Όσβαλντ Σπένγκλερ: Φιλοσοφία και πολιτική

Πάνω στην έννοια της πολιτικής κάναμε περισσότερες σκέψεις απ’ όσες θα ήταν ωφέλιμες για μας. Πολύ λιγότερο μάθαμε να παρατηρούμε την πραγματική πολιτική. Οι μεγάλοι πολιτικοί άνδρες ενεργούν συνήθως άμεσα, και μάλιστα μέσα από ασφαλή αίσθηση της πραγματικότητας. Είναι τόσο αυτονόητο γι’ αυτούς, που δεν διανοούνται καν να σκεφτούν ότι θα μπορούσαν να στοχαστούν πάνω στις γενικές βασικές έννοιες της αυτής της πολιτικής δράσης –αν υποτεθεί ότι υπάρχουν τέτοιες έννοιες. Ανέκαθεν ήξεραν τι να κάνουν. Οι σχετικές θεωρίες δεν ανταποκρίνονταν ούτε στα προσόντα τους ούτε στο γούστο τους. Και οι επαγγελματίες διανοητές που έστρεφαν τα βλέμματά τους προς τα δημιουργημένα από ανθρώπους πραγματικά γεγονότα κρατούσαν τόσο μεγάλες αποστάσεις από αυτή τη δράση, που χάνονταν μέσα σε αφηρημένες κατασκευές, κατά προτίμηση σε μυθικά μορφώματα, όπως δικαιοσύνη, αρετή, ελευθερία, σύμφωνα με τα οποία έκριναν το ιστορικό γίγνεσθαι του παρελθόντος και προπάντων του μέλλοντος. Τελικά όμως έτσι ξεχνούσαν την αξία των εννοιών καθ’ αυτές και αποκτούσαν την πεποίθηση ότι σκοπός της πολιτικής είναι να διαμορφώσει την πορεία του κόσμου με βάση μια ιδανική συνταγή. Επειδή αυτό δε συνέβαινε ποτέ και πουθενά, η πολιτική δράση τούς φαίνονταν τόσο μικρή και ασήμαντη σε σχέση με την αφηρημένη σκέψη, που φιλονικούσαν στα βιβλία τους γύρω από το ερώτημα αν υπάρχει γενικά η λεγόμενη «ιδιοφυία της πράξης».

Σε αντίθεση με αυτά, εδώ επιχειρούμε, αντί για ένα ιδεολογικό σύστημα, να δημιουργήσουμε μια φυσιογνωμική της πολιτικής, όπως ασκήθηκε πραγματικά σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας και όχι όπως θα έπρεπε να είχε ασκηθεί. Στόχος μας ήταν να εισχωρήσουμε στο βαθύτερο νόημα των μεγάλων γεγονότων, να τα «δούμε», να αισθανθούμε και να περιγράψουμε τη συμβολική τους σημασία. Τα σχέδια των ονειροπόλων μεταμορφωτών του κόσμου δεν έχουν καμία σχέση με την ιστορική πραγματικότητα.

Τα ανθρώπινα ρεύματα ύπαρξης τα αποκαλούμε ιστορία, όταν τα συλλαμβάνουμε ως κίνηση – και τα αποκαλούμε γένος, τάξη, λαό, έθνος, όταν τα αντιλαμβανόμαστε ως κάτι κινούμενο. Πολιτική είναι ο τρόπος με τον οποίο αυτή η ρέουσα ύπαρξη επικρατεί, αυξάνεται και θριαμβεύει πάνω σε άλλα ρεύματα ζωής. Ολόκληρη η ζωή είναι πολιτική, σε κάθε παρόρμηση, μέχρι το βαθύτερο μεδούλι. Αυτό που σήμερα αποκαλούμε ζωτική δύναμη (ζωτικότητα), εκείνο το «αυτό» μέσα μας που με κάθε τίμημα θέλει να προχωρήσει και ν’ ανεβεί, η τυφλή, κοσμική, γεμάτη λαχτάρα τάση για αναγνώριση και εξουσία, που φυτικά και φυλετικά παραμένει συνδεδεμένη με τη γη, την «πατρίδα», το γεγονός ότι έχει κατεύθυνση καθώς και η ανάγκη για δράση, αυτό είναι που παντού στους ανώτερους ανθρώπους, ως πολιτική ζωή, επιζητεί και πρέπει να επιζητεί τις μεγάλες αποφάσεις, για ν’ αντιπροσωπεύει ή να υφίσταται ένα πεπρωμένο, διότι ο άνθρωπος αναπτύσσεται ή μαραίνεται. Τρίτη δυνατότητα δεν υπάρχει.

Έτσι λοιπόν οι ευγενείς, ως έκφραση μιας δυνατής φυλής, είναι η πραγματική πολιτική τάξη, και εκτροφή, όχι μόρφωση, είναι ο πραγματικά πολιτικός τρόπος αγωγής. Κάθε μεγάλος πολιτικός, ένα δυναμικό κέντρο μέσα στο ρεύμα του γίγνεσθαι, έχει κάτι από τους ευγενείς, καθώς έχει την αίσθηση της αποστολής και της εσωτερικής δέσμευσης. Από την άλλη μεριά κάθε τι μικροκοσμικό, όλο το «πνεύμα» είναι απολιτικό, και κάθε προγραμματική πολιτική και κάθε ιδεολογία έχουν ιερατικό χαρακτήρα. Οι καλύτεροι διπλωμάτες είναι τα παιδιά όταν παίζουν ή θέλουν ν’ αποκτήσουν κάτι. Τότε το δεσμευμένο μέσα στο άτομο κοσμικό «αυτό» ανοίγει δρόμο άμεσα και με ασφάλεια του υπνοβάτη. Τα παιδιά δεν μαθαίνουν αυτή την αριστοτεχνία των πρώτων χρόνων, αλλά μάλλον τη ξεμαθαίνουν με την αφύπνιση της νεότητας. Αυτό ακριβώς εξηγεί γιατί ανάμεσα στους άντρες ο πολιτικός είναι κάτι τόσο σπάνιο.

Αυτά τα ρεύματα της ύπαρξης στην περιοχή ενός ανεπτυγμένου πολιτισμού, μέσα και ανάμεσα στα οποία και μόνο υπάρχει η μεγάλη πολιτική είναι δυνατά μόνο στον πληθυντικό. Ένας λαός είναι πραγματικός μόνο σε σχέση με άλλους λαούς. Γι’ αυτόν τον λόγο όμως η φυσική, φυλετική σχέση μεταξύ τους είναι ο πόλεμος. Αυτό είναι ένα γεγονός που οι αλήθειες δεν το αλλάζουν. Ο πόλεμος είναι η πρωτογενής πολιτική όλων των έμβιων όντων, και μάλιστα σε τέτοιο βαθμό που ο αγώνας και η ζωή κατά βάθος είναι ένα και το αυτό, και, όταν παραλύει η βούληση για αγώνα, σβήνει και το είναι. […] Και αν όλη η ανώτερη πολιτική θέλει ν’ αντιπροσωπεύσει την αντικατάσταση του σπαθιού με πιο πνευματικά όπλα και η φιλοδοξία του πολιτικού στην ακμή όλων των πολιτισμών είναι να μην χρειαζόμαστε σχεδόν τον πόλεμο, εντούτοις παραμένει η πρωτογενής συγγένεια μεταξύ της διπλωματίας και της πολιτικής τέχνης: ο χαρακτήρας του αγώνα, η ίδια τακτική, τα ίδια στρατηγήματα, η ανάγκη ύπαρξης υλικών δυνάμεων στα μετόπισθεν για να έχουν βάρος οι επιχειρήσεις. Και ο στόχος παραμένει ο ίδιος: η ανάπτυξη της οικείας ενότητας ζωής -της τάξης ή του έθνους- σε βάρος των άλλων. Και κάθε προσπάθεια αποκλεισμού αυτού του φυλετικού στοιχείου οδηγεί απλώς στη μετατόπισή του σε άλλο πεδίο: από τον αγώνα ανάμεσα σε κόμματα και παρατάξεις σε αγώνα ανάμεσα σε γεωγραφικές περιοχές ή, όταν σβήνει κι εδώ η βούληση για ανάπτυξη, ανάμεσα στις ακολουθίες τυχοδιωκτών, στους οποίους υποτάσσεται όλος ο υπόλοιπος πληθυσμός. Σε κάθε πόλεμο ανάμεσα στις δυνάμεις της ζωής, το ζητούμενο είναι ποιος θα κυβερνήσει το όλον. Πάντοτε μια ζωή, ποτέ ένα σύστημα, ένας νόμος ή ένα πρόγραμμα, ορίζει το ρυθμό στο ρεύμα του γίγνεσθαι. Να είναι κάποιος το κέντρο δράσης μιας μάζας, να μετατρέπει την προσωπική εσωτερική μορφή σε μορφή ολόκληρων λαών και εποχών, να προστάζει την ιστορία για να οδηγήσει τον λαό του ή το γένος του και τους στόχους του στην κορυφή των γεγονότων, αυτή είναι ή μάλλον ασυνείδητη ορμή μέσα σε κάθε άτομο με ιστορική αποστολή. Μόνο προσωπική ιστορία υπάρχει και κατά συνέπεια μόνο προσωπική πολιτική. Ο αγώνας, όχι μεταξύ βασικών αρχών αλλά μεταξύ ανθρώπων, όχι μεταξύ ιδανικών αλλά μεταξύ φυλετικών χαρακτηριστικών, για την εκτελεστική εξουσία είναι το πρώτο και το τελευταίο· εξαίρεση δεν αποτελούν ούτε οι επαναστάσεις, διότι «λαϊκή κυριαρχία» είναι απλώς μια έκφραση που σημαίνει ότι η κυρίαρχη εξουσία έλαβε τον τίτλο λαϊκός ηγέτης αντί του τίτλου του βασιλιά. Αυτό δεν μεταβάλλει σχεδόν καθόλου τη μέθοδο διακυβέρνησης, πόσο μάλλον τη θέση των κυβερνωμένων. Ακόμη και η παγκόσμια ειρήνη, όσο συχνά κι αν επικράτησε, ήταν απλώς η δουλείας μιας ολόκληρης ανθρωπότητας υπό την ηγεμονία ενός μικρού αριθμού δυναμικών ανθρώπων αποφασισμένων να κυβερνήσουν.

Στην έννοια της εκτελεστικής εξουσίας εμπεριέχεται το γεγονός ότι μια ενότητα ζωής -ήδη στα ζώα- διαιρείται σε υποκείμενα και αντικείμενα της διακυβέρνησης. Είναι τόσο αυτονόητο, που αυτή η εσωτερική ενότητα της μάζας δε χάνεται ούτε μια στιγμή, ακόμα και στις πιο σοβαρές κρίσεις, όπως εκείνη του 1789. Μόνον ο φορέας εξαφανίζεται, όχι το αξίωμα· κι αν ένας λαός μέσα στη ροή των γεγονότων και πλανάται χωρίς κανόνα και πυξίδα, αυτό σημαίνει απλώς ότι η ηγεσία του έχει μετατεθεί έξω από αυτόν, ότι ο λαός αυτός έχει γίνει στο σύνολό του αντικείμενο.

Αλλά το θάρρος ενός στρατεύματος εξαρτάται από την εμπιστοσύνη του στην ηγεσία· εμπιστοσύνη σημαίνει αυτομάτως παραίτηση από κάθε κριτική. Ο αξιωματικός είναι αυτός που μετατρέπει δειλούς σε ήρωες ή ήρωες σε δειλούς. Αυτό ισχύει για στρατούς, λαούς, τάξεις ή και κόμματα. Πολιτική προίκιση μιας μάζας σημαίνει απλώς εμπιστοσύνη στη ηγεσία. Αλλά αυτή η εμπιστοσύνη πρέπει να έχει κατακτηθεί, πρέπει να έχει ωριμάσει σιγά σιγά, να έχει επιβεβαιωθεί με επιτυχίες και να έχει γίνει παράδοση. Όταν οι κυβερνώμενοι δεν αισθάνονται ασφαλείς, αυτό φανερώνει μια έλλειψη ηγετικών ικανοτήτων στο κυρίαρχο στρώμα, και μάλιστα εκδηλώνεται με τη μορφή μιας χωρίς ένστικτο αναμειγνυόμενης κριτικής που απλώς και μόνο με την ύπαρξή της κάνει έναν λαό να χάσει τη φόρμα του.

Όσβαλντ Σπένγκλερ (Oswald Spengler), Η παρακμή της Δύσης