Ζήνων ο Κιτιεύς

Η Συμβολή του στη Μελέτη της Γλώσσας

« …από την εποχή που μίλησε ο Όμηρος ως τα σήμερα, μιλούμε, ανασαίνουμε και τραγουδούμε με την ίδια γλώσσα. Κι αυτό δεν σταμάτησε ποτέ, είτε σκεφτούμε την Κλυταιμνήστρα που μιλά στον Αγαμέμνονα, είτε τους ύμνους του Ρωμανού και τον Διγενή Ακρίτα, είτε το Κρητικό Θέατρο και τον Ερωτόκριτο, είτε το δημοτικό τραγούδι». Γιώργου Σεφέρη «Δοκιμές» Α΄ σελ. 177

Η Ελληνική Γλώσσα έχει μία διαχρονικότητα μοναδική στον κόσμο.

Οι αλλαγές που έχει υποστεί κατά τη μακραίωνη πορεία της, είναι ελάχιστες σε σχέση με αυτές των άλλων γλωσσών. Επομένως η δομική φυσιογνωμία της ελληνικής γλώσσας παραμένει ουσιαστικά αμετάβλητη εδώ και 40 αιώνες και το λεξιλόγιό της δεν έχει αλλοιωθεί σημαντικά.

Στο σημείο αυτό θα πρέπει βέβαια να κάνουμε μια ιστορική αναδρομή και να αναφέρουμε ότι ο Πρωταγόρας τον 5ο αιώνα μ.Χ. συνέταξε γλωσσάριο με σπάνιες λέξεις που συναντώνται στα έργα του Ομήρου, ο Πλάτωνας (427-347 π.Χ) συνέταξε τα πρώτα φιλοσοφικά έργα για τη γέννηση της γλώσσας και ο Διονύσιος Θράκας συνέταξε την πρώτη Γραμματική της Ελληνικής Γλώσσας – στην οποία κάνει αναφορά για μέρη του λόγου, γένη, κλίσεις, αριθμούς, πτώσεις, πρόσωπα, συζυγίες, φωνές, εγκλίσεις.

Ο Διονύσιος ο Θράκας έδωσε ένα ορισμό για τη Γραμματική λέγοντας ότι:
«Γραμματική ἐστι τέχνη, ἕξις θεωρητικὴ καὶ πρακτικὴ τῶν παρὰ ποιηταῖς τε καὶσυγγραφεῦσι, δι’ ἧς ἑκάστῳ τὸ οἰκεῖον ἀποδιδόντες ἐξ ἀπείρου καταληπτὸν ποιούμεθα».

Ας μην ξεχνάμε όμως ότι το έργο του Ζήνωνα του Κιτιέα αποτέλεσε για το Διονύσιο σημαντική βοήθεια

Σύμφωνα με τον Διονύσιο, ο Ζήνωνας συμπλήρωσε τον κατάλογο των 24 στοιχείων του αλφαβήτου.

Διέκρινε λοιπόν
τα επτά φωνήεντα: α, ε, η, ι, ο, υ, ω
τα έξι άφωνα σύμφωνα: β, γ, δ, π, κ, τ

Επισήμανε
και τα άλλα σύμφωνα

Χώρισε επίσης τα μέρη του λόγου σε τέσσερα:
Το Όνομα (κύριο), που σημαίνει μιαν ατομική ιδιότητα, όπως «Δίων» και το Προσηγορικό, που δηλώνει μια γενική ιδιότητα, όπως «άνθρωπος».
Το Ρήμα, που είναι κατηγόρημα χωρίς πτώση.
Ο Σύνδεσμος, χωρίς πτώση που συνδέει τα λοιπά μέρη του λόγου.
Και το Άρθρο, το οποίο δέχεται πτώση και καθορίζει τα γένη των ονομάτων και τους αριθμούς.

Συγκρίνοντας λοιπόν τα μέρη του λόγου, που έχουν διακριθεί από τον Ζήνωνα, με αυτά της σχολικής μας γραμματικής διαπιστώνουμε ότι τα τελευταία έχουν αυξηθεί σε 10. Όπως όλοι γνωρίζουμε αυτά χωρίζονται σε κλιτά και άκλιτα.
Κλιτά: άρθρο, ουσιαστικό, επίθετο, αντωνυμία, ρήμα, μετοχή
Άκλιτα: επίρρημα, πρόθεση, σύνδεσμος, επιφώνημα

Ο Ζήνωνας επίσης απέδιδε μεγάλη σημασία στο λόγο, γι’ αυτό επεσήμανε κάποια γνωρίσματα του όπως τα γνήσια ελληνικά, τη σαφήνεια, τη συντομία, την πρέπουσα έκφραση, τη σωστή διαμόρφωση του λόγου.

Έδινε ακόμα τεράστια σημασία, στον ορθό τρόπο διατύπωσης των σκέψεων (γλωσσικά προσδεδεμένη σκέψη) και στη χρησιμοποίηση του λόγου χωρίς σολοικισμούς (συντακτικά λάθη).

Σε αυτόν αποδίδεται και η διάκριση των πτώσεων. Χώρισε τις πτώσεις σε ορθές και πλάγιες.

Ορθές:
Ονομαστική, η οποία έχει πέσει από τη σκέψη που είναι στην ψυχή, είναι το αρχέτυπο της γλωσσικής έκφρασης
Κλητική

Πλάγιες:
Γενική, η πτώση με τη γενικότερη χρήση
Δοτική, από το ρήμα δίδωμι
Αιτιατική, από τη σχέση αιτίας , που εκφράζει το όνομα

Στα νέα ελληνικά η δοτική έχει καταργηθεί από την κλίση όλων των πτωτικών μερών του λόγου.

Ο Ζήνωνας επίσης είναι πιθανόν να διέκρινε τους χρόνους με βάση τον τρόπο σε χρόνους ωρισμένους και σε χρόνους αόριστους.



Ο Ζήνωνας και γενικά οι Στωικοί φιλόσοφοι διατυπώνουν ότι :
το τώρα (Ενεστώτας) δεν είναι στιγμιαίο, αλλά ένα τώρα που διαρκεί και διαχέεται στο παρελθόν και στο μέλλον.
ο χρόνος βιώνεται ως μια διάρκεια, ως ένα καθημερινό έργο για εκπλήρωση του καθήκοντος.

Επιπρόσθετα ορίζουν τον Ενεστώτα ως ενεστώτα παρατατικόν, διότι παρατείνεται και στο μέλλοντα. Αυτός που λέει «κάνω» δηλώνει και ότι έκανε κάτι και ότι θα το κάνει.

Στο σημείο αυτό, μπορούμε να θυμηθούμε τη διάκριση των χρόνων με βάση τη σχολική Γραμματική.Η πρώτη Διάκριση χρόνων με βάση το πότε:



Και η δεύτερη Διάκριση με βάση το πώς:



Τελειώνουμε την παρουσίαση μας για τη συμβολή του Ζήνωνα στη γλώσσα με ένα απόφθεγμα που αποδίδεται σε αυτόν.
«Ζήνων τῶν μαθητῶν ἔφασκεν τούς μέν φιλολόγους εἶναι, τούς δέ λογοφίλους».

Ο Ζήνωνας δηλαδή έλεγε ότι από τους μαθητές του άλλοι μέν είναι φίλοι με τους λόγους, άλλοι είναι με τα λόγια φίλοι.

Έτσι λοιπόν, συμπεραίνουμε, ότι ο Ζήνωνας θεωρούσε ότι με τη ορθή χρήση της γλώσσας, μπορούσε κανείς να φτάσει στην αλήθεια.
Άραγε, σήμερα χρησιμοποιούμε σωστά την γλώσσα μας με απώτερο σκοπό να φτάσουμε στην αλήθεια, ή μήπως όχι;

Η Φιλοσοφία του

Ο Ζήνωνας ο Κιτιέας υπήρξε ιδρυτής της στωικής φιλοσοφίας, η οποία όπως την ενέπνευσε είναι μια φιλοσοφία έμπρακτης διαμόρφωσης της ανθρώπινης ζωής, μια φιλοσοφία που μπορεί να αποτελέσει τρόπο ζωής για τον καθένα. Ο Στωικισμός στηρίζετε σε στέρεες αρχές και σε ένα θαυμαστό ήθος πειθαρχίας. Βασικό στοιχείο στη πορεία της ζωής αποτελεί ο λόγος που υπάρχει μέσα μας, είναι το ηγεμονικό της ψυχής και αυτός που διέπει την τάξη του κόσμου.

Ο Ζήνωνας διαίρεσε πρώτος, στο έργο του «Περί λόγου», το φιλοσοφικό λόγο σε τρία μέρη: στο λογικό στο οποίο υπάγονται τα μέρη του λόγου, στο φυσικό, στο οποίο περιγράφονται οι ερμηνείες του Ζήνων όσον αφορά τα φυσικά φαινόμενα και στο ηθικό όπου αναφέρεται η φιλοσοφία του και η ερμηνεία της.

Οι Στωικοί παρομοιάζουν τη φιλοσοφία ως ζωντανό οργανισμό και τη διακρίνουν σε τρία μέρη. Το λογικό το οποίο είναι όμοιο με τα οστά και τα νεύρα, το φυσικό που είναι όμοιο με τη ψυχή και το ηθικό με τη σάρκα. Πολλοί φιλόσοφοι θεώρησαν πως τα τρία αυτά στοιχεία της φιλοσοφίας είναι ανάμεικτα και συνδεδεμένα, εν αντίθεση όμως ο Ζήνων και μερικοί Στωικοί τοποθέτησαν σε σειρά τα τρία στοιχεία με πρώτο το λογικό δεύτερο το φυσικό και τρίτο το ηθικό, δίνοντας έτσι στο καθένα ξεχωριστή διάσταση.

Η φιλοσοφία είναι η άσκηση της σωστής επιστήμης και αποτελεί ασφαλή οδό προς την αρετή. Αυτή επιτυγχάνεται μέσο της επαφής με την γνώση. Η γνώση είναι αληθινή – αντικειμενική και αποδίδεται στους σοφούς. Αντίθετα η γνώμη είναι ασθενής γνώση και αποδίδεται στους φαύλους – ανίδεους.

Μια γνώμη μπορεί να είναι ορθή αλλά μόνο εάν στηρίζετε στη γνώση και κάθε γνώμη που δεν έχει ως βάση τη γνώση τότε ταυτίζεται με την άγνοια. Ο σοφός άνθρωπος στηρίζεται στη γνώση για να έχει γνώμη και η γνώμη του αυτή έχει ένα απόλυτα λογικό ειρμό στηριγμένη σε αδιάσειστα κοινός αποδεκτά επιχειρήματα.

Σε αυτό το σημείο αντιλαμβανόμαστε την επικαιρότητα των πεποιθήσεων του Ζήνων. Μήπως οι πολιτικοί ηγέτες των αλλά και εμείς, οι πολίτες των σύγχρονων κοινωνιών, εκφέρουμε γνώμη χωρίς την ύπαρξη της αντίστοιχης γνώσης; Προσφέρουμε δηλαδή γνώμη μετά γνώσεως, ή απλά γνώμη χωρίς να γνωρίζουμε για τι πραγματικά μιλάμε;

Ο Ζήνων έχει πει πως «Ο άνθρωπος έχει δύο αυτιά και ένα στόμα για να ακούει περισσότερο και να μιλάει λιγότερο.» Σας προκαλώ, να ασκήσετε κριτική τόσο στους ίδιους σας τους εαυτούς όσο και στο κοινωνικό περιβάλλον σας, ακούτε όσο πρέπει και μιλάτε όσο πρέπει και για όσα έχετε γνώση;
Ερμηνεία της Φύσης

Ο Ζήνωνας , προσπαθώντας να ερμηνεύσει την φύση και τα φυσικά φαινόμενα έγραψε το βιβλίο του «Περί του Όλου». Σ’ αυτό το έργο του, περιγράφεται η φύση, δίνεται ερμηνεία διαφόρων φυσικών φαινομένων και διαχωρίζεται το τεχνικό από το άτεχνο πυρ. Μπορούμε δηλαδή, να εντοπίσουμε μερικές ομοιότητες με άλλους φιλόσοφους όπως ο Θαλής, ο Εμπεδοκλής κ.α.

Ο Ζήνωνας επίσης υποστήριζε ότι τα πάντα γύρω μας αποτελούνται από μια φωτιά που καίει μέσα τους. Αυτή τη φωτιά τη διαχώρισε σε τεχνικό και άτεχνο πυρ. Τεχνικό, ονόμασε το δημιουργικό πυρ, το οποίο οδηγεί στην αύξηση και την συντήρηση του οργανισμού και του σώματος. Είναι, δηλαδή, η φύση. . . η ψυχή. Αντίθετα τώρα, το άτεχνο, είναι το καταστρεπτικό πυρ, το οποίο αφομοιώνει ό, τι το τρέφει, δηλαδή, μετατρέπει την τροφή του σε εαυτό του. Με αυτήν τη θεωρία ο Ζήνωνας ήθελε να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι τα πάντα γύρω μας, τα άστρα, ο ήλιος, η σελήνη κτλ, έχουν νόηση και φρόνηση. Ο κόσμος μας δηλαδή είναι έμψυχος και ζωντανός.

Επίσης, δίνονται ορισμένες ερμηνείες φυσικών φαινομένων όπως τις αντιλαμβανόταν ο ίδιος. Κατά τον Ζήνωνα λοιπόν:
Έκλειψη ηλίου: παρατηρείται, όταν η σελήνη πάρει θέση μπροστά από τον ήλιο κατά το μέρος που είναι προς εμάς
Έκλειψη σελήνης: παρατηρείται, όταν η σελήνη πέφτει στη σκιά της γης, δηλαδή κατά τις πανσελήνους.
Αστραπή: η φλόγα που ανάβει όταν τα σύννεφα τρίβονται μεταξύ τους ή όταν σπάζουν εξαιτίας του ανέμου.
Βροντή: ο κρότος από την τριβή ή το σπάσιμό τους.
Κεραυνός: η δυνατή φλόγα που πέφτει στη γη με μεγάλη ορμή εξαιτίας της τριβής ή του σπάσιμου των νεφών.

Όπως αντιλαμβάνεστε, πως ο Ζήνωνας ήταν ιδιαίτερα προοδευτικός για την εποχή του, αφού χωρίς την τεχνολογία που κατέχουμε εμείς σήμερα έφτασε τόσο κοντά στις σύγχρονες ερμηνείες αυτών των φαινομένων. Φανταστείτε τώρα, τον Ζήνωνα πριν τόσες χιλιάδες χρόνια, να διδάσκει κάτω από την στοά ενώ πέφτει ένας κεραυνός 200 μέτρα πάρα κάτω. Όπως είναι φυσικό λοιπόν, οι υπόλοιποι Αθηναίοι φοβισμένοι ερμηνεύουν το φαινόμενο ως την οργή του Δία, ο Ζήνωνας όμως είχε μια εντελώς διαφορετική άποψη…

Το γεγονός αυτό βεβαίως δεν τον καθιστά άθεο. Ο Ζήνωνας, όπως και οι Στωικοί φιλόσοφοι, θεωρούσε πως η αρχή των πάντων είναι ο Θεός, ένα σώμα καθαρότατο, η πρόνοια που διέρχεται μέσα από όλα. Αυτός ο Θεός είναι που καθορίζει και την ειμαρμένη του κάθε οργανισμού, δηλαδή την μοίρα του, σύμφωνα με την οποία γίνονται όλα. Μπορεί, για παράδειγμα να μην θέλουμε να ακολουθήσουμε αυτό που μας είναι γραμμένο, αλλά είτε με τον ένα είτε με τον άλλο τρόπο, θα αναγκαστούμε να μπούμε στο πεπρωμένο μας.

Σύμφωνα με τον Ζήνωνα λοιπόν, όλοι μας οφείλουμε να ζούμε σύμφωνα με τους κανόνες της φύσης. Το φυσικό, θα μας βάλει στο δρόμο προς την αρετή. Αυτή η αρετή τώρα θα οδηγήσει τον άνθρωπο στην ολοκλήρωση του, να φτάσει δηλαδή στην ολότητα του.

Τα 4 Παράδοξα του Ζήνωνος

Και τώρα απευθυνόμενος προς εσάς σας καλώ να διερωτηθείτε και να προβληματιστείτε. Ο άνθρωπος σήμερα ακολουθεί τους κανόνες της φύσης και το δρόμο που του υπέδειξε ο Ζήνωνας πριν τόσες χιλιάδες χρονιά; Αν ναι, πως φτάσαμε ως εδώ;