Ο “αγαθός άγριος” (le bon sauvage) έχει την λογική και τον Ηθικό νόμο του κτήνους

Η επιβολή και η απαγόρευση μπορεί να προέρχεται από δύο πηγές. Η μία είναι εξωτερική. Το «επιτρέπεται» ή «απαγορεύεται» επιβάλλεται από το Δίκαιο, τον Νόμο, την Αστυνομική διάταξη ή την εξουσία (Ηγεμών, γονεύς, σύζυγος κλπ). Στην περίπτωση αυτή το «καλό» ή «κακό» δεν αποτελούν καθαρώς ηθική έννοια. Το «νόμιμο» δεν είναι και «ηθικό» όπως και το «ηθικό» δεν είναι, πολλές φορές, και «νόμιμο». Η Ηθική γεννάται όταν η επιταγή έχει πηγή εσωτερική. Η εξωτερική λέγεται Εξουσία, η εσωτερική Συνείδησις. Εδώ, δεν είναι ο Νόμος της Πολιτείας, είναι η Συνείδησις που καθορίζει το «πρέπει» και το «δεν πρέπει».

Πολλές φορές, ο Νόμος και η Συνείδηση βρίσκονται σε ριζική ή και τραγική αντίθεση. Στην μία περίπτωση έχουμε την «πίστη» του Κρέοντος, στην άλλη της Αντιγόνης. Όταν η πηγή είναι η Συνείδησις τότε μόνο βρισκόμασστε στην σφαίρα της Ηθικής. Άλλως, είμαστε στην σφαίρα του Δικαίου.

Είναι φανερό πως όταν ο άνθρωπος γεννιέται θέλει πάντοτε το «καλό», και το καλό συνίσταται σε ό, τι είναι χρήσιμο για την αυτοσυντήρηση και καλοπέρασή του.

Το αντίθετο γι’ αυτόν, είναι το κακό. Το άτομο, που ήρθε στον κόσμο, ως πρώτη εκδήλωση, άλογη, ενστικτώδη και αυτόματη, νιώθει ότι «οφείλει» να αυτοσυντηρηθεί (έστω και αν ποτέ κανείς δεν θα μπορέσει να μάθει «γιατί;» όταν η Φύσις έκανε τα όντα με σταθερό τον κανόνα να τρώει το ένα το άλλο!).

Ως πρώτον ορισμό του «καλού» (του Αγαθού) θα πούμε «καλό είναι αυτό που είναι «χρήσιμο» να εξασφαλίζει την συντήρηση του ατόμου». Στην περίπτωση αυτή, ο άνθρωπος είναι πάντα «καλός» και ο Ρουσσώ έχει δίκιο όταν το βλέπει έτσι. Αλλά αυτό προϋποθέτει το στάδιο της (θεωρητικής) απομονώσεως. Το άτομο, ως Εγώ, ζει μόνο του στον κόσμο και επιζητεί το «καλό» για τον εαυτό του. Αυτή είναι η κατάσταση, (σύμφωνα με τον θεμελιώδη οντογενετικό νόμο), του νηπίου και του πολύ μικρού παιδιού, έτσι όπως βγαίνει από το εργαστήρι της Φύσεως. Στο στάδιο αυτό, όλα επιτρέπονται για να επιτευχθεί ο Σκοπός. Όλα, από ό,τι είναι «χρήσιμο». «Το χρήσιμον άρα καλόν εστί προς ό αν ήι χρήσιμον»! Η συνείδηση, είναι συνείδηση του Εγώ. Εφ’ όσον η μόνωσις παρατείνεται, στην σχέση του με τον εξωτερικό κόσμο, το άτομο έχει κάθε δικαίωμα να είναι (όπως το βλέπει ο Μακιαβέλλι) «άρπαξ, θρασύδειλος, ευμετάβλητος και αγνώμων». 

