Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας: ΜΕΙΖΟΝΕΣ ΘΕΟΙ - ΑΡΤΕΜΗ Ελαφηβόλος και Ιφιγένεια

Στενή είναι η σχέση της θεάς με τα ελάφια -εξού και το επίθετο. Την καταδεικνύουν τρεις πολύ γνωστοί μύθοι, με εμπλεκόμενους τον Ηρακλή, τον Ακταίωνα και την Ιφιγένεια.

 

1. Ο Ηρακλής κατάφερε να ξεφύγει από την οργή που προκάλεσε στη θεά ο θάνατος του ελαφιού με τα χρυσά κέρατα, αφιερωμένου σε αυτήν, στο όρος Κερύνεια, στα σύνορα της Αρκαδίας με την Αχαΐα. Ο ήρωας εξήγησε στην Άρτεμη ότι δεν ήθελε να το σκοτώσει, όμως το έκανε επειδή κουράστηκε να το κυνηγά (επί ένα χρόνο) και έριξε την ευθύνη για τον φόνο στον Ευρυσθέα που είχε ζητήσει τον συγκεκριμένο άθλο.

 

2. Η θεά τιμώρησε τον κυνηγό Ακταίωνα, γιατί παραφύλαξε και την είδε γυμνή να παίρνει το λουτρό της. Τον μεταμόρφωσε σε ελάφι και έβαλε τα πενήντα σκυλιά του να τον κατασπαράξουν.

 

3. Σε αναίτιο φόνο στηρίζεται και όλη η ιστορία της θυσίας της Ιφιγένειας, η οποία όμως εμφανίζεται στους μύθους ως ένα υποκατάστατο της θεάς. Μάλιστα η ζωή και οι μετακινήσεις της κόρης συνδέονται ή συνοδεύουν την εξάπλωση της λατρείας της Άρτεμης.

 

Η Ιφιγένεια στην Αυλίδα

 

Όταν ο στόλος των Αχαιών συγκεντρώθηκε στην Αυλίδα, εγκλωβίστηκε εκεί από την άπνοια ή, σύμφωνα με άλλη εκδοχή, από ενάντιους ανέμους. Η αιτία γι' αυτό ήταν, σύμφωνα με τον μάντη Κάλχαντα, ο θυμός της Άρτεμης. Οι αιτίες για τον θυμό της ποικίλουν:

 

1. Ο πατέρας (ή παππούς) του αρχιστράτηγου, ο Ατρέας, δεν είχε θυσιάσει το αρνί με το χρυσόμαλλο δέρας στη θεά.

 

2. Ο Αγαμέμνονας υπερηφανεύτηκε για τις κυνηγετικές του ικανότητες συγκρίνοντάς τες με της θεάς.

 

3. Ο Αγαμέμνονας αθέτησε την υπόσχεση του να προσφέρει στη θεά το καλύτερο προϊόν της χρονιάς, που έτυχε να είναι η κόρη του Ιφιγένεια. (Ευρ., Ιφ. Τ. 19 κ.ε.)

 

Η θυσία της κόρης του στρατηγού, της Ιφιγένειας, θα απεγκλώβιζε τον στόλο από την απραξία. Ο Αγαμέμνονας δέχτηκε να τελέσει τη θυσία είτε από φιλοδοξία (Αισχύλος, Αγαμέμνων) είτε για το κοινό καλό (Ευριπίδης, Ιφιγένεια εν Αυλίδι). Με δόλο ζήτησε από τη γυναίκα του Κλυταιμνήστρα να έρθει στην Αυλίδα, επικαλούμενος αρραβώνα της κόρης τους με το πρωτοπαλίκαρο των Ελλήνων, τον Αχιλλέα. Όταν ο αρχηγός των Μυρμιδόνων πληροφορήθηκε τον δόλο και την εμπλοκή του ονόματός του, προσπάθησε να σταματήσει τη θυσία, όμως όλο το στράτευμα -και οι δικοί του στρατιώτες- επιθυμούσαν την απεμπλοκή από το τέλμα· ο Αχιλλέας κινδύνεψε με λιθοβολισμό.
 

Ο Αγαμέμνονας τέλεσε τη θυσία κρυφά από την Κλυταιμνήστρα, την οποία, αμέσως μετά, έστειλε πίσω στο Άργος. Στο μεταξύ, στη διάρκεια της θυσίας η Άρτεμη αντικατέστησε την κόρη με ένα ελάφι ως θύμα, ενώ την Ιφιγένεια την οδήγησε στην Ταυρίδα, όπου και την έκανε ιέρειά της.

 

Η Ιφιγένεια στην Ταυρίδα

 

Επιστρέφοντας από την Τροία νικητής ο Αγαμέμνονας δολοφονείται από τη γυναίκα του Κλυταιμνήστρα και/ή τον εραστή της εξάδελφό του Αίγισθο. Τον θάνατο του πατέρα του εκδικήθηκε ο γιος του Ορέστης με παρότρυνση της αδελφής του Ηλέκτρας και με συμπαραστάτη τον φίλο του Πυλάδη. Το τέλος της προγονικής αμαρτίας δεν ερχόταν, καθώς ο Ορέστης καταδιωκόταν από τις Ερινύες.

Με την τραγωδία Ιφιγένεια στην Ταυρίδα ο Ευριπίδης προσέθεσε ένα ακόμη κεφάλαιο στη διαδικασία θεραπείας του Ορέστη από την τρέλα των ενοχών και δημιούργησε τις προϋποθέσεις της συνάντησης με την αδελφή του Ιφιγένεια. Σύμφωνα με χρησμό που πήρε ο Ορέστης θα έπρεπε να φέρει το άγαλμα της θεάς Άρτεμης από την Ταυρίδα. Όμως, έθιμο του τόπου ήταν να θυσιάζονται οι ναυαγοί που ξεβράζονταν εκεί· την προετοιμασία για τη θυσία έκαμνε η ιέρεια της θεάς, η Ιφιγένεια (Ευρ., Ιφ. Τ., 1456-1461).

Έτσι, Πυλάδης και Ορέστης φυλακίστηκαν, προκειμένου να θυσιαστούν· όμως, η αναγνώριση των δύο αδελφών προκάλεσε την ανατροπή. Μόλις η Ιφιγένεια πληροφορήθηκε και τον σκοπό του ταξιδιού τους, την κλοπή του αγάλματος της θεάς, μηχανεύτηκε τέχνασμα, για να μπορέσει ο Ορέστης να πάρει το άγαλμα της Άρτεμης από την Ταυρίδα και να το πάει στην Αττική, να γλιτώσει από τη θυσία και να καταφέρουν όλοι μαζί -Ορέστης, Πυλάδης, Ιφιγένεια- να γυρίσουν στην πατρίδα τους.

Προφασίστηκε στον βασιλιά Θόαντα ότι τα υποψήφια θύματα ήταν μολυσμένα και, επειδή άγγιξαν το άγαλμα της θεάς με τα χέρια τους, έπρεπε να εξαγνιστούν και να πλυθεί στη θάλασσα και το άγαλμα της θεάς (ό.π., 1033-1040). Απομάκρυνε τους φρουρούς με το πρόσχημα της μυστικότητας της τελετής, επιβιβάστηκαν στο καράβι και απέπλευσαν, αλλά ο Ποσειδώνας έριξε το καράβι στην ακτή.

Σώθηκαν από την εκδικητική μανία του Θόαντα με την παρέμβαση της θεάς της Αθήνας και η οποία οδήγησε με ασφάλεια το πλοίο στην Αττική, όπου οι δραπέτες έκτισαν ναό στην Άρτεμη. (Η υπόθεση και η δομή της τραγωδίας είναι παρόμοια με της Ελένης. Η Ιφιγένεια στην Ταυρίδα παραστάθηκε, κατά πάσα πιθανότητα, το 414-413 π.Χ., η Ελένη το 412 π.Χ)

 

Η Ιφιγένεια στην Αττική

 

Κατ' εντολή του Απόλλωνα, ο Ορέστης έκτισε ιερό της Αρτέμιδος στις Αλές, κοντά στη Βραυρώνα, όπου και εναπόθεσε το άγαλμα. Η Ιφιγένεια παρέμεινε ιέρεια της θεάς και εκεί την έθαψαν, όταν πέθανε.