Στη Φλωρεντία του 15ου αιώνα, στη νέα Αθήνα της Ιταλίας, μπορούσε να αισθανθεί κανείς έντονα παντού την επίδραση της ελληνικής Αρχαιότητας. Η αρχαία τέχνη ήταν, όπως είπαμε, γνωστή καταρχήν από τα βιβλία, τον γραπτό λόγο και όχι από τις εικαστικές τέχνες. Στην εξάπλωση της ελληνικής γραμματείας συνέβαλαν κυρίως οι Έλληνες λόγιοι που ήρθαν στη Δύση μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453. Ήδη όμως το πρώτο μισό του 15ου αιώνα οι σχέσεις ανάμεσα σε Ιταλία και Ελλάδα ήταν ασυνήθιστα στενές: την Αθήνα κυβερνούσε η φλωρεντινή δυναστεία των Ατσαγιόλι, μια οικογένεια που ωστόσο δεν φημιζόταν για την καλλιέργεια και τις επιδόσεις της στα γράμματα. Ο Φλωρεντινός Κριστόφορο Μπουοντελμόντι (1380-1430) ταξίδεψε από το 1406 ως το 1420 στα νησιά του Αρχιπελάγους. Το αρχικό χειρόγραφο του έργου του δεν έφτασε ως εμάς, αλλά διασώθηκε σε αντίγραφα του 15ου και 16ου αιώνα. Επίσης στο Αιγαίο ταξίδεψε ο Κυριακός από την Ανκόνα (1381-περ. 1452), ένας από τους πρώτους περιηγητές που περιέγραψαν και σχεδίασαν ελληνικές αρχαιότητες επιτόπου. Αντίγραφα των σημειώσεών του δημοσιεύθηκαν αργότερα, το 1742 στη Φλωρεντία. Το ενδιαφέρον για την Αρχαιότητα στις εικαστικές τέχνες δεν θα αργήσει να εκδηλωθεί, και ιδιαίτερα στη γλυπτική θα γίνει πολύ γρήγορα αισθητό. Στη Φλωρεντία των Μεδίκων θα ζήσουν και θα εργαστούν τον 15ο κυρίως αιώνα ένας εντυπωσιακά μεγάλος αριθμός πολύ σημαντικών δημιουργών, όπως ο Μπρουνελέσκι, ο Ντονατέλο, ο Μαντένια, ο Μποτιτσέλι κ.ά.
Ο 15ος αιώνας ανοίγει με τον διαγωνισμό για τη δεύτερη (βορινή) πύλη του Βαπτιστηρίου της Φλωρεντίας που προκηρύσσεται το 1401, ένα γεγονός που αποκτά συμβολικό χαρακτήρα και αποτελεί ορόσημο για την αναβίωση του αρχαίου κόσμου. Γιατί ο διαγωνισμός αυτός μοιάζει να ανανεώνει την παράδοση των διαγωνισμών της Αρχαιότητας, όπως αυτού που προκηρύχθηκε στην Έφεσο για τη δημιουργία του γλυπτού μιας Αμαζόνας, στον οποίο, πάντοτε κατά τον Πλίνιο τον Πρεσβύτερο, πήραν μέρος οι μεγαλύτεροι κλασικοί γλύπτες, ο Φειδίας, ο Πολύκλειτος, ο Κρησίλας και ο Φράδμων. Στον διαγωνισμό του Βαπτιστηρίου νικητής ανακηρύχθηκε ο Λορέντσο Γκιμπέρτι (1378-1455), ο οποίος στους Υπομνηματισμούς του (1447-1455) μιλάει για πρώτη φορά με τόση σαφήνεια για τη σημασία που έχει να σχεδιάζει κανείς αρχαία γλυπτά. Στο Μουσείο Bargello της Φλωρεντίας σώζονται δύο ανάγλυφα προσχέδια για τον παραπάνω διαγωνισμό, που παριστάνουν τη θυσία του Ισαάκ, ένα του Γκιμπέρτι και ένα του Μπρουνελέσκι. Στα ανάγλυφα αυτά διακρίνονται χαρακτηριστικά οι διαφορετικές κλασικιστικές προτιμήσεις των δύο καλλιτεχνών: ο Γκιμπέρτι ανατρέχει σε νεοαττικά γλυπτά, δημιουργώντας μια γλυπτική που απλώνεται στην επιφάνεια, ο Μπρουνελέσκι προτιμά ελληνιστικά πρότυπα. Χαμηλά στο πρώτο επίπεδο του αναγλύφου ο Μπρουνελέσκι τοποθετεί δύο σκλάβους του Αβραάμ. Ο σκλάβος στα αριστερά κάθεται όπως ακριβώς ο Απακανθιζόμενος (Spinario), ένα ελληνιστικό έργο από τα τέλη του 3ου αιώνα π.Χ., μόνο που εδώ ο νέος, σε αντίθεση με το αρχαίο πρότυπο, είναι ντυμένος, φοράει παπούτσια, και παρ᾽ όλα αυτά βγάζει ένα αγκάθι από το αριστερό του πόδι. Πρόκειται για μια γλυπτική που ερευνά το βάθος, την τρίτη διάσταση στο ανάγλυφο. Γιατί στον μεγάλο αυτό αρχιτέκτονα χρωστάμε μια σπουδαία ανακάλυψη, την προοπτική. Οι αρχαίοι γνώριζαν βέβαια τη βράχυνση, ο Μπρουνελέσκι όμως έδωσε στους καλλιτέχνες την επιστημονική λύση του προβλήματος και οι συνέπειες της ανακάλυψης αυτής ήταν τεράστιες για τους ζωγράφους και τους γλύπτες.
Το γοητευτικό εύρημα του Μπρουνελέσκι είχε συνέχεια. Και άλλοι καλλιτέχνες, όπως π.χ. ο Λούκα Σινιορέλι ή ο Πιντουρίτσιο, χρησιμοποίησαν τον τύπο του Απακανθιζόμενου σε έργα τους, σε πολλές παραλλαγές και σε διαφορετικές σκηνές, άλλοτε ντυμένο, άλλοτε γυμνό, μεταμορφωμένο σε λουόμενη νύμφη κτλ. Από το ίδιο το αρχαίο γλυπτό σώζονται στη Φλωρεντία πολλά μικρά γλυπτά αντίγραφα (ένα μάλιστα σε ξύλο) της σχολής του Ντονατέλο.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου