Η Γιγαντομαχία δεν είναι γνωστή από τον Όμηρο ή τον Ησίοδο. Ο Ησίοδος μόνο διασώζει τον μύθο της γέννησης τους των Γιγάντων (Θεογονία 184-187), ενώ όλες οι υπόλοιπες πληροφορίες αντλούνται κυρίως από τον Πίνδαρο και τον Απολλόδωρο. Όταν ο Κρόνος έκοψε τα γεννητικά όργανα του πατέρα του, Ουρανού, το αίμα από την πληγή του θεού γονιμοποίησε ξανά τη Γαία. Από την ιδιότυπη αυτή ένωση γεννήθηκαν οι Ερινύες, οι Νύμφες των μελιών (και γενικά οι θεότητες που συνυπάρχουν με τα δέντρα) και οι Γίγαντες*. Ως τόπος γέννησης των τελευταίων αναφέρονται οι Φλέγρες. Ο Πίνδαρος ονομάζει Φλέγρας πεδίον το μέρος, όπου διεξήχθηκε ο αγώνας ανάμεσα στους Ολύμπιους θεούς και τους Γίγαντες (Ν. 1. 100).
[…] η Γη, αγανακτισμένη για την τύχη των Τιτάνων [ο Δίας τους είχε ρίξει στον Τάρταρο], γέννησε από τον Ουρανό τους Γίγαντες, τεράστιους και ανίκητους, φοβερούς στην όψη, με πυκνά, πλούσια και μακριά μαλλιά και γένια και με λέπια φιδιού στα πόδια. Μερικοί λένε ότι γεννήθηκαν στις Φλέγρες, άλλοι πάλι στην Παλλήνη. Αυτοί εξακόντιζαν στον ουρανό πέτρες και φλεγόμενες δρυς**. Απ’ όλους τους διέφερε ο Πορφυρίωνας και ο Αλκυονέας, που παρέμενε αθάνατος, όσο πολεμούσε στη γη που γεννήθηκε. Αυτός έδιωξε και τις αγελάδες του Ήλιου από την Ερύθεια***. Στους θεούς δόθηκε σαφής χρησμός ότι κανένας τους δεν θα μπορούσε να σκοτώσει τους Γίγαντες, και ότι θα μπορούσαν να τους εξοντώσουν αν κάποιος θνητός συμμαχούσε μαζί τους. Όταν το πληροφορήθηκε η Γη, αναζήτησε ένα βοτάνι, για να μη σταθεί δυνατό να εξολοθρευτούν από κανένα θνητό. Αλλά ο Δίας απαγόρευσε στην Ηώ, στη Σελήνη και στον Ήλιο να φέγγουν και πρόλαβε αυτός και έκοψε το βοτάνι· με τη μεσολάβηση μάλιστα της Αθηνάς εξασφάλισε για σύμμαχο τον Ηρακλή. Και εκείνος σημάδεψε με το τόξο του πρώτα τον Αλκυονέα· αλλά πέφτοντας αυτός στη γη, ξανάβρισκε τις δυνάμεις του· με τη συμβουλή όμως της Αθηνάς ο Ηρακλής τον τράβηξε έξω από την Παλλήνη. 2 Και εκείνος λοιπόν με αυτόν τον τρόπο πέθανε. Ο Πορφυρίωνας πάλι, την ώρα της μάχης με τον Ηρακλή, όρμησε και στην Ήρα. Γιατί ο Δίας του ξύπνησε πόθο ερωτικό για τη θεά, η οποία, καθώς αυτός τις ξέσκιζε τα πέπλα θέλοντας να τη βιάσει, έβαλε τις φωνές καλώντας σε βοήθεια· και καθώς ο Δίας τον κατακεραύνωσε, ο Ηρακλής τον σκότωσε με το τόξο του. Όσο για τους υπόλοιπους, ο Απόλλωνας χτύπησε με τα βέλη του το αριστερό μάτι του Εφιάλτη και ο Ηρακλής το δεξιό· τον Εύρυτο τον σκότωσε ο Διόνυσος με τον θύρσο, τον Κλυτίο η Εκάτη με δαυλούς, τον Μίμαντα ο Ήφαιστος που τον χτύπησε με πυρακτωμένο σίδερο. Η Αθηνά με τη σειρά της, καθώς ο Εγκέλαδος το έσκαγε, έριξε επάνω του το νησί της Σικελίας, ύστερα έγδαρε τον Πάλλαντα**** και με το δέρμα του προστάτευε το σώμα της την ώρα της μάχης. Ο Πολυβώτης, κυνηγημένος μεσοπέλαγα από τον Ποσειδώνα, φθάνει στην Κω· και ο Ποσειδώνας***** έκοψε ένα κομμάτι του νησιού, που ονομαζόταν Νίσυρος, και το έριξε επάνω του. Ο Ερμής, φορώντας στην μάχη τη δερμάτινη περικεφαλαία του Άδη, σκότωσε τον Ιππόλυτο, η Άρτεμη τον +Γρατίωνα+, οι Μοίρες πολεμώντας με χάλκινα ρόπαλα, σκότωσαν τον Άγριο και τον Θόωνα, τους υπόλοιπους τους χτύπησε ο Δίας με κεραυνούς και τους εξόντωσε· και σε όλους εξαπέλυε τα βέλη του ο Ηρακλής και τους αποτελείωνε. (Απολλόδωρος 1.7.1.)Οι Φλέγρες, που αναφέρονται ως τόπος γέννησης των Γιγάντων και σύγκρουσης ανάμεσα σε αυτούς και τους Ολύμπιους, είναι το αρχαίο όνομα της Παλλήνης όπου κατοικούσαν οι Κρουσαίοι, Θράκες και σύμμαχοι των Τρώων, τους οποίους συνάντησε ο Αινείας φεύγοντας από την Τροία. Επομένως, ό,τι γνωρίζουμε από τις πηγές για την προϊστορική φάση της χερσονήσου, την περίοδο που έφερε το όνομα Φλέγρα****** (περίοδο της Φλέγρας), είναι η Γιγαντομαχία, οι Κρουσαίοι, οι σχέσεις με την Τροία.
Αν λάβουμε υπόψη μας τις απόψεις που έχουν διατυπωθεί για την ετυμολογία των λέξεων Φλέγρες και Παλλήνη και που τις συνδέουν με την ηφαιστειώδη φύση του τόπου (Φλέγρες), με γεωλογικές αναστατώσεις και με την παλλόμενη από τους σεισμούς γη (Παλλήνη), τότε θα προτείναμε μια φυσιοκρατική - κοσμογονική ερμηνεία του μύθου των Γιγάντων, τους οποίους θα εκλαμβάναμε ως χθόνια στοιχεία που προκαλούν μετεωρολογικά φαινόμενα, σεισμούς, ηφαιστειακή δράση, θύελλες, τυφώνες, ξηρασίες, πυρκαγιές, ρήγματα στον φλοιό της γης και γενικά αναστατώσεις της γης (εξ ου και τα ονόματα των Γιγάντων –Εγκέλαδος, Ερυσίχθων, Χθονόφυλος, Πάλλαντας κτλ).
Από την άλλη, ο Όμηρος υποδεικνύει μια περισσότερο ιστορική ερμηνεία. Στην Οδύσσεια (η 56-60*******) οι Γίγαντες είναι μυθικός λαός, αγχίθεοι (γένος μεταξύ θεών και ανθρώπων –γεννιούνται από τη γη αλλά από το αίμα του Ουρανού) και υπέρθυμοι (θρασείς και αυθάδεις). Στην ομηρική παράδοση στηρίζονται συγγραφείς, όπως ο Θεαγένης (ύστερα ελληνιστικά χρόνια[;]), την άποψη του οποίου διασώζει ο Στέφανος Βυζάντιος (λ. Παλλήνη), ο οποίος προτείνει μια «ευημεριστική********» (εκλογικευμένη, «ιστορικοποιημένη») ερμηνεία. Σύμφωνα με αυτήν οι κάτοικοι της Φλέγρας, οι Γίγαντες, ήταν μισάνθρωποι. Αυτούς κυνήγησε και τιμώρησε ο Ηρακλής. Στη διάρκεια της μάχης έπεσαν κεραυνοί και ξέσπασαν τυφώνες, ἀφ’ ὧν ἡ τῶν Θεῶν μάχη πρὸς αὐτοὺς μεμυθολόγηται. Την άποψη αυτή παραδίδει και ο Στράβων σε απόσπασμα του 7ου βιβλίου του (αρ. 25).
Γιγαντομαχία και Τιτανομαχία υπηρετούν την ιδέα της διαμόρφωσης του κόσμου μέσα από συγκρουόμενες φυσικές δυνάμεις, χωρίς όμως να αποκλείεται –κάθε άλλο μάλιστα– μια περισσότερο ιστορική ερμηνεία: η σύγκρουση γηγενών κατοίκων με λαούς που μετακινούνται και διεκδικούν με τη βία την εγκατάσταση σε τόπους ήδη κατοικημένους, και ο σταδιακός «εξελληνισμός» των περιοχών.
---------------------------------
*Από την ίδια πράξη αποκοπής γεννήθηκε η Αφροδίτη -από τα γεννητικά όργανα του θεού που έπεσαν στη θάλασσα. Αφροδίτη είναι η γεννημένη από τα κύματα ή από το σπέρμα του θεού.
**Δρυς ημμένας (Απολλόδωρος 1.7.1.)
Η λέξη δρυς σήμαινε γενικά το δέντρο, ειδικότερα όμως τη βελανιδιά, το ιερό δέντρο του Δία, με το οποίο χρησμοδοτούσε στη Δωδώνη. Θα μπορούσε λοιπόν η ενέργεια αυτή να είναι πράξη ιεροσυλίας και να υποδήλωνε την αμφισβήτηση της εξουσίας του Δία.
***Ερύθεια
Νησί στην Εσπερία, κοντά στο Γιβραλτάρ, όπου βρίσκονται τα ιερά κοπάδια με τα ολοκόκκινα βόδια του Ήλιου. Εκεί τελειώνει ο θεός το καθημερινό του ταξίδι, έχοντας διασχίσει τον ουράνιο θόλο από τη μια μεριά του μεγάλου Ωκεανού, που περιβρέχει ολόκληρη τη γη, μέχρι την άλλη άκρη του, την Ερύθεια. Ερύθεια είναι και το όνομα μιας από τις Εσπερίδες.
****Πάλλαντας
Δεν πρόκειται για τον Τιτάνα Πάλλαντα (Απολλόδωρος 2.2 και 4) αλλά για τον Γίγαντα, πατέρας, σύμφωνα με ορισμένους συγγραφείς, της Αθηνάς, που επιχείρησε να τη βιάσει.
*****Ποσειδώνας
Ο Ποσειδώνας εμφανίζεται στη Γιγαντομαχία ως υπεύθυνος για μια σειρά από γεωλογικά φαινόμενα, όπως η διαμόρφωση της γήινης επιφάνειας με βουνά, κοιλάδες, νησιά, πορθμούς, ισθμούς κτλ., εμφανίζεται δηλαδή περισσότερο ως χθόνιος θεός παρά ως θαλασσινός, όπως προδίδει το όνομά του και διάφορα επίθετα που του αποδίδονται.
Ότι ο Ποσειδών ήταν θεός, με διευρυμένες ιδιότητες, θαλάσσιος και χθόνιος, θεός τόσο του κάτω κόσμου όσο και του πάνω, Άδης αλλά και Δίας μαζί, φανερώνεται από τα επίθετα που αποδίδονται γενικά στον θεό –Πελάγιος και Πελαγαίος αλλά και Γαίης Κινητήρ, Γαιήοχος, Μοχλευτήρ, Σεισίχθων, Δαμασίχθων, Ελασίχθων, Ενοσίγιαος κ.τ.λ., αλλά και από την παράδοση που τον θέλει σύζυγο της Δας, της Γης, συγκυρίαρχος των Δελφών μαζί της, σύζυγο της Δήμητρας, αλλά και θεοτήτων θαλασσινών, της Αμφιτρίτης και της Αλίας/Λευκοθέας, γνωστός ήδη από τις πινακίδες της Κνωσού και της Πύλου.
Ειδικά για τον μακεδονικό χώρο, ενδεικτικά αναφερόμαστε σε ορισμένα ευρήματα που υποδεικνύουν τη χθόνια υπόσταση του Ποσειδώνα: Σε αναθηματική επιγραφή που βρέθηκε στο Ποσείδι, σε μελαμβαφές όστρακο του 5ου αι. π.Χ., ο άγνωστος αναθέτης επικαλείται τη βοήθεια του «γαιαόχου κυανοχαίτα» Ποσειδώνα, «επαναλαμβάνοντας ίσως στίχο της Οδύσσειας, όπου ο κύκλωπας Πολύφημος απευθύνεται στον πατέρα του Ποσειδώνα: κλῦθι͵ Ποσείδαον γαιήοχε κυανοχαῖτα» (Οδ., 9.528). Και στο Τσιφλίκι της Νάουσας σε αναθηματική, από γυναίκα, πλάκα με ανάγλυφη παράσταση ανδρικού μορίου αναγράφεται η δίστιχη επιγραφή ΠΟΣΕΙΔΩΝΙ ΚΑΤ ΕΥΧΗΝ.
******Φλέγρες
Το όνομα Φλέγρες έφερε και η ηφαιστειώδης κοιλάδα της Καμπανίας (Πολύβ. 2, 17, 1), χωρίς όμως να γίνεται οποιοσδήποτε υπαινιγμός για τοποθέτηση του επεισοδίου εκεί. Αντίθετα, τοπική παράδοση τοποθετούσε τον χώρο της μάχης στις όχθες του Αλφειού στην Αρκαδία.
*******Όμηρος, Οδ. η 56-60
Αρχή αρχή, γέννησε τον Ναυσίθοο ο Κοσμοσείστης Ποσειδών
με την Περίβοια, γυναίκα ασυναγώνιστη στην ομορφιά,
κόρη στερνή του τολμηρού Ευρυμέδοντα, που υπήρξε ο βασιλιάς
των υπερήφανων Γιγάντων, ωσότου αφάνισε τον αλαζονικό λαό του,
κι εξαφανίστηκε τότε κι αυτός.
******** Ευημερισμός
Η ερμηνευτική αυτή προσέγγιση των μύθων, η αναζήτηση δηλαδή ιστορικών πυρήνων στους μύθους, αποδίδεται στον φίλο του Κάσσανδρου, Ευήμερο από τη Σικελία (4ος π.Χ αι.), επιφορτισμένου με κρατικές υποθέσεις, που του επέβαλαν να ταξιδεύει πολύ. Σύμφωνα με τον Ευήμερο αποθεώνονταν όσοι συντελούσαν στη διαμόρφωση και διατήρηση της κοινωνικής αρμονίας. Ο Ευήμερος κατηγορήθηκε ότι έσπειρε τον αθεϊσμό, αν και επαινέθηκε από τους χριστιανούς συγγραφείς, γιατί έδειξε ότι οι θεοί των εθνικών δεν ήταν θεοί.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου