ΠΛΑΤΩΝ: Πρωταγόρας (348c-349d)

Εἶπον δὴ ἐγώ· Ὦ Πρωταγόρα, μὴ οἴου διαλέγεσθαί μέ σοι ἄλλο τι βουλόμενον ἢ ἃ αὐτὸς ἀπορῶ ἑκάστοτε, ταῦτα διασκέψασθαι. ἡγοῦμαι γὰρ πάνυ λέγειν τι τὸν Ὅμηρον τὸ—

[348d] σύν τε δύ᾽ ἐρχομένω, καί τε πρὸ ὃ τοῦ ἐνόησεν.
εὐπορώτεροι γάρ πως ἅπαντές ἐσμεν οἱ ἄνθρωποι πρὸς ἅπαν ἔργον καὶ λόγον καὶ διανόημα· «μοῦνος δ᾽ εἴπερ τε νοήσῃ,» αὐτίκα περιιὼν ζητεῖ ὅτῳ ἐπιδείξηται καὶ μεθ᾽ ὅτου βεβαιώσηται, ἕως ἂν ἐντύχῃ. ὥσπερ καὶ ἐγὼ ἕνεκα τούτου σοὶ ἡδέως διαλέγομαι μᾶλλον ἢ ἄλλῳ τινί, ἡγούμενός σε βέλτιστ᾽ ἂν ἐπισκέψασθαι καὶ περὶ τῶν ἄλλων [348e] περὶ ὧν εἰκὸς σκοπεῖσθαι τὸν ἐπιεικῆ, καὶ δὴ καὶ περὶ ἀρετῆς. τίνα γὰρ ἄλλον ἢ σέ; ὅς γε οὐ μόνον αὐτὸς οἴει καλὸς κἀγαθὸς εἶναι, ὥσπερ τινὲς ἄλλοι αὐτοὶ μὲν ἐπιεικεῖς εἰσιν, ἄλλους δὲ οὐ δύνανται ποιεῖν· σὺ δὲ καὶ αὐτὸς ἀγαθὸς εἶ καὶ ἄλλους οἷός τ᾽ εἶ ποιεῖν ἀγαθούς, καὶ οὕτω πεπίστευκας σαυτῷ, ὥστε καὶ ἄλλων ταύτην τὴν τέχνην ἀποκρυπτομένων [349a] σύ γ᾽ ἀναφανδὸν σεαυτὸν ὑποκηρυξάμενος εἰς πάντας τοὺς Ἕλληνας, σοφιστὴν ἐπονομάσας σεαυτόν, ἀπέφηνας παιδεύσεως καὶ ἀρετῆς διδάσκαλον, πρῶτος τούτου μισθὸν ἀξιώσας ἄρνυσθαι. πῶς οὖν οὐ σὲ χρῆν παρακαλεῖν ἐπὶ τὴν τούτων σκέψιν καὶ ἐρωτᾶν καὶ ἀνακοινοῦσθαι; οὐκ ἔσθ᾽ ὅπως οὔ. καὶ νῦν δὴ ἐγὼ ἐκεῖνα, ἅπερ τὸ πρῶτον ἠρώτων περὶ τούτων, πάλιν ἐπιθυμῶ ἐξ ἀρχῆς τὰ μὲν ἀναμνησθῆναι παρὰ σοῦ, τὰ δὲ συνδιασκέψασθαι. ἦν δέ, [349b] ὡς ἐγᾦμαι, τὸ ἐρώτημα τόδε· σοφία καὶ σωφροσύνη καὶ ἀνδρεία καὶ δικαιοσύνη καὶ ὁσιότης, πότερον ταῦτα, πέντε ὄντα ὀνόματα, ἐπὶ ἑνὶ πράγματί ἐστιν, ἢ ἑκάστῳ τῶν ὀνομάτων τούτων ὑπόκειταί τις ἴδιος οὐσία καὶ πρᾶγμα ἔχον ἑαυτοῦ δύναμιν ἕκαστον, οὐκ ὂν οἷον τὸ ἕτερον αὐτῶν τὸ ἕτερον; ἔφησθα οὖν σὺ οὐκ ὀνόματα ἐπὶ ἑνὶ εἶναι, ἀλλὰ [349c] ἕκαστον ἰδίῳ πράγματι τῶν ὀνομάτων τούτων ἐπικεῖσθαι, πάντα δὲ ταῦτα μόρια εἶναι ἀρετῆς, οὐχ ὡς τὰ τοῦ χρυσοῦ μόρια ὅμοιά ἐστιν ἀλλήλοις καὶ τῷ ὅλῳ οὗ μόριά ἐστιν, ἀλλ᾽ ὡς τὰ τοῦ προσώπου μόρια καὶ τῷ ὅλῳ οὗ μόριά ἐστιν καὶ ἀλλήλοις ἀνόμοια, ἰδίαν ἕκαστα δύναμιν ἔχοντα. ταῦτα εἰ μέν σοι δοκεῖ ἔτι ὥσπερ τότε, φάθι· εἰ δὲ ἄλλως πως, τοῦτο διόρισαι, ὡς ἔγωγε οὐδέν σοι ὑπόλογον τίθεμαι, ἐάν πῃ ἄλλῃ νῦν φήσῃς· οὐ γὰρ ἂν θαυμάζοιμι εἰ τότε ἀποπειρώμενός [349d] μου ταῦτα ἔλεγες.

***
E'. TO ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ ΤΗΣ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗΣ ΣΥΖΗΤΗΣΗΣ

Ο Σωκράτης ξαναπιάνει το κεντρικό θέμα του διαλόγου.
Τότε λοιπόν του είπα: Θέλω να πιστέψεις, Πρωταγόρα, ότι εκείνο που με κάνει να συζητώ μαζί σου είναι η επιθυμία μου να ξεδιαλύνω απορίες που με απασχολούν κάθε τόσο. Γιατί μου φαίνεται ότι κλείνει σπουδαίο νόημα ο στίχος του Ομήρου:
[348d] Συντροφικά δυο προχωρούν, ο ένας τους πριν απ᾽ τον άλλο βλέπει,
επειδή όλοι μας έτσι δείχνουμε περισσότερη εφευρετικότητα σε κάθε έργο, ομιλία και στοχασμό· «αν όμως δει, κι άλλον σιμά δεν έχει», αμέσως παίρνει τους δρόμους να βρει κάποιον, για να του το ανακοινώσει και να το επαληθεύσει με τη βοήθειά του, και δε σταματά ώσπου να συναντήσει κάποιον. Έτσι γι᾽ αυτό τον λόγο χαίρομαι κι εγώ να συζητώ μαζί σου περισσότερο παρά με όποιον άλλο, γιατί πιστεύω πως δεν υπάρχει άνθρωπος που μπορεί να εξετάσει καλύτερα [348e] και όσα άλλα ζητήματα ταιριάζει ν᾽ απασχολούν ένα μορφωμένο άνθρωπο και ιδιαίτερα το ζήτημα της αρετής. Γιατί σε ποιόν άλλο ν᾽ απευθυνθώ και όχι σ᾽ εσένα; Σ᾽ εσένα που δεν το βρίσκεις σωστό να είσαι καλός και αγαθός μονάχα εσύ — σαν κάτι άλλους που οι ίδιοι τους είναι ενάρετοι, δεν μπορούν όμως να κάνουν ενάρετους άλλους· αντίθετα μ᾽ αυτούς, εσύ και ο ίδιος είσαι ενάρετος, έχεις όμως και τον τρόπο να κάνεις ενάρετους και άλλους. Και τόσο πολύ βασίζεσαι στον εαυτό σου, ώστε, την ώρα που οι άλλοι κάνουν ό,τι μπορούν, για να μη μάθει ο κόσμος ότι είναι σοφιστές, [349a] εσύ έστειλες κήρυκες να το διαλαλήσουν ξεκάθαρα σ᾽ όλους τους Έλληνες ότι ο Πρωταγόρας είναι σοφιστής με τ᾽ όνομα· παρουσιάζεσαι ως δάσκαλος της μόρφωσης και της αρετής, είσαι ο πρώτος που ζήτησες αμοιβή γι᾽ αντάλλαγμα. Λοιπόν, πώς να μη νιώθω την ανάγκη να ζητήσω τη βοήθειά σου, για να ερευνήσω αυτά τα ζητήματα και να σε ρωτήσω και να σου ανακοινώσω τις σκέψεις μου; Δεν μπορώ να κάνω διαφορετικά.

Ανακεφαλαίωση του πρώτου μέρους της συζήτησης.
Έτσι και τώρα θα σε παρακαλούσα να με βοηθήσεις άλλη μια φορά να θυμηθώ από την αρχή τις απαντήσεις που μου έδωσες πρωτύτερα πάνω σ᾽ αυτά τα θέματα, κι άλλα να τα ερευνήσουμε μαζί. [349b] Αν θυμάμαι καλά, η ερώτησή μου ήταν αυτή: Οι πέντε λέξεις —σοφία, σωφροσύνη, ανδρεία, δικαιοσύνη και οσιότητα— άραγε λέγονται για ένα και το αυτό πράγμα ή η καθεμιά τους ξεχωριστά κρύβει κάποια ιδιαίτερη ουσία, ένα πράγμα που έχει δική του ξεχωριστή λειτουργία — κι έτσι το καθένα απ᾽ αυτά είναι διαφορετικό από τα άλλα; Η απάντησή σου ήταν ότι οι λέξεις αυτές δε δηλώνουν ένα πράγμα, [349c] αλλά ότι η καθεμιά τους κρύβει κάτι ξεχωριστό από τ᾽ άλλα· και ότι όλ᾽ αυτά είναι μόρια της αρετής, όχι σαν τα μόρια του χρυσού, που μοιάζουν το ᾽να με τ᾽ άλλο και με το σύνολο στο οποίο ανήκουν, αλλά σαν τα μόρια του προσώπου: ούτε με το σύνολο στο οποίο ανήκουν ούτε το ᾽να με τ᾽ άλλο είναι όμοια, εφόσον το καθένα τους έχει διαφορετική λειτουργία. Αν εξακολουθείς να έχεις αυτή τη γνώμη, όπως τότε, να τ᾽ ακούσω· αν όμως έχεις κάποια διαφορετική γνώμη, πες μου το ξεκάθαρα· πίστεψέ με, δε θα λιγοστέψει καθόλου η εκτίμηση που έχω στο πρόσωπό σου, αν τώρα διατυπώσεις κάποια διαφορετική γνώμη· δε θα με παραξένευε [349d] αν τότε μιλούσες έτσι, θέλοντας να με δοκιμάσεις.