Περί Άστρων

«Ουκ ελάχιστον μέρος συμβάλλεται αστρο-
νομίη ες ιατρικήν, αλλά πάνυ πλείστον…»
(ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ: Περί Αέρων, Υδάτων, Τόπων)

Το «Περί Αέρων, Υδάτων, Τόπων» είναι ένα από τα κύρια και θεμελιώδη έργα της Ιπποκρατικής Συλλογής, που προβάλλει το πνεύμα και τις αρχές της προληπτικής ιατρικής. Στο πρωτοποριακό αυτό έργο του ο Ιπποκράτης αποδεικνύεται βαθύς γνώστης της ιατρικής γεωγραφίας, της κλιματολογίας και υγιεινής, με παράλληλες γνώσεις αστρολογίας και αστρονομίας.

Διαβάζουμε σε μετάφραση τη 2η παράγραφο του περίφημου αυτού έργου: «Γνωρίζοντας πράγματι τις αλλαγές των εποχών και την ανατολή και δύση των άστρων και με ποιόν τρόπο όλα αυτά συμβαίνουν θα προβλέψει [εννοείται ο γιατρός] τη φύση της επερχόμενης χρονιάς. Έτσι όποιος έχει σκεφτεί και καταλάβει εκ των προτέρων τις καιρικές καταστάσεις, θα κατέχει μια πλήρη γνώση της κάθε περίπτωσης ξεχωριστά και πολλά θα επιτύχει στην προφύλαξη της υγείας και όχι μικρές επιτυχίες θα κατακτήσει στην επιστήμη του».

Εδώ φαίνεται για μια ακόμη φορά η βεβαιότητα του Ιπποκράτη ότι η δυνατότητα πρόβλεψης έχει τεράστια σημασία για την πρόοδο της επιστήμης. Στη συνέχεια υπογραμμίζει, αναφερόμενος στη θέση και την τροχιά των ουρανίων σωμάτων: «Μπορεί να φανεί σε κάποιον ότι αυτά είναι θέματα μετεωρολογίας, αλλά αν άλλαζε γνώμη, θα μάθαινε ότι όχι μικρή, αλλά αντίθετα πολύ μεγάλη είναι η συνδρομή που αποφέρει η αστρονομία στην ιατρική».

Έτσι ο Ιπποκράτης γίνεται ο ιδρυτής της βιομετεωρολογίας και ρίχνει το σπόρο της μετεωροπαθολογίας, που σήμερα αναπτύσσεται σε ένα συστηματικό, οργανωμένο κλάδο της επιστήμης, βασισμένης στη στενή συνεργασία των παθολόγων, των αστρονόμων και των μετεωρολόγων και έχει σαν αντικείμενο την αξιολόγηση των επιδημιών σε σχέση και υπό την επίδραση των ατμοσφαιρικών και αστρονομικών φαινομένων.

Στο ίδιο έργο του (παράγραφοι 10 και 11) ο Ιπποκράτης φαίνεται να γνωρίζει καλά μέσα από ένα μείγμα προσεκτικών παρατηρήσεων και καταγραφής στοιχείων την επιρροή των τριών αστερισμών: «του κυνός» (δηλ. του Σείριου), «της άρκτου» και «των πλειάδων» (δηλ. της Πούλιας), στις καιρικές μεταβολές, που κι αυτές με τη σειρά τους επηρεάζουν τον χαρακτήρα και το πεπρωμένο των ανθρώπων, αφού συντελούν στην εμφάνιση, ακόμα και στην έξαρση των διαφόρων ασθενειών.
     
Αλλά και στο «Περί διαίτης» (παράγραφος 68) έργο, που φέρνει τη σφραγίδα της Ιπποκρατικής Σχολής, γίνεται μνεία στους αστερισμούς, με αφορμή την επισήμανση των εναλλαγών των τεσσάρων εποχών του έτους: «Ο χειμώνας, διαβάζουμε, κρατάει από τη δύση των Πλειάδων ως την εαρινή ισημερία, η άνοιξη από την ισημερία ως την ανατολή των Πλειάδων, το καλοκαίρι από τις Πλειάδες ως την ανατολή του Αρκτούρου, το φθινόπωρο από τον Αρκτούρο ως τη δύση των Πλειάδων».

Έντονη υπήρξε η επίδραση των μετεωρολογικών γνώσεων του Ιπποκράτη στον Πλάτωνα και στον Αριστοτέλη. Όλες οι μεγάλες επιστήμες, υποστηρίζει ο Πλάτων, έχουν ανάγκη λεπτολογίας και έρευνας των μετεωρολογικών επιδράσεων. Ενώ ο Αριστοτέλης στα Μετεωρολογικά του τονίζει χαρακτηριστικά, έχοντας υπόψη του τη διδασκαλία του σοφού γιατρού της Κω: «άνευ γαρ του καθόλου ουκ έστιν επιστήμη». Κατ’ αυτόν τον τρόπο η μετεωρολογία, όπως επίσης η αστρολογία και η αστρονομία - η διάκριση ανάμεσά τους παραμένει ακόμη ασαφής - έγιναν απαραίτητα εργαλεία για τους Ιπποκρατικούς Γιατρούς.

Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι μόλις ένα αιώνα μετά το θάνατο του Ιπποκράτη μετοίκησε στην πόλη της Κω από τη Βαβυλώνα, πιθανότατα κατά το έτος 270 π. Χ., ο περίφημος Χαλδαίος ιερέας, ιστορικός, μαθηματικός και αστρολόγος Βηρωσσός ή Βέρωσις, για να μεταδώσει τις αστρολογικές του γνώσεις στους σπουδαστές της Ιατρικής Σχολής της Κω, που συνέρρεαν προφανώς στο νησί απ’ όλα τα σημεία του τότε γνωστού κόσμου.

Ο Βηρωσσός μεταξύ των ετών 280 και 261 π. Χ. έγραψε στην ελληνική γλώσσα και σε τρία βιβλία με τον τίτλο: «Βαβυλωνιακά» ή «Χαλδαϊκά» την ιστορία των Βαβυλωνίων, που την αφιέρωσε στο βασιλιά Αντίοχο τον Α΄ τον Σωτήρα ( Müller, Fragm. Hist. Graec. τ. Β΄ σ. 495 κ. επ.). Είναι ενδεχόμενο η μετοίκηση του Βηρωσσού στην Κω να οφείλεται στην ερήμωση της Βαβυλώνας που παρατηρήθηκε μετά την ίδρυση από τον Σέλευκο τον Α΄ τον Νικάνορα της πόλης Σελεύκειας, πρωτεύουσας του κράτους του ( ΣτράβωνXIV,738. Παυσανίας Ι, 16,3).

Ο Βιτρούβιος, αναφερόμενος στην αστρολογία των Χαλδαίων, μας αποκαλύπτει ότι ο Βηρωσσός διάλεξε για διαμονή το νησί και μάλιστα την πόλη της Κω, όπου επιδόθηκε στην επιστήμη του: “Primusque Berosus ininsula et civitate Coo consedit ibique aperuit disciplinam” (Βιτρούβιος, ΠερίΑρχιτεκτονικής ΙΧ, 6,2). Αλλά στο προάστιο της πόλης Κω, σύμφωνα με τη γνωστή μαρτυρία του Στράβωνος (Γεωγραφικά XIV,657) και φυσικά όπως ανακαλύφθηκε στις αρχές του περασμένου αιώνα βρίσκεται το «σφόδραένδοξον» Ασκληπιείο, του οποίου οι θεράποντες γιατροί, ήδη μυημένοι στην αστρολογία από τους Ιπποκρατιστές, κατείχαν την πρωτοκαθεδρία μεταξύ των ομότεχνων της εποχής τους, συγκεντρώνοντας ένα πλήθος σπουδαστών στην Κω, προς όφελος των οποίων ο Βηρωσσός ίδρυσε δική του Σχολή Αστρολογίας, διαδίδοντας έτσι σ’ ολόκληρο τον ελληνικό κόσμο τις αστρονομικές εφευρέσεις των Χαλδαίων.

Στον Βηρωσσό, άλλωστε, αποδίδεται και η εφεύρεση ενός δίσκου ημισφαιρικού σχήματος, που αντέγραφε τον ουράνιο θόλο, τον οποίο διασχίζει η σκιά μιας ράβδου - λέγεται και «δείκτης» - που μάλλον αναπαράγαγε τη μετατόπιση του Ηλίου στον Ουρανό. Μετρούσε, δηλαδή, το χρόνο με ένα είδος ηλιακού ρολογιού, που πέτρινο συνήθους τύπου ομοίωμά του έφερε στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη και στο νησί της Κω.