Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας

ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ, ΚΑΤΑ ΤΙΜΟΚΡΑΤΟΥΣ

ΔΗΜ 24.139–143

Πώς νομοθετούν στους Λοκρούς: ένα παράδειγμα σεβασμού προς τους παλαιότερους νόμους – Η πρακτική των Αθηναίων

Μετά την επιχειρηματολογία κατά των αδυναμιών του νόμου του Τιμοκράτη (σχετικά με το περιεχόμενο του νόμου βλ. ΔΗΜ 24.68–71) και την παράλληλη επίθεση στο ήθος του, ο ρήτορας εξέθεσε τα ταπεινά ελατήρια του εισηγητή του νόμου και των φίλων του, Ανδροτίωνα, Γλαυκέτη και Μελάνωπου, τονίζοντας πως θυσίαζαν το συμφέρον της πολιτείας στο βωμό του προσωπικού οφέλους. Κάλεσε, λοιπόν, τους ακροατές να μην αλλάξουν για χάρη τους τούς υπάρχοντες νόμους, αλλά να επιμείνουν στην τιμωρία τους.

[139] Βούλομαι δ’ ὑμῖν, ὦ ἄνδρες δικασταί, ἐν Λοκροῖς ὡς
νομοθετοῦσι διηγήσασθαι· οὐδὲν γὰρ χείρους ἔσεσθε παρά-
δειγμά τι ἀκηκοότες, ἄλλως τε καὶ ᾧ πόλις εὐνομουμένη
χρῆται. ἐκεῖ γὰρ οὕτως οἴονται δεῖν τοῖς πάλαι κειμένοις
χρῆσθαι νόμοις καὶ τὰ πάτρια περιστέλλειν καὶ μὴ πρὸς
τὰς βουλήσεις μηδὲ πρὸς τὰς διαδύσεις τῶν ἀδικημάτων
νομοθετεῖσθαι, ὥστ’ ἄν τις βούληται νόμον καινὸν τιθέναι,
ἐν βρόχῳ τὸν τράχηλον ἔχων νομοθετεῖ, καὶ ἐὰν μὲν δόξῃ
καλὸς καὶ χρήσιμος εἶναι ὁ νόμος, ζῇ ὁ τιθεὶς καὶ ἀπέρχεται,
εἰ δὲ μή, τέθνηκεν ἐπισπασθέντος τοῦ βρόχου. [140] καὶ γάρ τοι
καινοὺς μὲν οὐ τολμῶσι τίθεσθαι, τοῖς δὲ πάλαι κειμένοις
ἀκριβῶς χρῶνται. καὶ ἐν πολλοῖς δὲ πάνυ ἔτεσιν, ὦ ἄνδρες
δικασταί, εἷς λέγεται παρ’ αὐτοῖς νόμος καινὸς τεθῆναι.
ὄντος γὰρ αὐτόθι νόμου, ἐάν τις ὀφθαλμὸν ἐκκόψῃ, ἀντεκ-
κόψαι παρασχεῖν τὸν ἑαυτοῦ, καὶ οὐ χρημάτων τιμήσεως
οὐδεμιᾶς, ἀπειλῆσαί τις λέγεται ἐχθρὸς ἐχθρῷ ἕν’ ἔχοντι
ὀφθαλμὸν ὅτι αὐτοῦ ἐκκόψει τοῦτον τὸν ἕνα. [141] γενομένης δὲ
ταύτης τῆς ἀπειλῆς χαλεπῶς ἐνεγκὼν ὁ ἑτερόφθαλμος, καὶ
ἡγούμενος ἀβίωτον αὑτῷ [εἶναι] τὸν βίον τοῦτο παθόντι,
λέγεται τολμῆσαι νόμον εἰσενεγκεῖν, ἐάν τις ἕνα ἔχοντος
ὀφθαλμὸν ἐκκόψῃ, ἄμφω ἀντεκκόψαι παρασχεῖν, ἵνα τῇ ἴσῃ
συμφορᾷ ἀμφότεροι χρῶνται. καὶ τοῦτον μόνον λέγονται
Λοκροὶ θέσθαι τὸν νόμον ἐν πλεῖν ἢ διακοσίοις ἔτεσιν. [142] οἱ δὲ
παρ’ ἡμῖν ῥήτορες, ὦ ἄνδρες δικασταί, πρῶτον μὲν ὅσοι μῆνες
μικροῦ δέουσι νομοθετεῖν τὰ αὑτοῖς συμφέροντα, ἔπειτ’ αὐτοὶ
μὲν τοὺς ἰδιώτας εἰς τὸ δεσμωτήριον ἄγουσιν ὅταν ἄρχωσιν,
ἐφ’ ἑαυτοῖς δ’ οὐκ οἴονται δεῖν ταὐτὸ δίκαιον τοῦτ’ εἶναι·
ἔπειτα τοὺς μὲν τοῦ Σόλωνος νόμους τοὺς πάλαι δεδοκιμα-
σμένους, οὓς οἱ πρόγονοι ἔθεντο, λύουσιν αὐτοί, τοῖς δ’
ἑαυτῶν, οὓς ἐπ’ ἀδικίᾳ τῆς πόλεως τιθέασιν, χρῆσθαι ὑμᾶς
οἴονται δεῖν. [143] εἰ οὖν μὴ τιμωρήσεσθε τούτους, οὐκ ἂν
φθάνοι τὸ πλῆθος τούτοις τοῖς θηρίοις δουλεῦον. εὖ δ’
ἴστ’, ὦ ἄνδρες δικασταί, ὅτι ἐὰν μὲν σφόδρ’ ὀργίζησθε,
ἧττον ἀσελγανοῦσιν, ἂν δὲ μή, πολλοὺς τοὺς ἀσελγεῖς
εὑρήσετε καὶ τοὺς ὑβρίζοντας ὑμᾶς ἐπὶ τῇ τοῦ φιλοτιμεῖσθαι
προφάσει.

