Σενέκας: Τώρα ζω;

Ζούμε στο έπακρο, εξαντλούμε τη ζωή μας ή θεωρούμε τον χρόνο μας μια ανεξάντλητη παρακαταθήκη ζωής ως τα γηρατειά; Μήπως είμαστε πολύ απασχολημένοι για να ζήσουμε; Αυτά τα ερωτήματα θέτει ο Σενέκας σε πολλά από τα έργα του. Στο Περί της συντομίας της ζωής ο συγγραφέας απευθύνεται στον Παυλίνο (επόπτη της προμήθειας και διανομής του σίτου στη Ρώμη) για να τον πείσει ότι ήρθε ο καιρός να αποσυρθεί από τα καθήκοντά του και να αξιοποιήσει τον χρόνο του προς όφελός του. Αρκεί να ρίξει μια ματιά γύρω του. Όλοι επιθυμούν να ζήσουν περισσότερο, γιατί ανάλωσαν τη ζωή τους σε ανούσια πράγματα.

«Θέλεις να μάθεις γιατί τελικά αυτοί οι άνθρωποι δεν ζουν πιο πολύ; Δες πόσο επιθυμούν να ζήσουν περισσότερο. Υπέργηροι σε ηλικία ικετεύουν να τους δοθούν περισσότερα χρόνια. Προσποιούνται ότι είναι νεότεροι από όσο είναι. Κολακεύονται με ένα ψέμα και αρέσκονται να εξαπατούν τον εαυτό τους σαν να εξαπατούν ταυτόχρονα τη μοίρα. Αλλά όταν κάποια ασθένεια (imbecillitas) τους υπενθυμίσει τη θνητότητά τους, με πόσο τρόμο πεθαίνουν, καθώς η ζωή τούς αποβάλλει, χωρίς να την εγκαταλείπουν οι ίδιοι. Ωρύονται επειδή υπήρξαν ανόητοι που δεν έζησαν, και λένε ότι, αν ξεφύγουν από αυτή την κατάσταση, θα ζήσουν σε ανάπαυλα (in otio victuros). Τότε συνειδητοποιούν πόσο μάταια μοχθούσαν για πράγματα που δεν απολάμβαναν, και πως ο μόχθος τους πήγε χαμένος. Αλλά όσοι έζησαν τη ζωή τους μακριά από τέτοιες ασχολίες, γιατί θεωρούν ότι δεν έζησαν πολύ (quidni spatiosa sit);»
Σενέκας, Περί της συντομίας της ζωής 11.1

Δεν είναι μόνο οι ασχολίες του δημόσιου βίου που κρατούν τους ανθρώπους πολύ απασχολημένους (occupatos) για να ζήσουν. Μπορεί η ενασχόληση με τα κοινά να θεωρούνταν εκ των ων ουκ άνευ για τους Ρωμαίους πολίτες, αλλά η ρωμαϊκή αυτοκρατορία έχει δημιουργήσει εύρωστους οικονομικά πολίτες που έχουν τον ελεύθερο χρόνο και τα μέσα για να τον αξιοποιήσουν όπως αυτοί επιθυμούν. Πάλι όμως ο Σενέκας ψέγει εκείνους που εξαντλούν τον χρόνο τους εφευρίσκοντας ασχολίες. Η ανάπαυλα (otium) είναι ο ελεύθερος χρόνος μας, αλλά σίγουρα δεν είναι συνώνυμο της απραξίας.

Με μία γλαφυρή περιγραφή της καθημερινής πραγματικότητας από τον Σενέκα, βλέπουμε πολίτες να περνούν τον χρόνο τους στα κουρεία «ανησυχώντας περισσότερο για τις τρίχες του κεφαλιού τους παρά για την ασφάλειά του», να τραγουδούν παράφωνα αντί να συνδιαλέγονται γι’ αυτά που τους απασχολούν, να μεθούν και να επιδεικνύουν τον πλούτο τους με τον πιο ευφάνταστο τρόπο για να προκαλέσουν τον θαυμασμό των άλλων, να ξεσκονίζουν τη συλλογή των κορινθιακών αγγείων τους «που η μανία ελάχιστων ανθρώπων έχει καταστήσει πανάκριβα», περνώντας τον χρόνο τους με τη σκουριά. Αυτοί ζουν για να επιδεικνύονται, όντας πολυάσχολοι στην ανάπαυλά τους. «Αυτοί δεν έχουν ελεύθερο χρόνο, αλλά μια νωθρή ασχολία», αποφαίνεται ο συγγραφέας. Η ρωμαϊκή αυτοκρατορία στην εποχή του έχει φτάσει σε τέτοιο σημείο τρυφηλότητας που δεν ασχολείται με τίποτε. Τελικά, αφηγείται μια εξωφρενική σκηνή τρυφηλής απραξίας:

«Άκουσα ότι κάποιος από αυτούς τους ντελικάτους (ex delicatis) ανθρώπους-αν μπορείς να αποκαλέσεις ντελικάτο κάποιον που έχει ξεχάσει τις βασικές συνήθειες της ανθρώπινης ζωής- όταν τον σήκωσαν από το μπάνιο με τα χέρια και τον έβαλαν να καθίσει στο φορείο, είπε με απορία: ‘Τώρα κάθομαι;’ Πιστεύεις ότι αυτός που δεν ξέρει αν κάθεται, ξέρει αν είναι ζωντανός, αν βλέπει, αν βρίσκεται σε ανάπαυλα;»
Σενέκας, Περί της συντομίας της ζωής 12.7-8

Ανάπαυλα (otium) δεν σημαίνει απραξία. Για τον Σενέκα ο ελεύθερος χρόνος είναι η ζωή που επιλέγουμε. Είναι ο μοναδικός χρόνος του οποίου κυρίαρχοι είμαστε εμείς. Μας ανήκει όσο μας ανήκει η ζωή.