ΑΡΚΑΔΑΣ
(αστερισμός)
Ο Αρκάδας είναι γιος του Δία και της Νύμφης συνοδού της Άρτεμης και ορκισμένης παρθένας Καλλιστώς. Κατά άλλους, πατέρας του είναι ο Πάνας.
Όταν η μητέρα του πέθανε από βέλος της Άρτεμης ή μεταμορφώθηκε σε αρκούδα από την Ήρα, ο Δίας έστειλε τον Ερμή με διαταγή να σώσει το παιδί που η Καλλιστώ είχε στην κοιλιά της και να το παραδώσει στη Μαία, τη μητέρα του, για να το αναθρέψει.
Από την πλευρά της μητέρας του παππούς του ήταν ο Λυκάονας, βασιλιάς της Αρκαδίας, ο οποίος, για να εκδικηθεί τον Δία που είχε αποπλανήσει την κόρη του Καλλιστώ, ή για να δοκιμάσει τη νοημοσύνη του Δία, τον κάλεσε σε τραπέζι, προσφέροντάς του ως εκλεκτό έδεσμα τον σφαγμένο και διαμελισμένο Αρκάδα. Οργισμένος ο Δίας, με αποστροφή ανέτρεψε το τραπέζι, μεταμόρφωσε τον Λυκάονα σε λύκο, έκαψε με κεραυνό την Αρκαδία και ύστερα πήρε τα κομμάτια του σφαγμένου παιδιού του, τα κόλλησε και ξανάδωσε ζωή στο παιδί που έγινε γενάρχης των Αρκάδων*.
Μετά τον θάνατο και του τελευταίου γιου του Λυκάονα την εξουσία την πήρε ο εγγονός του Αρκάδας. Αυτός έφερε την καλλιέργεια του ήμερου καρπού και δίδαξε τους ανθρώπους να κάνουν ψωμί και να υφαίνουν ρούχα. Από τον βασιλιά αυτόν η χώρα πήρε το όνομα Αρκαδία αντί Πελασγία και οι κάτοικοί της Αρκάδες αντί Πελασγοί (Παυσανίας 8.2.1-2). Από τη Λεάνειρα, την κόρη του Αμύκλου, ή από την κόρη του Κρόκωνα Μεγάνειρα ή, όπως λέει ο Εύμηλος, από τη νύμφη Χρυσοπέλεια, απέκτησε ο Αρκάδας δύο γιους, τον Έλατο και τον Αφείδα (Απολλόδωρος 3.9).
Ο Οβίδιος, παίρνοντας αφορμή από την παλιά ιστορία της μεταμόρφωσης της Καλλιστώς σε αρκούδα, συμπλήρωσε την ιστορία προχωρώντας και σε μια δεύτερη μεταμόρφωση, του Αρκάδα αυτή τη φορά, ύστερα από μια συνάντηση με τη μητέρα αρκούδα. Η Καλλιστώ με τη νέα μορφή της αρκούδας διατήρησε την ανθρώπινη συνείδηση. Σε αυτή τη διπλή κατάσταση συντελείται η συνάντησή της με τον θηρευτή γιο της Αρκάδα, που δεκαπεντάχρονος ασκούνταν στο κυνήγι. Η μητέρα αναγνώρισε το παιδί της, αλλά, αδυνατώντας να επικοινωνήσει μαζί του, κατέφυγε στον ναό του Λυκαίου ή Λύκιου Δία. Ο Αρκάδας εισέδυσε στο ιερό παρά τον τοπικό νόμο να τιμωρείται με θάνατο ο εισβολέας. Η μεταμόρφωση των δυο τους από τον Δία σε αστερισμούς** έσωσε τον έναν από τον άλλον, η μητροκτονία δεν συντελείται και οι δυο τους βρέθηκαν στον ουρανό πλάι ο ένας στον άλλον, Μεγάλη Άρκτος*** η Καλλιστώ και Αρκτούρος****, φύλακας της Άρκτου, ο Αρκάδας ή, σύμφωνα με άλλη εκδοχή, Μικρή Άρκτος. Αυτό προκάλεσε την οργή και το παράπονο της Ήρας, αλλά και την υποψία για την τύχη της ως συζύγου του Δία, και γι' αυτό ζήτησε από το ζευγάρι Ωκεανός και Τηθύς να κρατηθούν μακριά η Άρκτος από τον Αρκτούρο.
-----------------------------
*Αναλογίες παρουσιάζει ο μύθος του διαμελισμένου και ανασυγκροτημένου παιδιού με τον Διόνυσο ή τον Πέλοπα, ή και με τον Πελία· το γεύμα που πρόσφερε ο Λυκάων με τα θυέστεια δείπνα· το κάψιμο της γης της Αρκαδίας από τον Δία με το κάψιμο της Σεμέλης· η παιδοφαγία με τον Κρόνο που τρώει τα παιδιά του· ο αποτροπιασμός του Δία με τον αποτροπιασμό της Αθηνάς για την ανθρωποφαγία του προστατευόμενού της Τυδέα. Επαναλαμβανόμενο μοτίβο είναι και το ξεγέλασμα του θεού, όπως το επιχείρησαν για παράδειγμα ο Προμηθέας και ο Ωρίωνας, ή ο Οδυσσέας όταν γύρισε στην Ιθάκη. Γύρω από δομές και μοτίβα αναπτύσσονται τοπικές λεπτομέρειες.
**Η Καλλιστώ και ο Αρκάδας στον ουρανό
Και τώρα αυτουνού [του Λυκάονα] ο εγγονός, ο Αρκάδας, ήταν κιόλας
δεκαπέντε·
δεν ήξερε τη μάνα του, ποτέ δεν είχε μάθει για το πάθημά της.
Αγρίμια κυνηγούσε το παιδί, καρτέρι πού να στήσει μελετούσε,
και άπλωνε τα δίχτυα του πυκνά στου Ερυμάνθου γύρω τα ρουμάνια
όταν η τύχη το 'φερε να βρει τη μάνα του μπροστά. Κι αυτή στεκόταν
σα να 'ξερε ποιον είχε αντικρύ. Τραβήχτηκε ξοπίσω ο Αρκάδας,
τον κάρφωναν τα μάτια του αγριμιού, το βλέμμα το ακίνητο - ένας φόβος
τον έπιασε (δεν ήξερε γιατί) κι όπως η αρκούδα έδειχνε λαχτάρα
να τον ζυγώσει, έκανε αυτός κατάστηθα να ρίξει το κοντάρι.
Αλλιώτικη του Δία η βουλή: μαζί μ' αυτούς αφάνισε το κρίμα,
με στρόβιλο τους σήκωσε ψηλά στα πλάτη των απέραντων αιθέρων
για να τους στήσει μες στον ουρανό, μάνα και γιο γειτονικά αστέρια.
(Οβ., Μεταμορφώσεις 2. 496-507)
***Η Καλλιστώ άρκτος
Ταύτην ῾Ησίοδός φησι Λυκάονος θυγατέρα ἐν Ἀρκαδίᾳ οἰκεῖν, ἑλέσθαι δὲ μετὰ Ἀρτέμιδος τὴν περὶ τὰς θήρας ἀγωγὴν ἐν τοῖς ὄρεσι ποιεῖσθαι· φθαρεῖσαν δὲ ὑπὸ Διὸς ἐμμεῖναι λανθάνουσαν τὴν Θεόν· φωραθῆναι δὲ ὕστερον ἐπίτοκον ἤδη οὖσαν ὀφθεῖσαν ὑπ' αὐτῆς λουομένην· ἐφ' ᾧ ὀργισθεῖσαν τὴν Θεὸν ἀποθηριῶσαι αὐτήν· καὶ οὕτως τεκεῖν ἄρκτον γενομένην τὸν κληθέντα Ἀρκάδα· οὖσαν δ' ἐν τῷ ὄρει θηρευθῆναι ὑπὸ αἰπόλων τινῶν καὶ παραδοθῆναι μετὰ τοῦ βρέφους τῷ Λυκάονι· μετὰ χρόνον δέ τινα δόξαι εἰσελθεῖν εἰς τὸ τοῦ Διὸς ἄβατον [ἱερὸν] ἀγνοήσασαν τὸν νόμον· ὑπὸ δὲ τοῦ ἰδίου υἱοῦ διωκομένcν καὶ τῶν Ἀρκάδων, καὶ ἀναιρεῖσθαι μέλλουσαν διὰ τὸν εἰρημένον νόμον, ὁ Ζεὺς διὰ τὴν συγγένειαν αὐτὴν ἐξείλετο καὶ ἐν τοῖς ἄστροις αὐτὴν ἔθηκεν· Ἂρκτον δὲ αὐτὴν ὠνόμασε διὰ τὸ συμβεβηκὸς αὐτῇ σύμπτωμα.
῎Εχει δὲ ἀστέρας ἐπὶ τῆς κεφαλῆς ζ ἀμαυρούς, ἐφ' ἑκατέρων ὠτίων β, <ἐπ'> ὠμοπλατῶν λαμπρὸν α, ἐπὶ τοῦ στήθους <α, ἐπὶ τοῦ ἔμπροσθεν ποδὸς> β, ἐπὶ τῆς ῥάχεως λαμπρὸν α, <ἐπὶ τῆς κοιλίας λαμπρὸν α>, ἐπὶ σκέλεσιν ὀπισθίοις β, ἐπ' ἄκρῳ τῷ ποδὶ β, ἐπὶ τῆς κέρκου γ· τοὺς πάντας κδ. (Ερατοσθένης, Καταστερισμοί 1)
****Αστερισμός του Βοώτη
<Π>ερὶ τούτου λέγεται ὅτι Ἀρκάς ἐστιν ὁ Καλλιστοῦς καὶ Διὸς γεγονώς, ᾤκησε δὲ περὶ τὸ Λύκαιον φθείραντος αὐτὴν Διός· οὗ προσποιησάμενος ὁ Λυκάων τὸν Δία ἐξένιζεν, ὥς φησιν Ἡσίοδος, καὶ τὸ βρέφος κατακόψας, παρέθηκεν ἐπὶ τὴν τράπεζαν· ὅθεν ἐκείνην μὲν ἀνατρέπει, ἀφ' οὗ ἡ Τραπεζοῦς καλεῖται πόλις, τὴν δὲ οἰκίαν ἐκεραύνωσε, τὸν δὲ Λυκάονα ἀπεθηρίωσε καὶ αὐτὸν λύκον ἐποίησε· τὸν δὲ Ἀρκάδα πάλιν ἀναπλάσας ἔθηκεν ἄρτιον· καὶ ἐτράφη παρ' αἰπόλῳ· νεανίσκος δ' ὢν ἤδη δοκεῖ καταδραμεῖν εἰς τὸ Λύκαιον καὶ ἀγνοήσας τὴν μητέρα γῆμαι· οἱ δὲ κατοικοῦντες τὸν τόπον ἀμφοτέρους κατὰ νόμον θύειν ἔμελλον· ὁ δὲ Ζεὺς ἐξελόμενος αὐτοὺς διὰ τὴν συγγένειαν εἰς τὰ ἄστρα ἀνήγαγεν.
(Ερατοσθένης, Καταστερισμοί, 1, 8)
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου