ΑΡΙΣΤ ΗΝικ 1162a34–1163b28
Κανόνες που διέπουν τη φιλία και εξασφαλίζουν την ισορροπία στις φιλικές σχέσεις
Ο Αριστοτέλης προσδιόρισε τα αίτια της φιλίας, που οδηγούν σε ισάριθμες μορφές της (φιλία που στηρίζεται στο συμφέρον, την ηδονή ή την αρετή) και εξέτασε τόσο τις φιλικές σχέσεις που στηρίζονται στην ισότητα όσο και αυτές που βασίζονται στην υπεροχή του ενός μέρους. Συνεχίζει, λοιπόν, με τους κανόνες που διέπουν τις φιλικές σχέσεις:
Τριττῶν δ’ οὐσῶν φιλιῶν, καθάπερ ἐν ἀρχῇ εἴρηται,
(35) καὶ καθ’ ἑκάστην τῶν μὲν ἐν ἰσότητι φίλων ὄντων τῶν δὲ
καθ’ ὑπεροχήν (καὶ γὰρ ὁμοίως ἀγαθοὶ φίλοι γίνονται καὶ
[1162b] ἀμείνων χείρονι, ὁμοίως δὲ καὶ ἡδεῖς καὶ διὰ τὸ χρήσι-
μον, ἰσάζοντες ταῖς ὠφελείαις καὶ διαφέροντες), τοὺς ἴσους
μὲν κατ’ ἰσότητα δεῖ τῷ φιλεῖν καὶ τοῖς λοιποῖς ἰσάζειν,
τοὺς δ’ ἀνίσους τὸ ἀνάλογον ταῖς ὑπεροχαῖς ἀποδιδόναι.
(5) γίνεται δὲ τὰ ἐγκλήματα καὶ αἱ μέμψεις ἐν τῇ κατὰ
τὸ χρήσιμον φιλίᾳ ἢ μόνῃ ἢ μάλιστα, εὐλόγως. οἱ μὲν
γὰρ δι’ ἀρετὴν φίλοι ὄντες εὖ δρᾶν ἀλλήλους προθυμοῦνται
(τοῦτο γὰρ ἀρετῆς καὶ φιλίας), πρὸς τοῦτο δ’ ἁμιλλωμένων
οὐκ ἔστιν ἐγκλήματα οὐδὲ μάχαι· τὸν γὰρ φιλοῦντα καὶ
(10) εὖ ποιοῦντα οὐδεὶς δυσχεραίνει, ἀλλ’ ἂν ᾖ χαρίεις, ἀμύ-
νεται εὖ δρῶν. ὁ δ’ ὑπερβάλλων, τυγχάνων οὗ ἐφίεται,
οὐκ ἂν ἐγκαλοίη τῷ φίλῳ· ἕκαστος γὰρ τοῦ ἀγαθοῦ ὀρέγε-
ται. οὐ πάνυ δ’ οὐδ’ ἐν τοῖς δι’ ἡδονήν· ἅμα γὰρ ἀμφοῖν
γίνεται οὗ ὀρέγονται, εἰ τῷ συνδιάγειν χαίρουσιν· γελοῖος
(15) δ’ ἂν φαίνοιτο καὶ ὁ ἐγκαλῶν τῷ μὴ τέρποντι, ἐξὸν μὴ
συνημερεύειν. ἡ δὲ διὰ τὸ χρήσιμον ἐγκληματική· ἐπ’
ὠφελείᾳ γὰρ χρώμενοι ἀλλήλοις ἀεὶ τοῦ πλείονος δέονται,
καὶ ἔλαττον ἔχειν οἴονται τοῦ προσήκοντος, καὶ μέμφονται
ὅτι οὐχ ὅσων δέονται τοσούτων τυγχάνουσιν ἄξιοι ὄντες· οἱ
(20) δ’ εὖ ποιοῦντες οὐ δύνανται ἐπαρκεῖν τοσαῦτα ὅσων οἱ πά-
σχοντες δέονται. ἔοικε δέ, καθάπερ τὸ δίκαιόν ἐστι διττόν,
τὸ μὲν ἄγραφον τὸ δὲ κατὰ νόμον, καὶ τῆς κατὰ τὸ
χρήσιμον φιλίας ἣ μὲν ἠθικὴ ἣ δὲ νομικὴ εἶναι. γίνεται
οὖν τὰ ἐγκλήματα μάλισθ’ ὅταν μὴ κατὰ τὴν αὐτὴν συν-
(25) αλλάξωσι καὶ διαλύωνται. ἔστι δ’ ἡ νομικὴ μὲν ἡ ἐπὶ
ῥητοῖς, ἡ μὲν πάμπαν ἀγοραία ἐκ χειρὸς εἰς χεῖρα, ἡ
δὲ ἐλευθεριωτέρα εἰς χρόνον, καθ’ ὁμολογίαν δὲ τί ἀντὶ
τίνος. δῆλον δ’ ἐν ταύτῃ τὸ ὀφείλημα κοὐκ ἀμφίλογον,
φιλικὸν δὲ τὴν ἀναβολὴν ἔχει· διόπερ ἐνίοις οὐκ εἰσὶ τούτων
(30) δίκαι, ἀλλ’ οἴονται δεῖν στέργειν τοὺς κατὰ πίστιν συναλλά-
ξαντας. ἡ δ’ ἠθικὴ οὐκ ἐπὶ ῥητοῖς, ἀλλ’ ὡς φίλῳ δωρεῖται
ἢ ὁτιδήποτε ἄλλο· κομίζεσθαι δὲ ἀξιοῖ τὸ ἴσον ἢ πλέον,
ὡς οὐ δεδωκὼς ἀλλὰ χρήσας· οὐχ ὁμοίως δὲ συναλ-
λάξας καὶ διαλυόμενος ἐγκαλέσει. τοῦτο δὲ συμβαίνει
(35) διὰ τὸ βούλεσθαι μὲν πάντας ἢ τοὺς πλείστους τὰ καλά,
προαιρεῖσθαι δὲ τὰ ὠφέλιμα· καλὸν δὲ τὸ εὖ ποιεῖν μὴ
[1163a] ἵνα ἀντιπάθῃ, ὠφέλιμον δὲ τὸ εὐεργετεῖσθαι. δυναμένῳ
δὴ ἀνταποδοτέον τὴν ἀξίαν ὧν ἔπαθεν [καὶ ἑκόντι] (ἄκοντα
γὰρ φίλον οὐ ποιητέον· ὡς δὴ διαμαρτόντα ἐν τῇ ἀρχῇ
καὶ εὖ παθόντα ὑφ’ οὗ οὐκ ἔδει —οὐ γὰρ ὑπὸ φίλου, οὐδὲ δι’
(5) αὐτὸ τοῦτο δρῶντος— καθάπερ οὖν ἐπὶ ῥητοῖς εὐεργετηθέντα
διαλυτέον)· καὶ †ὁμολογήσαι δ’† ἂν δυνάμενος ἀποδώσειν·
ἀδυνατοῦντα δ’ οὐδ’ ὁ διδοὺς ἠξίωσεν ἄν. ὥστ’ εἰ δυνατόν,
ἀποδοτέον. ἐν ἀρχῇ δ’ ἐπισκεπτέον ὑφ’ οὗ εὐεργετεῖται καὶ
ἐπὶ τίνι, ὅπως ἐπὶ τούτοις ὑπομένῃ ἢ μή. ἀμφισβήτησιν
(10) δ’ ἔχει πότερα δεῖ τῇ τοῦ παθόντος ὠφελείᾳ μετρεῖν καὶ
πρὸς ταύτην ποιεῖσθαι τὴν ἀνταπόδοσιν, ἢ τῇ τοῦ δράσαν-
τος εὐεργεσίᾳ. οἱ μὲν γὰρ παθόντες τοιαῦτά φασι λαβεῖν
παρὰ τῶν εὐεργετῶν ἃ μικρὰ ἦν ἐκείνοις καὶ ἐξῆν παρ’
ἑτέρων λαβεῖν, κατασμικρίζοντες· οἳ δ’ ἀνάπαλιν τὰ μέ-
(15) γιστα τῶν παρ’ αὑτοῖς, καὶ ἃ παρ’ ἄλλων οὐκ ἦν, καὶ ἐν
κινδύνοις ἢ τοιαύταις χρείαις. ἆρ’ οὖν διὰ μὲν τὸ χρήσιμον
τῆς φιλίας οὔσης ἡ τοῦ παθόντος ὠφέλεια μέτρον ἐστίν; οὗτος
γὰρ ὁ δεόμενος, καὶ ἐπαρκεῖ αὐτῷ ὡς κομιούμενος τὴν
ἴσην· τοσαύτη οὖν γεγένηται ἡ ἐπικουρία ὅσον οὗτος ὠφέλη-
(20) ται, καὶ ἀποδοτέον δὴ αὐτῷ ὅσον ἐπηύρετο, ἢ καὶ πλέον·
κάλλιον γάρ. ἐν δὲ ταῖς κατ’ ἀρετὴν ἐγκλήματα μὲν οὐκ
ἔστιν, μέτρῳ δ’ ἔοικεν ἡ τοῦ δράσαντος προαίρεσις· τῆς
ἀρετῆς γὰρ καὶ τοῦ ἤθους ἐν τῇ προαιρέσει τὸ κύριον.
Διαφέρονται δὲ καὶ ἐν ταῖς καθ’ ὑπεροχὴν φιλίαις·
(25) ἀξιοῖ γὰρ ἑκάτερος πλέον ἔχειν, ὅταν δὲ τοῦτο γίνηται,
διαλύεται ἡ φιλία. οἴεται γὰρ ὅ τε βελτίων προσήκειν
αὑτῷ πλέον ἔχειν· τῷ γὰρ ἀγαθῷ νέμεσθαι πλέον· ὁμοίως
δὲ καὶ ὁ ὠφελιμώτερος· ἀχρεῖον γὰρ ὄντα οὔ φασι δεῖν ἴσον
ἔχειν· λειτουργίαν τε γὰρ γίνεσθαι καὶ οὐ φιλίαν, εἰ μὴ
(30) κατ’ ἀξίαν τῶν ἔργων ἔσται τὰ ἐκ τῆς φιλίας. οἴονται
γάρ, καθάπερ ἐν χρημάτων κοινωνίᾳ πλεῖον λαμβάνουσιν
οἱ συμβαλλόμενοι πλεῖον, οὕτω δεῖν καὶ ἐν τῇ φιλίᾳ. ὁ
δ’ ἐνδεὴς καὶ ὁ χείρων ἀνάπαλιν· φίλου γὰρ ἀγαθοῦ εἶναι
τὸ ἐπαρκεῖν τοῖς ἐνδεέσιν· τί γάρ, φασίν, ὄφελος σπουδαίῳ
(35) ἢ δυνάστῃ φίλον εἶναι, μηδέν γε μέλλοντα ἀπολαύειν;
[1163b] ἔοικε δ’ οὖν ἑκάτερος ὀρθῶς ἀξιοῦν, καὶ δεῖν ἑκατέρῳ πλέον
νέμειν ἐκ τῆς φιλίας, οὐ τοῦ αὐτοῦ δέ, ἀλλὰ τῷ μὲν ὑπερ-
έχοντι τιμῆς τῷ δ’ ἐνδεεῖ κέρδους· τῆς μὲν γὰρ ἀρετῆς
καὶ τῆς εὐεργεσίας ἡ τιμὴ γέρας, τῆς δ’ ἐνδείας ἐπικουρία
(5) τὸ κέρδος. οὕτω δ’ ἔχειν τοῦτο καὶ ἐν ταῖς πολιτείαις φαί-
νεται· οὐ γὰρ τιμᾶται ὁ μηδὲν ἀγαθὸν τῷ κοινῷ πορίζων·
τὸ κοινὸν γὰρ δίδοται τῷ τὸ κοινὸν εὐεργετοῦντι, ἡ τιμὴ δὲ
κοινόν. οὐ γὰρ ἔστιν ἅμα χρηματίζεσθαι ἀπὸ τῶν κοινῶν
καὶ τιμᾶσθαι. ἐν πᾶσι γὰρ τὸ ἔλαττον οὐδεὶς ὑπομένει·
(10) τῷ δὴ περὶ χρήματα ἐλαττουμένῳ τιμὴν ἀπονέμουσι καὶ
τῷ δωροδόκῳ χρήματα· τὸ κατ’ ἀξίαν γὰρ ἐπανισοῖ καὶ
σῴζει τὴν φιλίαν, καθάπερ εἴρηται. οὕτω δὴ καὶ τοῖς ἀνί-
σοις ὁμιλητέον, καὶ τῷ εἰς χρήματα ὠφελουμένῳ ἢ εἰς
ἀρετὴν τιμὴν ἀνταποδοτέον, ἀποδιδόντα τὰ ἐνδεχόμενα.
(15) τὸ δυνατὸν γὰρ ἡ φιλία ἐπιζητεῖ, οὐ τὸ κατ’ ἀξίαν· οὐδὲ
γὰρ ἔστιν ἐν πᾶσι, καθάπερ ἐν ταῖς πρὸς τοὺς θεοὺς τιμαῖς
καὶ τοὺς γονεῖς· οὐδεὶς γὰρ τὴν ἀξίαν ποτ’ ἂν ἀποδοίη, εἰς
δύναμιν δὲ ὁ θεραπεύων ἐπιεικὴς εἶναι δοκεῖ. διὸ κἂν δό-
ξειεν οὐκ ἐξεῖναι υἱῷ πατέρα ἀπείπασθαι, πατρὶ δ’ υἱόν·
(20) ὀφείλοντα γὰρ ἀποδοτέον, οὐδὲν δὲ ποιήσας ἄξιον τῶν
ὑπηργμένων δέδρακεν, ὥστ’ ἀεὶ ὀφείλει. οἷς δ’ ὀφείλεται,
ἐξουσία ἀφεῖναι· καὶ τῷ πατρὶ δή. ἅμα δ’ ἴσως οὐδείς ποτ’
ἂν ἀποστῆναι δοκεῖ μὴ ὑπερβάλλοντος μοχθηρίᾳ· χωρὶς
γὰρ τῆς φυσικῆς φιλίας τὴν ἐπικουρίαν ἀνθρωπικὸν μὴ
(25) διωθεῖσθαι. τῷ δὲ φευκτὸν ἢ οὐ σπουδαστὸν τὸ ἐπαρκεῖν,
μοχθηρῷ ὄντι· εὖ πάσχειν γὰρ οἱ πολλοὶ βούλονται, τὸ
δὲ ποιεῖν φεύγουσιν ὡς ἀλυσιτελές. περὶ μὲν οὖν τούτων
ἐπὶ τοσοῦτον εἰρήσθω.
Ο Αριστοτέλης προσδιόρισε τα αίτια της φιλίας, που οδηγούν σε ισάριθμες μορφές της (φιλία που στηρίζεται στο συμφέρον, την ηδονή ή την αρετή) και εξέτασε τόσο τις φιλικές σχέσεις που στηρίζονται στην ισότητα όσο και αυτές που βασίζονται στην υπεροχή του ενός μέρους. Συνεχίζει, λοιπόν, με τους κανόνες που διέπουν τις φιλικές σχέσεις:
Τριττῶν δ’ οὐσῶν φιλιῶν, καθάπερ ἐν ἀρχῇ εἴρηται,
(35) καὶ καθ’ ἑκάστην τῶν μὲν ἐν ἰσότητι φίλων ὄντων τῶν δὲ
καθ’ ὑπεροχήν (καὶ γὰρ ὁμοίως ἀγαθοὶ φίλοι γίνονται καὶ
[1162b] ἀμείνων χείρονι, ὁμοίως δὲ καὶ ἡδεῖς καὶ διὰ τὸ χρήσι-
μον, ἰσάζοντες ταῖς ὠφελείαις καὶ διαφέροντες), τοὺς ἴσους
μὲν κατ’ ἰσότητα δεῖ τῷ φιλεῖν καὶ τοῖς λοιποῖς ἰσάζειν,
τοὺς δ’ ἀνίσους τὸ ἀνάλογον ταῖς ὑπεροχαῖς ἀποδιδόναι.
(5) γίνεται δὲ τὰ ἐγκλήματα καὶ αἱ μέμψεις ἐν τῇ κατὰ
τὸ χρήσιμον φιλίᾳ ἢ μόνῃ ἢ μάλιστα, εὐλόγως. οἱ μὲν
γὰρ δι’ ἀρετὴν φίλοι ὄντες εὖ δρᾶν ἀλλήλους προθυμοῦνται
(τοῦτο γὰρ ἀρετῆς καὶ φιλίας), πρὸς τοῦτο δ’ ἁμιλλωμένων
οὐκ ἔστιν ἐγκλήματα οὐδὲ μάχαι· τὸν γὰρ φιλοῦντα καὶ
(10) εὖ ποιοῦντα οὐδεὶς δυσχεραίνει, ἀλλ’ ἂν ᾖ χαρίεις, ἀμύ-
νεται εὖ δρῶν. ὁ δ’ ὑπερβάλλων, τυγχάνων οὗ ἐφίεται,
οὐκ ἂν ἐγκαλοίη τῷ φίλῳ· ἕκαστος γὰρ τοῦ ἀγαθοῦ ὀρέγε-
ται. οὐ πάνυ δ’ οὐδ’ ἐν τοῖς δι’ ἡδονήν· ἅμα γὰρ ἀμφοῖν
γίνεται οὗ ὀρέγονται, εἰ τῷ συνδιάγειν χαίρουσιν· γελοῖος
(15) δ’ ἂν φαίνοιτο καὶ ὁ ἐγκαλῶν τῷ μὴ τέρποντι, ἐξὸν μὴ
συνημερεύειν. ἡ δὲ διὰ τὸ χρήσιμον ἐγκληματική· ἐπ’
ὠφελείᾳ γὰρ χρώμενοι ἀλλήλοις ἀεὶ τοῦ πλείονος δέονται,
καὶ ἔλαττον ἔχειν οἴονται τοῦ προσήκοντος, καὶ μέμφονται
ὅτι οὐχ ὅσων δέονται τοσούτων τυγχάνουσιν ἄξιοι ὄντες· οἱ
(20) δ’ εὖ ποιοῦντες οὐ δύνανται ἐπαρκεῖν τοσαῦτα ὅσων οἱ πά-
σχοντες δέονται. ἔοικε δέ, καθάπερ τὸ δίκαιόν ἐστι διττόν,
τὸ μὲν ἄγραφον τὸ δὲ κατὰ νόμον, καὶ τῆς κατὰ τὸ
χρήσιμον φιλίας ἣ μὲν ἠθικὴ ἣ δὲ νομικὴ εἶναι. γίνεται
οὖν τὰ ἐγκλήματα μάλισθ’ ὅταν μὴ κατὰ τὴν αὐτὴν συν-
(25) αλλάξωσι καὶ διαλύωνται. ἔστι δ’ ἡ νομικὴ μὲν ἡ ἐπὶ
ῥητοῖς, ἡ μὲν πάμπαν ἀγοραία ἐκ χειρὸς εἰς χεῖρα, ἡ
δὲ ἐλευθεριωτέρα εἰς χρόνον, καθ’ ὁμολογίαν δὲ τί ἀντὶ
τίνος. δῆλον δ’ ἐν ταύτῃ τὸ ὀφείλημα κοὐκ ἀμφίλογον,
φιλικὸν δὲ τὴν ἀναβολὴν ἔχει· διόπερ ἐνίοις οὐκ εἰσὶ τούτων
(30) δίκαι, ἀλλ’ οἴονται δεῖν στέργειν τοὺς κατὰ πίστιν συναλλά-
ξαντας. ἡ δ’ ἠθικὴ οὐκ ἐπὶ ῥητοῖς, ἀλλ’ ὡς φίλῳ δωρεῖται
ἢ ὁτιδήποτε ἄλλο· κομίζεσθαι δὲ ἀξιοῖ τὸ ἴσον ἢ πλέον,
ὡς οὐ δεδωκὼς ἀλλὰ χρήσας· οὐχ ὁμοίως δὲ συναλ-
λάξας καὶ διαλυόμενος ἐγκαλέσει. τοῦτο δὲ συμβαίνει
(35) διὰ τὸ βούλεσθαι μὲν πάντας ἢ τοὺς πλείστους τὰ καλά,
προαιρεῖσθαι δὲ τὰ ὠφέλιμα· καλὸν δὲ τὸ εὖ ποιεῖν μὴ
[1163a] ἵνα ἀντιπάθῃ, ὠφέλιμον δὲ τὸ εὐεργετεῖσθαι. δυναμένῳ
δὴ ἀνταποδοτέον τὴν ἀξίαν ὧν ἔπαθεν [καὶ ἑκόντι] (ἄκοντα
γὰρ φίλον οὐ ποιητέον· ὡς δὴ διαμαρτόντα ἐν τῇ ἀρχῇ
καὶ εὖ παθόντα ὑφ’ οὗ οὐκ ἔδει —οὐ γὰρ ὑπὸ φίλου, οὐδὲ δι’
(5) αὐτὸ τοῦτο δρῶντος— καθάπερ οὖν ἐπὶ ῥητοῖς εὐεργετηθέντα
διαλυτέον)· καὶ †ὁμολογήσαι δ’† ἂν δυνάμενος ἀποδώσειν·
ἀδυνατοῦντα δ’ οὐδ’ ὁ διδοὺς ἠξίωσεν ἄν. ὥστ’ εἰ δυνατόν,
ἀποδοτέον. ἐν ἀρχῇ δ’ ἐπισκεπτέον ὑφ’ οὗ εὐεργετεῖται καὶ
ἐπὶ τίνι, ὅπως ἐπὶ τούτοις ὑπομένῃ ἢ μή. ἀμφισβήτησιν
(10) δ’ ἔχει πότερα δεῖ τῇ τοῦ παθόντος ὠφελείᾳ μετρεῖν καὶ
πρὸς ταύτην ποιεῖσθαι τὴν ἀνταπόδοσιν, ἢ τῇ τοῦ δράσαν-
τος εὐεργεσίᾳ. οἱ μὲν γὰρ παθόντες τοιαῦτά φασι λαβεῖν
παρὰ τῶν εὐεργετῶν ἃ μικρὰ ἦν ἐκείνοις καὶ ἐξῆν παρ’
ἑτέρων λαβεῖν, κατασμικρίζοντες· οἳ δ’ ἀνάπαλιν τὰ μέ-
(15) γιστα τῶν παρ’ αὑτοῖς, καὶ ἃ παρ’ ἄλλων οὐκ ἦν, καὶ ἐν
κινδύνοις ἢ τοιαύταις χρείαις. ἆρ’ οὖν διὰ μὲν τὸ χρήσιμον
τῆς φιλίας οὔσης ἡ τοῦ παθόντος ὠφέλεια μέτρον ἐστίν; οὗτος
γὰρ ὁ δεόμενος, καὶ ἐπαρκεῖ αὐτῷ ὡς κομιούμενος τὴν
ἴσην· τοσαύτη οὖν γεγένηται ἡ ἐπικουρία ὅσον οὗτος ὠφέλη-
(20) ται, καὶ ἀποδοτέον δὴ αὐτῷ ὅσον ἐπηύρετο, ἢ καὶ πλέον·
κάλλιον γάρ. ἐν δὲ ταῖς κατ’ ἀρετὴν ἐγκλήματα μὲν οὐκ
ἔστιν, μέτρῳ δ’ ἔοικεν ἡ τοῦ δράσαντος προαίρεσις· τῆς
ἀρετῆς γὰρ καὶ τοῦ ἤθους ἐν τῇ προαιρέσει τὸ κύριον.
Διαφέρονται δὲ καὶ ἐν ταῖς καθ’ ὑπεροχὴν φιλίαις·
(25) ἀξιοῖ γὰρ ἑκάτερος πλέον ἔχειν, ὅταν δὲ τοῦτο γίνηται,
διαλύεται ἡ φιλία. οἴεται γὰρ ὅ τε βελτίων προσήκειν
αὑτῷ πλέον ἔχειν· τῷ γὰρ ἀγαθῷ νέμεσθαι πλέον· ὁμοίως
δὲ καὶ ὁ ὠφελιμώτερος· ἀχρεῖον γὰρ ὄντα οὔ φασι δεῖν ἴσον
ἔχειν· λειτουργίαν τε γὰρ γίνεσθαι καὶ οὐ φιλίαν, εἰ μὴ
(30) κατ’ ἀξίαν τῶν ἔργων ἔσται τὰ ἐκ τῆς φιλίας. οἴονται
γάρ, καθάπερ ἐν χρημάτων κοινωνίᾳ πλεῖον λαμβάνουσιν
οἱ συμβαλλόμενοι πλεῖον, οὕτω δεῖν καὶ ἐν τῇ φιλίᾳ. ὁ
δ’ ἐνδεὴς καὶ ὁ χείρων ἀνάπαλιν· φίλου γὰρ ἀγαθοῦ εἶναι
τὸ ἐπαρκεῖν τοῖς ἐνδεέσιν· τί γάρ, φασίν, ὄφελος σπουδαίῳ
(35) ἢ δυνάστῃ φίλον εἶναι, μηδέν γε μέλλοντα ἀπολαύειν;
[1163b] ἔοικε δ’ οὖν ἑκάτερος ὀρθῶς ἀξιοῦν, καὶ δεῖν ἑκατέρῳ πλέον
νέμειν ἐκ τῆς φιλίας, οὐ τοῦ αὐτοῦ δέ, ἀλλὰ τῷ μὲν ὑπερ-
έχοντι τιμῆς τῷ δ’ ἐνδεεῖ κέρδους· τῆς μὲν γὰρ ἀρετῆς
καὶ τῆς εὐεργεσίας ἡ τιμὴ γέρας, τῆς δ’ ἐνδείας ἐπικουρία
(5) τὸ κέρδος. οὕτω δ’ ἔχειν τοῦτο καὶ ἐν ταῖς πολιτείαις φαί-
νεται· οὐ γὰρ τιμᾶται ὁ μηδὲν ἀγαθὸν τῷ κοινῷ πορίζων·
τὸ κοινὸν γὰρ δίδοται τῷ τὸ κοινὸν εὐεργετοῦντι, ἡ τιμὴ δὲ
κοινόν. οὐ γὰρ ἔστιν ἅμα χρηματίζεσθαι ἀπὸ τῶν κοινῶν
καὶ τιμᾶσθαι. ἐν πᾶσι γὰρ τὸ ἔλαττον οὐδεὶς ὑπομένει·
(10) τῷ δὴ περὶ χρήματα ἐλαττουμένῳ τιμὴν ἀπονέμουσι καὶ
τῷ δωροδόκῳ χρήματα· τὸ κατ’ ἀξίαν γὰρ ἐπανισοῖ καὶ
σῴζει τὴν φιλίαν, καθάπερ εἴρηται. οὕτω δὴ καὶ τοῖς ἀνί-
σοις ὁμιλητέον, καὶ τῷ εἰς χρήματα ὠφελουμένῳ ἢ εἰς
ἀρετὴν τιμὴν ἀνταποδοτέον, ἀποδιδόντα τὰ ἐνδεχόμενα.
(15) τὸ δυνατὸν γὰρ ἡ φιλία ἐπιζητεῖ, οὐ τὸ κατ’ ἀξίαν· οὐδὲ
γὰρ ἔστιν ἐν πᾶσι, καθάπερ ἐν ταῖς πρὸς τοὺς θεοὺς τιμαῖς
καὶ τοὺς γονεῖς· οὐδεὶς γὰρ τὴν ἀξίαν ποτ’ ἂν ἀποδοίη, εἰς
δύναμιν δὲ ὁ θεραπεύων ἐπιεικὴς εἶναι δοκεῖ. διὸ κἂν δό-
ξειεν οὐκ ἐξεῖναι υἱῷ πατέρα ἀπείπασθαι, πατρὶ δ’ υἱόν·
(20) ὀφείλοντα γὰρ ἀποδοτέον, οὐδὲν δὲ ποιήσας ἄξιον τῶν
ὑπηργμένων δέδρακεν, ὥστ’ ἀεὶ ὀφείλει. οἷς δ’ ὀφείλεται,
ἐξουσία ἀφεῖναι· καὶ τῷ πατρὶ δή. ἅμα δ’ ἴσως οὐδείς ποτ’
ἂν ἀποστῆναι δοκεῖ μὴ ὑπερβάλλοντος μοχθηρίᾳ· χωρὶς
γὰρ τῆς φυσικῆς φιλίας τὴν ἐπικουρίαν ἀνθρωπικὸν μὴ
(25) διωθεῖσθαι. τῷ δὲ φευκτὸν ἢ οὐ σπουδαστὸν τὸ ἐπαρκεῖν,
μοχθηρῷ ὄντι· εὖ πάσχειν γὰρ οἱ πολλοὶ βούλονται, τὸ
δὲ ποιεῖν φεύγουσιν ὡς ἀλυσιτελές. περὶ μὲν οὖν τούτων
ἐπὶ τοσοῦτον εἰρήσθω.
***
Δεδομένου ότι υφίστανται τριών ειδών φιλίαι, καθώς είπομεν εις την αρχήν, (35) και ότι εις εκάστην εξ αυτών οι φίλοι ή είναι ίσοι ή υπερέχει ο είς εν σχέσει προς τον άλλον (διότι άνθρωποι αγαθοί δύνανται να είναι φίλοι μεταξύ των τόσον, [1162b] όσον και καλύτεροι μετά χειροτέρων∙ ωσαύτως δυνατόν να είναι μεταξύ των κατ' ίσον ή άνισον βαθμόν ευχάριστοι, εις δε την επί του συμφέροντος στηριζομένην φιλίαν να παρέχουν οι μεν εις τους δε άνισα ωφελήματα), πρέπει οι μεταξύ των ίσοι να διατηρούν την ισότητα ταύτην και ως προς τα φιλικά των αισθήματα, οι δε άνισοι οφείλουν να γίνωνται ίσοι διά της εις τους ανωτέρους των παροχής αναλόγου ανταλλάγματος.(5) Το ότι εις την επί του συμφέροντος στηριζομένην φιλίαν και μόνον, ή, προ παντός, εις αυτήν, δημιουργούνται κατηγορίαι και προστριβαί, εννοείται αφ' εαυτού. Εκείνοι, τους οποίους συνέδεσε διά φιλικών δεσμών η αρετή, προθυμοποιούνται να παρέχουν ο είς εις τον άλλον ωφελήματα (διότι τούτο είναι χαρακτηριστικόν γνώρισμα της αρετής και της φιλίας), εφ' όσον δεν συναμιλλώνται δι' αυτό, δεν είναι δυνατόν να υπάρχουν κατηγορίαι και προστριβαί ((10) διότι ουδείς δύναται να εχθρεύεται εκείνον, ο οποίος τον αγαπά και τον ευεργετεί, εάν είναι μάλιστα ευγενής, του ανταποδίδει τα ίσα. Αλλά και ο δίδων περισσότερα παρ' όσα λαμβάνει, δεν θα κατηγορήση δι' αυτό τον φίλον του, εφ' όσον και ο είς και ο έτερος απολαμβάνουν ό,τι ποθούν, δεδομένου ότι και οι δύο επιδιώκουν το αγαθόν). Αλλά και εις την επί της τέρψεως εδραζομένην φιλίαν δεν δημιουργούνται αντεγκλήσεις και παράπονα (διότι και οι δύο φίλοι απολαμβάνουν ό,τι επιθυμούν, εφ' όσον ο είς παρέχει εις τον άλλον απόλαυσιν. (15) Άλλως τε θα εφαίνετο γελοίον, εάν ο είς θα εμέμφετο τον άλλον ότι η συναναστροφή του δεν είναι ευχάριστος, εφ όσον απόκειται εις αυτόν να μη τον συναναστρέφεται). Τουναντίον η επί του συμφέροντος στηριζομένη φιλία συνεπάγεται παράπονα και προστριβάς, διότι οι άνθρωποι συνδέονται εις την περίπτωσιν ταύτην μεταξύ των χάριν αμοιβαίας εξυπηρετήσεως των συμφερόντων των, επιθυμούν δε πάντοτε να λαμβάνουν περισσότερα παρ' όσα πρέπει, και παραπονούνται φανταζόμενοι, ότι δεν δίδονται εις αυτούς όσα δικαιούνται να λαμβάνουν, (20) οι δε ευεργετούντες δεν δύνανται να επαρκούν εις το να παρέχουν όσα χρειάζονται οι ευεργετούμενοι. Φαίνεται δε ότι, όπως είναι διττόν το δίκαιον, δηλαδή άγραφον και κατά νόμον, ούτω και η συμφεροντολογική φιλία έχει και αυτή χαρακτήρα εν μέρει μεν ηθικόν εν μέρει δε νομικόν. Αι προστριβαί γεννώνται, ως επί το πλείστον, όταν παροχαί και αντιπαροχαί δεν γίνωνται κατά το πνεύμα που μας ενέπνεε, καθ' ον χρόνον (25) ανελαμβάναμεν αμοιβαίας υποχρεώσεις. Αλλά η μεν νομική φιλία συνάπτεται επί τη βάσει ρητών όρων, και άλλοτε μεν είναι καθαράς εμπορικής φύσως, τρόπον τινά «χέρι με χέρι», άλλοτε δε ελευθεριωτέρα και επί προθεσμία, αλλά κατά τρόπον, ώστε παροχαί και αντιπαροχαί να καθορίζωνται διά συμβολαίου. (Εις την περίπτωσιν ταύτην η υποχρέωσις είναι σαφής και όχι επιδεκτική αντιλογίας, η δε φιλία λαμβάνεται εδώ υπ' όψιν μόνον, εφ' όσον πρόκειται περί αναβολής της αντιπαροχής. Διά τούτο τινές δεν βλέπουν αφορμήν διεξαγωγής δικών εν προκειμένω, (30) φρονούντες ότι πρέπει ν' αγαπούν τους καλή τη πίστει συναλλαγέντας). Η δε ηθική φιλία δεν στηρίζεται επί ρητώς διατυπουμένων αμοιβαίων υποχρεώσεων, αλλ' εις αυτήν κάθε παροχή, δωρεά ή οτιδήποτε άλλο, εμφανίζεται ως δείγμα φιλίας. Πλην όμως ο ευεργετών κρίνει, ότι πρέπει να λαμβάνη τα ίσα ή περισσότερα παρ' όσα δίδει, ως εάν δεν επρόκειτο περί δωρεάς αλλά περί δανείου, όταν δε η αντιπαροχή δεν γίνεται καθ' ον τρόπον λαμβάνει χώραν η παροχή, γεννώνται αντεγκλήσεις, και τούτο συμβαίνει (35) διά το ότι πάντες οι άνθρωποι ή οι πλείστοι εξ αυτών επιθυμούν μεν τα (ηθικώς) ωραία πράγματα, αλλά προκρίνουν τα ωφέλιμα. Ωραίον είναι να ευεργετή κανείς, [1163a] χωρίς να ευεργετήται, αλλά το να ευεργετήται είναι ωφέλιμον.
Όθεν ο δυνάμενος οφείλει ν' ανταποδίδη την αξίαν εκείνων, τα οποία έλαβε, και μάλιστα οικειοθελώς, διότι δεν πρέπει να συνάπτωμεν φιλικούς δεσμούς παρά την θέλησίν μας. Πρέπει λοιπόν να ενεργούμεν, ως εάν ηπατήθημεν ευθύς εξ αρχής, ευεργετηθέντες παρά τινος προσώπου, το οποίον δεν υποχρεούτο να μας ευεργετήση, διότι η τοιαύτη ευεργεσία δεν θα προήρχετο παρ' ενός φίλου, (5) ουδέ παρ' ενός προσώπου, το οποίον θα μας ευηργέτει εμπνεόμενον υπό φιλίας πραγματικής. Διά τούτο λοιπόν οφείλομεν να εκτελούμεν την υποχρέωσίν μας ακριβώς, ως εάν απεδεχόμεθα την ευεργεσίαν υπό τον ρητόν όρον ίσης ανταποδόσεως. Και τότε θ' ανελαμβάναμεν την υποχρέωσιν ν' ανταποδώσωμεν κατά δύναμιν την ευεργεσίαν. Εάν όμως αδυνατούμεν να το πράξωμεν, τότε ούτε ο δους θ' απαιτήση την ανταπόδοσιν της προς ημάς παρασχεθείσης υπηρεσίας. Όθεν, εφ' όσον είμεθα εις θέσιν, οφείλομεν ν' ανταποδίδωμεν την ευεργεσίαν, την οποίαν ελάβαμεν. Κατά ταύτα δέον να εξετάζωμεν ευθύς εξ αρχής παρά ποίου και υπό ποίους όρους λαμβάνομεν ευεργετήματα, διά να μανθάνωμεν αν πρέπει να τ' αποδεχώμεθα ή να τ' αποκρούωμεν. (10) Αμφισβητήσιμον είναι εν προκειμένω, αν πρέπει κανείς να υπολογίζη την αντιπαροχήν συμφώνως προς την ωφέλειαν, την οποίαν απεκόμισεν ο λαβών εκ της παροχής, και να ρυθμίζη σχετικώς την ανταπόδοσιν, ή αν πρέπει να πράττη τούτο συμφώνως προς την αξίαν, την οποίαν είχεν η παροχή διά τον παρασχόντα ταύτην. Διότι οι μεν λαμβάνοντες σμικρύνουν τα πράγματα και λέγουν, ότι λαμβάνουν παρά των διδόντων ό,τι είναι μικράς σημασίας δι' αυτούς και ό,τι θα ηδύναντο να λάβουν και παρ' άλλων. Τουναντίον, (15) οι δίδοντες ισχυρίζονται, ότι παρέσχον εις αυτούς τα μέγιστα, τα οποία δεν θα ήτο δυνατόν ν' αποκτήσουν παρ' άλλων, και τούτο εν μέσω κινδύνων ή τοιούτων αντιξόων περιστάσεων.
Αφού λοιπόν πρόκειται εδώ περί φιλίας εδραζομένης επί του συμφέροντος, πρέπει άραγε τα πάντα να υπολογίζωνται με τον γνώμονα της ωφελείας, της παρεχομένης εις τον λαμβάνοντα; Πράγματι ο λαμβάνων ευρίσκεται εις την ανάγκην, ο δε ευεργετών παρέχει εις αυτόν την βοήθειάν του με την σκέψιν να λάβη παρ' αυτού ίσην παροχήν. Ώστε η παρασχεθείσα βοήθεια υπολογίζεται συμφώνως προς την εξ αυτής ωφέλειαν του λαβόντος. (20) τΌθεν πρέπει κανείς ν' ανταποδίδη όσα έλαβε, και μάλιστα περισσότερα, πράγμα το οποίον είναι (ηθικώς) ωραιότερον. Αλλ' εις την επί της αρετής βασιζομένην φιλίαν δεν γεννώνται αντεγκλήσεις και προστριβαί, ως γνώμων δε ισχύει εν προκειμένω η πρόθεσις του δίδοντος, διότι το κυριώτερον γνώρισμα της αρετής και της ηθικής είναι η πρόθεσις.
Διακρίσεις υπάρχουν και ως προς τους επί της υπεροχής στηριζομένους φιλικούς δεσμούς. (25) Δηλαδή ο καθείς απαιτεί να λαμβάνη περισσότερα, και αν δεν γίνη τούτο, η φιλία διαλύεται. Ο έχων μεγαλυτέραν αξίαν νομίζει, ότι του ανήκουν μεγαλύτεραι αμοιβαί (διότι εις τον χρηστόν και ικανόν άνθρωπον απονέμονται συνήθως περισσότερα αγαθά), το ίδιον δε φρονεί και ο χρησιμώτερος. Λέγουν, ότι ο μη αποδοτικός δεν δικαιούται ν' απολαμβάνη ίσα πλεονεκτήματα. Άλλως δεν θα πρόκειται πλέον περί φιλίας, αλλά περί υπουργήματος, που επιβάλλεται ως λειτουργία, (30) εάν τα εκ της φιλίας προκύπτοντα πλεονεκτήματα δεν είναι ανάλογα με τα παρεχόμενα έργα. Δηλαδή φαντάζονται, ότι πρέπει να συμβαίνη εις την φιλίαν ό,τι και εις τους οικονομικούς συνεταιρισμούς, κατά τους οποίους οι καταβάλλοντες μεγαλύτερα κεφάλαια αποκομίζουν και μεγαλύτερα κέρδη. Αλλ' ο ενδεής και ο ολιγώτερον ικανός αντιλαμβάνεται τα πράγματα αντιστρόφως, φρονεί δηλαδή, ότι ο καλός φίλος υποχρεούται να βοηθή τους ενδεείς φίλους του. Διότι τι ωφελεί να είναι τις φίλος ενός σπουδαίου ανδρός (35) ή ενός δυνάστου, εάν ουδεμίαν πρόκειται ν' αποκομίση παρ' αυτού ωφέλειαν;
[1163b] Φαίνεται ότι η αξίωσις και του ενός και του άλλου είναι ορθή, δηλαδή το ότι πρέπει ν' αποκομίζωμεν εκ της φιλίας περισσότερα πλεονεκτήματα, αλλά ταύτα δεν ανήκουν εις μίαν και την αυτήν κατηγορίαν. Ο έχων μεγαλυτέραν αξίαν δικαιούται ν' απολαμβάνη μεγαλυτέρας τιμάς, ο δ' ευρισκόμενος εις την ανάγκην ν' αποκτά περισσότερα υλικής φύσεως πλεονεκτήματα. Διότι αι τιμαί αποτελούν το μέρος της αρετής και της αγαθοεργίας, αλλά την ένδειαν βοηθεί (5) το υλικόν κέρδος. Φαίνεται ότι ούτως έχει το πράγμα και κατά την διακυβέρνησιν των πολιτειών. Δεν τιμάται ο μη προσφέρων υπηρεσίαν τινά εις την κοινότητα. Δεν προσφέρεται ό,τι ανήκει εις όλους παρά μόνον εις εκείνον, όστις παρέχει εις όλους τας υπηρεσίας του, αι δε τιμαί είναι πράγματι κοινόν αγαθόν. Διότι δεν είναι δυνατόν να χρηματίζεται κανείς από το δημόσιον και συγχρόνως ν' απολαμβάνη τιμάς. Ουδείς δέχεται να παραμένη εις κατωτέραν κατάστασιν, (10) και τοιουτοτρόπως εις τους μη διά χρημάτων προσηκόντως αμειβομένους προσφέρονται τιμαί, χρήματα δε εις τους δεχομένους δώρα, διότι το να λαμβάνη τις υπ' όψιν του την αξίαν των ατόμων, θέτει εις ίσην μοίραν τους φίλους του και διατηρεί την φιλίαν, καθώς είπομεν. Κατά τον τρόπον τούτον δέον να ρυθμίζωνται και αι μεταξύ προσώπων ανίσου αξίας σχέσεις. Ο αποκομίζων εκ της φιλίας υλικά κέρδη ή τοιαύτης φύσεως πλεονεκτήματα, ώστε να ενισχύεται εις την αρετήν, οφείλει να τα ανταποδίδη, εφ' όσον δύναται, (15) διότι η φιλία επιζητεί το δυνατόν και όχι το κατ' αξίαν. Μάλιστα το δεύτερον δεν είναι εφικτόν ως προς πάντα, λόγου χάριν ως προς τας εις τους θεούς και τους γονείς οφειλομένας τιμάς. Διότι ουδείς δύναται να τους ανταμείψη συμφώνως προς την αξίαν των, εκείνος δε, όστις εκτελεί απέναντί των κατά δύναμιν το καθήκον του, είναι άνθρωπος χρηστός. Διό και φαίνεται, ότι δεν επιτρέπεται εις τον υιόν ν' απαρνηθή τον πατέρα, ενώ εις τον πατέρα επιτρέπεται ν' απαρνηθή τον υιόν. (20) Διότι ο οφείλων, είναι δίκαιον ν' ανταποδίδη τα παρασχεθέντα εις αυτόν αγαθά, ο δε υιός, ό,τι και αν κάμη, δεν θα εξοφλήση ποτέ τας προς αυτόν πατρικάς ευεργεσίας. Ούτως ώστε η έναντι του πατρός του οφειλή θα υφίσταται πάντοτε. Τουναντίον εκείνοι εις τους οποίους οφείλομεν, όπως λ.χ. ο πατήρ, δύνανται να μας απαλλάξουν της οφειλής. Εξ άλλου πρέπει να έχωμεν προ οφθαλμών το ότι ουδείς πατήρ, ως φαίνεται, αποκηρύσσει τον υιόν του, εκτός εάν ο υιός τυγχάνη κακοηθέστατος (διότι και εκτός των φιλοστόργων συναισθημάτων, των εμπνεομένων υπό της φύσεως, δεν είναι ανθρώπινον ν' αποκρούη κανείς την βοήθειαν, την δυναμένην να δοθή εις αυτόν). (25) Αλλ' εάν ο υιός είναι διεστραμμένος άνθρωπος, η βοήθεια, την οποίαν οφείλει να παρέχη εις τον πατέρα του, φαίνεται εις αυτόν ως κάτι, το οποίον ημπορεί και ν' αποφύγη ή ως κάτι ανάξιον να κινή το ενδιαφέρον του. Οι πλείστοι των ανθρώπων θέλουν ν' απολαμβάνουν τα αγαθά, αλλ' αποφεύγουν να εκτελούν το αγαθόν, διότι δεν αποφέρει εις αυτούς κέρδος.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου