Αρχαία Ελληνική Κωμωδία: Θέματα -Τυπικά στοιχεία της Αρχαίας Κωμωδίας: Ξυλοδαρμοί

1. Όταν ο Οδυσσέας ξυλοφορτώνει τον Θερσίτη στην Ιλιάδα και τον Ίρο στην Οδύσσεια, οι παριστάμενοι ξεσπούν στα γέλια (Β 270, σ 100), ακριβώς όπως και οι νεότεροι θεατές στο τσίρκο, στο κουκλοθέατρο και στον Καραγκιόζη το διασκεδάζουν όταν ένας κλόουν, ο Φασουλής, ο Βεληγκέκας, ο Μπαρμπαγιώργος, ή και ο ίδιος ο Καραγκιόζης, βρίσκουν ευκαιρία να καταχερίσουν κάποιον πιο αδύνατο. Λαϊκό κωμικό στοιχείο το ξυλοφόρτωμα, θα ήταν αδύνατο ν᾽ απουσιάζει από την Κωμωδία.

 

2. Στην Παλαιά Κωμωδία, που βρίσκεται πιο κοντά στις λαϊκές καταβολές του είδους, το ξυλοφόρτωμα ανήκει στις τυπικές σκηνές, και δεν υπάρχει κωμωδία όπου να μην απαντά τουλάχιστο μία ή και περισσότερες φορές. Το περισσότερο ξύλο το δίνει ο πρωταγωνιστής προπηλακίζοντας και αποδιώχνοντας τους ανεπιθύμητους επισκέπτες. Πολύ ξύλο τρώνε από τ᾽ αφεντικά τους και οι δούλοι, που ακριβώς γι᾽ αυτό παρουσιάζονται νωθροί και τεμπέληδες. Έτσι, παράδειγμα, ξυλοφορτώνεται στους Όρνιθες από τον Πεισθέταιρο ο Μανής, όταν φέρνει στη σκηνή τα φτερά, και ο Χορός συμφωνεί και υπερθεματίζει: … πάνυ γὰρ βραδύς ἐστί τις ὥσπερ ὄνος (1328).

 

3. Φυσικά υπάρχουν και ειδικές περιπτώσεις, όπως η δοκιμασία του Διονύσου και του Ξανθία στους Βατράχους, όπου ο Αιακός και οι δικοί του ξυλίζουν διαδοχικά τον Διόνυσο και τον Ξανθία, για να ξεχωρίσουν ποιος ο θεός που δεν πονά και ποιος ο δούλος (631κκ.). Πολλές συζητήσεις έχει προκαλέσει μια μεταβατική σκηνή στην Έξοδο της Λυσιστράτης (1216κκ.), όπου σωστά ο K. Dover (Η Κωμωδία του Αριστοφάνη, Αθήνα: Μ.Ι.Ε.Τ. 1981, σ.29) διαπιστώνει ότι ή κωμικότητά της είναι πιθανό να βασίζεται αποκλειστικά στον προπηλακισμό και στο φοβέρισμα των δούλων από μεθυσμένους πολίτες, και στις υπερβολικές εκφράσεις φόβου από τη μεριά των δούλων.

 

4. Στην παράβαση της Ειρήνης ο Αριστοφάνης ισχυρίζεται ότι στις κωμωδίες του έχει παραλείψει πολλά από τα φορτικά στοιχεία που χρησιμοποιούσαν οι προκάτοχοί του, ανάμεσά τους και τους τυπτομένους ἐπίτηδες δούλους, οὓς ἐξῆγον κλάοντας ἀεί … (742κ). Για τον συγκεκριμένο ισχυρισμό, που βέβαια δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, βλ. Ι.Ε. Στεφανής, Ο δούλος στις κωμωδίες του Αριστοφάνη, ΕΕΦΣΠΘ παράρτ. αρ. 29, Θεσσαλονίκη 1980, σ. 24κκ.