***

[139] Θέλω δε, κύριοι δικασταί, να σας εκθέσω κατά ποίον τρόπον νομοθετούσι εις Λοκρούς· διότι θα ωφεληθήτε πάρα πολύ, εάν ακούσετε το παράδειγμα τούτο, το οποίον άλλως τε προέρχεται από πόλιν ευνομουμένην. Εκεί δηλαδή τόσον μέγα καθήκον των θεωρούσι το να μεταχειρίζωνται τους προ πολλού κειμένους νόμους και να τήρουν τας παραδόσεις και να μη θέτουν κανένα νόμον, διά να ευχαριστήσουν τον αδικούντα ή διά να δώσουν τα μέσα να αποφύγη την τιμωρίαν ο ένοχος, ώστε, αν κάποιος θελήση να προτείνη νέον νόμον, έχει τον βρόχον εις τον τράχηλον, και αν μεν φανή ο νόμος ότι είναι καλός και χρήσιμος, ζη ο προτείνων τον νόμον και απέρχεται, ει δε μη, θανατώνεται, αφού συρθή ο βρόχος. [140] Ούτω νέους μεν νόμους δεν τολμούν να θέτουν, εφαρμόζουν δε αυστηρώς τους παλαιούς. Εις διάστημα δε πολλών ετών αναφέρεται, κύριοι δικασταί, ότι είς μόνον νέος νόμος ετέθη εις αυτούς. Διότι, επειδή υπήρχεν εις αυτούς νόμος ορίζων, ότι, αν τις εξορύξη τον οφθαλμόν άλλου, ούτος ήτο υποχρεωμένος να παράσχη τον ιδικόν του εις αντιστάθμισμα προς εξόρυξιν, επειδή εις την περίπτωσιν ταύτην δεν επετρέπετο εκτίμησις της ζημίας διά χρημάτων, λέγεται, ότι κάποιος, του οποίου ο εχθρός ήτο μονόφθαλμος, τον ηπείλησεν ότι θα του εξορύξη τον μοναδικόν οφθαλμόν του. [141] Προ της απειλής ταύτης ο μονόφθαλμος ταραχθείς πολύ και νομίζων ότι ο βίος του θα ήτο αβίωτος, εάν επάθαινε κάτι τέτοιο, λέγεται ότι ετόλμησε να προτείνη νόμον, ορίζοντα, ότι, εάν κάποιος εξορύξη τον οφθαλμόν μονοφθάλμου ούτος είναι υποχρεωμένος εις αντιστάθμισμα να δώση και τους δύο οφθαλμούς του διά να εξορυχθούν, διά να είναι η αναπηρία και των δύο ίση.

Τούτον μόνον τον νόμον λέγεται ότι έθεσαν οι Λοκροί εις διάστημα μεγαλύτερον των διακοσίων ετών. [142] Εις ημάς αντιθέτως, κύριοι δικασταί, οι ρήτορες κατά πρώτον δεν παρέρχεται μην, δύναται τις να είπη, κατά τον οποίον δεν προτείνουν κάποιον νόμον υπαγορευμένον από τα προσωπικά των συμφέροντα· δεύτερον, όταν είναι άρχοντες, τους βλέπει κανείς να σύρουν εις τας φυλακάς τους ιδιώτας, δεν δέχονται δε να εφαρμοστεί και δι' αυτούς τους ιδίους το ίδιον μέτρον· τέλος καταργούντες τους νόμους του Σόλωνος, τους οποίους ο χρόνος καθιέρωσε και οι οποίοι είναι έργον των προγόνων μας, διατείνονται, ότι πρέπει να υπακούετε εις τους ιδικούς των, οι οποίοι αποβλέπουν εις την βλάβην της πόλεως. [143] Εάν λοιπόν δεν τιμωρήσετε τούτους, ο λαός εντός ολίγου θα γίνη δούλος των θηρίων τούτων. Να είσθε δε βέβαιοι, κύριοι δικασταί, ότι, εάν μεν οργίζεσθε σφοδρώς κατ' αυτών, τόσον ολιγώτερον θα φανούν ασελγείς, ει δε μη, θα παρουσιασθούν πολλοί ασελγείς και υβρισταί υπό το πρόσχημα της εξυπηρετήσεως της πόλεως διά της μεταρρυθμίσεως των νόμων.