Όταν ο Ύπατος Σκοπός είναι η αυτοσυντήρησις, όλα τα μέσα είναι ανεκτά. Επειδή το ένστικτο της αυτοσυντηρήσεως είναι το κινούν αίτιο της πράξεως, ο άνθρωπος δεν έχει απλώς μόνο «δικαίωμα». Επιπλέον, «οφείλει», έχει καθήκον. Καθήκον να αρπάξει, να σκοτώσει, να φάει, να είναι αγνώμων, να είναι ευμετάβλητος κατά την εκάστοτε ευμενή περίπτωση.

Αυτή είναι η πρώτη κατηγορική προσταγή. Είναι ο «καλός άγριος», le bon sauvage, ο ελεύθερος, ο γεννημένος καλός, ο άνθρωπος του Ρουσσώ!

Εφ’ όσον ο άνθρωπος δεν έχει ακόμη φτάσει σε εξελικτική ανάπτυξη του λογικού (τούτο ισχύει για τον «αγαθό άγριο» όπως και για το παιδί) η «ηθική» αντίδραση της συνειδήσεως, το «οφείλω» (sollen) είναι άμεση. Είναι η αυθόρμητη αντίδραση της στιγμής. Το παιδί, βλέπει ένα αντικείμενο που του αρέσει, το βάζει στην τσέπη, δεν έχει τύψη ότι «κλέβει». Ο άγριος σκοτώνει το βόδι για να κορέσει την πείνα του. Χωρίς καμία «τύψη», «οίκτο», «έλεος» ή empathy. Η δολοφονία του «άλλου» είναι το «καλό».

Βαθμηδόν όμως η ανάπτυξη του Λογικού συνεχίζεται. Ο άνθρωπος, αρχίζει τώρα να αντιλαμβάνεται την αλληλουχία των σχέσεων. Τότε βλέπει ότι το «καλό» της στιγμής μπορεί, στην χρονική διαδοχή των σχέσεων από αιτία σε αποτέλεσμα, να αποδειχθεί «κακό». Σκέπτεται τότε ότι αντί να σκοτώσει το βόδι, μπορεί να το χρησιμοποιήσει για την καλλιέργεια της γης. Στην υποθετική αυτή κατάσταση του μονήρους βίου η συνείδηση αρχίζει να γνωρίζει την έννοια «καλό» ή «κακό» μόνο σε σχέση με την ικανοποίηση του ενστίκτου της αυτοσυντηρήσεως υπό την πιο απλή του μορφή. Αυτή είναι η πρωτογενής γενεαλογία της Ηθικής. Αυτό εξηγεί γιατί το άτομο θέλει το «βέλτιστον» εκεί που το βρίσκει χωρίς να είναι σε θέση να συλλάβει μονομιάς το άπειρο πλέγμα των σχέσεων ως προς τις απώτερες συνέπειες της κατιούσας διαλεκτικής. Αυτή είναι η θεωρητική επισκόπηση της «ατομικής ηθικής».

Για τον «αγαθό άγριο» του Ρουσσώ, το πεδίο που εκτείνεται γύρω του, με τα δέντρα και τους καρπούς των, είναι «δικό του». Η παντελής έλλειψη της «αλλότητος» είναι η ευτυχία του Παραδείσου του. Όταν το Εγώ είναι «ένα» αντιμέτωπο στο «μη -Εγώ» κυριαρχεί ο «αμοραλισμός», η έννοια της «ανηθικότητος» είναι ακόμα άγνωστη. Η κατάστασις αυτή του «μεμονωμένου αγρίου» επιζεί ακόμη και σήμερα (σαν είδος κληρονομικού «μογγολισμού») για ορισμένα άτομα. Αυτό είναι η λογική και ο «ηθικός» νόμος του κτήνους. Σε αυτή την προοπτική πρέπει να θέσουμε την πρώτη παράγραφο του Κεφαλαίου 18 του «Ηγεμόνος». Εκπαιδευτής του Αχιλλέως ο Κένταυρος!