ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ: Ἠθικὰ Νικομάχεια (1157b-1158a)

[V] Ὥσπερ δ᾽ ἐπὶ τῶν ἀρετῶν οἳ μὲν καθ᾽ ἕξιν οἳ δὲ κατ᾽ ἐνέργειαν ἀγαθοὶ λέγονται, οὕτω καὶ ἐπὶ τῆς φιλίας· οἱ μὲν γὰρ συζῶντες χαίρουσιν ἀλλήλοις καὶ πορίζουσι τἀγαθά, οἱ δὲ καθεύδοντες ἢ κεχωρισμένοι τοῖς τόποις οὐκ ἐνεργοῦσι μέν, οὕτω δ᾽ ἔχουσιν ὥστ᾽ ἐνεργεῖν φιλικῶς· οἱ γὰρ τόποι οὐ διαλύουσι τὴν φιλίαν ἁπλῶς, ἀλλὰ τὴν ἐνέργειαν. ἐὰν δὲ χρόνιος ἡ ἀπουσία γίνηται, καὶ τῆς φιλίας δοκεῖ λήθην ποιεῖν· ὅθεν εἴρηται «πολλὰς δὴ φιλίας ἀπροσηγορία διέλυσεν.» οὐ φαίνονται δ᾽ οὔθ᾽ οἱ πρεσβῦται οὔθ᾽ οἱ στρυφνοὶ φιλικοὶ εἶναι· βραχὺ γὰρ ἐν αὐτοῖς τὸ τῆς ἡδονῆς, οὐδεὶς δὲ δύναται συνημερεύειν τῷ λυπηρῷ οὐδὲ τῷ μὴ ἡδεῖ· μάλιστα γὰρ ἡ φύσις φαίνεται τὸ λυπηρὸν φεύγειν, ἐφίεσθαι δὲ τοῦ ἡδέος. οἱ δ᾽ ἀποδεχόμενοι ἀλλήλους, μὴ συζῶντες δέ, εὔνοις ἐοίκασι μᾶλλον ἢ φίλοις. οὐδὲν γὰρ οὕτως ἐστὶ φίλων ὡς τὸ συζῆν (ὠφελείας μὲν γὰρ οἱ ἐνδεεῖς ὀρέγονται, συνημερεύειν δὲ καὶ οἱ μακάριοι· μονώταις γὰρ εἶναι τούτοις ἥκιστα προσήκει)· συνδιάγειν δὲ μετ᾽ ἀλλήλων οὐκ ἔστι μὴ ἡδεῖς ὄντας μηδὲ χαίροντας τοῖς αὐτοῖς, ὅπερ ἡ ἑταιρικὴ δοκεῖ ἔχειν.

Μάλιστα μὲν οὖν ἐστὶ φιλία ἡ τῶν ἀγαθῶν, καθάπερ πολλάκις εἴρηται· δοκεῖ γὰρ φιλητὸν μὲν καὶ αἱρετὸν τὸ ἁπλῶς ἀγαθὸν ἢ ἡδύ, ἑκάστῳ δὲ τὸ αὑτῷ τοιοῦτον· ὁ δ᾽ ἀγαθὸς τῷ ἀγαθῷ δι᾽ ἄμφω ταῦτα. ἔοικε δ᾽ ἡ μὲν φίλησις πάθει, ἡ δὲ φιλία ἕξει· ἡ γὰρ φίλησις οὐχ ἧττον πρὸς τὰ ἄψυχά ἐστιν, ἀντιφιλοῦσι δὲ μετὰ προαιρέσεως, ἡ δὲ προαίρεσις ἀφ᾽ ἕξεως· καὶ τἀγαθὰ βούλονται τοῖς φιλουμένοις ἐκείνων ἕνεκα, οὐ κατὰ πάθος ἀλλὰ καθ᾽ ἕξιν. καὶ φιλοῦντες τὸν φίλον τὸ αὑτοῖς ἀγαθὸν φιλοῦσιν· ὁ γὰρ ἀγαθὸς φίλος γινόμενος ἀγαθὸν γίνεται ᾧ φίλος. ἑκάτερος οὖν φιλεῖ τε τὸ αὑτῷ ἀγαθόν, καὶ τὸ ἴσον ἀνταποδίδωσι τῇ βουλήσει καὶ τῷ ἡδεῖ· λέγεται γὰρ φιλότης ἰσότης,

[1158a] μάλιστα δὲ τῇ τῶν ἀγαθῶν ταῦθ᾽ ὑπάρχει.

***
[5] Όπως στην περίπτωση των αρετών μιλούμε για καλούς ανθρώπους α) ενσχέσει με τη μόνιμη και σταθερή ιδιότητα του χαρακτήρα τους και β) ενσχέσει με τον τρόπο που εκδηλώνουν αυτήν την ιδιότητα του χαρακτήρα τους με συγκεκριμένες ενέργειες, έτσι και στην περίπτωση της φιλίας. Γιατί οι φίλοι που ζουν μαζί, χαίρονται ο ένας τον άλλον και προσφέρουν ο ένας στον άλλον αγαθά· όταν όμως κοιμούνται ή ο καθένας τους ζει σε άλλον τόπο, δεν πράττουν, βέβαια, τα έργα της φιλίας, είναι όμως διατεθειμένοι να τα πράττουν· γιατί η τοπική απόσταση δεν αίρει γενικά τη φιλία, αλλά μόνο τη (φιλική) ενέργεια. Αν, πάντως, η απουσία κρατάει για πολύ χρόνο, τότε φαίνεται ότι κάνει τους ανθρώπους να ξεχάσουν και τη φιλία τους· εξού και η ρήση: «Πολλές φιλίες χάλασε η απροσηγορία».

Δεν φαίνεται, επίσης, να συνάπτουν εύκολα φιλίες ούτε οι ηλικιωμένοι ούτε οι στρυφνοί άνθρωποι· ο λόγος είναι ότι μέσα στους ανθρώπους αυτούς υπάρχει γενικά λίγη μόνο ευχαρίστηση, και φυσικά κανείς δεν μπορεί να περνάει τις μέρες του μαζί με έναν δυσάρεστο ή έναν όχι ευχάριστο άνθρωπο· πραγματικά, ο καθένας μπορεί να δει καθαρά ότι η φύση αποφεύγει πάρα πολύ ό,τι είναι δυσάρεστο και ότι, αντίθετα, αποζητάει το ευχάριστο. Εν πάση περιπτώσει, αυτοί που αποδέχονται ο ένας τον άλλον, δεν ζουν όμως μαζί, μοιάζουν να έχουν μάλλον καλή διάθεση ο ένας για τον άλλον παρά να είναι φίλοι· γιατί τίποτε άλλο δεν είναι σε τόσο μεγάλο βαθμό χαρακτηριστικό των φίλων όσο η συμβίωση (οι άνθρωποι, πράγματι, που βρίσκονται σε ανάγκη λαχταρούν να εξασφαλίσουν κάποιο όφελος, αλλά και οι εξαιρετικά ευτυχισμένοι άνθρωποι θέλουν να περνούν τις μέρες τους μαζί με τους φίλους τους· γιατί το να ζουν μόνοι με τον εαυτό τους είναι κάτι που ελάχιστα ταιριάζει στους ανθρώπους αυτούς)· αλλά και το να περνούν μαζί τις μέρες τους είναι κάτι που δεν μπορεί να γίνει, αν δεν είναι ευχάριστοι ο ένας στον άλλον και αν δεν βρίσκουν χαρά στα ίδια πράγματα — κάτι που, αντίθετα, φαίνεται ότι συμβαίνει στη συντροφική φιλία των νέων.

Η πιο αληθινή λοιπόν φιλία είναι η φιλία των αγαθών ανθρώπων, όπως επανειλημμένα το έχουμε ήδη πει. Γιατί άξιο να αγαπηθεί και να προτιμηθεί θεωρείται ότι είναι το καθεαυτό αγαθό ή ευχάριστο, και για το κάθε επιμέρους άτομο αυτό που είναι αγαθό ή ευχάριστο γι᾽ αυτόν τον ίδιο: ο αγαθός άνθρωπος είναι άξιος της αγάπης και της προτίμησης του αγαθού ανθρώπου για τους δύο αυτούς λόγους. Το να αγαπάει κανείς φαίνεται ότι είναι πάθος, ενώ η φιλία ότι είναι έξη· γιατί την αγάπη μπορεί κανείς να την έχει το ίδιο και για τα άψυχα πράγματα, η ανταπόδοση όμως της αγάπης προϋποθέτει προτίμηση και επιλογή: αυτή η προτίμηση και επιλογή πηγάζει από μια έξη· το καλό, επίσης, αυτών τους οποίους αγαπούν το θέλουν αυτοί οι άνθρωποι για χάρη εκείνων, και όχι ως αποτέλεσμα πάθους αλλά ως αποτέλεσμα έξης. Και αγαπώντας τον φίλο αγαπούν αυτό που είναι αγαθό για τους ίδιους· γιατί ο αγαθός άνθρωπος, όταν γίνει φίλος, γίνεται ένα αγαθό για τον φίλο του. Ο καθένας λοιπόν από τους δύο αγαπάει αυτό που είναι αγαθό για τον ίδιο και ανταποδίδει το ίσον, καθώς επιθυμεί το καλό του άλλου και του είναι ευχάριστος (εξού και ο παλαιός λόγος: «η φιλία είναι ισότητα»)·

[1158a] αυτά όμως τα δύο υπάρχουν κατεξοχήν στη φιλία των αγαθών.