Η φιλοσοφία του και κυρίως ο τρόπος αντίδρασης του, στην καταδικαστική απόφαση που ελήφθη εις βάρος του, ίσως είναι ο λόγος που έχει γίνει τόσο αρεστός από τα εκάστοτε πολιτικά συστήματα, τόσο της Ελλάδος όσο και της Ευρώπης.
Θυμάμαι πως στο σχολείο της δικής μας εποχής, είχε μονοπωλήσει το ενδιαφέρον του εκπαιδευτικού συστήματος, όσον αφορά την διδασκαλία του, εις βάρος των άλλων φιλοσόφων της αρχαιότητας που μόνο το όνομα τους γνωρίσαμε κατά τα σχολικά μας χρόνια.
Κανείς δεν ασχολήθηκε ιδιαίτερα με τον Δημόκριτο, που θεωρείται πατέρας της σύγχρονης ατομικής θεωρίας, ούτε με τον Εμπεδοκλή, ούτε με τον Αριστοτέλη.
Ήταν άραγε οι θεωρίες τους και η φιλοσοφία τους τόσο υποδεέστερες ώστε να μην αξίζουν μιας μεγαλύτερης προσοχής?
Είναι γνωστό ότι ο Σωκράτης καταδικάστηκε άδικα εις θάνατο από μια Δημοκρατία που, κατά την γνώμη μου, δεν είχε αρχές και ηθική και που για τον ίδιο λόγο καταδίκασε και εξόρισε και άλλα μεγάλα ονόματα και πνευματικούς ανθρώπους της εποχής εκείνης. Θυμίζω τον Αριστείδη, τον Αριστοτέλη κ.ο.κ
Επίσης είναι γνωστό ότι ο Σωκράτης είχε την ευκαιρία, αν ήθελε, να δραπετεύσει.
Δεν το έκανε. Οι αιτίες που δεν το έκανε θα μπορούσαν να είναι πολλές, αλλά νομίζω πως καλύτερο θα ήταν αν αυτή η δυνατότητα είχε υποκρυφθεί ή δεν του είχε δοθεί.
Θα μπορούσε να σκεφτεί κάποιος ότι με την στάση του, ήθελε να δείξει πως η υπακοή στους νόμους, δίκαιους ή άδικους, είναι σημαντική για την διατήρηση μιας οργανωμένης κοινωνίας, ίσως και μιας Δημοκρατίας.
Μάλλον όμως χωρίς να το θέλει για τους ίδιους λόγους υπέπεσε σε ένα σφάλμα.
Έβαλε την νομιμότητα πάνω από την ηθική και την δικαιοσύνη και για χάρη της πρώτης υποτίμησε αυτές τις έννοιες καθώς και το αγαθό της ζωής.
Αυτές οι έννοιες όμως πρέπει να είναι πρωτεύοντα συστατικά στοιχεία μιας κοινωνίας, ασχέτως του πολιτεύματος της, πόσο μάλλον μιας τέλειας δημοκρατίας όπως χαρακτηρίστηκε αυτή της Αρχαίας Αθήνας.
Η υπακοή στους νόμους, ακόμη και αν αυτοί με δημοκρατικές σοφιστικέ διαδικασίες οδηγούν σε ανήθικες αποφάσεις, που με το παράδειγμα του, θέλησε να δείξει ο Σωκράτης σαν κάτι αναγκαίο για την λειτουργία μιας οργανωμένης κοινωνίας, κατά την γνώμη μου είναι ο καλύτερος τρόπος για την σύντομη διάλυση της. Το καλύτερο παράδειγμα είναι το μέλλον της αρχαίας μετά-Σωκρατικής Αθήνας όπως το ξέρουμε και το έχουμε διδαχθεί.
Το ερώτημα βέβαια που τίθεται εδώ είναι προφανές.
Έχει δικαίωμα ένας παράνομος που θεωρεί πως έχει κριθεί αδίκως έτσι, να μην υπακούει στο νόμο στηριζόμενος στην δυνατότητα της ηθικής κάλυψης της φιλοσοφίας ενός άλλου Σωκράτη, που θα είχε προτιμήσει να επιβραβεύσει την ηθική και τη δικαιοσύνη εις βάρος της νομιμότητας?
Δεν ξέρω πως θα μπορούσε να παρακαμφθεί αυτό το εμπόδιο.
Προφανώς ο Σωκράτης δεν ήταν ο οποιοσδήποτε, ούτε του επιβλήθηκε μια ήπια ποινή για να θεωρηθεί πως με μια άλλη επιλογή του, θα έδινε μια φιλοσοφική γενίκευση που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί με τον αναφερόμενο τρόπο. Η γενίκευση της επιλογής μιας υποθετικής άρνησης της υπακοής του ή έστω μιας στάσης όχι τόσο παθητικής θα μπορούσε να είναι η ακόλουθη. Αν εσύ ως πολίτης έχεις φτάσει σε ένα επίπεδο που θα μπορούσες να θεωρηθείς αντάξιος του Σωκράτη, πολέμα για να αλλάξεις όσους νόμους χρειάζεται για χάρη της ηθικής και της δικαιοσύνης και πάντα χωρίς να κάνεις κακό στο κοινωνικό σύνολο και στον συνάνθρωπό σου, ακόμη και αν αυτός είναι τμήμα της ανήθικης νομιμότητας (πολέμα συστημικά).
Βέβαια, το πρόβλημα που προκύπτει είναι ποιος θα πείσει τον συμφεροντολόγο, τον κακοποιό τον κλέφτη κλπ να μην θεωρεί τον εαυτό του ίδιο με τον Σωκράτη.
Δεν βρίσκω άλλη απάντηση εκτός από αυτή που εμπεριέχει λογικές αδυναμίες και που θα έλεγε, πως τέτοιου είδους άτομα δεν θα είχαν ασχοληθεί ποτέ με την φιλοσοφία του Σωκράτη και ότι μάλλον δεν θα τον είχα ακουστά ποτέ. Επομένως, δεν θα ήταν δυνατό να χρησιμοποιήσουν μια άλλη υποθετική στάση του, για την ηθική κάλυψή τους.
Προφανώς η απάντηση αυτή δεν είναι ότι καλύτερο και η δυσκολία στο να υπάρξει κάποια καλύτερη δείχνει πόσο πολύπλοκο είναι το πρόβλημα που δημιουργείται όταν η εξουσία η δικαιοσύνη και η ηθική βρίσκονται σε διάσταση και ακόμη περισσότερο όταν η ποινή που η μια προσπαθεί να επιβάλει στην άλλη είναι η χειρίστη ή από τις χείριστες. Ένας τέτοιος τρόπος δράσης θα μπορούσε να αρμόζει στην εξουσία αλλά αμέσως θα οδηγούσε στην αυτοκατάργηση της ηθικής και της δικαιοσύνης της αντίπαλης πλευράς αν προσπαθούσε να την εφαρμόσει.
Σε κάθε περίπτωση, όμως, η φιλοσοφία του Σωκράτη έγινε ευρέως αποδεκτή διότι ανέκαθεν βόλευε και δικαιολογούσε δράσεις της εξουσίας. Δίνει επίσης διαπαιδαγώγηση σε νέους για να είναι παθητικοί αποδέκτες μιας νοσηρής κατάστασης σαν αυριανοί πολίτες.
Και εδώ δυστυχώς είναι το παράδοξο. Ενώ ο Σωκράτης δεν ήταν διαφθορέας νέων, όπως κατηγορήθηκε, με την τόσο παθητική στάση του, στην άδικη απόφαση κινδυνεύει να κατηγορηθεί σαν διαφθορέας πολιτών και σαν αυτόχειρας καθώς ούτε την κούπα του κώνειου δεν απαίτησε να την κρατάει ο εκπρόσωπος του νόμου, που τον καταδίκασε.
Τέλος, θεωρώ πως χρησιμοποιήθηκε υπέρμετρα από πολλά πολιτικά συστήματα μέσω της εκπαιδευτικής βούλησής τους, σε σημείο τέτοιο που ακόμη και αν δεν υπήρξε ποτέ, θα βόλευε να επινοηθεί η ύπαρξή του.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου