Οι Θείες όψεις στην Αρχαιοελληνική Θρησκεία

Στην Αρχαία Ελλάδα, από την εποχή των Πεισιστρατειδών, και στην «απότοκη» μετέπειτα Δημοκρατία (από τον Κλεισθένη, μέχρι τον Περικλή) και μέχρι τα χρόνια του Αλέξανδρου η «Ορφική Μεταρρύθμιση» είχε «επικρατήσει» οριστικά.

Ο ΘΕΟΣ είναι πάντα Ένας μέσα στην Αρχαιοελληνική Σκέψη… Είναι ο ΑΧΡΟΝΟΣ ΖΕΥΣ, η Πηγή και το Στήριγμα των πάντων… Είναι (στην μεταφυσική γλώσσα) το Άγνωστο, το Αντικειμενικό, το Απόλυτο, ο Χωρίς Ιδιότητες, πέρα από το χώρο και τον χρόνο… Μόνο η Σιωπή ταιριάζει όταν αναφερόμαστε σε Αυτόν…

Μιλώντας για την Αρχαία Θρησκεία (ακόμα και στα πλαίσια του Ορφισμού) κάνει εντύπωση (σε όσους δεν γνωρίζουν) γιατί ο Θεός (ο Διόνυσος στην συγκεκριμένη περίπτωση) «εμφανίζεται» με τόσες «όψεις».

Κοσμικός Θεός (με Οντολογική Έννοια) ο Διόνυσος Ζαγρέας (Γιός του Διός και της «Περσεφόνης», μορφής της «Δήμητρας») είναι πάνω από τον χρόνο και την ιστορία… Είναι το Παγκόσμιο Πνεύμα… Ο Ζαγρέας είναι η Κεντρική Μορφή της Θεολογίας και σε Αυτόν αναφέρονται και αιτιολογούνται, η Πίστη των Ορφικών, η Λατρεία του Θεού, οι Τελετουργίες (είτε στην ύπαιθρο, είτε στα πλαίσια της αστικής θρησκευτικής δραστηριότητας), και οι Γιορτές που καθιερώθηκαν.

Ο Ζαγρέας ταυτίζεται με τον (Δευτερογεννημένο) Διόνυσο (Γιό του Διός και της «Σεμέλης», άλλης μορφής της «Δήμητρας») Γεννουσιουργό και Γονιμοποιό Θεό της φύσης που ανανεώνεται κάθε χρόνο, που «αναγνωρίζεται» σε πλήθος μορφών ζωής, ζωικές, και φυτικές… (του ταύρου, του «ζώου», του δένδρου, του κισσού, της άγριας κι αργότερα της ήμερης αμπέλου, του σπόρου, του ανθρώπου). Ο Διόνυσος, σε αυτή την Δεύτερη Όψη του, είναι το Αληθινό Ον, ο Νους.

Ο Ζαγρέας σαν «μανιοδότης» Θεός (θα δούμε αργότερα την πραγματική έννοια της «μανίας»), αρχηγός των ανθρώπινων θιάσων είναι ο Βάκχος, που συμβολιζόταν κατ’ εξοχήν με την ιερή άμπελο και το ιερό κρασί… Ταυτόχρονα, ο «μανιοδότης» Θεός είναι «μανιολύτης», είναι ο Διόνυσος Λύσιος (ο ίδιος ο Βάκχος), ενώ στα Ελευσίνια Μυστήρια είναι ο Ίακχος (μορφή του Διονύσου Λύσιου), ο αρχηγός και ο οδηγητής των μυστών (ο κατ’ εξοχήν μύστης)… Ο Βάκχος είναι η Ψυχή, η κατ’ εξοχήν Ψυχή, η Ψυχή του Θεού, ο Οδηγητής, Καθοδηγητής και Λυτρωτής της ατομικής ψυχής που «προσωποποιείται» στην Περσεφόνη, των ατομικών ψυχών, (των ανθρώπων).

Προφανώς μιλάμε για Ένα (τον Ίδιο) Θεό, που έχει (μέσα στην Θεολογική Σκέψη και στη Λατρεία) πολλές (διαφορετικές) λειτουργικές δραστηριότητες… Δεν μιλάμε για πολλούς Θεούς, ούτε υπάρχει πρόβλημα «ταυτισμού» μεταξύ των διαφόρων «μορφών» του Θεού. Για τους αρχαίους μύστες, αλλά και τους απλούς αρχαίους Έλληνες, όλα αυτά ήταν αυτονόητα, πράγματα γνωστά… οι αρχαίοι Έλληνες ποτέ δεν ξεχώρισαν τις μορφές του Διονύσου (Ζαγρέας, Διόνυσος, Βάκχος). Μόνοι οι σημερινοί «σοφοί» ανακαλύπτουν προβλήματα εκεί που δεν υπάρχουν… και φαντάζονται ότι κάτω από το όνομα «Διόνυσος» στεγάζονται (τουλάχιστον) τρεις διαφορετικής προέλευσης λατρευτικές οντότητες… «αγνοούν» όχι μόνο την «παράδοση», το βάθος την έκταση αλλά την σημασία της ορφικής θεολογίας, αλλά ακόμα και τα γραπτά κείμενα.

Στην «Δελφική Λατρεία» (και γνωρίζουμε την σημασία που είχαν οι «Δελφοί» για την Ελλάδα και τους Έλληνες) λατρευόταν ο Διόνυσος το Χειμώνα και ο Απόλλωνας τον υπόλοιπο καιρό.

Ο Διόνυσος είναι ο Ήλιος του Χειμώνα, της Νύχτας (όταν μεγαλώνει κι υπερισχύει η νύχτα της μέρας)… Ο Απόλλωνας είναι ο Ήλιος του «καλοκαιριού», της «μέρας» (όταν μεγαλώνει και υπερισχύει η μέρα της νύχτας)… Στην πραγματικότητα (στην «δελφική θεολογία» που είχε «διαποτιστεί» από την Ορφική Θεολογία) ο Διόνυσος κι ο Απόλλωνας είναι ο Ίδιος Θεός, ο Ήλιος, που «διαφοροποιείται» μέσα στον Ετήσιο Κοσμικό Κύκλο, όπως διαφοροποιείται ο ήλιος (που «βλέπουμε» στην εκλειπτική)… Ο Διόνυσος είναι η Μυστική Λατρευτική Μορφή του Θεού, ενώ ο Απόλλωνας είναι η Φανερή Μορφή του Διονύσου…).

Ειδικότερα, ο Διόνυσος στην Κοσμική Μυστική Μορφή του, σαν Ζαγρέας, λατρευόταν σαν ο Ήλιος του Μεσονυκτίου (όταν ο ήλιος είναι στο χειμερινό ηλιοστάσιο)… Ο Διόνυσος σε αυτή την Μορφή του, είναι ο κατ’ εξοχήν Θεός, ο Γιός του Θεού Διός, Αυτός που καθώς «κλείνει» ένας κοσμικός κύκλος, κι «ανοίγει» ένας άλλος κοσμικός κύκλος, «Γεννιέται», «Εμφανίζεται»… ακριβώς την Ώρα που καταλύεται ο κόσμος στο χάος και πάλι ξαναγεννιέται από το χάος, την Ώρα της Εναλλαγής, την Ώρα της Μεγάλης Επαναγέννησης… η Μυστική Μορφή του Ζαγρέα.

Είναι Αυτός ο Ίδιος Θεός (ο Ζαγρέας) που «γιορτάζεται» κάθε έτος (που ανανεώνεται η φύση) σαν Διόνυσος Λικνίτης.

Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε πως ο Διόνυσος (στην Ορφική Θεολογία, στην πίστη των Ελλήνων, και στην αρχαία λατρεία) είναι Ένας, αλλά είναι πολλές οι λειτουργίες του, οι δραστηριότητές του μέσα στον κόσμο… Έτσι, ανάλογα (για ποια Όψη, δραστηριότητα του Θεού, μιλάμε), μιλάμε για τον Ζαγρέα, τον Διόνυσο, τον Βάκχο, τον Ίακχο, τον Απόλλωνα… μιλάμε πάντα για τον Ίδιο Θεό.

Αιώνες αργότερα, οι χριστιανοί θεολόγοι, θα μιλήσουν για τις διάφορες όψεις του δικού τους θεού, θα μιλήσουν για τον Πατέρα, για τον Υιό στους κόλπους του Πατρός, για τον Λόγο στον κοσμικό του ρόλο, για τον Θεάνθρωπο, για την θεία φύση του Ιησού, για την ανθρώπινη φύση του Ιησού. Προφανώς κι εδώ μιλούν για τον Ίδιο Θεό (Πατέρα, Υιό, Λόγο, Θεάνθρωπο, Ιησού…).  Δεν καταλαβαίνουμε γιατί οι διάφορες όψεις του θείου στον Ορφισμό αποτελούν πρόβλημα, ενώ δεν αποτελούν πρόβλημα στην χριστιανική κοσμοθεωρία… Προφανώς κάποιοι μιλούν εκ του πονηρού και θεωρούν τους άλλους ανόητους.

Εκτός από τον Διόνυσο υπάρχουν κι άλλοι θεοί που σχετίζονται με την αρχαία θρησκεία (και τον Ορφισμό ειδικότερα)… και τους αναφέρουμε με συντομία.

Η Μυστική Δήμητρα (που ταυτίζεται επίσης με την Σεμέλη) είναι η Υπερφύση, ο αόρατος κόσμος, η Αληθινή Γη.

Η Περσεφόνη, που στην διπλή της όψη, είναι η Κόρη των Ελευσινίων Μυστηρίων (η Ψυχή), κι η «Περσεφόνη», των μικρών μυστηρίων, (η υλική ψυχή, η ψυχοσωματική δραστηριότητα, το «εγώ»…)

Η Άρτεμις είναι η διάνοια, η εσωτερική σκέψη

Ο Απόλλωνας, δίδυμος αδελφός της Αρτέμιδος, δεν είναι μόνο η Φανερή Όψη του Διονύσου, είναι επίσης ο εξωτερικός νους που διερευνά τον υλικό κόσμο, η αίσθηση…

Η Δήμητρα, στην Φανερή Όψη της, είναι ο υλικός κόσμος των ανθρώπων (ο Αληθινός Άδης των Ορφικών)…

Ο Άδης (σαν μεταφυσικός χώρος), διατηρείται μέσα στην Ορφική Κοσμοαντίληψη… Είναι ο χώρος των σκιών, ο τόπος όπου «μαζεύονται» όσοι δεν μυήθηκαν στα Μυστήρια, δεν λυτρώθηκαν από τον κύκλο της μετενσωμάτωσης, κι αναμένουν για να ενσωματωθούν ξανά στον γήινο κόσμο.

Υπάρχει «οργανική» σύνδεση ανάμεσα στην Ορφική Θεολογία, στα Μυστήρια, στις Τελετές (των Θιάσων), και στις (Εξωτερικές, Δημόσιες) Γιορτές. Σε όλες αυτές τις «δραστηριότητες» μεταδίδονταν η «Ίδια Αλήθεια» ( με διαφορετικό τρόπο, και σε διαφορετικούς ανθρώπους…).

Ακόμα και οι «εξωτερικές γιορτές» είχαν βαθύ συμβολικό χαρακτήρα και μυητική δράση και λυτρωτικό αποτέλεσμα. Ακόμα και στην πιο μικρή γιορτή υπήρχε μία «τριμερής» διαίρεση (πομπή – θυσία ή αγών – κώμος) που συμβόλιζε τον κοσμικό κύκλο, τον κύκλο της ζωής, κλπ…

Η χρήση του «προσωπείου», της μεταμφίεσης («έθιμο» που διατηρείται μέχρι σήμερα, στις σημερινές γιορτές του «τριωδίου», στα «καρναβάλια»…), είχε όχι μόνο συμβολικό χαρακτήρα, μυητική δράση, αλλά και λυτρωτικό αποτέλεσμα, (ενώ σήμερα, τα καρναβάλια, είναι μονάχα επιφανειακές γιορτές, καθώς έχουν «αποσυνδεθεί» από το πραγματικό αρχαίο περιεχόμενό τους, κι έχουν χάσει την λυτρωτική δράση τους…).

Το «προσωπείο» (στην «χρήση» του), ήταν γενικά το «κενό πρόσωπο του Θεού», που μπορούσε να πάρει οποιαδήποτε εξωτερική μορφή. Το «προσωπείο» (σαν μάσκα), ήταν ο «ψεύτικος χαρακτήρας του ανθρώπου», η ψεύτικη προσωπικότητα. Με άλλα λόγια, «πίσω» από το «προσωπείο» βρισκόταν ο αληθινός άνθρωπος (που ταυτιζόταν με τον Θεό), ο Θεός, Ένας μέσα σε όλους… ενώ εξωτερικά οι άνθρωποι «ξεχώριζαν» με τα ψεύτικα προσωπεία…

Ο «χρόνος» ήταν ιερός. Οι «γιορτές» λάβαιναν υπόψη ηλιοστάσια, ισημερίες, τις «μεταμορφώσεις» της σελήνης (νέα σελήνη, πανσέληνο, κλπ.).

Ο «τόπος» ήταν επίσης ιερός. Παλιότερα οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν πιο πολύ τα τεμένη, δηλαδή ιερούς χώρους με «βωμό», περιφραγμένους (με πέτρες, φράχτη, ή ανάχωμα…), για να ξεχωρίζουν από τον ανίερο χώρο… Αργότερα χρησιμοποιήθηκαν και ναοί (χωρίς πάντως να καταργηθούν οι «υπαίθριες» τελετές, που συνυπήρχαν…)… Στην πραγματικότητα όμως, για τους μύστες, όλος ο κόσμος ήταν Ναός του Θεού, (και των Όψεων του Θεού, των θεών)… Ο κατ’ εξοχήν Θεός της Δημοκρατίας, ο Διόνυσος, ήταν Θεός χωρίς πατρίδα, χωρίς πόλη, χωρίς λαμπρούς ναούς… και ακόμα κι όταν χτίστηκαν ναοί (προς Τιμήν του), βασικές θρησκευτικές δραστηριότητες (της Λατρείας) γίνονταν μακριά από ναούς, ενώ οι «υπαίθριες τελετές» γίνονταν παράλληλα, με την δημόσια λατρεία των ναών και τις δημόσιες γιορτές της πόλης… («Πως» συνδυάζονταν όλα αυτά, θα το δούμε στην πορεία…).