ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ

Η ψυχανάλυση στην Αρχαία Ελλάδα (1)

Είναι γεγονός ότι ακόμα και η ψυχανάλυση γεννήθηκε στην αρχαία Ελλάδα! Σύμφωνα με αυτήν ο Σωκράτης στον διάλογό του με κάποιο άλλο άτομο, ξεχνούσε και απαρνιόταν κάθε προκατάληψη και στερεότυπο που είχε για το συγκεκριμένο θέμα. Παράλληλα, προσποιείτο ότι δεν γνώριζε τίποτα για το θέμα, κάτι που ονομάστηκε «Σωκρατική ειρωνεία». Ούτως ή άλλως ο Σωκράτης πραγματικά έλεγε ότι: «εν οίδα ότι ουδέν οίδα» (= ένα ξέρω ότι δεν ξέρω τίποτα). Στη συζήτηση βοηθούσε τον συνομιλητή του να φθάσει στην αλήθεια, σε ένα συμπέρασμα, με κατάλληλες ερωτήσεις. Έτσι, ο συνομιλητής του κατέληγε σε νέα συμπεράσματα που συχνά αναιρούσαν τα προηγούμενα και τελικά έφτανε στην αλήθεια, μόνος του. Δηλαδή, ο συνομιλητής απαντώντας στις ερωτήσεις και στις θέσεις του Σωκράτη, οδηγούσε το μυαλό του σε νέα συμπεράσματα και τελικά κατέληγε στην αλήθεια. Η μέθοδος ονομάστηκε μαιευτική γιατί είναι σαν τις ωδίνες του τοκετού, επίπονη και επίμονη. Άλλωστε η μητέρα του Σωκράτη, Φαιναρέτη, ήταν μαία!

Την σωκρατική ειρωνεία και την μαιευτική μέθοδο χρησιμοποιούν σήμερα οι ψυχολόγοι και ψυχίατροι. Δυστυχώς, όμως, οι περισσότεροι δεν διδάσκονται να την χρησιμοποιούν σωστά. Καταρχάς, δεν ξεκινάνε με το πρώτο βήμα που είναι η απόρριψη των υφισταμένων κοινωνικών προκαταλήψεων και στερεοτύπων. Ακόμα και τα βιβλία με τα οποία οι ψυχοθεραπευτές έχουν διδαχθεί την ψυχανάλυση, προσφέρουν έτοιμες θεωρίες που τις αποδέχονται ως αληθείς. Έτσι, ο ψυχοθεραπευτής είναι προκατειλημμένος με γνώσεις που τις αποδέχεται ως αδιαμφισβήτητες. Και όμως, τονίζεται ότι στην επιστήμη δεν υπάρχει η λέξη απόλυτο Οι ψυχοθεραπευτές είναι επαγγελματίες που έχουν σκοπό να θεραπεύσουν τον ασθενή, έναντι αμοιβής. Ο Σωκράτης δεν ήταν επαγγελματίας, και δεν έπαιρνε χρήματα. Σκοπός του ήταν να δείξει στους άλλους ότι δεν είχαν γνώση της άγνοιά τους. Ο Σωκράτης είπε στους δικαστές του ότι θα συνεχίσει να το κάνει αυτό και στον άλλο κόσμο, στις ψυχές γνωστών αρχαίων Ελλήνων!!!

Στην ψυχανάλυση, ο ασθενής δεν πρέπει να αποδεχτεί καμία άποψη που αναφέρει δογματικά ο ψυχοθεραπευτής του, αν πρώτα δεν βγει από μέσα του – μαιευτικά. Αλλά πώς να γίνει αυτό όταν υπάρχει το φαινόμενο της ψυχολογικής εξάρτησης από τον ψυχοθεραπευτή; Πώς θα γίνει αντικειμενική θεραπεία εξαιτίας αυτού του γεγονότος; Πώς οι ψυχοθεραπευτές θα απαλλαγούν από τις υφιστάμενες προκαταλήψεις τους, όταν από την πρώτη στιγμή που βλέπουν τον ασθενή, τον κατηγοριοποιούν σε κάποιο συγκεκριμένο πρότυπο (νεύρωση, ψύχωση, ψυχοπαθολογία και σχιζοειδής κατάσταση) και όταν ουσιαστικά κατευθύνουν εξουσιαστικά την ψυχοθεραπεία, αντί τα συμπεράσματα να εκμαιεύονται από τον ασθενή και μόνο;

Καταρχάς, κάποιος που επιθυμεί να γίνει ψυχολόγος ή ψυχίατρος δεν ελέγχεται, από κάποιον άλλον καθηγητή ψυχοθεραπευτή ή κάποια επιστημονική επιτροπή, αν είναι κατάλληλος για το επάγγελμα ή αν θέλει να το χρησιμοποιήσει ως διέξοδο σε προσωπικά του ψυχολογικά προβλήματα ή αν είναι ψυχοπαθητικό άτομο. Από την άλλη, πολλοί ψυχοθεραπευτές έχουν αλαζονεία και αποκαλύπτουν διάφορα χαρακτηριστικά της προσωπικής ζωής του ασθενή, με υποσυνείδητο σκοπό να τον εντυπωσιάσουν. Έτσι, για παράδειγμα σε κάποιον ασθενή που είχε κακοποιηθεί στην παιδική του ηλικία από τον πατέρα του και αργότερα έγινε βιαστής, του λένε – πριν προλάβει να τους το πει ο ίδιος – ότι στην παιδική του ηλικία κακοποιούσε ή ακόμα και σκότωνε ζωάκια (για να εκδικηθεί υποσυνείδητα τον πατέρα του).

Συχνά οι ψυχοθεραπευτές λένε διάφορα στοιχεία στον ασθενή για την ιδιωτική του ζωή, χωρίς αυτός να τους τα έχει αναφέρει. Έτσι, ο ασθενής εντυπωσιάζεται. Όμως με αυτόν τον τρόπο ο ψυχαναλυτής αποκτά αλαζονεία και κομπορρημοσύνη, σαν να περιμένει από τον ασθενή του που βρίσκεται γενικά σε μειονεκτική και άβολη θέση να του πει ότι είναι καταπληκτικός επιστήμονας. Και όμως, αν κάποιος διαβάσει κάποιο καλό βιβλίο ψυχιατρικής ή ψυχολογίας, μπορεί να κάνει αυτές τις προβλέψεις. Ομοίως και ο γενικός ιατρός, γνωρίζοντας εκ των προτέρων τα συμπτώματα των ασθενειών, θα μπορούσε να κάνει τον έξυπνο στον ασθενή. Αλλά δεν το κάνει. Γιατί κάποιοι ψυχοθεραπευτές το κάνουν, ας το αφήσουμε ασχολίαστο.

Συμπερασματικά, οι ψυχοθεραπευτές μπορεί να προσποιούνται άγνοια, αλλά στην ουσία με τις ερωτήσεις τους κατευθύνουν τον ασθενή σε κάποια συγκεκριμένα συμπεράσματα. Όμως, τα συμπεράσματα αυτά, που εκ των προτέρων έχουν καταλήξει οι ψυχοθεραπευτές και μετά καθοδηγούν τους ασθενείς τους να τα «διαπιστώσουν», μπορεί να είναι λανθασμένα. Εξάλλου, ο ψυχαναλυτής έχει την εξουσία και η γνώμη του παρουσιάζεται ως απόλυτη, ως αλάνθαστη στον ασθενή που είναι επιστημονικά δεδομένο ότι αποκτά με τον ψυχαναλυτή του μια έντονη σχέση εξάρτησης. Επιπρόσθετα, η μαιευτική μέθοδος δεν είναι τόσο μαιευτική, μιας και ο ψυχαναλυτής σε κάθε συνεδρία τονίζει τα συμπεράσματα και δεν αφήνει τον ασθενή να τα αποκαλύψει όλα μόνος του.

Ο μαθητής του Σωκράτη, Πλάτων, ίδρυσε την επιστήμη της ψυχολογίας και της ψυχιατρικής. Πρώτος χώρισε την ψυχή σε 3 δυνάμεις, 3 μέρη:

α) Το «λογιστικόν» που κυριαρχεί στην ψυχή και είναι η λογική σκέψη.

β) Το «επιθυμητικόν» που είναι οι ορμές του ανθρώπου που τον παρασύρουν στην αναζήτηση των απολαύσεων και της ηδονής.

γ) Το «θυμοειδές» που είναι το μέρος της ψυχής που βοηθάει το «λογιστικόν» να ελέγχει και να χαλιναγωγεί το επιθυμητoν.

Ο μαθητής του Πλάτωνα, Αριστοτέλης, χωρίζει την ψυχή στο ``λόγον έχον μέρος΄΄ ή αλλιώς ``έλλογον΄΄ και στο ``άλογον΄΄ μέρος. Το έλλογον μέρος διακρίνεται στο ``κυρίως έλλογον΄΄ ή αλλιώς ``καθαρά λόγον έχον μέρος΄΄ και στο ``ώσπερ τού πατρός΄΄. Το ``κυρίως έλλογον μέρος΄΄ είναι το διανοητικό μέρος της ψυχής, είναι αυτό που αποκαλούμε νου. Είναι οι διανοητικές αρετές (σοφία, φρόνηση, σύνεση και άλλα). Το ``ώσπερ του πατρός΄΄ μέρος είναι το έλλογον μέρος που έχει σχέση με τη λογική όπως αυτή του γονέα προς το τέκνο του.

Το ``άλογον΄΄ μέρος της ψυχής είναι τα πάθη και οι ασυνείδητες παρορμήσεις. Είναι το μη λογικό μέρος. Το άλογο μέρος χωρίζεται στο ``κυρίως άλογον΄΄ ή αλλιώς ``καθαρά άλογον μέρος΄΄ και στο ``επιθυμητικόν΄΄ ή ``ορεκτικόν΄΄ μέρος (ορέγομαι = επιθυμώ). Το ``καθαρά άλογον μέρος΄΄ δεν έχει σχέση με τις ηθικές αρετές, αλλά με την ομοιόσταση του ανθρώπου. Το μέρος αυτό έχει σχέση με την αύξηση και την ανάπτυξη του ανθρωπίνου οργανισμού. Είναι, θα λέγαμε σήμερα, οι λειτουργικές περιοχές (πεδία όχι κέντρα) του εγκεφάλου που ελέγχουν τις ανθρώπινες λειτουργίες. Το ``επιθυμητικόν΄΄ ή ``ορεκτικόν΄΄ μέρος είναι η ηδονή (με την ψυχιατρική έννοια της λέξεως), τα πάθη, τα ένστικτα και τα ορμέμφυτα του ανθρώπου. Το ``επιθυμητικόν΄΄ μέρος της ψυχής μαζί με το ``ωσπερ του πατρός έλλογον μέρος΄΄ συνιστούν το ``άλογον καί έλλογον μέρος΄΄ της ψυχής, δηλαδή το μέρος που συνδέει τις ορμές και τα πάθη, με τις ηθικές αρετές.

Ο Επίκουρος από τη Σάμο (341-270 π.Χ.) αναφέρει ότι εκ φύσεως ο άνθρωπος έχει την τάση να αποφεύγει ότι του προκαλεί σωματικό ή ψυχολογικό πόνο και να αναζητεί την ευχαρίστηση που είναι ο αυτοσκοπός της ζωής του. Ο Επίκουρος, πριν τον Φρόιντ, εισάγει την ψυχιατρική έννοια της ηδονής. Έτσι, ηδονή δεν είναι μόνον οι σωματικές και οι υλικές απολαύσεις, αλλά και αυτό που ανέφερε ο Επίκουρος. Ο Επίκουρος ανέφερε, επίσης, ότι το λογικό μέρος του ανθρώπου καταπολεμά τον φόβο και τις ψυχικές συγκρούσεις που όπως είπε τις προκαλεί κάθε κατάσταση που αφαιρεί από τον άνθρωπο την ευχαρίστηση, δηλαδή η καταπίεση της ηδονής. Άρα, ο Επίκουρος εισάγει την έννοια των μηχανισμών άμυνας του Εγώ, εναντίον του αλόγου πρωτόγονου μέρους της ψυχής που την καταπιέζει, την ``μαστιγώνει΄΄.

Ο αναγνώστης σίγουρα συνειδητοποιεί ότι αυτοσκοπός του ανθρώπου είναι η ικανοποίηση της ηδονής, ακόμα και όταν αυτή δεν συνδέεται με την απόλαυση σωματικών ή υλικών αγαθών. Για παράδειγμα ένας βουδιστής ή ένας χριστιανός μοναχός έχουν την ηδονή της ηρεμίας που προσφέρει η ενασχόλησή τους με τον Θεό και ο περιορισμός των απολαύσεων που, όπως έλεγε και ο Επίκουρος, προκαλούν ψυχική ταραχή. Άλλο παράδειγμα είναι ο νέος που συμμετέχει σε συμμορίες, κάνει βανδαλισμούς και ξυλοκοπάει ή σκοτώνει άλλα άτομα. Αυτός ίσως να έχει την ηδονή της εκδίκησης των γονιών του που πιθανώς να τον κακοποίησαν ψυχολογικά ή σωματικά ή σεξουαλικά κατά την παιδική του ηλικία. Μπορεί, επίσης, οι γονείς του να έδειξαν αδιαφορία προς αυτόν ή μπορεί να ήταν ορφανός.

Κάποιος ψυχαναλυτής ήδη θα έχει καταλάβει με τα παραπάνω ότι οι αρχαίοι Έλληνες ίδρυσαν την ψυχανάλυση. Για τους μη ειδικούς θα γίνει μια νοηματική σύνδεση. Στην ψυχή, το ``λογιστικόν΄΄ μέρος του Πλάτωνα και το ``έλλογον΄΄ μέρος του Αριστοτέλη είναι το λογικό μέρος της ψυχής. Είναι αυτό που ο Φρόιντ αποκάλεσε ``Εγώ΄΄, δηλαδή το μέρος της ψυχής που μεσολαβεί ανάμεσα στις άλογες ηδονές και ορμές, καθώς και στις απαιτήσεις του κοινωνικού περιβάλλοντος. Το ``επιθυμητικόν΄΄ μέρος της ψυχής του Πλάτωνα και το ``άλογον΄΄ μέρος της ψυχής του Αριστοτέλη, είναι αυτό που ονόμασε ο Φρόιντ ως ``Αυτό΄΄. Είναι η ηδονή για την οποία μίλησε ο Επίκουρος.

Οι ρίζες της ηδονής βρίσκονται στο ασυνείδητο μέρος το εγκεφάλου. Όμως, δίκην δένδρου, επεκτείνουν τα κλαδιά τους στο συνειδητό μέρος του εγκεφάλου στο οποίο η ηδονή γίνεται αντιληπτή, αλλά με αλλοιωμένη μορφή. Είναι η ηδονή των σεξουαλικών απολαύσεων, η ασυνείδητη ηδονή της εκδίκησης των γονιών μας αν μας φέρθηκαν άσχημα στην παιδική μας ηλικία, η ηδονή του θανάτου κ. α. Η ηδονή του θανάτου φαίνεται για παράδειγμα όταν κάποιος παθαίνει έμφραγμα και σωριάζεται στο έδαφος. Τότε όλοι μαζευόμαστε από πάνω του να τον δούμε. Επίσης, φαίνεται από τους πολέμους, από την ζαλάδα που οι άνθρωποι αισθάνονται στο μπαλκόνι (συχνά γιατί η ζωή δεν τους ικανοποιεί και υποσυνείδητα θα ήθελαν να αυτοκτονήσουν) και από πολλά άλλα. Ακόμα, υπάρχει και η ηδονή της καταστροφής που φαίνεται πολύ χαρακτηριστικά από την τηλεόραση και την ασυνείδητη ηδονή με την οποία βλέπουμε θανάτους και καταστροφές.

H ψυχανάλυση στην Αρχαία Ελλάδα (2)

Το ``Αυτό΄΄ είναι το άλογο, το πρωτόγονο και το αρχέγονο μέρος που σχετίζεται με τις ορμές, τα ένστικτα, τις απωθημένες εμπειρίες, τις επιθυμίες και την ηδονή. Γενικά, υπάρχει μια αλληλοδιαπλοκή μεταξύ στο ``Εγώ΄΄ και στο ``Αυτό΄΄. Υπάρχει, κατά τον Φρόιντ, η ``άμυνα του Εγώ΄΄. Το Εγώ, δηλαδή, απωθεί στο ``υποσυνείδητο΄΄ (είναι το μέρος που μένει μακριά από την συνείδηση η οποία εκφράζεται με το ``συνειδητό΄΄) μια δυσάρεστη εμπειρία όπως είναι για παράδειγμα η κακοποίηση κάποιου στην παιδική του ηλικία από τους γονείς του ή η αδιαφορία τους. Δυστυχώς, η απώθηση καταχώνιασμα όλων των δυσάρεστων εμπειριών ή της ηδονής στην άβυσσο του μυαλού μας, δεν είναι επαρκής και βγαίνει, τελικά, στην επιφάνεια.

Η απώθηση αυτή μπορεί να σχετίζεται και με αρνητικά συναισθήματα όπως για παράδειγμα είναι το μίσος του παιδιού (και μετέπειτα άνδρα) προς τον πατέρα του που τον κακοποιούσε. Επειδή, όμως, όλα αυτά τα συναισθήματα είναι μη αποδεκτά από την κοινωνία, τότε δημιουργούνται τα ψυχολογικά προβλήματα. Στο προηγούμενο παράδειγμα το παιδί δεν επιτρέπεται, κοινωνικά, να δηλώσει το μίσος του για τον πατέρα του ή να τον χτυπήσει, για να τον εκδικηθεί. Άρα, το παιδί αυτό αργότερα αποκτά αντικοινωνική συμπεριφορά, και εκδηλώνει την ανάγκη υποσυνείδητης εκδίκησης με πολλούς τρόπους: μετέχει σε καυγάδες, γίνεται πυγμάχος ή καρατέκα ή στρατιωτικός, εντάσσεται σε αναρχικές ή ακροδεξιές ομάδες ή συμμορίες, γίνεται βιαστής, χτυπά την γυναίκα του, παρακολουθεί θρίλερ στο βίντεο, παίζει βίαια παιχνίδια στους υπολογιστές κ. ο. κ. Στα αγόρια το πρόβλημα εστιάζεται κυρίως στη σχέση τους με την μητέρα και στα κορίτσια στη σχέση τους με τον πατέρα, όπως θα δούμε παρακάτω.

Όλα τα παραπάνω αποδεικνύονται με την ύπνωση και εμφανίζονται στα όνειρα, στο χιούμορ, στις παραδρομές του λόγου, στις προτιμήσεις του ανθρώπου: από τον σεξουαλικό του σύντροφο μέχρι τις πολιτικές του προτιμήσεις κτλ. Τα ψυχολογικά προβλήματα εκδηλώνονται με σωματικά συμπτώματα όπως αϋπνία, άγχος, σπαστική κολίτιδα ή αλλιώς σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου, ταχυκαρδία, ``κόμπος στον λαιμό΄΄, τραύλισμα, σεξολογικά προβλήματα, υστερία, κλειστοφοβία, αγοραφοβία, κρίσεις πανικού κ. α. Αυτά λέγονται ψυχοσωματικά συμπτώματα. Από την άλλη μεριά, πολλές ασθένειες έχουν ψυχολογικά αίτια ως υπόβαθρο της εκδήλωσης τους όπως το έλκος από στρες, ο διαβήτης, η ελκωτική κολίτιδα, ο καρκίνος, οι καρδιοπάθειες, η ψωρίαση, το άσθμα, οι αλλεργίες, η παχυσαρκία (από μη ενδοκρινολογικά αίτια) κ. α.

Επιστρέφοντας στην ψυχανάλυση, το ``θυμοειδές΄΄ του Πλάτωνα και το ``άλογον και έλλογον μέρος΄΄ του Αριστοτέλη είναι αυτό που ονομάζει ο Φρόιντ ως ``Υπερεγώ΄΄ και ανήκει στο λογικό μέρος. Το ``Υπερεγώ΄΄ είναι οι αξίες, τα κριτήρια, οι ηθικοί κανόνες, οι φραγμοί και οι επιταγές που επιβάλλει το οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον οι οποίες ορίζουν τι πρέπει και τι απαγορεύεται να κάνει το άτομο. Το ``Υπερεγώ΄΄ μαζί με το ``Εγώ΄΄, ελέγχουν το ``Αυτό΄΄. Δηλαδή ελέγχουν το άλογο και μη ηθικό μέρος της ψυχής και το χαλιναγωγούν. Αν το ``Αυτό΄΄ αντιτίθεται με τις κοινωνικές και ηθικές επιταγές, τότε το καταπιέζουν και το καταχωνιάζουν στο υποσυνείδητο μέρος του μυαλού. Αλλά, όπως προαναφέρθηκε, αυτή η απώθηση δεν είναι τέλεια και έτσι οι απωθημένες εμπειρίες, σκέψεις και ηδονές βγαίνουν στην επιφάνεια και επηρεάζουν τη ζωή και τη συμπεριφορά του ατόμου.

Με τον έλεγχο του ``Εκείνου΄΄ (το ``Αυτό΄΄ λέγεται αλλιώς και ``Εκείνο΄΄), όπως έλεγαν και οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι για το ``άλογον μέρος΄΄, υπάρχει φυσιολογικά μια αρμονία ανάμεσα στις δυνάμεις της ψυχής. Αν η ισορροπία αυτή διαταραχθεί και υπερισχύσει το ``Αυτό΄΄, δηλαδή οι ηδονές, τα ένστικτα, οι επιθυμίες, τα πάθη και οι απωθημένες εμπειρίες, τότε δημιουργούνται τα ψυχολογικά προβλήματα. Με βάση το σκεπτικό αυτό δικαιολογούνται όλα τα σύγχρονα προβλήματα όπως η νεύρωση, τα ψυχολογικά προβλήματα, το υπερβολικό άγχος, τα σεξολογικά προβλήματα (στο 90% των ατόμων οφείλονται σε ψυχολογικά αίτια), η επιθετικότητα των νέων, η βία (στην οικογένεια, στο σχολείο, στον δρόμο και γενικά παντού), η ομοφυλοφιλία, ο βιασμός και πολλά άλλα. Σχετικά με τον βιασμό, μαζί με την πυρομανία, την τοξικομανία, την κλεπτομανία, την επιδειξιμανία, την κοπρολαγνεία, τον φετιχισμό, την κτηνοβασία, την παιδεραστία (παιδοφιλία), την ηδονοβλεψία, την νεκροφιλία και άλλες ``παραφιλίες΄΄ και σεξουαλικές διαστροφές, εντάσσονται όλα στις ψυχοπαθολογίες. Σε όλα τα παραπάνω, ένα κακό οικογενειακό περιβάλλον μπορεί να οδηγήσει στην εκδήλωση ή την επιδείνωση της ψυχοπαθολογίας. Σε ό, τι αφορά τον τοξικομανή και γενικά τον χρήστη ψυχοτρόπων ουσιών (από κόλλες μέχρι χασίς, μαριχουάνα και ηρωίνη), γίνεται τελικά ψυχοπαθητικό άτομο και επικίνδυνο για τους άλλους.

Το άτομο που λαμβάνει ψυχοτρόπες ουσίες είναι επιρρεπές σε τροχαίο και εργατικό ατύχημα και έχει ισχυρή τάση για ανομία, κυρίως κλοπές, ληστείες και άσκοπη χρήση βίας για να εκδικηθεί υποσυνείδητα τους κακούς ή αδιάφορους ή ανύπαρκτους (εγκαταλελειμμένο ή ορφανό παιδί) γονείς του.

Ο αναγνώστης ίσως να μην αντιλαμβάνεται πλήρως την έννοια της ασυνείδητης σκέψης που αναφέρθηκε παραπάνω. Θα γίνει μια μεγαλύτερη ανάλυση στο θέμα αυτό. Στην φράση ``ασυνείδητη σκέψη΄΄ το ``ασυνείδητη΄΄ προσδιορίζει τη σκέψη που δεν εισέρχεται στη συνείδησή μας άμεσα, δηλαδή δεν μας έρχεται στο νου, αλλά παρουσιάζεται με διαφόρους τρόπους, όπως στα όνειρα, στο λόγο, στα αστεία, στις παραδρομές του λόγου κτλ. Οι υποσυνείδητες σκέψεις εμπεριέχονται στο υποσυνείδητο που είναι το πρωτόγονο μέρος του εγκεφάλου μας που πέρα από τα ένστικτα και τα ορμέμφυτα, εμπεριέχει και σκέψεις για πρόσωπα όπως οι γονείς μας κ. α. Το υποσυνείδητο επηρεάζει τη σκέψη και την αντίληψή μας, τις αποφάσεις μας, τις σχέσεις μας με τους άλλους, το επάγγελμά μας, τα πολιτικά πιστεύω μας και γενικά τη ζωή μας. Για παράδειγμα ένα παραμελημένο παιδί, που υποσυνείδητα αισθάνεται άσχημα για τους γονείς του, εξαιτίας της έλλειψης αγάπης από μέρους τους, μπορεί όταν μεγαλώσει να γίνει στρατιωτικός, αστυνομικός ή πυγμάχος ή πολιτικά να ενταχθεί σε ακραίες ομάδες (αναρχικός ή φασίστας) Όσοι τρέφουν αρνητικά συναισθήματα για τους γονείς τους τους, είναι ``ευνουχισμένοι΄΄ από αυτούς από την παιδική τους ηλικία.

Σχετικά με την έννοια του ``ευνουχισμού΄΄, ο Σίγκμουντ Φρόϋντ την συνέλαβε έχοντας υπόψιν του την ελληνική μυθολογία και συγκεκριμένα τον θεό Ουρανό που καταβρόχθιζε τα αρσενικά παιδιά του (όπως οι ευνουχιστικοί πατεράδες μεταφορικά), γιατί φοβόταν ότι κάποιο από αυτά θα του έπαιρνε τον θρόνο. Η γυναίκα του Ουρανού, Γη, μην αντέχοντας τον αφανισμό των παιδιών της, έδωσε στον υιό της Κρόνο ένα δρεπάνι για να ευνουχίσει τον πατέρα του, όπως και έγινε. Ο Κρόνος στη συνέχεια παντρεύτηκε την αδελφή του Ρέα (ήταν και οι δύο Τιτάνες), όμως επειδή φοβόταν σαν τον πατέρα του ότι κάποιο από τα αρσενικά παιδιά του θα τον εκθρόνιζε τα κατάπινε και αυτός! Αργότερα, όμως, ευνουχίστηκε και ο ίδιος από τον υιό του Δία που τον είχε σώσει η μάνα του Ρέα!!! Γενικά, έχουμε το πρότυπο του ``ευνουχιστικού΄΄ πατέρα και το πρότυπο της αιμομιξίας (όπως Κρόνος- Ρέα) στην κοσμογονία και θεογονία της ελληνικής μυθολογίας.

Το πρότυπο του ``ευνουχιστικού΄΄ πατέρα ειναι πολύ συνηθισμένο σήμερα, με τη μορφή του πατέρα που είναι αυστηρός και επηρεάζει τη σεξουαλική ζωή των παιδιών του, με το να τα μειώνει και να τους προκαλεί σύνδρομο κατωτερότητας. Το ίδιο μπορεί να συμβεί και με τη μητέρα. Όταν ο γονέας είναι καταπιεστικός ή αδιάφορος, τότε τα παιδιά του τον απεχθάνονται ή να τον μισούν (συνήθως υποσυνείδητα) και αργότερα έχουν ψυχολογικά και σεξολογικά προβλήματα όπως για παράδειγμα είναι στις γυναίκες η δυσπαρευνία και η ``ψυχρότητα΄΄ στο σεξ. Παράλληλα, παρουσιάζουν επιθετικότητα που μπορεί να εκδηλωθεί ακόμα και με τη χρήση βίας. Επίσης, ο ``ευνουχισμός΄΄ είναι συνήθως η αιτία που τα τέκνα χτυπάνε ή υβρίζουν ή ακόμα και σκοτώνουν τους γονείς τους ή τους κλείνουν στα γηροκομεία.

Ο Φρόϋντ, πέρα από τον μύθο του Κρόνου, χρησιμοποίησε και τον μύθο του Οιδίποδα για να διατυπώσει την θεωρία του περί ``οιδιποδείου συμπλέγματος΄΄, βασιζόμενος στο πρότυπο της αιμομιξίας. Ο Οιδίποδας, βασιλιάς των Θηβών, είχε παντρευτεί την μητέρα του Ιοκάστη χωρίς να γνωρίζει ότι η γυναίκα που παντρεύτηκε ήταν η μητέρα του και απέκτησε δύο υιούς: τον Πολυνείκη και τον Ετεοκλή, και δύο κόρες: την Αντιγόνη και την Ισμήνη. Όταν συνειδητοποίησε ότι παντρεύτηκε τη μητέρα του, τότε αυτοτυφλώθηκε. Μάλιστα, ο Οιδίποδας είχε σκοτώσει τον πατέρα του, τον βασιλιά της Θήβας, Λάιο χωρίς να γνωρίζει ότι ο άνδρας που σκότωσε ήταν ο πατέρας του. Τα δύο αγόρια του Οιδίποδα ενεπλάκησαν σε ένοπλη διαμάχη για την διεκδίκηση του θρόνου της Θήβας και τελικά ο πατέρας τους τα καταράστηκε. Ο Πολυνείκης πήγε στο Άργος και συμμάχησε με τους 6 βασιλείς της Πελοποννήσου πείθοντάς τους να εκστρατεύσουν κατά της Θήβας. Τελικά οι δυο υιοί του Οιδίποδα αλληλοσκοτώθηκαν σε μονομαχία μεταξύ τους.

Στον μύθο αρχαία ελληνική τραγωδία του Οιδίποδα βλέπουμε τα χαρακτηριστικά του ``οιδιποδείου συμπλέγματος΄΄, καθώς και τις δυσάρεστες συνέπειές του, όταν παραμένει άλυτο σε όλο τους το μεγαλείο. Επίσης, βλέπουμε τον φθόνο μεταξύ των αδελφών που είναι κάτι πολύ συνηθισμένο έστω και υποσυνείδητα στις οικογένειες. Ο φθόνος αυτός ενισχύεται όταν οι γονείς καλομαθαίνουν το πρωτότοκο υιό ή τον Βενιαμίν της οικογενείας (συνήθως τα αγόρια). Παράλληλα, τα κορίτσια πάντα ζηλεύουν υποσυνείδητα τα αγόρια, διότι η οικογένεια και η κοινωνία δίδει μεγαλύτερη σημασία σε αυτά. Ο φθόνος αυτός συνεχίζεται σε όλη τους τη ζωή. Ο Φρόιντ το αποκάλεσε αυτό: ``φθόνος του πέους΄΄. Στον μύθο του Οιδίποδα αξίζει να σημειωθεί πως ο Κρέοντας, αδελφός της Ιοκάστης και νέος βασιλιάς της Θήβας, διέταξε να μην ταφεί το σώμα του νεκρού Πολυνείκη. Αυτό, γιατί ο Πολυνείκης επιτέθηκε εναντίον της πατρίδος του. Εντούτοις, η Αντιγόνη παράκουσε την εντολή, γιατί γνώριζε ότι η ψυχή του άταφου νεκρού περιπλανιέται αιωνίως, μην μπορώντας να ησυχάσει (έτσι πίστευαν οι αρχαίοι Έλληνες).

Έτσι, η Αντιγόνη ``ενταφίασε΄΄ το γυμνό σώμα του νεκρού Πολυνείκη με τον εξής παραδοσιακό, αντί της ταφής τρόπο: πήρε στα χέρια της ξηρή σκόνη και ράντισε γύρω γύρω το νεκρό με τριπλή σπονδή (ρίχνοντας 3 φορές σκόνη) από σφυρηλατημένο κανάτι. Τότε ο θείος της Κρέοντας διέταξε να την κλείσουν σε μια σπηλιά και να σφραγίσουν την πόρτα της, για να πεθάνει από την πείνα. Αυτό το έκανε γιατί η πράξη της Αντιγόνης προς τον Πολυνείκη ήταν απαγορευμένη από τους νόμους. Έτσι, η Αντιγόνη προτίμησε να πεθάνει για τους ηθικούς νόμους και να παραβλέψει τους ανθρώπινους. Αιώνια παρέμεινε η προχριστιανική της φράση: ``εγώ γεννήθηκα για να αγαπώ και όχι για να μισώ. Υπάρχει, όμως, και συνέχεια στο δράμα. Ο Αίμωνας, υιός του Κρέοντα και αγαπημένος της Αντιγόνης, μόλις έμαθε για τον θάνατό της, τότε αυτοκτόνησε. Μετά τον ακολούθησε και η μητέρα της Αντιγόνης, Ιοκάστη… Όλα τα παραπάνω, δηλαδή ο θηβαϊκός κύκλος, αποτέλεσαν το αγαπημένο θέμα των αρχαιοελληνικών τραγωδιών, ιδίως του Σοφοκλή, στα θέατρα των αρχαίων Ελλήνων.

Επιστρέφοντας στην αιμομιξία, είναι γεγονός ότι το έθιμο της αιμομιξίας ακολουθούσαν και πολλοί βασιλείς, όπως οι Φαραώ και η Ελληνίδα βασίλισσα της Αιγύπτου, Κλεοπάτρα (51- 30 π.Χ.) που είχε παντρευτεί τον αδελφό της Πτολεμαίο!!! Η αιμομιξία υπάρχει ως αρχέτυπο στο οιδιπόδειο σύμπλεγμα. Για όσους δεν γνωρίζουν, το οιδιπόδειο σύμπλεγμα, με λίγα λόγια, συνίσταται στο γεγονός ότι το παιδί απευθύνει τις σεξουαλικές επιθυμίες του στα συγγενικά του πρόσωπα: κατά κύριο λόγο στους γονείς του και δευτερευόντως στα αδέλφια του. Για το αγόρι το πρώτο σεξουαλικό αντικείμενο είναι η μητέρα του και για το κορίτσι ο πατέρας της. Όμως, ο γονέας που δεν αποτελεί σεξουαλικό αντικείμενο, θεωρείται ενοχλητικός από το παιδί το οποίο δείχνει εχθρικότητα, έχοντας τον υποσυνείδητο φόβο του ευνουχισμού από αυτόν. Όλη αυτή η υποσυνείδητη αιμομικτική κατάσταση είναι το οιδιπόδειο σύμπλεγμα, το οποίο διαρκεί από το τρίτο ως περίπου το έβδομο έτος ζωής του παιδιού. Στο κορίτσι το σύμπλεγμα δεν λέγεται οιδιπόδειο αλλά ``σύμπλεγμα της Ηλέκτρας΄΄ πάλι από την ελληνική μυθολογία παρμένο.

Η Ηλέκτρα ήταν κόρη του περίφημου βασιλιά των Μυκηνών, Αγαμέμνονα και της Κλυταιμνήστρας. Όταν ο Αγαμέμνων γύρισε από τον τρωικό πόλεμο, η γυναίκα του με τον εραστή της Αίγισθο τον δολοφόνησαν σε ενέδρα, με τη βοήθεια άλλων προδοτών. Τότε η κόρη της Ηλέκτρα φυγάδεψε τον αδερφό της Ορέστη, ώστε να μη τον σκοτώσουν και αυτόν. Τελικά, έπειτα από χρόνια ο Ορέστης και η Ηλέκτρα σχεδίασαν και σκότωσαν τους δολοφόνους του πατέρα τους, δηλαδή τη μητέρα τους και τον Αίγισθο. Και σε αυτή την αρχαία ελληνική τραγωδία φαίνεται το αντίστοιχο με το οιδιπόδειο σύνδρομο, από τη μεριά της γυναίκας, καθώς και οι δυσάρεστες συνέπειές του από τη μη επίλυσή του. Σημειώνεται ότι και ο μύθος της Ηλέκτρας και του Ορέστη ήταν αγαπημένο θέμα των αρχαιοελληνικών τραγωδιών. Γνωστή είναι η τραγωδία ``Ηλέκτρα΄΄ του Ευριπίδη.

Η Ψυχανάλυση από τα Ασκληπιεία ως τον Ιπποκράτη

Στην αρχαία Ελλάδα, τη λειτουργία του ψυχαναλυτή, ασκούσαν οι ιερείς του θεού Ασκληπιού, σε θεραπευτικά κέντρα που ονομάζονταν Ασκληπιεία. Ανάμεσα στα πιο σπουδαία Ασκληπιεία ήταν αυτά της Θεσσαλικής Τρίκκης, της Επιδαύρου και της Κω.

Στα Ασκληπιεία, κατέφευγαν ψυχικά άρρωστοι όλων των ειδών, αλλά κυρίως άτομα με παθήσεις που δεν μπορούσαν να θεραπεύσουν, με τα μέσα που διέθεταν οι κοινοί γιατροί. Τέτοιες παθήσεις συμβαίνει συχνά να είναι ψυχικές -και κατά κανόνα- σωματόμορφες, και γενικότερα παθήσεις στις οποίες ο ψυχολογικός παράγοντας παίζει πρωτεύοντα ρόλο. Κλασικό παράδειγμα η υστερία, η ψυχική αυτή διαταραχή που δυσκολεύεται κανένας να την ξεχωρίσει από παθήσεις που οφείλονται σε οργανικές αιτίες.

Μία από τις πιο αποτελεσματικές μεθόδους θεραπείας ψυχικών διαταραχών στα Ασκληπιεία ήταν η ερμηνεία των ονείρων, τόσο του αρρώστου όσο και του ιεροφάντη, που αναλάμβανε την θεραπεία του.

Τα όνειρα θεωρούνταν: 1) ότι χρησίμευαν ως μέσα επικοινωνίας με κάποια θεότητα που είχε σχέση με την αρρώστια του ατόμου, ή 2) ότι αντανακλούσαν την ψυχική κατάσταση του άρρωστου ατόμου, υποδεικνύοντας συγχρόνως την μυστική της αιτιολογία.

Ανάμεσα στους Ασκληπιάδες ιερείς του θεού της ιατρικής στην αρχαία Ελλάδα, υπήρξαν ερευνητικά πνεύματα, όπως ο Αλκμαίων, ο οποίος ήταν μαθητής του Πυθαγόρα, και επιδόθηκε στην ανατομική του ανθρώπινου σώματος και ιδιαίτερα του βολβού του ματιού, από την οποία έβγαλε το συμπέρασμα ότι η έδρα των αισθήσεων είναι ο εγκέφαλος.

Ένας άλλος ερευνητής γιατρός ήταν ο Ιπποκράτης. Κατά την παράδοση, ο Ιπποκράτης ήταν απόγονος του θεού Ασκληπιού, μαθήτευσε στο Ασκληπιείο της Κω τον 4ο π.Χ. αιώνα. Πρώτος ο Ιπποκράτης διακήρυξε πως όλες οι αρρώστιες, αρχίζοντας από την επιληψία, την ''ιερή νόσο'' της ανθρωπότητας, οφείλονται σε κάποια δυσλειτουργία του οργανισμού ή σε κάποια δυσμενή επίδραση του περιβάλλοντος και όχι σε υπερφυσικές δυνάμεις, όπως υποστήριζαν οι ιερείς του Ασκληπιού. Γι' αυτό και θεωρείται ο πατέρας της ιατρικής.

Ο Ιπποκράτης περιέγραψε τις βασικές ψυχικές διαταραχές-τις λεγόμενες φρενίτιδες-δίνοντάς τους ονόματα που χρησιμοποιούνται ακόμα και σήμερα (υστερία, μανία, μελαγχολία, άνοια, παράνοια), όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά σε ολόκληρο τον κόσμο. Προκειμένου για την υστερία, την οποία θεώρησε ως οργανική μάλλον παρά ψυχολογική πάθηση και την αναγνώρισε αποκλειστικά στις γυναίκες. Ο Ιπποκράτης επισήμανε τον σεξουαλικό χαρακτήρα της υστερίας, αποδίδοντάς την σε μία υπερκινητικότητα της μήτρας (της λεγόμενης υστέρας) και συνιστώντας ως θεραπεία τον γάμο.

Βέβαια αξίζει να σημειωθεί, ότι η ιδέα πως η υστερία οφείλεται σε κάποια ανώμαλη σεξουαλική κατάσταση, που υποτίθεται ότι αφορά τις γυναίκες και ιδιαίτερα το όργανο της μήτρας (υστέρας), υπάρχει ήδη στην Αίγυπτο από την 2η π.Χ. χιλιετηρίδα. Εξάλλου ανεξάρτητα από τον Ιπποκράτη, αναφέρεται και από τον Πλάτωνα, για τον οποίο η μήτρα είναι ένα ζώο με δική του θέληση και ανάγκες.

Κατά τον Ιπποκράτη, οι περισσότερες ψυχικές διαταραχές οφείλονται σε κάποια ανώμαλη έκκριση, σύσταση ή θερμοκρασία των "χυμών" του σώματος, που τους προσδιόρισε σε τέσσερις: το αίμα, την λέμφο, την κίτρινη και την μαύρη χολή. Εξάλλου η αναλογία των σωματικών αυτών "χυμών" προσδιορίζει τον ανθρώπινο χαρακτήρα, που κατά το ιπποκράτειο σύστημα διακρίνεται σε αιματώδη, λεμφατικό και χολερικό.

Η Ψυχανάλυση και η Φιλοσοφία

Στην αρχαία Ελλάδα, εκτός από τον Ιπποκράτη, και οι φιλόσοφοι είχαν αναπτύξει διάφορες ιδέες, για την προέλευση των ψυχικών διαταραχών. Μάλιστα, ο ατομικός φιλόσοφος Δημόκριτος, φαίνεται να επηρέασε άμεσα τις θεωρίες του πατέρα της ιατρικής, του Ιπποκράτη. Σχεδόν σύγχρονός τους, ήταν ο Πλάτων, που αν και είχε μεγάλη εκτίμηση στον Ιπποκράτη, δεν ακολούθησε τις ιδέες του, για την οργανική προέλευση των ψυχικών διαταραχών του ανθρώπου. Αντίθετα υιοθέτησε μία θέση ιδεαλιστική και αντιεμπειρική. Κατά τον Πλάτωνα, οι ψυχικές διαταραχές δεν είναι τίποτα άλλο, παρά ειδικές και αναπόφευκτες εκφράσεις της ανθρώπινης ψυχής, οι οποίες δεν έχουν ανάγκη από εξωτερικές επιδράσεις ή αιτίες για να υπάρχουν. Ωστόσο, προκειμένου για τα συναισθήματα, τα συσχέτισε με την λειτουργία του εγκεφάλου περισσότερο, παρά της καρδιάς, όπως άλλοι σύγχρονοί του και μεταγενέστεροι φιλόσοφοι, ψυχαναλυτές, ψυχολόγοι και ψυχίατροι.

Αξίζει να σημειωθεί, ότι κατά τον Όμηρο, το κέντρο των συναισθημάτων και, γενικά, των ψυχικών λειτουργιών, ήταν το διάφραγμα ή οι φρένες, εξού και φρενοβλαβεία, φρενοκομείο, παραφρένεια, σχιζοφρένεια κλπ, όροι οι οποίοι είναι βασικά αναχρονιστικοί, που δημιουργήθηκαν και επικράτησαν σε μια πιο πρόσφατη εποχή.

Κοντά στον Πλάτωνα, είναι σωστό να αναφερθεί και ο Εμπεδοκλής. Αν και λίγο αρχαιότερος του Πλάτωνα, ο ποιητής-φιλόσοφος και ανατόμος Εμπεδοκλής, έδωσε μεγάλη σημασία στα συναισθήματα, κυρίως στον έρωτα και το μίσος, στην αδιάκοπη σύγκρουση των οποίων απέδωσε την ύπαρξη κάθε ζωής, και γενικά την ύπαρξη του κόσμου.

Τόσο ο Πλάτων στην αρχαιότητα, όσο και ο Φρόυντ στην σύγχρονη εποχή, κατέληξαν σε μία παρόμοια θεωρία. Από την μία μεριά η πλατωνική άποψη, ότι οι ιδέες και γενικά η αντίληψη που σχηματίζουμε για την πραγματικότητα πηγάζουν από μέσα μας και όχι από την εμπειρία, ότι δηλαδή έχουν μάλλον μία φυλογενετική παρά οντολογική προέλευση, βρήκε απήχηση στην ψυχολογία που ανέπτυξε ο Κάντ τον 18ο αιώνα, και πιο τελευταία στην θεωρία του ασυνείδητου που ανέπτυξε ο Φρόυντ, και γενικότερα στην δομική θεωρία που αντιπροσωπεύουν ο κοινωνιολόγος Κλωντ Λεβί-Στρως και ο γλωσσολόγος Νόαμ Τσόμσκυ.

Ο μαθητής του Πλάτωνα, ο Αριστοτέλης συστηματοποίησε την ψυχολογία του ανθρώπου, δημιουργώντας μία ακαδημαϊκή παράδοση που διατηρήθηκε ζωντανή ως τις μέρες μας. Είναι ο πρώτος που περιέγραψε τις ψυχικές λειτουργίες με τρόπο αναλυτικό ως σκέψη, θυμικό και βούληση. Όπως ο Ιπποκράτης, υποστήριξε την οργανική προέλευση κάθε αρρώστιας, σωματικής ή ψυχικής, αλλά αντί να τις αποδώσει σε διάφορους «χυμούς» και την πυκνότητά τους, επικαλέστηκε την ύπαρξη αερίων ή πνευμάτων, τα οποία κυκλοφορώντας από σώμα και εγκέφαλο και ανάλογα με την υγρότητα ή την ξηρότητά τους, προκαλούν τις διάφορες ψυχικές διαταραχές.

Τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη τον διαδέχθηκαν ο Επίκουρος και ο Ζήνων, που δεν δημιούργησαν απλώς φιλοσοφικές σχολές(τους επικούρειους και τους στωικούς), αλλά κοινότητες με δικά τους ιδανικά και τρόπους συμπεριφοράς. Και οι δύο αυτές φιλοσοφικοκοινωνικές σχολές υπογράμμισαν την σημασία της εμπειρίας και των διαπροσωπικών σχέσεων για την ανάπτυξη του ψυχικού κόσμου, που πίστευαν λίγο-πολύ, όπως οι Άγγλοι εμπειριστές στα πρόθυρα της εποχής μας, ότι γεννιέται σαν μάζα άγραφη, άχρωμη και άμορφη.

Αρχαία τραγωδία και ψυχανάλυση

Ο άνθρωπος νομίζει πως μπορεί να ξεγελάσει τους Θεούς του. Στην πραγματικότητα αυτή του η προσπάθεια να τους κοροϊδέψει, να τους αποφύγει, με λίγα λόγια να επαναστατήσει απέναντί τους, στο τέλος γίνεται δίκοπο μαχαίρι. Οι αρχαίοι ήρωες είναι στασιαστές ενάντια στο Θείο. Ο στασιαστικός χαρακτήρας αναδύεται από τη μανία με την οποία τα πρόσωπα των τραγωδιών αγωνίζονται ενάντια στην επιβεβλημένη από τους Θεούς κοσμική τάξη. Στις τελετές εκείνες μέσα στις οποίες πλάστηκε το αρχαίο δράμα, θυσίαζαν ένα τράγο. Τιμωρούσαν τον εαυτό τους που στασίαζαν, ένιωθαν ένοχοι και προσπαθούσαν να φανούν υπάκουοι και ευσεβείς, σκοτώνοντας ένα πλάσμα που προφανώς ήταν μια συλλογική προβολή τους. Η αρχαία ελληνική τραγωδία γεννήθηκε από την ενοχή των υποκειμένων. Την ίδια στιγμή όμως, σαν σκανταλιάρικα παιδιά, στους χορούς τους και στις ιστορίες τους επαναλάμβαναν την επανάστασή τους.

Από την άλλη στο περίφημο Γιομ Κιπούρ, την εβραϊκή γιορτή εξιλέωσης των αμαρτιών, απέβαλλαν από την κοινωνία τους έναν τράγο – τον γνωστό αποδιοπομπαίο τράγο και τον έστελναν να περιφέρεται «μολυσμένος» στην ερημιά. Hircus (τράγος) Sacer κατά το γνωστό Homo Sacer, για να μιλήσουμε με αγκαμπενικούς όρους. Δεν τον θανάτωναν, τον εξόριζαν. Άφηναν το «μιαρό» αποτύπωμά τους σε κοινή θέα ώστε να το βλέπουν, να τους θυμίζει την ενοχή τους. Σε αντίθεση, η ενοχή των αρχαίων Ελλήνων ήταν τόσο μεγάλη που δεν μπορούσαν να αφήσουν ζωντανό το Πράγμα που την αντιπροσώπευε. Στην ψυχανάλυση κεντρικό ρόλο στη δομή της Επιθυμίας διαδραματίζει ακριβώς αυτή η έννοια του Πράγματος (Das Ding), το άπιαστο και κενό από κάθε έννοια αντικείμενο της επιθυμίας. Πάντα το Πράγμα θα διαφεύγει των δυνατοτήτων της γλώσσας και της φαντασίας, είναι αυτό το κάτι που βρίσκεται πέρα από τα όρια της αντίληψής μας. Μέσα στις πολιτισμικές συνδηλώσεις βέβαια μπορεί να λάβει διάφορες απεικονίσεις, όπως π.χ τη μητέρα. Μπράβο, Οιδίποδα, «κέρδισες» τη μητέρα σου! Γιατί τότε είσαι δυστυχισμένος; Γιατί πλάκωσε την πόλη σου λοιμός; Δεν μπορεί να ζήλεψαν οι Θεοί που εκπλήρωσες την αιμομικτική σου επιθυμία, οι ίδιοι Θεοί που ήταν παντρεμένοι μεταξύ τους, όντας αδέρφια, ξαδέρφια κτλ. Και όμως! Η μόνη αιμομικτική πράξη που δεν αναπαράχθηκε ήταν αυτή της μητέρας με τον γιο. Μια απαγόρευση ανώτερη και από τους Θεούς. Η μόνη περίπτωση που υπήρξε τέτοια επαφή, ήταν όταν η Γαία γέννησε τον Ουρανό και αυτός την τεκνοποίησε (αν και εξαιτίας της έλλειψης του πατέρα δεν αναπαράγεται η γνωστή τριάδα του πατέρα, της μητέρας και του παιδιού). Η συνέχεια γνωστή. Ο Κρόνος, ένας από τους γιους τους, ευνούχισε τον πατέρα του.

Η τραγική ενοχή

Ο Οιδίποδας δηλαδή τιμωρήθηκε ώστε να μην προλάβει να ευνουχίσει τους Θεούς; Ο τράγος των τελετών θανατώθηκε σαν τιμωρία επειδή οι ίδιοι οι πρόγονοι των αρχαίων Ελλήνων απέκτησαν αυτό που δεν έπρεπε να αποκτήσουν και ύστερα από τόσες γενεές ακόμα αυτομαστιγώνονται και αυτοτιμωρούνται; Σκοτώνουν τον φροϋδικό «τοτεμικό» πατέρα; Μπορεί, αλλά τότε ο Οιδίποδας γιατί δεν βρήκε κάποιον άγριο θάνατο σε κάποια τελετή, αλλά πέθανε μολυσμένος και ταυτόχρονα ιερός, ήρεμα και απλά κάπου στην Αθήνα; Αυτό θυμίζει περισσότερο την τελετή του Γιομ Κιπούρ, παρά τις «βάρβαρες» τελετές της αρχαίας Ελλάδας. Hircus Sacer /Oedipus Sacer. Πως γίνεται ο Οιδίποδας, ο στασιαστής που ανέτρεψε το ταμπού της αιμομιξίας, ο «απόβλητος» Οιδίποδας, να βρίσκει έναν γαλήνιο θάνατο που όπως λέει και ο αγγελιαφόρος στον Οιδίποδα επί Κολωνώ: «έφυγε άντρας χωρίς να αναστενάζει και χωρίς απ’ αρρώστιες να είναι βασανισμένος, μα παραπάνω απ’ όλους ήταν θαυμαστός»;

Ο ήσυχος θάνατος δεν ταιριάζει στους Οιδίποδες αυτού του κόσμου. Θα έπρεπε να πεθαίνουν οργιαστικούς και αποκαλυπτικούς θανάτους μέσα σε δίνες άγριας και πρωτόγονης ευχαρίστησης. Αντιθέτως, αν και γνώρισε το ύψιστο αγαθό, που ήταν ταυτόχρονα το απαγορευμένο αγαθό, οι γνωστοί για τον φθόνο τους Ολύμπιοι Θεοί δεν τον σκοτώσανε μέσα σε μια έκρηξη οργής. Περισσότερο τον αφήσανε να πεθάνει από οίκτο. Ίσως είδανε πως το Πράγμα που απέκτησε ο Οιδίποδας, στην ουσία είναι κενό, άδειο. Δεν έκρυβε κάποια «μυστική ουσία», δεν βρήκε πρόσβαση σε μια ηδονή επέκεινα των ηδονών του ταπεινού μας κόσμου. Έτσι ο άνθρωπος ο οποίος εκπλήρωσε την «απαγορευμένη επιθυμία», δεν έγινε Θεός, δεν έγινε υπεράνθρωπος, δεν έγινε πιο ευτυχισμένος. Δεν έγινε τίποτα. Η «απόκτηση» του Πράγματος δεν οδηγεί πουθενά. Ο Οιδίποδας έγινε το ζωντανό παράδειγμα της αποτυχίας, πλησίασε τόσο πολύ στο ενοχικό όνειρο των ανθρώπων, το άγγιξε και το γεύτηκε και τελικά άδειασε και ο ίδιος όταν ανακάλυψε πως η ευτυχία βρίσκεται όσο πιο μακριά γίνεται από τον απαγορευμένο πόθο.

Ο Οιδίποδας λοιπόν είναι ένοχος. Όχι όμως επειδή εκπλήρωσε κάποιου είδους συλλογική φαντασιακή ονείρωξη, αλλά επειδή απέδειξε πόσο μάταιη είναι αυτή. Το περίφημο σύμπλεγμα του Οιδίποδα δεν αφορά την επιθυμία για τη μητέρα, αλλά την αίγλη του απαγορευμένου. Κάτι θα απαγορεύεται παντού και πάντοτε και θα είμαστε εσαεί αποχωρισμένοι από αυτό που μας απαγορεύεται και αυτός είναι ένας Ρουβίκωνας που δεν γίνεται να τον περάσουμε. Δεν υπάρχει κάτι το τραγικό στο ότι είμαστε για πάντα αποχωρισμένοι από το αντικείμενο της επιθυμίας. Τραγικός είναι ο αγώνας μας παρά ταύτα να το αποκτήσουμε, να γίνουμε Οιδίποδες.

Σύγκρουση Ορμών

Ο κάθε τραγικός ήρωας είναι διχασμένος. Μέσα του χάσκει ένα σχίσμα ανάμεσα σε δυο διαφορετικές αξίες. Στο σύνολο των τραγωδιών τίθεται αργά ή γρήγορα ένα δίλημμα, μια απόφαση που πρέπει να πάρουν, πράγμα το οποίο τους ωθεί στον «τόπο της μεγάλης Άρνησης», αντίθετα με ό,τι θα υποστήριζε ο Φουκώ. Η Αντιγόνη και ο Κρέοντας. Θα ταφεί ή όχι ο Αίας; Θα σκοτώσει ή όχι η Μήδεια τα παιδιά της; Να θυσιάσουμε ή όχι την Ιφιγένεια; Και από την πλευρά των Θεών (οι Θεοί των αρχαίων Ελλήνων είναι εξίσου τραγικοί), θα τη σώσουμε ή όχι; Θα αθωώσουμε τον Ηρακλή και τον Ορέστη; Και ο κατάλογος μπορεί να συνεχιστεί. Το τραγικό υποκείμενο είναι αποτέλεσμα μιας έκρηξης ανάλογης του Bing Bang. Όλες του οι μοριακές επιθυμίες, η μαύρη τρύπα στο κέντρο της ύπαρξής του, η διαστολή της υποκειμενικότητάς του, ακόμα και η σκοτεινή ύλη που «κολλάει» τους μυριάδες γαλαξίες του ψυχισμού του, είναι αποτέλεσμα της αρχέγονης σύγκρουσης ανάμεσα σε δυο θεμελιακά σωματίδια. Μια εναντιοδρομία δυο «θετικών» αξιών μέσα από τους ίδιους τους φορείς τους. Και οι δυο αυτές αξίες είναι υψηλές (βλέπε το παράδειγμα της Αντιγόνης) και ακριβώς αυτή η σύγκρουση και η αναγκαστική επιλογή της μιας είναι που κάνει το υποκείμενο τραγικό.

Εάν δεν γίνει φανερή αυτή η εσωτερική σύγκρουση, τότε ένα πρόσωπο δεν είναι τραγικό. Είναι γνωστή η διάκριση ανάμεσα στην ορμή της ζωής και στην ορμή του θανάτου, μια φροϋδική ανακάλυψη που την ακολούθησε και η λακανική ψυχανάλυση. Αυτές οι δυο ορμές που στροβιλίζονται ένθεν του υποκειμένου αντιστοιχούν στις δυο «θετικές» αξίες που έρχονται αντιμέτωπες και στον τραγικό ήρωα. Η δύναμη της ζωής και του θανάτου, της ενότητας και της καταστροφής. Σε πόσες τραγωδίες δεν έχει αναπαραχθεί το ίδιο μοτίβο στον πυρήνα της πλοκής; Ο δυϊσμός αυτός των ορμών έχει γίνει αντικείμενο παρεξήγησης, καθώς η μια δεν υπάρχει αυτονομημένη από την άλλη. Υπάρχει μια ορμή της ζωής η οποία ενέχει εγγενώς της αρνητικότητά της. Κάθε ορμή είναι ταυτόχρονα ορμής της ζωής και οιονεί ορμή του θανάτου. Η ορμή του θανάτου δεν σημαίνει πως είναι μια αρνητική ορμή per se, καθώς δεν στοχεύει πάντα στο φυσικό τέλος, αλλά στην «καταστροφή» του αντικειμένου της επιθυμίας, διατηρώντας έτσι την επιθυμία και συντηρώντας την θεμελιακή για το υποκείμενο έλλειψη.

Ο Hume, υποστήριζε πως στοιχείο της τραγωδίας είναι ο τρόπος με τον οποίο τα ανοίκεια αισθήματα που προκαλούνται από τη θέαση ενός γεγονότος κινητοποιούν εσωτερικές δυνάμεις που στο τέλος ανατρέπουν και μαλακώνουν τη θλίψη, προκαλώντας ευχαρίστηση. Περίπου το παιχνίδι ορμής της ζωής και ορμής του θανάτου. Σε μια από τις τρομερές τραγωδίες, στην Εκάβη του Σοφοκλή, όση αποστροφή και αν νιώθουμε για τις πράξεις της Εκάβης, άλλη τόση ευχαρίστηση αποκομίζουμε.

Ανάμεσα σε αυτές τις δυο ορμές, στο σταυροδρόμι των αντικρουόμενων αξιών, η θέση του τραγικού υποκειμένου είναι ρευστή . Σε αυτό το σημείο μηδέν, η ελευθερία γίνεται μάλλον ιδέα και συναίσθημα (affect) παρά μια πραγματική κατάσταση. Τόσο η ψυχανάλυση και η τραγωδία μας μαθαίνουν ένα πράγμα. Μπορεί να είμαστε ένοχοι, μπορεί να επιθυμούμε κάτι το άπιαστο (αφού δεν υπάρχει), μπορεί ο ψυχισμός μας να είναι ένα πεδίο μάχης, μπορεί ακόμα και να μην ελευθερωθούμε ποτέ από τις συγκρούσεις μας. Αλλά μπορούμε να είμαστε υπεύθυνοι απέναντι στις επιλογές μας και αυτός είναι ο δρόμος που οφείλει να ακολουθήσει το υποκείμενο. Ακόμα και αν το πληρώσουμε αυτό, όπως τόσοι και τόσοι τραγικοί ήρωες.

Γνώθι σαυτόν, η ψυχοθεραπεία στην Αρχαία Ελλάδα

Ο πρώτος γνωστός ψυχοθεραπευτής της αρχαιότητος ήταν ο Μελάμπους. Κατά την μυθολογία οι θεοί του χάρισαν την ικανότητα να θεραπεύει όλες τις ασθένειες. Ο Μελάμπους με την ψυχοθεραπευτική του μέθοδο θεράπευσε τον Άλκανθο, βασιλιά των Μεγάρων, από χρόνια μελαγχολία. Θεράπευσε, επίσης, τον Ίφικλο, γιό του βασιλιά της Θεσσαλίας Φυλάκου, από ψυχογενή ανικανότητα, βρίσκοντας το ψυχικό τραύμα της παιδικής ηλικίας που του είχε προκαλέσει φόβο ευνουχισμού και είχε ως συνέπεια τα σεξουαλικά του προβλήματα!! (Ο Φρόιντ είναι 2.500 χρόνια μετά)

Πόση μεγάλη σημασία έδιναν οι Έλληνες στην αυτογνωσία φαίνεται από το γεγονός ότι στο μαντείο των Δελφών, τον κατεξοχήν χώρο προγνώσεως του μέλλοντος, οι πιστοί που διένυαν μεγάλες αποστάσεις και αντιμετώπιζαν σοβαρούς κινδύνους για να μάθουν από τον θεό το μέλλον τους, όταν έφταναν εκεί διάβαζαν στο αέτωμα του ναού ” γνώθι σαυτόν ” δηλαδή γνώρισε τον εαυτό σου για να γνωρίσεις τους Θεούς.

Η πίστη αυτή αποτυπώνεται και στους μύθους τους π.χ. στο μύθο του Ηρακλή. Σύμφωνα μ’ αυτόν, όταν γεννήθηκε ο Ηρακλής, ο Δίας ανέθεσε στον Ερμή να θηλάσει τον μικρό από το στήθος της Ήρας, όταν εκείνη κοιμόταν, για να γίνει αθάνατος. Η Ήρα όμως το αντιλήφθηκε και τραβήχτηκε. Από το γάλα που έσταξε δημιουργήθηκαν οι γαλαξίες και τα αστέρια.

Σύμφωνα με την αποκωδικοποίηση της Ελληνικής γλώσσας από τον Σημαιοφόρο Θεολόγο, ΉΡΑ σημαίνει την ενέργεια που ρέει πάνω και κάτω σε ισορροπία. Οπότε οι γαλαξίες και τα αστέρια δημιουργήθηκαν από την ενέργεια που ρέει σε ισορροπία!

Ηρακλής είναι το κλέος (η δόξα) της Ήρας. Είναι ο άνθρωπος που έχει φθάσει σε ισορροπία. Οι 12 άθλοι του είναι μυητικές διαδικασίες της ψυχής για να φθάσει στην Αθανασία π.χ. ο Μύθος της Λερναίας Ύδρας.

Η όγδοη αποστολή του Ηρακλή ήταν να οδηγηθεί σε ένα βρωμερό έλος, δίπλα στον ποταμό Αμωμώνη και να σκοτώσει ένα βρωμερό τέρας που κατοικεί σε αυτό και καταστρέφει την ύπαιθρο. Το τέρας είχε εννέα κεφαλές. Είχε και μια η οποία ήταν αθάνατη. Η ιδιαιτερότητα σε αυτές τις κεφαλές ήταν ότι, κόβοντας την μια κεφαλή στη θέση της ξεφύτρωναν δύο. Ο Ηρακλής την βρήκε εύκολα. Η δυσκολία βρισκόταν στον τρόπο που θα χρησιμοποιούσε για να βγει το θηρίο από το έλος. Μετά από ένα τέχνασμα τα κατάφερε. Όταν έκοβε ένα κεφάλι, για να μη βγουν δύο ο Ιόλαος του έδινε έναν πυρσό με τον οποίο το έκαιγε.

Η Ύδρα συμβολίζει το θηρίο που κουβαλάμε όλοι μέσα μας και ο βούρκος μέσα στον οποίο κατοικεί τις υποσυνείδητες, ενστικτώδεις παρορμήσεις μας. Το ξερίζωμα της μιας κεφαλής και το φύτρωμα της άλλης, δείχνει ότι ενώ αποκόβεται μια ποταπή σκέψη, επιθυμία, μια άλλη αμέσως παίρνει τη θέση της. Το ακόρεστο των υλικών αναγκών!!

Όσο ο Ηρακλής πολεμούσε μέσα στον βούρκο δεν μπορούσε να νικήσει την Ύδρα. Για να το καταφέρει έπρεπε να βρει άλλη προοπτική. Την σήκωσε στον αέρα. Έτσι το θηρίο αποδυναμώθηκε και εξοντώθηκε.

Ο μύθος λέει ότι το ένατο κεφάλι ήταν αθάνατο γι’ αυτό ο ήρωας το έθαψε και έβαλε από πάνω μια πέτρα. Η αθάνατη κεφαλή ίσως να δείχνει ότι όποια και αν είναι η αιτία που δημιουργεί ένα πρόβλημα μπορούμε να το αδρανοποιήσουμε έστω και αν αυτό με την πρώτη αφορμή θα ξεφυτρώνει να μας δείχνει τα σημάδια του.

Όλοι μας κάποιες φορές καταλαβαίνουμε ότι μέσα στις υπόγειες περιοχές της συνειδήσεως μας κουβαλάμε ένα τέρας με πολλά κεφάλια. Ο μόνος τρόπος να το νικήσουμε είναι να ανυψώσουμε το πρόβλημα μας σε μια υψηλότερη διάσταση, στο καθαρό φως της συνείδησής μας.

Ο τελευταίος άθλος του είναι η κάθοδος στον Άδη. Ο Άδης συμβολίζει το Υποσυνείδητο. Μετά την κάθοδο στο Υποσυνείδητο ανέβηκε στον Όλυμπο και έγινε αθάνατος.

Η θεραπεία της Ελληνικής ψυχής γινόταν στα αρχαία θέατρα μέσω της Τραγωδίας και της Κωμωδίας. Στην Αρχαία Ελλάδα υπήρχαν 800 θέατρα!! (απίστευτος αριθμός).

Ο Αριστοτέλης διευκρινίζει:

Η Τραγωδία ” δι ελέου και φόβου ” περαίνει την των τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν.

Η Κωμωδία ”δι ηδονής και γέλωτος” περαίνει την των τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν.

Οι θεατές παρακολουθώντας τα παθήματα των ηρώων έρχονταν σε επαφή με τον δικό τους απωθημένο ψυχικό πόνο, τα δικά τους παθήματα και έτσι επιτελείτο η προσωπική τους κάθαρση. Επιτύγχαναν την επανασύνδεση του νοητικού (Απολλώνιου πνεύματος) και του συναισθηματικού κόσμου (του Διονυσιακού).

Αυτή η σύνδεση δημιούργησε την Συνείδηση.

Για τους Έλληνες άνθρωπος είναι αυτός που έχει συνείδηση, δηλαδή γνωρίζει τί νιώθει και δεν φοβάται να νιώθει και να αισθάνεται…

Ο Όμηρος γνωρίζει πόσο σημαντικό είναι για την σωματική, ψυχική και πνευματική υγεία η βίωση του πόνου. Οι ήρωες της Ιλιάδας-Οδύσσειας δεν διστάζουν να εκδηλώσουν και μάλιστα δημόσια όλο το φάσμα των συναισθημάτων τους (τον θυμό, την θλίψη, την ντροπή, το κλάμα).

Έτσι ο Αχιλλέας, ο μεγάλος ήρωας των Ελλήνων, δεν διστάζει να θρηνήσει απαρηγόρητος τον χαμό του φίλου του, Πάτροκλου. Όταν ο Πρίαμος, ο πατέρας του Έκτορα πήγε να ζητήσει το σώμα του γιού του, οι δύο άντρες έκλαψαν αγκαλιασμένοι, ο καθένας για το δικό του προσωπικό πένθος. Οι δύο βασιλείς παραμέρισαν την αλαζονεία. Τα κοινά οδυνηρά συναισθήματα (για τον χαμό του φίλου και τον χαμό του γιού) τους ένωσαν. Η ανθρώπινη επικοινωνία συντελέσθη.

Η Ελληνίστρια, γαλλίδα ακαδημαϊκός Ζακλίν ντε Ρομίγυ στο βιβλίο της ” Έκτωρ ” γράφει:

”Η τελευταία ραψωδία του ποιήματος είναι αφιερωμένη στην ταφή του Έκτορα και στις τελευταίες λέξεις του έργου ηχεί για ύστατη φορά το όνομά του…

Αυτή η φροντίδα να δοξαστεί ένας ήρωας του εχθρικού στρατοπέδου, να προκαλέσει οίκτο ένας ηττημένος, η φροντίδα να φανεί ως άνθρωπος κτυπημένος από τον πόλεμο και ο θάνατός του να σκορπίζει ένα πένθος σπαρακτικό, αποτελεί, στην έναρξη της δυτικής λογοτεχνίας, αναφορά εξαιρετικής ανθρωπιάς. Και στη σύγχρονη εποχή μας, εποχή πολέμων και σφαγών, εποχή γεμάτη βαρβαρότητες, όπου αποκαλύπτονται ξαφνικά με τον εντοπισμό ομαδικών τάφων, η προβολή τόσης ανθρωπιάς, αποτελεί μια απάντηση στις αγωνίες μας. Οι Έλληνες συνεχίζουν σ’ αυτή την πορεία…

…Η Ιλιάδα είναι ένα ποίημα για τον πόλεμο, αλλά όχι ένα ποίημα φιλοπόλεμο. Η τύχη που επιφυλάσσεται στο σώμα του Έκτορα οδηγεί στις υψηλότερες βασικές αρχές της ανθρωπότητας, για της οποίες είμαστε ευγνώμονες στην Ελλάδα ”

Οι Έλληνες γνώριζαν ότι δεν μπορείς να θεραπεύσεις τον κόσμο αν δεν θεραπεύσεις πρώτα τον εαυτό σου. Ο κόσμος είναι πιστή εικόνα των ψυχικών μας καταστάσεων.

Πόσο σημαντική είναι η κάθαρση του πόνου για την σωματική, ψυχική και πνευματική υγεία αποδεικνύεται πλέον από την Νευροβιολογία.

Ο Dr. ARTHUR JAΝΟV, ένας από τους σημαντικότερους κλινικούς ψυχολόγους διδάσκει ότι έχουμε 3 εγκεφάλους σ’ ένα:

Α) Το εγκεφαλικό στέλεχος ή ερπετοειδής εγκέφαλος (Η εξέλιξή του διήρκησε ένα δισεκατομμύριο χρόνια)

Β) Ο συναισθηματικός ή λιμβικός εγκέφαλος (Ο εγκέφαλος των θηλαστικών. Η εξέλιξη του διήρκησε τετρακόσια εκατομμύρια χρόνια)

Γ) Ο Νεόφλοιος (Η χρονική εξέλιξή του διήρκησε περίπου Δέκα εκατομμύρια χρόνια)

(Οι αρχαίοι Έλληνες γνώριζαν την τριτή διαίρεση του εγκεφάλου. Αυτό φαίνεται στο γεγονός ότι ονομάζουν την θεά Αθηνά, θεά της λογικής και της Σοφίας, Τριτογένεια. Η Σοφία επιτυγχάνεται με την εναρμόνιση των τριών στοιχείων (Νόησις – Θυμικόν - Ενστικτώδες)

Το τραυματικό γεγονός ανάλογα με τη χρονική περίοδο που συνέβη αποτυπώνεται σε διαφορετικό τμήμα του εγκεφάλου. Όταν συμβαίνει ένα τραυματικό γεγονός, επειδή ο πόνος είναι μεγάλος για να επιβιώσουμε, ο οργανισμός μας τον απωθεί. Αυτός ο πόνος δεν εξαφανίζεται αλλά παραμένει μέσα στο σώμα μας (σπλάχνα) και στον συναισθηματικό εγκέφαλο. Αποτέλεσμα είναι οι σωματικές, συναισθηματικές, νοητικές ασθένειες. Επειδή δεν είμαστε σε επαφή με τον απωθημένο πόνο μας αντιδρούμε στα σημερινά ερεθίσματα σαν να βρισκόμαστε στο παρελθόν. Ο παραμένων πόνος (σωματικός – συναισθηματικός) προκαλεί παραλογισμό σε ατομικό και ομαδικό επίπεδο. Ο άνθρωπος γίνεται αυτοκαταστροφικός για τον εαυτό του και τους άλλους. Καταστρέφει τη φύση που τον τρέφει, δημιουργεί πολέμους γιατί η ανθρώπινη ζωή δεν έχει καμία αξία, αφήνει παιδιά να πεθαίνουν από πείνα, ταυτίζει την ευτυχία με τα υλικά αγαθά, θεοποιεί το χρήμα, προωθεί την παγκοσμιοποίηση. Βασικός σκοπός της παγκοσμιοποίησης είναι ο εκμηδενισμός της κοινωνίας και των ανθρώπων αφού ισοπεδώνει την Ιστορία, τους πολιτισμούς, τις αξίες, τα ήθη και τα έθιμα.

Ο άνθρωπος μετατρέπεται σε μάζα, έτσι μπορεί να τον ελέγχει το σύστημα καλύτερα. Το άτομο έχει κριτική σκέψη και αντίληψη, η ύπαρξή του είναι απειλητική…

Ο πόνος, ό,τι κι αν κάνουμε για να τον αποφύγουμε, θα μας ακολουθεί σαν τον ίσκιο μας. η μόνη σωτηρία είναι η ενσωμάτωση (η κάθαρσις) δηλαδή σκέψη και συναίσθημα να γίνουν ολότητα. Να σκεφτόμαστε αυτό που αισθανόμαστε και να αισθανόμαστε αυτό που σκεπτόμαστε. Σημαίνει τέλος της υποκρισίας. Μόνο τότε η ανθρωπότητα θα έχει μέλλον…