθώς το πλήθος το συναθροισμένο στην αγορά απομακρυνόταν κατά κύματα, στο τέλος ο ίδιος ο Αντώνιος, καθισμένος στο βήμα, απόμεινε μόνος. [5] Και παντού κυκλοφορούσε η φήμη ότι η Αφροδίτη ερχόταν να ξεφαντώσει με τον Διόνυσο4 για το καλό της Ασίας.[6] Έστειλε λοιπόν ο Αντώνιος και την καλούσε σε δείπνο· αυτή ωστόσο εξέφρασε την επιθυμία να την επισκεφθεί καλύτερα εκείνος. Θέλοντας λοιπόν από την πρώτη στιγμή να δείξει την καλή του διάθεση και τα φιλικά του αισθήματα, ανταποκρίθηκε και πήγε. Εκεί βρέθηκε μπροστά σε προετοιμασία ανώτερη από οποιαδήποτε περιγραφή· όμως αυτό που του προκάλεσε τη μεγαλύτερη εντύπωση ήταν το πλήθος των φώτων. [7] Γιατί τόσα φώτα λέγεται ότι είχαν τοποθετηθεί και άναβαν συγχρόνως σε όλα τα σημεία, και με τέτοιες κλίσεις και τέτοιους συνδυασμούς το ένα σε σχέση με το άλλο είχαν οργανωθεί και διαταχθεί σε σχηματισμούς τετραγώνων και κύκλων, ώστε το θέαμα εκείνο να συγκαταλέγεται στα λίγα ωραία θεάματα που θα άξιζε να δει κανείς.
[27,1] Την επόμενη ημέρα, όταν ο Αντώνιος της ανταπέδιδε το τραπέζι, είχε τη φιλοδοξία να την ξεπεράσει στη λαμπρότητα και τη χάρη, όταν όμως υστερούσε και στα δύο και έβγαινε ηττημένος ακριβώς σ᾽ αυτά, υπήρξε ο πρώτος που ειρωνεύτηκε τις δικές του ετοιμασίες για την πενιχρότητα και τη χοντροκοπιά τους. [2] Η Κλεοπάτρα, διαπιστώνοντας ότι και στα αστεία του Αντωνίου υπήρχε έντονο το στοιχείο του στρατιώτη και του κοινού ανθρώπου, χρησιμοποιούσε αυτόν τον τρόπο και απέναντί του με παρρησία ήδη και με τόλμη. [3] Γιατί η ομορφιά της καθ᾽ εαυτήν δεν ήταν, λένε, απαράμιλλη ούτε τέτοια ώστε να αφήνει έκθαμβους όσους την έβλεπαν, η συναναστροφή όμως μαζί της είχε κάτι το σαγηνευτικό, στο οποίο δεν μπορούσες να αντισταθείς, και η μορφή της, σε συνδυασμό με την πειθώ του λόγου της και το ήθος που, κατά κάποιον τρόπο, συνόδευε την επικοινωνία της με τους άλλους, είχε κάτι το συναρπαστικό. [4] Επίσης, όταν μιλούσε, ήταν απόλαυση να ακούς τον ήχο της φωνής της, ενώ και τη γλώσσα της, σαν όργανο πολύχορδο, την προσάρμοζε με ευχέρεια σε οποιαδήποτε γλώσσα ήθελε και έτσι μόνο με ελάχιστους βαρβάρους επικοινωνούσε μέσω διερμηνέα, ενώ κατά κανόνα τις απαντήσεις τις έδινε η ίδια, όπως επί παραδείγματι στους Αιθίοπες, στους Τρωγλοδύτες,5 στους Εβραίους, στους Άραβες, στους Σύρους, στους Μήδους και στους Πάρθους. [5] Λέγεται ακόμη ότι είχε μάθει τις γλώσσες και πολλών άλλων, ενώ οι προκάτοχοί της βασιλείς δεν είχαν υποβληθεί στον κόπο να μάθουν ούτε την αιγυπτιακή γλώσσα, ενώ κάποιοι είχαν ξεχάσει ακόμη και τα μακεδονικά.6
(β) ἀπολείπειν ὁ θεὸς Ἀντώνιον
[75,1] Ο Αντώνιος έστελνε και πάλι και προκαλούσε τον Καίσαρα7 σε μονομαχία.Όταν εκείνος απάντησε ότι ο Αντώνιος είχε στη διάθεσή του πολλούς δρόμους προς τον θάνατο, συνειδητοποίησε ότι δεν υπήρχε γι᾽ αυτόν θάνατος ενδοξότερος από τον θάνατο στη μάχη και αποφάσισε να επιτεθεί ταυτοχρόνως και στην ξηρά και στη θάλασσα. [2] Στη διάρκεια μάλιστα του δείπνου ζητούσε, λένε, από τους υπηρέτες να τον κερνούν και να τον σερβίρουν πλουσιοπάροχα· γιατί ήταν άγνωστο, έλεγε, αν αυτό θα μπορούσαν να το κάνουν και την επομένη ή θα υπηρετούσαν άλλους κυρίους, ενώ εκείνος θα κείτονταν νεκρός, ένα πτώμα και ένα τίποτα. [3] Βλέποντας τότε τους φίλους του να δακρύζουν με αυτά που άκουγαν, είπε ότι δεν θα τους οδηγήσει στη μάχη από την οποία προσδοκούσε πιο πολύ ένδοξο θάνατο παρά σωτηρία και νίκη.[4] Εκείνη τη νύχτα,γύρω στα μεσάνυχτα, ενώ επικρατούσε στην πόλη άκρα ησυχία και κατήφεια από τον φόβο και την αγωνία γι᾽ αυτά που έρχονταν, άξαφνα ακούστηκαν, λένε, ήχοι μελωδικοί οργάνων κάθε λογής και κραυγή πλήθους συνοδευόμενη από βακχικά ευοί ευάν8 και σκιρτήματα σατύρων, σαν κάποιος θίασος9 του Διονύσου να αποχωρούσε θορυβωδέστατα· [5] η πορεία τους έμοιαζε να περνάει περίπου από τη μέση της πόλης και να κατευθύνεται προς την έξω πύλη που έβλεπε προς τους εχθρούς· εκεί ο θόρυβος έγινε εκκωφαντικός και έπειτα έσβησε. [6] Εκείνοι που προσπάθησαν να εξηγήσουν το σημάδι έκριναν ότι τον Αντώνιο τον εγκατέλειπε ο θεός με τον οποίο πρωτίστως ήθελε πάντα να μοιάζει και να ταυτίζεται.10
(γ) To τέλος της Κλεοπάτρας
[84,1] Υπήρχε λοιπόν ανάμεσα στους φίλους του Καίσαρα Οκταβιανού κάποιος επιφανής νέος, ονόματι Κορνήλιος Δολαβέλλας. [2] Τα αισθήματα του νέου αυτού προς την Κλεοπάτρα ήταν ιδιαιτέρως φιλικά. Τότε, ανταποκρινόμενος στην παράκλησή της, κρυφά της στέλνει μήνυμα πως ο Καίσαρας ο ίδιος ετοιμάζεται να αναχωρήσει με το πεζικό του δια μέσου της Συρίας, την ίδια και τα παιδιά της σκοπεύει σε τρεις μέρες να τους στείλει στη Ρώμη. [3] Μόλις το πληροφορείται αυτό η Κλεοπάτρα, το πρώτο που ζητά από τον Καίσαρα είναι να της επιτρέψει να προσφέρει χοές στον Αντώνιο. Της δίνει αυτός την άδεια κι εκείνη έρχεται με τις βάγιες της στον τάφο, πέφτει, αγκαλιάζει την τεφροδόχο και λέει: [4] «Αγαπημένε μου Αντώνιε, πριν από λίγο με χέρια ελεύθερα ακόμη σ᾽ έθαψα, τώρα αιχμάλωτη σου προσφέρω σπονδές. Τόσο καλά με φρουρούν που δεν μπορώ με θρήνους και κοπετούς το σκλάβο κορμί μου να αφανίσω. Με προορίζουν να στολίσω τον θρίαμβο11 του εχθρού σου. [5] Άλλες τιμές, άλλες χοές μη περιμένεις πια. Αυτές τις τελευταίες σου προσφέρει η σκλάβα Κλεοπάτρα. [6] Γιατί ενόσω ζούσαμε τίποτε δεν μπόρεσε τους δυο μας να χωρίσει, όμως ο θάνατος μάς αναγκάζει να ανταλλάξουμε πατρίδα. Εσύ ο Ρωμαίος, εδώ να κείτεσαι, εγώ η δύστυχη στην Ιταλία, μονάχα τόσο λίγο τόπο από την χώρα σου μερίδιο να πάρω. [7] Αληθινά, αν κάποιος θεός στη χώρα σου το σθένος έχει και τη δύναμη (της γης αυτής μας πρόδωσαν οι θεοί) όσο ζει η γυναίκα σου, μη την εγκαταλείψεις. Μην επιτρέψεις να λαμπρυνθεί με εμένα ο θρίαμβος του εχθρού σου. Εδώ μαζί σου κρύψε με, μαζί σου θάψε με. Από τα μύρια βάσανά μου κανένα μεγαλύτερο, κανένα φοβερότερο δεν είναι, όσο ο λίγος τούτος χρόνος που έχω ζήσει χώρια σου».[85,1] Μετά, αφού πολύ έκλαψε εκείνη κι αγκάλιασε και καταφίλησε την τεφροδόχο, διέταξε να της ετοιμάσουν το λουτρό της. Κι αφού λούστηκε, ξάπλωσε στο ανάκλιντρό της κι έφαγε ένα λαμπρό γεύμα. Και τότε έφτασε κάποιος από τους αγρούς κρατώντας ένα καλάθι. [2] Επειδή οι φύλακες θέλησαν να μάθουν τι έχει μέσα, άνοιξε ο άνθρωπος το καλάθι, έβγαλε τα φύλλα και είδαν πως ήταν γεμάτο σύκα. [3] Αυτοί θαυμάσανε την ομορφιά και το μέγεθος των σύκων κι εκείνος χαμογελώντας τους παρακάλεσε να πάρουν από ένα. Τον εμπιστεύτηκαν τότε και του επέτρεψαν να μπει μέσα. [4] Η Κλεοπάτρα πάλι, μόλις τελείωσε το γεύμα της, έστειλε στον Καίσαρα ένα δελτάριο που είχε προηγουμένως γράψει και σφραγίσει. Έδιωξε μετά όλους τους άλλους, εκτός από τις δυο πιστές της γυναίκες και κλείδωσε τις πόρτες.
[5] Έλυσε λοιπόν ο Καίσαρας το δελτάριο και σαν είδε εκεί να τον ικετεύει με παρακάλια και κλάματα να τη θάψει μαζί με τον Αντώνιο, αμέσως αντελήφθη τι είχε γίνει. Και στην αρχή σκέφτηκε να τρέξει να βοηθήσει, μετά όμως έστειλε κάποιους να πάνε γρήγορα και να ερευνήσουν. [6] Το κακό όμως είχε κιόλας συμβεί. Επειδή, ενώ οι άνθρωποι έτρεξαν γρήγορα και είδαν πως ούτε οι φύλακες είχαν τίποτε αντιληφθεί, με το που άνοιξαν τις πόρτες την βρήκαν να κείτεται νεκρή πάνω σε χρυσή κλίνη και να είναι στολισμένη βασιλικά. [7] Η μια γυναίκα, αυτή που λεγόταν Ειράς, ξεψυχούσε μπροστά στα πόδια της, η άλλη, η Χάρμιον, παραπατούσε ζαλισμένη προσπαθώντας να τακτοποιήσει το διάδημα που στεφάνωνε το κεφάλι της βασίλισσας. Τότε κάποιος της φώναξε οργισμένος, [8] «Ωραία τα κατορθώματα αυτά, Χάρμιον;» Κι αυτή απάντησε, «Ωραιότατα, μα την αλήθεια, και ταιριαστά σε μιαν απόγονο τόσων βασιλέων». Και δεν είπε τίποτε άλλο, αλλά εκεί δίπλα στην κλίνη έπεσε.
[86,1] Λέγεται τώρα πως το φαρμακερό αυτό φίδι, την ασπίδα, το έφεραν με εκείνα τα σύκα και τα φύλλα που το σκέπαζαν να μη φαίνεται. Αυτές τις εντολές είχε δώσει η Κλεοπάτρα, ώστε το ερπετό να ριχτεί πάνω στο κορμί της χωρίς κι η ίδια να ξέρει πότε. [2] Όταν όμως αφαίρεσε τα σύκα και το είδε, είπε, «Εδώ λοιπόν βρίσκεται τούτο» και αφού γύμνωσε το μπράτσο της, άφησε το φίδι να τη δαγκώσει. [3] Άλλοι πάλι λένε πως η Κλεοπάτρα κρατούσε την ασπίδα καλά κλεισμένη μέσα σ᾽ ένα λαγήνι, πως την ερέθισε και την εξαγρίωσε με μια χρυσή ρόκα κι όρμησε έτσι και κόλλησε στο μπράτσο της. [4] Ποια όμως είναι η αλήθεια, κανείς δεν γνωρίζει. Επειδή ακούστηκε και τούτο, ότι δηλ. η Κλεοπάτρα κρατούσε φαρμάκι μέσα σε μια κοίλη περόνη που έκρυβε στα μαλλιά της. Ωστόσο, ούτε κάποια μελανιά, ούτε κάποιο άλλο σημάδι εμφανίστηκε στο σώμα της. [5] Όμως ούτε και το φίδι βρέθηκε μέσα στην κάμαρη, μολονότι είπαν μερικοί πως είδαν κάποια ίχνη του κοντά στη θάλασσα, εκεί που έβλεπαν τα παράθυρα του δωματίου. Άλλοι είπαν πως είδαν πάνω στο μπράτσο της Κλεοπάτρας δυο σημαδάκια μικρά και αμυδρά. [6] Αυτό φάνηκε να το πιστεύει και ο ίδιος ο Καίσαρας. Έτσι κατά τον θρίαμβό του παρουσίασε μια εικόνα της Κλεοπάτρας με το φίδι κολλημένο πάνω της. Έτσι λέγεται πως έγιναν τα πράγματα.
[7] Ο Καίσαρας πάλι, μολονότι ενοχλήθηκε πολύ από το θάνατο της γυναίκας, εθαύμασε την αρχοντιά της και έδωσε εντολή να ταφεί δίπλα στον Αντώνιο, με λαμπρότητα και τιμές βασιλικές. Πρόσταξε επίσης και οι γυναίκες της να ταφούν με τιμές.
[8] Η Κλεοπάτρα λοιπόν πέθανε αφού έζησε χρόνους τριάντα εννιά, από τους οποίους βασίλεψε είκοσι δύο και συγκυβέρνησε με τον Αντώνιο δέκα τέσσερις.12 Για τον Αντώνιο άλλοι λένε πως έζησε πενήντα έξι άλλοι πενήντα τρία χρόνια. [9] Και τα αγάλματα του Αντωνίου κατακρεμίστηκαν ενώ της Κλεοπάτρας διατηρήθηκαν στη θέση τους, επειδή ο Αρχίβιος. ένας από τους φίλους της, προσέφερε στον Καίσαρα δυο χιλιάδες τάλαντα για να μην έχουν την ίδια τύχη με τα αγάλματα του Αντωνίου.
--------------------------
1 Ο Αντώνιος και οι φίλοι του καλούσαν την Κλεοπάτρα να επισπεύσει την άφιξή της.
2 Ποταμός της Κιλικίας που εκβάλλει στη Μεσόγειο ΒΑ του ανατολικού άκρου της Κύπρου. Διέσχιζε την πρωτεύουσα της Κιλικίας Ταρσό.
3 Οι 50 Νηρηίδες είναι νύμφες της θάλασσας, κόρες του θαλάσσιου δαίμονα Νηρέα. Οι τρεις Χάριτες (Αγλαΐα, Ευφροσύνη, Θάλεια) είναι κόρες του Δία και της Ευρυνόμης. Χαρίζουν σε θεούς και ανθρώπους την ομορφιά, τη χάρη και την ευφροσύνη.
4 Προηγουμένως έχει αναφερθεί ότι κατά την είσοδο του Αντωνίου στην Έφεσο τα πλήθη τον υποδέχονταν ως Διόνυσο καθώς επίσης και ότι οι γυναίκες είχαν μεταμφιεστεί σε βάκχες και οι άντρες σε σατύρους.
5 Κατ᾽ άλλους Τρωγοδύτες. Φυλή με πολλές ιδιαιτερότητες που κατοικούσε στην ανατολική ακτή της Αιγύπτου (μεταξύ Σουέζ και Αβυσσηνίας).
6 Αυτό σημαίνει ότι μιλούσαν την Κοινή.
7 Τον Οκταβιανό.
8 Βακχικά επιφωνήματα.
9 Θίασος ονομάζεται κυρίως η ακολουθία του Διονύσου.
10 Ο Διόνυσος (βλ. σχόλ. 4).
11 Θρίαμβος ονομαζόταν η επινίκια "παρέλαση" που διοργάνωναν στη Ρώμη Ρωμαίοι στρατιωτικοί ηγέτες έπειτα από σημαντικές νίκες.
12 Η πληροφορία δεν είναι ακριβής. Η Κλεοπάτρα, που αυτοκτόνησε το 30 π.Χ., πρωτοσυναντήθηκε με τον Αντώνιο στην Ταρσό το 41 π.Χ.
